دیالوگ یا جبروت متن؛ واکاوی برداشت جامی از باده‌سرایی ابن‌فارض

محورهای موضوعی : اسطوره

سیّد حسین سیّدی ¹ , سعیده ممیزی ²

1 - استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1397/06/10 تاریخ پذیرش : 1398/07/15 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: جامی, ابن‌فارض, نقد مخاطب‌محور, باده‌سرایی, ماتریس متن,

چکیده مقاله :

دیدگاه‌های مخاطب‌محور، رویکردهای جدیدی پیش‌ روی ما قرار داده است تا با استفاده از آن بتوانیم، ارتباط بهتری با متون ادبی ـ به‌ویژه متون قدیمی ـ برقرار کنیم. با توجه به تفاوت مقتضیات خواننده و یک متن قدیمی، ارتباط متن و خواننده، به کمال نمی‌رسد مگر آنکه از گذر تاریخ برداشت‌ها از یک متن، مقتضیات خاص متن را بازشناسی کنیم. هدف این پژوهش آن است که آیا فردیت می‌تواند تلقی افراد را از موضوع تحت تأثیر قرار دهد یا نه.این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان‌دهندة آن است که جامی از جهت عاطفه و شور که اساس باده‌سرایی ابن‌فارض است با او یک‌دله شده و از همین رو توانسته تصویر روحی و کلی شعر ابن‌فارض را احیاء کند. انسجام شعری ابن‌فارض یک نمود اساسی از ماتریس متن اوست و ما را از تصاویر جزئی مشترک با باده‌سرایی مادی به تصویر کلی از متن می‌رساند تا جایی که به جای تصویرِ "لایعقلِ"(مستانگی در لحظه) باده‌سراییِ مادی، به تصویر لن‌یعقل "(مستانگی ابدی) می‌رسیم، و اگر در جزء به باده‌سرایی مادی نزدیک می‌شود نیک می‌داند که چگونه در سیاق و ساختار "یک چیز دیگر" باشد، اما جامی به دلیل پرداختن مفصل به هر بیت از انسجام سراسری، بازمانده و هر بیت برای او یک فصل جدا و یک شب شورانگیز است.

چکیده انگلیسی:

Audience-centric views provide new approaches to the study of literary texts, especially old ones. Horizon and circumstances of a contemporary reader are different from those of an old text author. A reader will be able to study an old text well when considering different interpretations of it. The main question of the present research is whether contextuality and individuality can influence one's perception of a subject. Affection and emotion are two major elements of wine-poems (khamriyyat) of Ibn al-Fārid. Abd ar-Rahmān Jāmi has addressed these two issues in Ibn al-Fārid's poetry and has revived his poetry. By using descriptive-analytical method, the essay tries to examine Jāmi's views on Ibn al-Fārid's poetry. Coherence is a characteristic of Ibn al-Fārid's poems. In his poems, we move from wine-drinking to eternal intoxication. To understand the concept of wine, one must study all of his poems. But in Jāmi's poetry, we cannot find this consistency, and every single bit of his poetry can be studied alone.  

منابع و مأخذ:

ابن‌فارض. بی‌تا. دیوان. شارح: ناصرالدین محمد مهدی. بیروت ـ لبنان: دارالکتب العلمیة. منشورات محمد علی بیضون.

أحمد، نوزاد حسن. 1996. «دلالات أصوات اللین فی‌القرآن الکریم». اللسان العربی. العدد42. صص130-109.

اسکندری، بهاءالدین. 1390. «جامی و مشکل عشق». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش7. ش24. صص68-37.

بارت، رولان و ریمون ماهیو و تزیفطان تودوروف. 2003. نظریات القراءة من البنیویة إلی‌جمالیة التلقی. ترجمه و تحقیق: عبدالرحمن بوعلی. الطبعة1. دارالحوار للنشر والتوزیع. 

بهشتی،‌ محمدرضا و‌ ‌زهرا داوری. 1388. «نقطة تلاقی هرمنوتیک فلسفی و نظریة ادبی (هرمنوتیک پدیدارشناسانة هانس ـ گئورک گادامر، پل ریکور و نظریة ادبی جدید)».‌ نقد ادبی. س2. ‌ش6. صص52-25.

جامی، عبدالرحمان. بی‌تا. لوامع؛ شرح خمریة ابن‌فارض. تصحیح حکمت آل آقا. تهران: بنیاد مهر.

جواری، محمد‌حسین و‌ احد حمیدی کندول. 1386. «سیر نظریه‌های ادبی معطوف به خواننده در قرن بیستم».‌ ادب پژوهی. ش3. صص176-143.

جودی نعمتی، اکرم. 1367. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج4. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

جهانبخش، جویا. 1377-1378. «ترجمه و تحریر جامی از خمریة ابن‌فارض». آینة میراث. ش 3و 4. صص28-18.

حسّان، عبدالحکیم. بی‌تا. التصوف فی‌الشعر العربی؛ نشأته و تطوره حتی آخر القرن الثالث الهجری. القاهره: مکتبة الآداب.

