مدل مدیریت اسلامی با رویکرد معرفت شناسی
محورهای موضوعی : حکمرانی اسلامیمجید ایرانشاهی 1 , زهرا دشت لعلی 2 * , محمد رضا دلوی 3
1 - دانشجو دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاداسلامی، دهاقان، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد دهاقان، دانشگاه آزاداسلامی، دهاقان، ایران
3 - دانشیار، گروه مدیریت، واحد دهاقان، دانشگاه آزاداسلامی، دهاقان، ایران
کلید واژه: مدیریت اسلامی, معرفت شناسی, مدل مدیریت اسلامی,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف طراحی و تبیین مدل جامع مدیریت اسلامی بر پایه رویکرد معرفت‌شناختی و با استفاده از روش تحقیق آمیخته (کیفی–کمی) انجام شده است. در مرحله کیفی، ۱۵ نفر از خبرگان حوزه مدیریت اسلامی از طریق نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و داده‌ها با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری گردیده است. سپس این داده‌ها با نرم‌افزار MAXQDA و روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شدند و مؤلفه‌های اصلی مدیریت اسلامی شناسایی و استخراج گردیدند. در مرحله کمی، پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته بر اساس مؤلفه‌های استخراج‌شده طراحی و بین متخصصان و پژوهشگران این حوزه توزیع شد. داده‌های پرسشنامه با بهره‌گیری از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی در سطح معناداری ۰٫۰۵ تحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد که مدیریت اسلامی بر سه رکن کلیدی «معرفت دینی»، «ارزش‌های الهی» و «اصول اخلاقی اسلام» استوارگردیده است. این مؤلفه‌ها در قالب مدلی جامع و ساختارمند تبیین شدند که بر اصولی چون عدالت، اخلاق، معنویت، مسئولیت‌پذیری و اعتماد تأکید دارد. مدل پیشنهادی، چارچوبی کاربردی برای پیاده‌سازی مؤلفه‌های اسلامی در نظام‌های مدیریتی ارائه می‌دهد و می‌تواند به‌عنوان الگویی مؤثر و اثربخش برای ارتقای عملکرد مدیران در سازمان‌ها و جوامع اسلامی عمل کند. این مدل با تکیه بر مبانی معرفتی اسلام، راهکارهای عملی برای بهبود کیفیت مدیریت ارائه کرده و به‌عنوان مبنایی علمی برای توسعه دانش مدیریت اسلامی در حوزه‌های نظری و عملی کاربرد دارد. پژوهش حاضر با تقویت ادبیات مدیریت اسلامی، گامی مؤثر در جهت تدوین استراتژی‌های مدیریتی، سیاست‌گذاری‌های کلان و هدایت تحقیقات آینده در این حوزه برمی‌دارد و به توشسعه دانش و عمل مدیریت اسلامی کمک شایانی می‌کند.
This study aims to design and elucidate a comprehensive model of Islamic management based on an epistemological approach, employing a mixed-methods (qualitative-quantitative) research design. In the qualitative phase, 15 experts in Islamic management were selected through purposive sampling, and data were collected via semi-structured interviews. The data were analyzed using MAXQDA software and qualitative content analysis, leading to the identification and extraction of the core components of Islamic management. In the quantitative phase, a researcher-developed questionnaire, based on the components identified in the qualitative phase, was distributed among specialists and researchers in the field. The questionnaire data were analyzed using descriptive and inferential statistical methods at a significance level of 0.05. The findings revealed that Islamic management is founded on three key pillars: "religious epistemology," "divine values," and "Islamic ethical principles." These components were articulated within a comprehensive and structured model emphasizing principles such as justice, ethics, spirituality, responsibility, and trust. The proposed model provides a practical framework for implementing Islamic components in management systems and serves as an effective and impactful guide for enhancing managers' performance in Islamic organizations and societies. Grounded in Islamic epistemological foundations, the model offers practical solutions for improving management quality and serves as a scientific basis for advancing Islamic management knowledge in both theoretical and practical domains. By enriching the literature on Islamic management, this study takes a significant step toward formulating management strategies, developing macro-level policies, and guiding future research in this field, thereby contributing substantially to the development of Islamic management knowledge and practice.
1. آقاپیروز، علی؛ خدمتی، ابوطالب؛ شفیعی، عباس و بهشتی‌نژاد، سید محمود (۱۳۸۸).
2. مدیریت در اسلام. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ششم.ابراهیمیان، سیدحسین (۱۳۷۸).
3. معرفت‌شناسی در عرفان. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.احمدی، حسینعلی (۱۳۹۲).
4. بررسی و تحلیل هستی‌شناسی و نقش آن در تصمیم‌گیری و پدیدار شدن استراتژی‌های بنگاه‌های اقتصادی. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی.امیری، م.، و عابدی جعفری، ح. (۱۴۰۰).
5. توکل و تأثیر آن بر متغیرهای رفتاری تصمیم‌گیری مدیران از منظر قرآن. مشکات، شماره ۱۱۸.تاج لنگرودی، محمد مهدی (۱۳۸۸).
6. مدیریت اسلامی و عدالت سازمانی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.جوادی آملی، ع. (۱۴۰۱).
7. ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها. تهران: دارالکتب الإسلامیة.جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۰).
8. معرفت‌شناسی دینی و تصمیم‌گیری مدیران. قم: انتشارات اسراء.جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۳).
9. معرفت‌شناسی در قرآن. قم: انتشارات اسراء.حسینی همدانی، سید محمد حسین (۱۴۰۴ ق.).
10. تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: انتشارات اسراء.خاکی، غلام‌رضا (۱۳۷۸).
11. انوار درخشان. انتشارات کتابفروشی لطفی.خنیفر، حسین (۱۳۸۴).
12. روش تحقیق با رویکرد پایان‌نامه‌نویسی. تهران: مرکز تحقیقات علمی ایران.دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سید مهدی و آذر، عادل (۱۳۸۹).
13. رائه الگوی مدیریت بومی مبتنی بر دیدگاه امام علی (ع) با استفاده از مدل مفهومی سه‌شاخگی. مدیریت فرهنگ سازمانی، شماره ۸.شخصیان، فاطمه (۱۳۹۴).
14. روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت، رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار، چاپ سوم.طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۴).
15. طراحی مدل تصمیم‌گیری استراتژیک با رویکرد اسلامی. دانشگاه پیام نور، رساله دکتری مدیریت بازرگانی.عابدی جعفری، حسن و رستگار، عباسعلی (۱۳۸۶).
16. تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.قاسمی، محمدجواد (۱۳۹۰).
17. ظهور معنویت در سازمان‌ها: مفاهیم، تعاریف، پیش‌فرض‌ها و مدل مفهومی. فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره ۵.مجلسی، علامه محمد باقر (۱۴۰۳ ه.ق.).
18. بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار (ع). بیروت: مؤسسه الوفاء، چاپ سوم، جلد ۷۰.محمدی نسب، مهدی (۱۳۸۹).
19. الگویی برای تصمیم‌گیری راهبردی با رویکرد اسلامی. دانشگاه علامه طباطبایی، رساله دکتری مدیریت بازرگانی.مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۷۵).
20. ارزش‌های اسلامی در مدیریت. معرفت، شماره ۱۷.مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۷۶).
21. پیش‌نیاز مدیریت اسلامی. تهران: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.مطهری، مرتضی (۱۳۷۷).
22. مجموعه آثار: ده گفتار. تهران: صدرا.مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة.نصر، سید حسین (۱۳۹۰).
23. روابط میان عقل، عقل جزئی و هستی‌شناسی در نظرگاه‌های متنوع اندیشه اسلامی. ترجمه مجتبی جعفری، وب‌سایت اطلاعات حکمت و معرفت.نقی‌پورفر، ولی‌الله (۱۳۸۳).
24. اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن. تهران: مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.نقی‌پورفر، و. (۱۴۰۲).
25. مدیریت جهادی و عملکرد سازمانی. تهران: مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.لطف‌الله فروزنده دهکردی، علی‌اکبر جوکار (۱۳۸۶)
26. . مدیریت اسلامی و الگوهای آن. تهران: دانشگاه پیام نور.فصلنامه مطالعات مدیریت، مدیریت اسلامی (۱۳۹۴).
27. شماره ۲۱ و ۲۲، ص ۱۰. وب‌سایت علمی آسمان.فصلنامه مطالعات مدیریت، مدیریت اسلامی (۱۳۹۴).
28. شماره ۲۰، ص ۲. وب‌سایت علمی آسمان.مشرف جوادی (۱۳۹۴).
29. مدیریت اسلامی. وب‌سایت علمی آسمان.عسکریان (۱۳۹۴).
30. دیدگاه‌های اسلام درباره مدیریت. وب‌سایت علمی آسمان.هاشمی رکاوند (۱۳۹۴).
31. مدیریت اسلامی. وب‌سایت علمی آسمان.قبادی (۱۳۹۴).
32. مدیریت اسلامی. وب‌سایت علمی آسمان.داوری اردکانی، رضا (1394).
33. فلسفه و مدیریت.حسن‌زاده، علی (1396).
منابع لاتین 1. Ahmad, S., et al. (2021). Islamic Management and Professional Ethics in Multinational Organizations.Agor, W.H. (1989).
2. The logic of intuition: how top executives make important decisions.Akinci, C., & Sadler-Smith, E. (2012).
3. Intuition in management research: a historical review.Allan, George (2003).
4. A critique of using grounded theory as a research method.Goldkuhl, Goran & Cronholm, Stefan (2010).
5. Adding theoretical grounding to grounded theory: toward multi-grounded theory.Khan, M., et al. (2020).
6. Islamic Management and Job Satisfaction in Service Organizations.Leybourne, S., & Sadler-Smith, E. (2006).
7. The role of intuition and improvisation in project management.Krippendorff, Klaus (2018).
8. Content Analysis: An Introduction to Its Methodology.Collins, John & Hussey, Jerry (2007). Mixed Methods Research.Lincoln, Yvonna & Guba, Egon (1989). 9. Naturalistic Qualitative Research.Northouse, Peter (2019). Leadership: Theory and Practice.