تحلیل‌شناختی فنای نفس در غزلیات سنایی بر اساس طرحواره حرکتی

محورهای موضوعی : اسطوره

حسین پور آلاشتی ¹ , علی‌اکبر باقری خلیلی ² , مهدیس کاظمی ³

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
3 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1395/12/03 تاریخ پذیرش : 1395/12/03 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: طرحواره تصوری, طرحواره‌حرکتی, استعاره‌ مفهومی, تحلیل شناختی, غزلیات سنایی,

چکیده مقاله :

فنای نفس یکی از مباحث مهم عرفانی است که سنایی در غزلیات خود به آن پرداخته است. طرحواره‌های تصوری ساختارهای معنادار و الگوهای نوظهوری هستند که از راه تجربه حسی و تعامل با محیط پیرامون شکل می‌گیرند و در شناخت ذهنیت شاعر و چگونگی مفهوم‌سازی و مقوله‌بندی او از امور مختلف، مؤثر هستند. طرحواره حرکتی، یکی از اقسام مهم و پرکاربرد طرحواره‌های تصوری در متون عرفانی است که با تحلیل آن می‌توان به علل اصلی توجه سنایی به فنای نفس پی برد. در این پژوهش ابتدا سه طرحواره عشق به منزله‌ سفر، شیوه‌ قلندری به منزله سفر و دین به منزله سفر در غزلیات سنایی بررسی شده است و سپس تحلیلی شناختی از آنها ارائه گردیده است.

چکیده انگلیسی:

The mortality of soul is one of mystical subjects that Sanāī has entertained it in his poems (gazals). Image schemas are meaningful structures and novel patterns. The sensual experience and interaction with environment and external world shape these image schemas.  They can help to learn about the mentality, consciousness of poet, and his way of conceptualizing and categorizing. Motion schemas are one of important and very useful parts of image schemas in studying mystical texts. By analyzing motion schemas, it is possible to find why they have been center of attention for Sanāī. In the present article, first, three schemas are considered in the gazals of Sanāī: ‘love as journey’, ‘religion as journey’ and ‘bohemianism (kalandari) as journey’ and then, a cognitive analysis of them are presented.

منابع و مأخذ:

اشرف‌زاده،رضا. 1390.آبآتش‌فروز. چاپیازدهم. تهران: جامی.

بارسلونا، آنتونیو. 1390. «نظریه شناختی در باب استعاره و مجاز»، ترجمه تینا امراللهی.استعاره ومجاز با رویکردی شناختی. گردآورنده آنتونیو بارسلونا. تهران: نقش جهان، صص7- 46.

باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی. 1392. «طرحواره چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ شیرازی»،فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی، دوره 6، ش 23، صص 125-148.

بهنام، مینا. 1389. «استعاره مفهومی نور در دیوان شمس»، فصلنامه نقد ادبی، س 3.ش 10. صص 91-114.

پورابراهیم، شیرین. 1395. «بررسی روش‌های ترجمة استعاره‌های مبتنی بر طرحوارة حرکتی در نهج‌‌البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، دانشگاه بوعلی همدان، دوره 4، ش 14، صص 35-54.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1389.حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

رجایی، احمدعلی. 1375.فرهنگ اشعار حافظ. چاپ هشتم. تهران: علمی.

زرقانی، مهدی. 1385. «سنایی و سنت غزل عرفانی»،شوریده‌ای در غزنه. گردآورندهمحمود فتوحی و علی اصغر محمدخانی. تهران: سخن. صص119-145.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1356. با کاروان حله. چاپ چهارم. تهران: جاویدان.

سجادی، جعفر. 1362.فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتاب‌خانه طهوری.

سنایی غزنوی. 1349. دیوان. به کوشش مدرس رضوی. چاپ چهارم. تهران: سنایی.

ـــــــــــــ .1386 غزل‌های حکیم سنایی غزنوی. به تصحیحیدالله جلالی پندری. تهران: علمی و فرهنگی.

صفوی، کوروش. 1383. درآمدی برمعنی‌شناسی. چاپ دوم. تهران: سوره مهر.

طاهری، قدرت‌الله. 1387. «اصالتتجربهدرغزل‌های سنایی»،پژوهش‌های ادبی، س 6. ش 22. صص81-99.

طاهری، عارفه. 1393. «بررسی طرحواره حرکتی در منطق‌الطیر عطار»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران.

قادری نجف‌آبادی، سلیمان و منوچهر توانگر. 1392. «تحلیل شناختی پاره‌ای از استعاره‌های دل در بوستان سعدی»،زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، س 5. ش 1. صص21-51.

