بررسی آیین قربانی در رمان بیوه‌کشی (با تکیه بر رویکرد میرچا الیاده)

محورهای موضوعی : اسطوره

هدی عرب‌زاده ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت)
مهرآسا رحمانی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)

تاریخ دریافت : 1398/07/30 تاریخ پذیرش : 1399/02/08 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: میرچا الیاده, اسطورة آفرینش, آیین قربانی, کمال آغازین, رمان بیوه‌کشی,

چکیده مقاله :

مفهوم قربانی از محوری‌ترین مباحث رمان بیوه‌کشی است که به انسجام و توالی روایت، کمک شایانی می‌کند. اسطوره‌شناسان مختلفی به بررسی موضوع قربانی در فرهنگ اقوام مختلف پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به میرچا الیاده اشاره کرد که قربانی‌کردن را برابر با فعل آفرینش و لازمة حیات می‌داند. وی معتقد است هیچ چیز بدون فدا شدن یا قربانی کردن، آفریده نمی‌شود. داستان ‌بیوه‌کشی را می‌توان نمونه‌ای معاصر از آیین قربانی به ‌شمار آورد. در بیوه‌کشی، توالی قربانی‌شدن هفت پسر حضرت‌قلی و قربانی‌کردن بره به جای دختر باکره، نمونه‌ای از تفکر اسطوره‌ای آیین قربانی را تداعی می‌کند. در بررسی حاضر، نگارندگان با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی ابتدا به جمع‌آوری و تنظیم نظریات عمدة میرچا الیاده دربارة مفاهیمی چون اسطورة آفرینش، قربانی و کمال آغازین پرداخته‌اند و سپس عناصر آیین قربانی در روایت بیوه‌کشی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند تا ضمن تبیین نظرات الیاده، میزان انطباق آن با روایت بیوه‌کشی را نیز مورد ارزیابی قرار دهند. نتیجة بدست آمده در این پژوهش به روشن‌شدن این موضوع انجامید، که روایت بیوه‌کشی تجّلی جدال میان اسطوره‌های آفرینش و باروری است.

چکیده انگلیسی:

The Rite of Sacrifice in Biveh-koshi; A Study Based on the Ideas of Mircea Eliade The concept of sacrifice is one of the major themes in Biveh-koshi (Widow Killing) a novel by Yousef Alikhani. It contributes to the coherence of the narrative and the sequence of events in the story. Various mythologists have studied the subject of sacrifice in the culture of different ethnic groups, including Mircea Eliade, who equates sacrifice with the act of creation and the necessity of life. He believes that nothing can be created without sacrifice. Biveh-koshi is a contemporary example of the rite of sacrifice. In the novel, the successive sacrifices of the seven sons of Hazratgholi and the sacrificing a lamb instead of a virgin girl are reminiscent of mythological idea of the rite of sacrifice. In the present study, the authors, by using an analytical-comparative approach, have first interpreted the main theories of Mircea Eliade about concepts such as the myth of creation, sacrificing and the initial perfection. Then, they have analyzed the elements of the rite of sacrifice in Biveh-koshi in order to explain the views of Eliade and to evaluate their compatibility with the narrative of the story. The results of the study show that the narrative of Biveh-koshi is a manifestation of the conflict between the myths of creation and fertility.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

آزادی ده‌عباسانی، نجیمه. 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش 38. صص40-11.

آیسخولوس. 1393. مجموعة آثار آیسخولوس. ترجمة عبدالله کوثری. چ3. تهران: نی.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1395. اسطوره بیان نمادین. چ5. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رویا منجم. چ3. تهران: علم.

ــــــــــ . 1384. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ2. تهران: طهوری.

ــــــــــ . 1395. تاریخ اندیشه‌های دینی. ترجمة بهزاد سالکی. ج1. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

ــــــــــ . 1394. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ5. تهران: سروش.

ــــــــــ . 1390. مقدّس و نامقدّس. ترجمة بهزاد سالکی. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.

پارسا، سیّداحمد و واهیم گل اندام. 1388. «انواع خواب و رؤیا در مثنوی». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). س1. ش.1.

تاواراتانی، ناهوکو. 1385. ادبیات تطبیقی مار و کاج  سمبل‌های جاودان در ادبیات فارسی و ژاپنی. تهران: بهجت.

حسن‌دوست، محمد. 1393. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. چ2. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.

حسینی، مریم. 1388. «رمزپردازی غار در فرهنگ و ملل و یار غار در غزل‌های مولوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص 53-35.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.

