بررسی تطبیقی رقص سماع در طریقه قادریه و کَتَک در هندوئیسم

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

آزاده رحمانی ¹ , جمشید جلالی شیجانی ² , محمود رضا اسفندیار ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
3 - دانشیار گروه ادیان و عرفان،واحد یادگار امام خمینی (ره)،شهرری،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1400/09/22 تاریخ پذیرش : 1400/12/17 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: سماع, هندوئیسم, رقص, کَتَک, طریقت قادریه,

چکیده مقاله :

آیین سَماع در طریقت قادریه و کَتَک در هندوئیسم از شناخته‌ شده‌ترین رقص‌ها هستند. این آیین‌ها که آمیخته با باورهای مذهبی هستند، رقصیدن را یکی از راه‌های برقراری ارتباط با کائنات می‌دانند. رقص‌های آیینی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی در صورت‌های حرکتی، دارای مفاهیم عرفانی، دینی و روایی‌ هستند که درطول زمان تکامل پیدا کرده است. در طریقت قادریه عارف در طی سماع برای برقراری ارتباط با عالمی دیگر می‌کوشد. این مقاله به روش مطالعۀ تحلیلی ـ تطبیقی به بیان همانندی‌ها و تفاوت‌های این دو آیین و تأثیرپذیری آن‌ها از یکدیگر و کـشف روابط زمـانی و مکـانیِ آن‌ها در فرهنگ صوفیسم و هندوئیسم در طول تاریخ می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که با وجود تفاوت‌های آیینی و دینی، ساختارهای مشترکی در دو رقص سماع و کتک وجود دارند. رقص کَتَک، در معابد هندوئیسم مانند سماع ریشه در نیایش آفریـدگار دارد و در برخی از ابعاد صورت و محتوا با آن همانند است. در مورد تأثیرپذیری‌های کتک از سماع قادریه به نظر می‌رسد که کتک در هند، در دوران سلاطین دهلی و امپراتوران مغول، به ‌واسطۀ ارتباطات فرهنگی بین اسلام و هندوئیسم، دگرگونی هایی پیدا کرده است.

چکیده انگلیسی:

 Sama in Qadiriyya (the Sufi path) and Kathak in Hinduism are the most well-known dances. Both are intertwined with religious beliefs and consider dancing as one of the ways to communicate with spiritual world. In addition to the aesthetic aspects, ritual dances have mystical, religious and narrative meanings that have evolved over time. According to the views of Qadiriyya sect, the mystic tries to communicate with the supernatural world during the Sama. Using the analytical-comparative method, the present article describes the similarities and differences between the two types of dances and shows the influence of Qadiriyya and Hinduism on each other on this issue. The findings show that despite the ritual and religious differences, there are common structures in the two dances. Kathak dance, as performed in Hindu temples, is rooted in the worship of the Creator and in some aspects of form and content is similar to Sama. Kathak seems to have been influenced by the Qadiriyya's Sama and underwent changes during the reigns of the Delhi kings and the Mongol emperors, through cultural ties between Islam and Hinduism.

منابع و مأخذ:

ابن‌سعد، محمدبن سعد. 1410. طبقات الکبری. الجزء اول. بیروت: دارالعلمیه.

احمد، عزیز. 1376. تاریخ تفکر اسلامی در هند. ترجمه نقی لطفی. تهران: علمی و فرهنگی. 

الیاده، میرچا. 1392. آیین‌ها و نمادهای تشرف. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.

انصاری، عبدالله .1397. شرح رسالۀ صد میدان. تهران: آیت اشراق.

برویین‌سن، مارتین. 1397. «هویت قومی کردها در ترکیه». فصلنامۀ تاریخ نو. ترجمه مهدی سجادی. س8. ش۲۵. صص338ـ336.

پاشایی، جاوید. 1376. «صدای ستاره، سکوت درختان». فصلنامۀ کلک. س9. ش89. صص110ـ106.