خاقانی اصفهانی، محمد و داود نجاتی و رضا جعفری ترکسلویه. 1392. «بررسی تطبیقی بادة عرفانی در شعر حافظ و ابن‌فارض». کاوش‌نامة ادبیات تطبیقی. س.3 ش9. صص28-1.

خانلری، جواد و سامان طاهرنژاد. 1396. «بررسی تطبیقی عشق و غنای عرفانی در خمریات ابن‌فارض مصری و عبدالقادر گیلانی». مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام. س2. ش2. صص82-94.

سعاد، حمیتی. 2010م/1431ه.ق. مسرحیة بلال‌بن رباح لمحمد العید آل خلیفة، مذکرة لنیل شهادة الماجستیر، اشراف: لمبارکیة صالح. جامعة الحاج لخضر(باتنة).

سلیمان‌العبد، محمد‌السید. 1989م. «من صور الإعجاز الصوتی فی‌القرآن الکریم». المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة ـ اللغة العربیة وآداب‌ها. جامعة الکویت. العدد36.

صدقی، حسین. 1386. «تأثر عبدالرحمان جامی از جلال‌الدین مولوی». فصلنامه علمی –تخصصی علامه. ش16. صص70-47.

صدقی، حسین و نورالدین پیدا. 1396. «مقایسه تطبیقی خمریات ابن فارض و حافظ». نشریة مطالعات ادبیات تطبیقی. ش42. صص153-133.

صیادی نژاد، روح‌الله و محسن سیفی و منصوره طالبیان. 1391. «ناسازوارگی در سروده‌های عرفانی (مطالعة موردپژوهانه: دیوان کبیر «ابن‌عربی» و دیوان «ابن‌فارض»)». کاوش‌نامة ادبیات تطبیقی. ش6. صص90-61.

صیادی‌نژاد، روح‌الله و منصوره طالبیان. 1395. «بررسی تشبیهات هنجارگریخته در سروده‌های ابن‌فارض و مولوی». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دوره 4. ش2. صص 108-75.

الفاخوری، حنا. 1386. تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمة عبدالمحمد آیتی. چ7. تهران: توس.

فضل، صلاح. 2002. مناهج‌النقد المعاصر. الطبعة الأولى. القاهرة: میریت للطباعة والنشر.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و فرشته میلادی. 1392. «نقد و تحلیل گفتمان نقشبندیه در غزل جامی بر اساس نظریة زبان‌شناختی فرکلاف و هلیدی». مجلة مطالعات عرفان. ش18. صص 146-113.

مبلغ، محمد اسماعیل. 1343. جامی و ابن‌عربی. تهران: نشر انجمن جامی.

ــــــــــــــــــــ. 1343. نقد فلسفه از نگاه جامی. مجله آریانا. ش3و4. صص27-15.

محمود، عبدالخالق. 1984. شعر ابن‌الفارض فی‌ضوء النقد الأدبی الحدیث. الطبعة3. القاهرة: دارالمعارف.

ممیزی، سعیده. 1392. آیات الحجاب فی‌تفاسیر القرآن‌الکریم (دراسة أسلوبیة). پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.

ولد بیگی، مر ادعلی و جواد سعدون‌زاده. 1395. «نامه‌های شعری ابن‌فارض و کلیتی از عرفان وی». نشریة ادبیات پایداری. س7. ش ۱۴. صص 328 -307.

هولب، روبرت. 2000. نظریة التلقی. ترجمه و تحقیق: عزالدین اسماعیل. الطبعة1. المکتبة الآکادیمیة.

Ebn-e Fārez. (n.d.). Dīvān. With the Effort of Naseroddīn Mohammad Mahdī. Beyrūt: Dār Al-kotob Al-elmīyat.

Ahmad, Nowzād Hasan. (1996/1375SH). “Delālāt asvāt al-līn fī al-qorān al-karīm”. Al-lesān Al-arabī. No. 42. Pp. 109-130.

Barthes Roland and et al. (2003/1382SH). Nazarīyāt al-qarā’at men al-benīvīyat elā jamālīyat al-tolqā. Tr. by Abdorrahmān Būalī. Syria: Dār Al-havār Lennašr va Al-towzī’.

Behaštī, Mohammad Rezā and Zahrā Dāvarī. (2009/1388SH). “Noqte-ye talāqī-ye hermenotīk-e falsafī va nazarīye-ye adabī”. Naqd-e Adabī. Year 2. No. 6. Pp. 25-52.

Eskndarī, Bahā’oddīn. (2011/1390SH). “Jāmī va moškel-e ešq”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. No. 24. Pp. 37-68.

Al-fāxūrī, Hannā. (2007/1386SH). Tārīx-e adabīyāt-e zabān-e ārabī. Tr. by Abdolmohammad Āyatī. 7^th ed. Tehrān: Tūs.

Faqīh Malek Marzbān, Nasrīn and Ferešte Mīlādī. (2013/1392SH). “Naqd va tahlīl-e goftemān-e naqšbandīye dar qazal-e jāmī bar asās-e nazarīye-ye zabān-šenāxtī-ye fairclough va halliday”. Motāle’āt-e Erfanī. No. 18. Pp. 113-146.