لیکاف، جورج. 1383. «نظریه معاصر استعاره»، ترجمه فرزان سجودی. استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی، گردآورنده فرهاد ساسانی. تهران: سوره مهر. صص 195-298.

 

English Soursec

Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. Chicago and London:  The University of Chicago press.

References

Ashraf-Zādeh, Reza. (2011/1390SH). 'Āb-e 'ātash-forouz. 11^th ed. Tehrān: Jāmi.

Bāqeri Khalili, 'Aliakbar and Monireh Sahrāei Kāli. (2013/1392SH). "Tar'hvāre-ye charkheshi dar ghazliāt-e Sanāei o Sa'di o 'Hāfez-e Shirāzi", Quarterly Journal of Literary Criticism, No.23. pp 125-148.

Barcelona, Antonio. (2011/1390SH). "Nazariyyeh-ye shenākhti dar bāb-e este'āre va majāz" (Metaphor and Metonymy at the Crossroads: A Cognitive Perspective). Tr. by Tinā Amr-ollāhi. Este'āre va majāz bā rouykard-i shenākhti. Collected by. Antonio Barcelona. Tehrān: Naghsh-e Jahān. Pp. 7-46.

Behnām, Minā. (2010/1389SH). "Este'āre-ye mafhoumi-ye nour dar divan-e shams". Naghd-e adabi. Year 3. No.10. Pp. 91-114.

Ghāderi Najaf-ābādi, Soleymān and Manouchehr Tavāngar. (2013/1392SH). "Tahlil-e shenākhti-ye pāreh-ii az este'āreh-hā-ye del dar boustān-e Sa'di". Zabān-shenāsi va ghouyesh-hā-ye Khorāsān. Year 5. No.1. Pp. 21-51.

Khorram-Shāhi, Bahā'-eddin. (2010/1389SH). Hāfez nāmeh. Tehrān: 'Elmi va Farhangi.

Lakoff, George. (2004/1383SH). "Nazariyye-ye mo'āser-e este'āreh"(The Contemporary Theory of Methaphor). Tr. by.Farzān Sujoudi. inEste'āreh mabnā-e tafakkor va zibāei-āfarini. Collected by.Farhād Sāsāni. Tehrān: Soureh Mehr. Pp. 195-298.

Pour-ebrāhim, Shirin. (2016/1395SH). "Barresi-e ravesh-hā-ye tarjeme-ye este;āre-hā-ye mobtani bar tar'hvāre-ye harakati dar Nahj-ol-balāgheh", Quarterly Journal of Pazhouhesh-nāme-ye Nahj-ol-balāgheh, University of Bu-'Alisina Hamedan. No. 14. Pp. 35-54.

Rajāei, Ahmad 'Ali. (1996/1375SH). Farhang-e ash'ār-e Hāfez. 8^th ed. Tehrān: 'Elmi.

Safavi, Kouroush. (2004/1383SH). Dar 'āmad-i bar ma'ni-shenāsi. 4^th ed. Tehrān: Soureh Mehr.

Sajjādi, Ja'far. (1983/1362SH). Farhang-e loqāt va estelāhāt va ta'birāt-e 'erfāni. Tehrān: Ketābkhāneh-ye Sattāri.

Sanāei- Qaznavi. (1970/1349SH). Divān. With the effort of Modarres Razavi. 4^th ed.Tehran: Sanaei

Sanāei- Qaznavi. (2006/1386SH). Qazal- hā- ye hakim sanāei qaznavi. Ed. by Yad-ol-lāh Jalāli Pandari. Tehrān: 'Elmi va Farhangi.

Tāheri, Ghodrat-ollāh. (2008/1387SH). "Esālat-e tajrebeh dar qazal-hā-ye Sanāei". Pazhuhesh-hā-ye adabi. Year 6. No. 22. Pp. 81-99.

Tāheri, 'Arefeh. (2014/1393SH). "Tarhvāre-ye 'harakati dar Manteq-ottayr-e 'Attar", M.A. Thesis in University of Mazandaran.

Zarghāni, Mehdi. (2006/1385SH). "Sanāei va sonnat-e qazal-e 'erfāni".In Shourideyi dar Qazneh. Collected by Mahmoud Fotouhi va Ali-Asqar Mohammad- Khāni. Tehrān: Sokhan. Pp. 119-145.

Zarrinkoub, 'Abd-ol Hossein. (1977/1356SH). Bā kārvān-e holleh. 4^th ed. Tehrān: Jāvidān.