تفضلی، ابوالقاسم. 1375. سماع درویشان در تربت مولانا. تهران: فاخته.

چادها، پینکی و دیگران. 1395. «مطالعة تطبیقی اجرای آیینی کَتَک و سماع مولویه از منظر تاریخی». فصلنامة مطالعات تاریخ فرهنگی. انجمن ایرانی تاریخ. س8. ش30. صص113ـ102.   چیتیک، ویلیام. 1382. درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی. تهران: حکمت. 

حاجی محمدی، محمد. 1390. مطالعه و تحلیل نقش‌مایه‌های تصویری رقص در ایران پیش از تاریخ. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد پژوهش هنر. دانشکدۀ هنر، ادیان و تمدن‌ها. دانشگاه اصفهان.

حاکمی، اسماعیل. 1384. سماع در تصوف. تهران: دانشگاه تهران.

داراشکوه، محمد. 1335. سکینةالاولیا، به‌ کوشش تاراچند و محمدرضا جلالی نائینی. تهران: مؤسسۀ مطبوعات علمی.  

دورانت، ویل. 1370. تاریخ تمدن، مشر ق زمین گاهوارة تمدن. ترجمة احمد آرام و دیگران. تهران: علمی فرهنگی.  

دورینگ، ژان. 1383. سنت و تحول در موسیقی ایرانی. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: توس.  

راهگانی، روح انگیز. 1377. تاریخ موسیقی ایران.تهران: پیشرو. 

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ج3. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

غزالی طوسی، محمد. 1379. کیمیای سعادت. ج1. تصحیح احمد آرام، تهران: کتابخانه مرکزی.

فریدلندر، ایرا. 1382. مولانا و چرخ درویشان. ترجمه شکوفه کاوانی، تهران: زریاب.

قادری پهلواروی، هلال احمد. 1986. سوانح حضرت مولانا سیّدشاه محمد امان‌الله قادری پهلواروی. ج ۱. پتنه: بی‌جا.

کسنزانی، محمد. 1381. تصوف. ترجمة سیف‌الله مدرس گرجی و محمد صدیق کلاهچی. سنندج: بی‌نا.

کوپر، جی.سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.  

گارفینکل، هارولد. ۲۰۱۱.مطالعه زمینه‌های روتین فعالیت‌های روزمره در مطالعه تئوری جامع روش سنتی به پست مدرنیسم . ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.

گیلانی، عبدالقادر. 1385. سر الاسرار. ترجمه مسلم زمانی و کریم زمانی. تهران: نی. 

ــــــــــــــــ . 1388. فیوضات ربانی. ترجمه عباس اطمینانی. سنندج: بی‌نا.

گوهرین، سیّدصادق. 1382. شرح اصلاحات تصوف. ج7. تهران: زوار. 

گوشبر، حمیدرضا. 1392. بررسی کارکرهای رقص سماع در طریقت قادریه. اصفهان: دانشکده هنر.

مدرسی چهاردهی، نورالدین. 1385. سلسله‌های صوفیه در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.

نوروزی‌طلب، علیرضا و پدیده عادلوند. 1393. «مطالعۀ تطبیقی رقص شیوا و رقص سماع». فصلنامة باغ نظر. س11. ش28. صص260ـ258.

هاشمی، علیرضا. 1396. «بررسی تاثیر کلاسیک سنتی کتک در شبه قاره». تهران: فصلنامه فرهنگ مردم. س8. ش14. صص111ـ107.

 

English sources 

Banham, Martin.1995. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge University Press.

Cohen, M.E. 1993 .the cultic calendars of the Arts.continuum.London: NewYork.

Descutner, Janet.  2010. Asian Dance. Infobase.

Devi, Amala. 1984. Danse de l'Inde: le Kathak. In Danser, numéro. Edition SPER. Paris.

Devi, Ragini.  2002. Dance Dialects of India. Delhi: Motilal Banarasidass.

