گونه‌شناسی کنترل در مدیریت اسلامی: فراترکیب
محورهای موضوعی : حکمرانی اسلامیحامد حاج آقا معمار 1 , مهدی باقری میبدی 2
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
کلید واژه: کنترل, نظارت, مدیریت اسلامی, انضباط, فراترکیب,
چکیده مقاله :
کنترل دراسلام دارای ابعاد ووجوه گوناگونی است که تمامی این ابعاد درسازمان‌ها نیزمی‌توانند کارآمدی خودرابه منصه ظهوربرسانند.به همین علت این پژوهش درپی شناسایی ابعادکنترل درمدیریت اسلامی وارائه یک گونه‌شناسی جامع ازآن می‌باشدبه همین منظورابتداانواع رویکردهای رایج درعلوم انسانی درباره کنترل سازمانی مورد بررسی قرار گرفته است.سپس با نقد این رویکردها ضرورت وجود رویکرد اسلامی نسبت به موضوع کنترل ارائه شده است.با توجه به اهمیت و ضرورت کنترل از نگاه مدیریت اسلامی؛ با استفاده از یک مرور نظام‌مند وانجام فراترکیب؛ مقالات داخلی درباره مبحث کنترل در مدیریت اسلامی در پایگاه‌های الکترونیکی مگیران، نورمگز و جهاد دانشگاهی(SID.ir)طی بازه زمانی20ساله (1400-1380) بااستفاده4واژه "نظارت،کنترل،انضباط همراه با واژه اسلامی"جست‌وجو ومشخص گردیدند.ابتدا356مقاله شناسایی گردیدوسپس پس ازچندین مرحله ارزیابی برمبنای بررسی عنوان،چکیده و متن مقالات درمجموع17مقاله برای انجام فراترکیب انتخاب وبراین مبناگونه شناسی ابعادکنترل درمدیریت اسلامی ارائه گردید.درگونه‌شناسی انجام شده دراین پژوهش سه محور اصلی و هفت زیرمحور ذیل محورهای اصلی برای کنترل در مدیریت اسلامی شناسایی گردید. 1) محور اول: ماهیت کنترل شامل دو زیرمحور (درونی یا بیرونی). 2) محور دوم: رویکرد کنترل شامل دو زیرمحور (نظارتی یا انضباطی). 3) محورسوم: زمان کنترل شامل سه زیرمحور(گذشته یا حال یا آینده).با توجه به ترکیب ابعاد ذیل این3محور،درمجموع9گونه مختلف برای کنترل درمدیریت اسلامی شناسایی و ارائه گردیده است.
control in Islam has various dimensions and aspects that all these dimensions can be effectivein organizations.For this reason,thisresearch seeks to identify the dimensionsof control in Islamic management and provide a comprehensive typology of it.Forthis purpose,firstof all,various common approaches in humanitiesabout organizational control have been examined.Then,by criticizing these approaches,the necessity of anIslamic approach to the issue of control is presented.Considering the importanceand necessity ofcontrol from the point of view ofIslamic management;a systematic review and meta-synthesis wasUsed.Persian articles on the topic of control inIslamic management intheelectronic databases of Magiran,Noormags and Scientific Information Database(SID.ir)during a20years(2001-2022)with using4words"Supervision,control,discipline alongwith the word Islamic"were searched and were identified.First,356articles were identified,and then,after several stages of evaluation,based on the reviewof the title,abstract,and textof the articles,a total of17articles were selected for meta-synthesis,and based on this,a typology ofthe dimensions of control in Islamicmanagement was presented.In thetypology carried out in this research,three main axes and seven sub-axes under the main axes for control in Islamic management were identified.1)Thefirst axis:the nature ofcontrol including two sub-axis(internal or external).2)The second axis:control approach including two sub-axis(Monitoring or disciplinary).3)The thirdaxis:control time includingthree sub-axis(past or present or future).According to the combination of dimensions below these3axes,a total of9different types of control in Islamic management have been identified and presented.
آقاسی، سعید؛برومندی، لیلا (1399). رویکرد اسلامی به کنترل و نظارت با تاکید بر خودکنترلی. پژوهشهای جدید در مدیریت و حسابداری. 40، 145-164
ارجلو، مهدی؛ سپهوند، رضا؛ جلیلوند، محمدرضا؛ نصراللهی وسطی، سیمین (۱۳۹۲). نقد نظریه‌های کنترل سازمانی و ضرورت توجه به آن از منظره تعالیم اسلامی. دو فصلنامه علمی تخصصی اسلام و مدیریت. 2(4)، 81-106
اسکات، ریچارد (1389)، سازمان¬ها: سیستم¬های عقلایی، طبیعی و باز. مترجم: حسم میرزایی اهرنجانی. تهران: سمت.
امام خمینی (ره) (1391)، تهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
ایمان، محمدتقی (1388)، مبانی پارادایمی روش¬های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
بهارستان، جلیل (1383). مطالعه تطبیقی مدیریت اسلامی و مدیریت رایج. فصلنامه مدرس علوم انسانی. ویژه نامه مدیریت. 1-37 .