Fazl, Salāh. (2002/1421AH). Manāhej al-naqd al-mo’āser. 1^st ed. Qāhere: Mīrīt Leltabā’at va Al-našr.

Hassān, Abdolhakīm. (n.d.). Al-tasavvof fī al-še’r al-arbī; naš’atohū va tatavvorohū hattā āxer al-qarn-e alsāles al-hejrī. Qāhere: Maktabat Al-ādāb.

Holub, Robert. (2000/1421AH). Nazarīyat al-talaqqī. Tr. by Ezzoddīn Esmā’īl. 1^st ed. Qāhere: Almaktabat Al-ākādemīyat.

Jāmī, Abdorrahmān. (n.d.). Lavāme’; šarh-e xamrīye-ye ebn-e fārez. Ed. by Hekmat Āl-e Āqā. Tehrān: Bonīyād-e Mehr.

Jahanbaxš, Jūyā. (1998-1999/1377-1378SH). “Tarjeme va tahrīr-e jamī az xamrīye-ye ebn-e fārez”. Āyene-ye Mīrās. No. 3&4. Pp. 18-28.

Jevārī, Mohammad Hossein and Ahmad kandūl. (2007/1386SH). “Seyr-e nazarīye-hā-ye adabī ma’tūf be xānande dar qarn-e bīstom”. Adab-pažūhī. No. 3. Pp. 143-176.

Jūdī Ne’matī, Akram. (1988/1367SH). Dāyerat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī. 4^th Vol. Tehrān: Dāyerat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī.

Mahmūd, Abdolxāleq. (1984/1363SH). Še’r-e ebn-al-fārez fī zaw’ al-naqd al-adabī al-hadīs. 3^rd ed. Qāhere: Dār Al-ma’āref.

Moballeq, Mohammad Esmā’īl. (1964/1343SH). Jāmī va ebn-e arabī. Tehrān: Anjoman-e Jāmī.

_________________________. (1964/1343SH). “Naqd-e falsafe az negāh-e jāmī”. Majalle-ye Ārīyānā. No. 3 & 4. Pp. 15-27.

Momayyezī, Sa’īde. (2013/1392SH). “Āyāt al-hejāb fī tafāsīr al-qorān al-karīm”. MA thesis, Tarbīyat Modarres University.

Sa’ād, Hamītī. (2010/1431AH). Masrahīyyat belāl ebn-e rebāh le-mohammad al-’īd āl-e xalīfe. Ašrāf: Le-mobārakīyat Sāleh.

Sayyādīnežād, Rohollāh and Mohsen Seyfī and Mansūre Tālebīyān. (2012/1391SH). “Nāsāzvāregī dar sorūde-hā-ye erfānī (Motāle’e-ye mowred-pažūhāne: dīvān-e kabīr-e ebn-e arabī va dīvān-e ebn-e fārez”. Kavoš-nāme-ye Adabīyāt-e Tatbīqī. No. 6. Pp. 61-90.

Sayyādīnežād, Rohollāh and and Mansūre Tālebīyān. (2016/1395SH). “Barresī-ye tašbīhāt-e hanjār-gorīxte dar sorūde-hā-ye ebn-e fārez va mowlavī”. Pažūheš-hā-ye Adabīyāt-e Tatbīqī. Year 4. No. 2. Pp. 75-108.

Sedqī, Hossein. (2007/1386SH). “Ta’assor-e abdorrahmān jāmī az jalaloddīn mowlavī”. Majalle-ye Allāme. No. 16. Pp.47-70.

Sedqī, Hossein and Noroddīn Peydā. (2017/1396SH). “Moqāyese-ye tatbīqī-ye xamrīyāt-e ebn-e fārez va hāfez”. Našrīye-ye Motāle’āt-e Tatbīqī. No. 42. Pp. 133-153.

Solaymān Al-abd, Mohammad Al-seyyed. (1989/1410AH). “Men sovar al-e’jāz al-sowtī fī al-qorān al-karīm”. Al-majallat Al-arabīyyat Lelolūm-e Al-ensānīyat Al-loqat Al-arabīyyat va Ādābohā. Jāme’at Al-koveyt. No. 36.

Valadbeygī, Morād Alī and Javād Sa’dūnzāde. (2016/1395SH). “Nāme-ha-ye še’rī-ye ebn-e fārez va kollīyatī az erfān-e vey”. Adabīyāt-e Pāydārī. No. 14. Pp. 307-328.

Xaqānī Esfahānī, Mohammad and Dāvūd Nejātī and Rezā Ja’farī Tarkslūye. (2013/1392SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye bade-ye erfānī dar še’r-e hāfez va ebn-e fārez”. Kavoš-nāme-ye Adabīyāt-e Tatbīqī. Year 3. No. 9. Pp. 1-28.

Xānlarī, Javād and Sāmān Tāhernežād. (2017/1396SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye ešq va qenā-ye erfānī dar xamrīyyāt-e ebn-e fārez mesrī va abdolqāder gīlānī”. Motale’āt-e Tārīx va Tāmaddon-e Irān va Eslām. Year 2. No. 2. Pp. 82-94.