Eliade,M.Vol4. Movement in Stills: The Dance and Life of Kumudin, Mapin Publishing, Gp Pty Ltd: Illustrated edition.

Hanna.j, L.  1979. Toward a cross.cultural conc eptualization of dance and some correlate considerations. Inj, blacking and j.w kealinohomoku (Eds). The performing aets .music and davce hague: mouton.

Kothari, Sunil. 1989. Kathak Indian Classical Dance Art, Abhinav Publication.

Lings, martin, 1975. What is Sufis? London: George ALLEN and unwin ltd.

Massey, Regina. 1999. Indian, sKathak dance, Past, Present and future. Abhinav.

Narayan, Shovana.  2007. The Sterling Book of Indian Classical Dances. UK, U.S.A and India: Sterling.

Sharma, Arvind.  1987 .Ecstasy. In The Encyclopod of Religion.

Underhill, Evelyn.  1955 .Mysticism, in the Encyclopod of Religion. (Ed).M.Eliade. London. : .CreateSpace.

Van Bruinessen, Martin.  1988. ((The Kurds and Islam)). Area Studies Project. Tokyo. JapN.

Vatsyayan, Kapila.  1982. Dance in Indian painting. New Delhi: Abinav.

Walker, Margaret E.  2016. India's Kathak Dance in Historical Perspective. Routledge.

 

Ebne Sa'd, Mohammad Ebne Sa'd. (1990/1410AH). Tabaqāto al-kobrā (Classes of the Great). 1^st Vol. Beyrūt: Daro al-elmīye.

Ahmad, Azīz. (1997/1376SH). Tārīxe Tafakkore Eslāmī dar Hend (History of Islamic Thought in India). Tr. by Naqī Lotfī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Ansārī, Abdo al-llāh. (2018/1397SH). Šarhe Resāle-ye Sad Meydān (Description of the treatise of Sad Maidan). Tehrān: Āyato al-ešrāq.

‎Bruinessen, Martin Van. (2018/1397SH). Hovīyate Qowmī-ye Kordhā dar Torkīye (Ethnic Identity of Kurds in Turkey). Quarterly Journal of Modern History. Tr. by Mehdī Sajjādī. 8^th Year. No. 25. p. 336.

Chadhas, Pinki and others. (2016/1395SH). “Motāle’e Tatbīqī-ye Ejrāye Āyīnī-ye Kotak , Samā’e Mowlavīye az Manzare Tārīxī” ("A Comparative Study of the Ritual Performance of the Beating and Listening of Rumi from a Historical Perspective"). Quarterly Journal of Cultural History Studies. 8^th Year. No. 30. Pp. 102-103.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2009/1388SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 3^nd ed. Tehrān: Jeyhūn.

‏‫‎Chittick, William C.‎ (2003/1382SH). Dar-āmadī bar Tasavvof va Erfāne Eslāmī (An Introduction to Sufism and Islamic Mysticism). Tehrān: Hekmat.

Cooper, Jean C. (2000/1379SH). Farhange Mosavvare Namādhā-ye Sonnatī (Cultural illustrated culture of traditional symbols). Tr. by Malīhe Karbāsīyān. Tehrān. Faršād.

Dārāšokūh, Mohammad. (1952/1335SH). Sakīneh al-owlīyā. With the Effort of Dr. Tārāčand and Mohammad-rezā Jallālī Nā’īnī. Tehrān: Scientific Press Institute.

Durant, William James. (1993/1370SH). Tārīxe Tamaddon, Mašreq Zamīn Gāhvāre Tamaddon (History of civilization, east of the cradle of civilization). Tr. by Ahmad Ārām and others. Tehrān: Elmī va Farhangī.

During, Jean‫ . (2004/1383SH). Sonnat va Tahavvol dar Mūsīqī-qe Īrānī (Tradition and Evolution in Iranian Music). Tr. by Sūdābeh Fazā’elī. Tehrān: Tūs.

