شرح صوری در حل مشکلات مثنوی

محورهای موضوعی : اسطوره

فرزاد اقبال ¹ , سهیلا موسوی سیرجانی ²

1 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین
2 - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/04/01

کلید واژه: مثنوی مولوی, شروح مثنوی, شرح صوری, زمینه عرفانی,

چکیده مقاله :

شرح و تفسیر مثنوی جلال‌الدّین محمد مولوی سابقه‌ای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیّت در شیوه‌ شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه‌ تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیده‌ایم تا حوزه معانی ابیات را از میان مباحث برون‌متنی نظیر مباحث و مسائل عرفانی، به الفاظ آن محدود و مدلّل سازیم. در این شیوه، مبنای معنایابی در شعر توجّه به صنایع ادبی و آرایه‌های زبانی آن است. این شیوه را برای به چالش کشیدن این پیش‌فرض رایج در میان مثنوی‌پژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشه بلند مولانا بی‌اعتبار و بی‌ارزش است، شرح صوری نامیده‌ایم. در این شیوه بیش از هر چیز زبان مثنوی و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار می‌گیرد؛ معیاری که در فهم بهتر عرفان مولانا نیز می‌تواند تاثیر بسزائی داشته باشد.

چکیده انگلیسی:

Interpretation of Roomi's Masnavi has a long historical background. But the important point in the way these interpretations are explained is a kind of mystical tendency in content explanation of the poems. A difficulty that has come up in the interpretive method has been resolved in this article. To settle the difficulties, I have made an attempt in this paper to suggest a new interpretive way, based on which, the meaninf of each verse would limited as much as possible to its literal meaning. That is to say, the meaning of verses in this way would be explained correctly on the basis of figures of diction and poetic imagery. This method is called “formalistic interpretation” to challenge the presupposition common among the interpreters of Roomi that the literal and formal aspect of the language has not been important comparing to the precious thoughts of Roomi. In this method, the main criterion for interpretation and explanation of the poems of Roomi is the language of Masnavi and the power of Molana as a poet, a criterion that can be too influential in understanding the mysticism of Molana.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

انقروی، رسوخ‌الدین اسماعیل. 1380. شرح کبیر اَنقروی بر مثنوی معنوی. ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ عصمت ستارزاده. ج دوم. تهران: برگ زرین.

بحرالعلوم، بهار. 1384. تفسیر عرفانی مثنوی معنوی. زیر نظر و مقدمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فرشید اقبال. ج اول. تهران: ایران یاران.

جعفری، محمد تقی. 1383. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی. ج اول (دفتر اول). تهران: نشر اندیشه اسلامی.

خواجه ایوب. 1377. اسرارالغیوب، شرح مثنوی معنوی. تصحیح و تحشیه محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.

خوارزمی، کمال‌الدین حسین بن حسن. 1366. جواهر الاسرار و زواهر الانوار (شرح مثنوی معنوی). مقدمه و تصحیح و تحشیه و فهرست‌ها از محمد جواد شریعت. ج دوم (شرح دفتر اول). اصفهان: مؤسسه انتشاراتی مشعل.

زرین کوب، عبدالحسین. 1383. سِرِّ نی (نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی). چ دهم. تهران: انتشارات علمی.

زمانی، کریم. 1375. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول . چ سوم. تهران: اطلاعات.

ــــــــــ. 1385. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول (ویرایش 2). چ هجدهم. تهران: اطلاعات.

سبزواری، حاج ملا هادی. 1383. شرح مثنوی. به کوشش مصطفی بروجردی. ج اول (دفتر اول و دوم). چ دوم.  تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1380. شرح مثنوی شریف. دفتر اول (جزو نخستین و دوم). چ دهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

لاهوتی، محمدرضا. 1381. مکاشفات رضوی در شرح مثنوی معنوی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: رضا روحانی. تهران: سروش.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1374. کلیات دیوان شمس. ج اول و دوم. تهران: ربیع.

ـــــــــــــــــــــــــ. 1384. متن کامل مثنوی معنوی . به کوشش مهدی آذریزدی (خرمشاهی). چ هشتم: تهران: پژوهش.

نیکلسون، رینولد الین. 1384. شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. ویراستار بهاء‌الدین خرمشاهی. چ سوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

References

Anqaravi, Rosoukh-oddin Esmā'eil. (2001/1380SH). Shar'h-e kabir-e Anqaravi bar Masnavi-e Ma'navi. Tr. By 'Esmat Sattārzādeh. Vol. 2. 1^st ed. Tehran: Barg-e zarrin.

Ba'hr-ol-'Oloum, Bahār. (2005/1384SH). Tafsir-e 'Erfāni-e Masnavi-e Ma'navi. Foreword by Farshid Eqbāl. Vol. 1. 1^st ed. Tehran: Yārān.

Forouzānfar, Badi'-ozzamān. (2001/1380SH). Shar'h-e Masnavi-e sharif. Vol. 1&2. 10^th ed. Tehran: 'Elmi o farhangi.

Ja'fari, Mohammad Taqi. (2004/1383SH). Tafsir o naqd o ta'hlil-e Masnavi-e Jalāl-oddin Mohammad-e Balkhi. Vol. 1. 1^st ed. Tehran: Andishe-ye Eslāmi.

Khājeh Ayoub. (1998/1377SH). Asrār-ol-ghoyoub: Shar'h-e Masnavi-e Ma'navi. Ed. By M. Javād Shari'at. 1^st ed. Tehran: Asātir.

Khārazmi, Kamāl-oddin Hosein ibn Hasan. (1987/1366SH). Jawāher-ol-asrār wa zawāher-ol-anwār. Ed. & introduction by M. Javād Shari'at. Vol. 2. 1^st ed. Esfahān: Mash'al.

Lāhouti, M.Rezā. (2002/1381SH). Mokāshefāt-e Razavi dar shar'h-e Masnavi-e Ma'navi. Ed. & Introduction by Rezā Ro'hāni. 1^st ed. Tehran: Soroush.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1995/1374SH). Koliāt-e Divān-e Shams. Vol 1&2. 1^st ed. Tehran: Rabi'.

-----------------------------------------. (2005/1384SH). Masnavi-e Ma'navi. Ed. By Mehdi Āzaryazdi (Khoramshāhi). 8^th ed. Tehran: Pazhouhesh.

Nocholson. R. A. (2005/1384SH). Shar'h-e Masnavi-e Ma'navi-e Mowlavi. Tr. By Hasan Lāhouti. Ed. By Bahā'-oddin Khoramshāhi. 2^nd ed. Tehran: 'Elmi o farhangi.

Sabzavāri, 'Hāj Mollā Hādi. (2004/1383SH). Shar'h-e Masnavi. Ed. By Mostafā Boroujerdi. Vol. 1. 2^nd ed. Tehran: Vezārat-e farhang o ershād-e eslāmi.

Zamāni, Karim. (1996/1375SH). Shar'h-e jāme'-e Masnavi-e Ma'navi. Vol. 1. 3^rd ed. Tehran: Etelā'āt.

------------------. (1996/1375SH). Shar'h-e jāme'-e Masnavi-e Ma'navi. Vol. 1. 18^rd ed. Tehran: Etelā'āt.

Zarrinkoub, 'Abd-ol-Hosein. (2004/1383SH). Serr-e ney. 10^th ed. Tehran: 'Elmi.