تأملی در اقسام امانت و توجیه استقلال امانت قضایی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محمدتقی علوی ¹ , بهزاد فرجام ² , مهرداد شکرانی ³

1 - استاد گروه حقوق دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1395/08/22 تاریخ پذیرش : 1395/09/29 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: امین, امانت قراردادی, امانت قانونی, امانت قضایی,

چکیده مقاله :

موضوع نوشتار حاضر، بازبینی در تقسیم‌بندی سنتی امانت و تفکیک امانت قضایی از امانت قانونی می‌باشد. از جمله مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌های صورت‌گرفته در متون فقهی و حقوقی، تقسیم ید به امانی و ضمانی است. حکم به عدم ضمان، امتیازی است که قانون برای امین و ید امانی در نظر گرفته است. امین نیز در این بین به شخصی اطلاق می‌گردد که به اذن مالک و در اجرای مفاد قرارداد یا حکم قانون (شرع) بر مال دیگری سلطه پیدا می‌کند. ماحصل پژوهش حکایت از آن دارد که علی‌رغم دیدگاه متداول بین فقها و حقوقدانان که امانت را به دو نوع قراردادی و قانونی تقسیم می‌کنند و امانت قضایی را زیرمجموع امانت قانونی (شرعی) دانسته و بررسی جداگانه و مستقل آن را موجه نمی‌دانند، بررسی شرایط و احکام این دو در مجموعه قوانین، حاکی از آن است که در برخی موارد مهم تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته و لذا مطالعه جداگانه آنها پیشنهاد می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

The subject of this article is review in the traditional classification of trust and separation of judicial trust from legal trust. From the best classifications done in jurisprudence and legal texts, is the classification of possession to fiduciary and guarantee. Verdict to the lack of liability is a privilege that the law is considered for the trustee and fiduciary possession. The trustee in the meantime, is refers to person who, with owner's permission and at contract’s implementation or rule of law (canon), dominate on another property. The result of research indicates that despite common opinion among jurists and lawyers that divide trust to contractual and legal and consider the judicial trust subheading of legal trust and not approve with separate and independent study of them, survey of theirs terms and provisions at the codex, indicate that in some important cases, have differences with each other and therefore separate study of them is suggested.

منابع و مأخذ:

الشریف، محمد مهدی، «جایگاه منافع در قاعده امانت»، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، دوره 41، ش2، 1390ش.

اصفهانی، محمدتقی، روضة المحققین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چ2، ج6، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، 1406ق.

انصاری، مرتضی، صیغ العقود و الإیقاعات، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1421ق.

باریکلو، علیرضا، حقوق مدنی (1) اشخاص و حمایت‌های حقوقی آنان، چ5، تهران، انتشارات مجد، 1388ش.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، چ1، ج6، قم، نشر الهادی، 1419ق.

بحرانی، حسین، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، چ1، ج11، قم، مجمع البحوث العلمیة، بی‌تا.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چ1، ج19، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.

همو، الحدائق ‌الناضرة فی احکام‌ العترة ‌الطاهرة، چ2، ج21، بیروت، دار‌الأضواء، 1405ق.

بهرامی احمدی، حمید، مختصر هفتاد و هفت قاعده فقهی (با تطبیق بر قوانین)، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1388ش.

جمعی از پژوهشگران زیر نظر محمود شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم ‌السلام، چ1، ج1، قم، موسسه دائرة‌ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بینت علیهم ‌السلام، 1426ق.

حائری، علی، شرح قانون مدنی، چ1، ج1، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376ش.

حلّی، جعفر، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم، چاپ عبدالحسین محمد علی بقال، 1408ق.

سیوری حلّی، مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج2، قم، انتشارات مرتضوی، 1425ق.

صفایی، حسین، قاسم‌زاده، مرتضی، اشخاص و محجورین، چ10، تهران، انتشارات سمت، 1384ش.

عاملی، شمس‌الدین محمد (شهید اول)، لمعه دمشقیه، چ3، تهران، مجتمع علمی فرهنگی مجد، 1386ق.

عاملی، زین‌‌الدین‌ (شهید ثانی)، الروضة‌ البهیة فی شرح‌ اللمعة‌ الدمشقیة، چ1، قم، مجمع‌ الفکر الإسلامی، 1424ق، ج2.

همو، الروضة‌ البهیة فی شرح‌ اللمعة‌ الدمشقیة، چ2، ج4، بیروت، دار احیاء‌التراث‌العربی، 1410ق.

همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، چ1، ج5، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

عمید، حسن،  فرهنگ فارسی عمید، چ1، تهران، راه رشد، 1389ش.

قمی، محمد (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، ترجمه علی اکبر غفاری، چ1، ج4، تهران، نشر صدوق، 1409ق.

کاتوزیان، ناصر، الزامات خارج از قرارداد، چ8، ج2، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1387ش.

همو، حقوق مدنی خانواده، چ6، ج2، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1383ش.

همو، حقوق مدنی عقود معین، چ5، ج4، تهران، انتشارات سهامی انتشار، 1385ش.

همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ29، تهران، نشر میزان، 1390ش.

لطفی، اسدالله، «قاعده استیمان در سقوط ضمان»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ش44، 1378ش.

مرعشی نجفی، شهاب‌الدین، منهاج المؤمنین، ج2، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1406ق.

موسوی خمینی(ره)، روح‌الله، تحریر الوسیله، چ1، ج1، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.

همو، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، ج2، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1425ق.

موسوی گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، چ2، ج3، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم، 1409ق.

مؤمنی سبزواری، محمدباقر، کفایة الأحکام، چ1، ج1، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1423ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ج2، تهران، مؤسسه کیهان، 1413ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، ج24، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

نراقی، محمد مهدی، أنیس التجار(محشی)، چ1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1425ق.