حبیبی تبار، حسین.(۱۳۹۷). سلامت اداری در پرتو نظارت و کنترل اسلامی و مقارنه آن با نظام اداری ایران. پژوهشهای اخلاقی. 8(4)، 97-116
حسینی، سید ابراهیم (1398). نظارت بر کارگزاران حکومت از دیدگاه امام علی علیه السلام. اندیشه‌های حقوق عمومی. 9، 19-36
خانی، علی(1399). بررسی مدل کنترل راهبردی علوی با رویکرد تجزیه و تحلیل اهمیت عملکرد در یک سازمان دفاعی و ارائه توصیه‌های راهبردی. فصلنامه راهبرد. 96، 173-203
خانی، علی؛ علی احمدی، علیرضا؛ امینی، محمدتقی؛ زارع، ساسان(1397). تبیین و مدلسازی مفهومی کنترل اسلامی از دیدگاه امام علی علیه السلام. فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت اسلامی. 26، 107-133
خیر اندیش، مهدی؛کاملی، محمد جواد (1391). نگرشی ارزشی از مفهوم خودکنترلی در سازمان، با رویکردی سیستمی. نشریه بصیرت و تربیت اسلامی. 22، 93-114
دانایی فرد، حسن؛ لطیفی، میثم؛ نقی پور فر، ولی الله؛ مشبکی، اصغر (1389). بازپردازي مفهوم انضباط كاركنان: رويكردي قرآني. مدرس علوم انساني- پژوهشهاي مديريت در ايران. 14(3)،91-119
رابینر، استیفن پی؛ دیوید ای دی سنزو (1388). مبانی مدیریت. ترجمه دکتر سید محمد اعرابی، محمدعلی حمید رفیعی و بهروز اسراری ارشاد، تهران: دفتر نشر پژوهش¬های فرهنگی.
رستگار، عباس‌علی؛ وارث، سیدحامد (1387). خدا در سازمان : تلفیق و یکپارچگی زنـدگی معنـوی و زنـدگی کاری. فصلنامه علوم مدیریت ایران. سال سوم، شماره ،11 پاییز ،1387 ص 73 – 99
شهسواری، امیر، علم الهدی، جمیله، (1398). روش‌شناسی پژوهش مروری و نقش آن در تولید دانش: توسعه یک گونه‌شناسی. روش شناسی علوم انسانی، دوره 25، شماره 98، ص 105-79
طاهری، حبیب اله(1384). نظارت(اصلی از اصول مدیریت) از دیدگاه قرآن و سنت. فرهنگ مدیریت. 10، 87-102
طباطبایی ندوشن، سید روح الله؛ میرجلیلی، علی محمد(1395). تاثیر پذیری امام خمینی ره از الگوی نظارتی امام علی ع بر کارگزاران. اسلام و پژوهش های مدیریتی. 12، 61-79
علائی، سوسن (1395). مطالعة تطبيقي اصول مديريت اسلامي و مديريت با بررسي سيرة امام علي (ع). پژوهش‌نامة علوي. 7(2)، 73-102
علیزاده زوارم ، علی (1394). ارائه الگوي مفهومی از واپايش سازمانی بر مبنای نگرش اسلامی: رویکردی انتقادی از دیدگاه های رایج. فصلنامه نظارت و بازرسی. 24، 45-69
فروزنده، لطف الله (1385). نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی. مجلس و پژوهش. 53، 55-86
کیا، منوچهر (1377). تئوریهاي مدیریت و مدلهاي سازمان. تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
گری همل (2018)، ماهنامه گزيده مديريت. شماره 207
لطیفی، میثم (1397). روش‌شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه¬پردازی در دانش مدیریت. مطالعات مدیریت دولتی ایران. 1(2)، 25-52
محمدي، ابوالفضل؛ حجازی فر، سعید؛ قاسمی نژاد، یاسر (1395). باورهاي مؤثر در هدایت و کنترل رفتارهاي سازمانی از دیدگاه آیات منتخب قرآن کریم. فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت اسلامی. 24(1)، 131-158
محمودیان، حمید؛ ساجدی، علی محمد؛ فقیهی، طاهره بیگم (۱۳۹۴). نظارت و کنترل از نگاه مدیریتی امام علی علیه السلام. فصلنامه علمی پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. 21، 191-211
مشبکی، اصغر (1387). سیمای سازمان، مروری بر اثر ارزشمند گرت مورگان درباره سازمان و استعاره‌های آن. تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
مطهری، مرتضی (1374) انسان در قرآن. انتشارات صدرا، چ دهم.
مطهری، مرتضی (1367). انسان کامل. انتشارات صدرا.
مصباح یزدی، محمد تقی(1379). پیش نیازهای مدیریت اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
مكارم شيرازى، ناصر (1377). اخلاق در قرآن. مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، ج1
مکولی، جان؛دبرلی، ژوآنی؛ جانسون، فیل (1389). نظریه سازمان، نگاه¬ها و چالش¬ها. ترجمه دکتر حسن دانایی فرد و سید حسین کاظمی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)
نراقی، مهدی بن ابی‌ذر. جامع السعادات. منشورات جامعه النجف، نجف، چاپ چهارم، بی‌تا.
نیک پور، امین؛ منظری توکلی، علیرضا؛ سلاجقه، سنجر؛ پورکیانی، مسعود؛ عرب‌پور، علیرضا (1395). بررسی تأثیر ابعاد نظارت سازمانی با رویکرد اسلامی بر فساد اداري در سازمانهاي دولتی ایران. فصلنامه راهبرد. 79، 93-116
نیومن، ویلیام لاورنس (۱۳۸۹)، شیوه های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی. ترجمه دانائی فرد، حسن و سید حسین کاظمی، تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.