ذوالفقاری، حسن و علی‌اکبر شیری. 1395. باورهای عامیاة مردم ایران. چ2. تهران: چشمه.

رستگار فسایی، منصور. 1379. اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زمردی، حمیرا. 1382. «اسطورة حیات جاوید، مردن پیش از مرگ و نوزایی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش166 و 167. صص 108-89.

ستاری، جلال. 1376. پژوهشی در قصة اصحاب کهف. چ1.تهران: مرکز.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

صدقه، جان. 1377. «آب در اساطیر کهن». ترجمة محمدرضا ترکی. مجلة شعر. ش63. صص 58-22.

علیخانی، یوسف. 1394. بیوه‌کشی. چ4. تهران: آموت.

قائمی، فرزاد. 1394. «تحلیل تطبیقی اسطورة ضحاک ماردوش». پژوهشنامة ادب حماسی. س11. ش19. صص 65-27.

قرشی، امان‌الله. 1389. آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی. چ2. تهران: هرمس.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. دانشنامة اساطیری جانوران. چ1. تهران: پارسه.

کمبل، جوزف. 1380. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

کوپ، لارنس. 1390. اسطوره، ترجمة محمد دهقانی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

گورین، ویلفرد. 1380. مبانی نقد ادبی. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.

لسان، حسین. 1355. «قربانی از روزگار کهن تا امروز». مجلة هنر و مردم. ش167. صص70-60.

مصطفوی، علی‌اصغر، 1370. اسطورة قربانی. تهران: بی‌جا.

مک‌کال و دیگران. 1389. جهان اسطوره‌ها 2: اسطوره‌های بین‌النهرینی، ایرانی، چینی، آزتکی و مایایی، اینکا. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

هینلز، جان راسل. 1396. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ20. تهران: چشمه.

وهابی‌دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1396. «اسطورة قربانی در آثار بهرام بیضایی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورة13. ش49. صص 337-229.

یونگ، کارل گستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1397. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی و مصدق.

References

Aeschylus. (2014/1393SH). Majmū’e Āsāre Aysxūlūs (A collection of works by Aeschylus). Tr. by  Abdo al-lah Kosarī. 3^rd ed. Tehrān: Ney.

Alīxanī, Yūsof. (2015/1394SH). Bīve Koši (Killing widow). Tehrān. Āmūt.

Āzādī Deh-abāsānī. Najīme. (2015/1394SH). “Ramz-Gošāyī-ye Āyīne Gorbānī dar Ostūre, Erfān va Farhang”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 11^th Year. No. 38. Pp. 11-40.

Campbell, Joseph . (2001/1380SH). Qodrate Ōstūre (The Power of Myth). Tr. by Abbāse Moxber. Tehrān. Markaz.

Chevalier, Jean, And  Allen Gerberan. (1999/1378SH). “Farhange Namād-hā’’ (Dictionnaire des Symboles). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān. Jeyhūn.

Coupe, Laurence. (2011/1390SH). Ōstūre. (Myth). Tr. by Mohammad Dehqānī. 2^nd ed. Tehrān. Elmī va farhangī.

Dādegī, Faranbaq. (1990/1369SH). Bondahešn. Tr. by Mehrdāde Bahār. Tehrān. Tūs.

Eliade, Mircea. (2011/1390SH). Moqadas va Nā-moqadas (The sacred and The prifane). Tr. by Behzāde Sālekī. 3^rd ed .Tehrān: Elmī va Farhangī.

Eliade, Mircea. (2015/1394SH). Resāle dar Tārīxe Ady n (Traité d' histoire des religions). Tr. by Jalāle Sattārī. Tehrān: Sorūš.

Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Ōstūre, Ro’yā, Rāz (Myths. Dreams, Mystries). Tr. by Ro’yā Monajem. Tehrān: Elm.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostūre-ye bāzgašte jāvedāne (The myth of the eternal return or Cosmos and historyhe myth of the eternal return or Cosmos and history). Tr. by Bahmane Sarkārātī. Tehrān: Tahūrī.

Eliade, Mircea. (2015/1395SH). Tārīxe Andīšehā-ye Dīnī (History of Religious Thoughts). 1^st Vol. 2^nd ed. Tr. by Behzāde sālekī. Tehrān. Pārse.

Esmā’īl-pūr, Abo al-qāsem. (2016/1395SH). “Ōstūre bayāne namādīn’’. 5^th ed. Tehrān: Sorūš.

Guerin, Wilfred. (2001/1380SH). Mabānī-ye Naqde Adabī. (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Farzāne Tāherī. Tehrān. Nīlūfar.