‎Eliade, Mircea. (2013/1392SH). Āyīnhā va Namādhā-ye Tašarrof (Rites and symbols of initiation the miste ries of Birth and Rebirth). Tr. by Mānī Sālehī Allāmeh. Tehrān: Nīlūfar.

‎Friedlander, Ira. (2003/1382SH). Mowlānā va Čarxe Darvīšān (‎The whirling dervishes, being an account of the sufi order known as the mevlevis…). Tr. be Šokūfe Kāvānī. Tehrān: Zaryāb.

Hājī Mohammadī, Mohammad. (2011/1390SH). Motāle’e va Tahlīle Naqš-māyehā-ye Tasvīrī-ye Raqs dar Īrāne Pīš az Tārīx (Hand study and analysis of the visual motifs of dance in prehistoric Iran). Master Thesis in Art Research. Faculty of Religions and Civilizations, University of Isfahan.

Hākemī, Esmā’īl. (2005/1384SH). Samā dar Tasavvof (Listening in Sufism). Tehrān: University of Tehran.

Hāšemī, Alī-rezā. (2017/1396SH). “Barrasī-ye Ta’sīre Kelāsīke Sonnatī-ye Kotak dar Šebhe Qāre” (“A Study of the Traditional Classical Impact of Beating on the Subcontinent”). Tehrān: People Culture Quarterly. 8^th Year. No. 14. p. 107.

Kasenzānī, Mohammad .(2002/1381SH). Tasavvof (Sufism). Tr. by Seyfo al-llāh Modarres Gorjī and Mohammad Sedīq Kolāh-čī. Sanandaj: Bija.

Gīlānī, Abdo al-qāder. (2006/1385SH). Sero al-asrār. Tr. by Moslem Zamānī and Karīm Zamānī. Tehrān: Ney.           

Gīlānī, Abdo al-qāder. (2009/1388SH). Foyūzāte Rabbānī. Tr. by Abbās Etmīnānī. Sanandaj: Bija.

Gowharīn, Seyyed Sādeq. (2003/1382SH). Šarhe Estelāhāte Tasavvof (Description of Sufi terms). 7^th Vol. Tehrān:  Zavvār.

Gūšbor, Hamīd-rezā. (2013/1392SH). Barrasī-ye Kār-kerdhā-ye Raqse Samā dar Tarīqate Qāderīye. Esfahan: art University.

Modarresī Čahār-dehī, Nūro al-ddīn. (2006/1385SH). Selselehā-ye Sūfīye dar Īrān (Sufi dynasties in Iran). Tehrān: Elmī va Farhangī.

Nowrūzī-talab, Alī-rezā and Padīdeh Ādel-vand. (2014/1393SH). “Motāle’e-ye Tatbīqī-ye Raqse Šīvā va Raqse Samā” ("Comparative study of Shiva dance and Sama dance"). Bāqe Nazar scientific research quarterly. 11^th Year. No. 28. P. 258.

Pāšāyī, Jāvīd. (1997/1376SH). “Sedā-ye Setāre, Sokūte Deraxtān” (The sound of the star, the silence of the trees). Kelk Quarterly. 9^th Year. No. 89. p. 106.

Qāderī Pahlavārūy, Helāl Ahmad. (1986/1365SH). Savānehe Hazrate Mowlānā Seyyed Šāh Mohammad Amāno al-llāh Qāderī Pahlavārūy. 1^st Vol. Bija.

Qazālī Tūsī, Mohammad. (2000/1379SH). Kīmīyā-ye Sa’ādat (Alchemy of Happiness). 1^st Vol. Ed. by Ahmad Ārām. Tehrān: Central Library.

Rāh-gānī, Rūh-angīz. (1998/1377SH). Tārīxe Mūsīqī-ye Īrān. Tehrān: Pīšrow.

Tafazzalī, Abo al-qāsem. (1996/1375SH). Samā’e Darvīšān dar Torbate Mowlānā (Hearing of dervishes in Maulana Torbat). Tehrān: Fāxteh.