Hasan-dūst, Mohammad. (2014/1393SH). Farhange Rīše-šenāxtī-ye Zabāne Fārsī. 2^nd ed. Tehrān: Farhangestāne Zabān va Adabīyāte Fārsī.

Hinnells, Jhon Russell. (2017/1396SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian Mythology). Tr. by Žāle Amūzegār va Ahmade Tafazolī. 20^th ed. Tehrān. Češme.

Holy Qor’ān.

Hoseynī, Maryam. (2009/1388SH). Ramz-pardāzī-ye Qār dar Farhang va Melal va Yāre Qār dar Qazalhā-ye Mowlavī. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 5^th Year. No. 15. Pp. 35-53.

Jung, Carl Gustav. (1999/1378SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his Symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīyeh. Tehrān: Jāmī.

Jung, Carl Gustav. (1999/1368SH). Čahār Sūrate Mesālī (Four Archetypes). Tr. by Parvīne Farāmarzī. Mašhad: Āstāne Qodse razavī.

Lesān, Hoseyn. (1976/1355SH). Qorbānī az Rūzegāre kohan ta Emrūz. Majale-ye Honar va Mardom. No. 167. Pp. 60-70.

Mccall et al. (2010/1389SH). Jahāne Ostūrehā 2: Ostūrehā-ye Beyno-al-nahreynī, Īrānī, Čīnī, Āztakī va Māyāyī, Īnkā (Mesopotamian myths). Tr. by Moxber, Abās, 2^nd ed. Markaz, Tehrān.

Mostafavī, Alī-asqar. (1991/1370SH). Ōstūre-ye Qorbānī. Tehrān: Bījā.

Pārsā, Seyyed Ahmad and Gol-andām Vāhīm. (2009/1388SH). Anvā’e xāb va Ro’yā dar Masnavī (Types of dreams and dreams in Masnavi). Do-fasl-nāme-ye Adabīyate Erfānī-ye Dānešgāhe al-zahrā. 1^th Year. No. 1.

Qa’emī, Farzād. (2015/1394SH). Tahlīle Tatbīqī-ye Zahāke Mār-dūš. Pazūhešnāme-ye Adabe Hemāsī. 11^th Year. No. 19. Pp. 27-65.

Qolī-zādeh, Xosrow. (2013/1392SH). Dānešnāme-ye Asātīrī-ye Jānevarān. 1^st ed. Tehrān. Pārse.

Qoršī, Amān al-lāh. (2010/1389SH). Āb va kūh dar Asātīre Hend va Īrān. 2^nd ed. Tehrān. Hermes.

Rastegār Fasāyī, Mansūr. (2000-1379SH). Eždehā dar Asātīre Īrān. Tehrān. Tūs.

Revāyate Pahlavī. (Pahlavi narrative). (1989/1368SH). Tr. by Mahšīde mīr-faxrāyī. Tehrān: Mo’asese-ye motāle’āt va Tahqīqāte Farhangī.

Rezāyī, Mehdī. (2005/1384SH). Āfarīneš va Marg dar Asātīr. 2^nd ed. Tehrān: Asātīr.

Sattārī, Jalāl. (1998/1376SH). Pa he  dar Qese-ye Ashābe kahf. 1^st ed. Tehrān. Markaz.

Sedge, Jhon. (1998/ 1377SH). Āb dar Asātīre kohan (Water in ancient mythology). Tr. by Mohammad-rezā Torkī. Majale-ye Še’r. No. 63. Pp. 22-58.

Tawaratani, Nahoko. (2006/185SH). Adabīyate Tatbīqī-ye Mār va Kāj: Sambolhā-ye Javedān dar Adabīyāt-e Fārsī va Žaponī  (Comparative Literature Snake and Pine Long Living). Tehrān: Behjat.

Vahhābī Daryā-kenārī, Roqaye va Maryame Hoseynī. (2017/1396SH). Ōstūre-ye Qorbānī dar Āsāre Bahrām Beyzayī. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 13^th Year. No. 49. Pp. 229-337.

Zol al-faqārī, Hasan and Alī-akbar Šīrī. (2016/1395SH). Bāvarhā-ye Āmīyāne-ye Mardome Īrān. Tehrān. Češme.

Zomorodī, Homeyrā. (2003/1382SH). Ostūre-ye Hayāte Jāvīd, Mordan Pīš az Marg va Nozāyī. Majale-ye Dāeškade-ye Adabīyāt va Ōlūme Ensānī-ye Dānešgāhe Tehrān. No. 166 & 167. Pp. 89-108.