اثبات حق حبس زوجه از طریق ماهیت نکاح

محورهای موضوعی : فقه الأسرة

زهره ربیعی مهم ¹ , عابدین مومنی(نویسنده مسئول) ² , مهدی ذوالفقاری ³

1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، ایران.
2 - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران،ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان،ایران.

تاریخ دریافت : 1401/04/10 تاریخ پذیرش : 1401/05/09 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: معامله, نکاح, حق حبس, مهریه,

چکیده مقاله :

یکی از مباحث اختلافی در بحث نکاح، معامله‌ای بودن آن است. با توجه به آرای مختلف، دو نظریه در رابطه با عقد نکاح مطرح است؛ عده‌ای قائل به معاوضی بودن آن هستند و عده‌ای دیگر به غیرمعاوضی بودن آن معتقدند. البته دراین‌بین، فرضیه شبه معاوضی بودن آن نیز مطرح است. هر یک از قائلان به ادله‌ای استناد کرده‌اند. مقاله حاضر درصدد است تا با ماهیت شناسی نکاح، مسئله حق حبس را مورد واکاوی قرار دهد. حق حبس ازجمله حقوقی است که اغلب در معاملات معوض به وجود می‌آید و در نکاح نیز دلالت بر معامله بودن دارد و علت ایجاد آن تضمین دریافت مهریه از جانب زوجه است. این نوشتار در پایان به این نتیجه می‌رسد که با آنجایی که اقتضای عقود معاوضی در عقد نکاح وجود دارد، هر یک از متعاوضین حق دارند تا گرفتن معوض از طرف مقابل نسبت به تسلیم عوض خودداری کنند، اما این مسئله هیچ‌گونه منافاتی با جنبه معنوی نکاح ندارد و نباید تدابیر اتخاذ شده در مباحث فقهی و حقوقی که امکان جبران ضرر و خسارت‌های مهلک در اختلافات زوجین را ممکن می‌کند، با مسائل مذکور آمیخته نمود؛ بنابراین، با توجه به معامله‌ای بودن عقد نکاح و عوض بودن مهریه و هم‌چنین عوض بودن تمکین در قبال آن، جواز حق حبس به اثبات می‌رسد.

چکیده انگلیسی:

One of the controversial issues in marriage is that it is a transaction. According to different viewpoints, there are two theories regarding the marriage contract. Some believe that it is exchangeable and others believe that it is non-exchangeable. Of course, in the meantime, this hypothesis is also raised that it is pseudo-exchangeable. Each of them have cited some evidence. The present article tries to analyze the issue of lien with the nature of marriage. Lien is one of the rights that often arise in exchange transactions and in marriage, it also implies a transaction, and the reason for its creation is the guarantee of receiving the Mahrieh (the obligation, in the form of money or possessions paid by the groom, to the bride at the time of Islamic marriage) for the wife. In the end, this article comes to the conclusion that since there is a requirement for exchange contracts in the marriage contract, each of the parties has the right to refuse to receive compensation from the other party for submitting the exchange but this issue has nothing to do with the spiritual aspect of marriage, and the measures adopted in jurisprudence and legal issues that make it possible to compensate for losses and fatal damages in marital disputes should not be mixed with the aforementioned issues. Therefore, due to the transactional nature of the marriage contract and the exchange of the Mahrieh and also the exchange of compliance with it, the right of lien is proven.

منابع و مأخذ:

* قرآن کریم.
1.    آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1406ق). حاشیه مکاسب. (چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2.    ابن براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز. (1411ق). جواهر الفقه (العقائد الجعفریه). (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی. 
3.    ابن حمزه طوسی، محمدبن علی. (1408ق). الوسیله الی نیل الفضیله. قم: انتشارات کتابخانه مرعشی نجفی.
4.    ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
5.    اراکی، محمدعلی. (1419ق).کتاب النکاح. (چاپ اول). قم: نور نگار. 
6.    امامی، سیدحسن. (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
7.    انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1404ق). مطارح الانظار. (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت.
8.    انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1415ق). المکاسب (ط ـ حدیثه). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
9.    بابرتی، محمد بن محمد. (بی‌تا). العنایه شرح الهدایه. بیروت: دارالفکر. 
10.    بحرانی، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
11.    بروجردی، محمدتقی. (1417ق). نهایه الافکار. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12.    بهوتی، منصور بن یوسف. (1402ق). کشاف اقناع عن متن الاقناع. بیروت: دارالفکر.
13.    بهرامی احمدی، حمید. (1390). حقوق تعهدات و قراردادها با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام‌های حقوقی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع). 
14.    جزیرى، عبدالرحمن، غروى، سید محمد، یاسر مازح. (1419ق). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت(ع). (چاپ اول) بیروت: دار الثقلین. 
15.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). حقوق خانواده. (ج9). تهران: گنج دانش.
16.    جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410ق). الصحاح فی اللغه. بیروت: دارالعلم.
17.    حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1388ق). تذکرة الفقهاء (ط ـ القدیمه). (چاپ اول) قم: مؤسسه آل البیت(ع).
18.    حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. (چاپ اول). تهران:مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
19.    حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1414ق). تذکره الفقهاء (ط ـ الحدیثه). (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(ع). 
20.    حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی). (1403ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. بیروت: دارالاضواء.
21.    خمینی، سید روحالله. (1382). تهذیب الاصول. (چاپ اول). قم: دارالفکر.
22.    خمینی، سید روح‌الله. (1421ق). کتاب البیع. (چاپ اول). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدس سره). 
23.    خمینی، سید روح‌الله. (1334ق). موسوعه الامام خمینی (15 الی19) کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
24.    خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریرالوسیله. (چاپ اول). قم: موسسه مطبوعات دارالعلم.
25.    خویی، ابوالقاسم. (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه. (چاپ چهارم). قم: دارالهادی.
26.    راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان: دارالعلم.
27.    شایگان، سیدعلی. (1375). حقوق مدنی. (ج9). قزوین: انتشارات طه.
28.    شهیدی، مهدی. (1394). تشکیل قراردادها و تعهدات (حقوق مدنی). (ج1، چاپ یازدهم). تهران: انتشارات مجد.
29.    صدر، محمدباقر. (1420ق). ما وراء الفقه. (چاپ اول). بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
30.    صفایی، سید حسین. (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها). (ج2، چاپ چهارم). نشر میزان.
31.    طاهری، حبیبالله. (1418ق). حقوق مدنی. (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى. 
32.    طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33.    طریحی، فخرالدین. (1416ق). مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
34.    طوسی، محمد بن حسن (شیخ الطائفه). (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
35.    طوسی، محمد بن حسن (شیخ الطائفه). (1387ق). المبسوط فی فقه امامیه. (چاپ سوم). تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
36.    شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملی. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى ـ کلانتر). (چاپ اول). قم: کتاب‌فروشی داورى. 
37.    شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه المعارف اسلامیه.
38.    غروی اصفهانی، محمدحسین. (1419ق). حاشیه کتاب المکاسب، بی‌جا: دارالمصطفى(ص) لإحیاء التراث.
39.    فاضل هندی (اصفهانی)، محمد بن حسن. (1416ق). کشف اللثام و الابهام عن القواعد الاحکام. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی. 
40.    فیومی، احمد بن محمد. (بی‌تا). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی. 
41.    قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سیدحسن؛ عبدی پور، ابراهیم. (1379). (زیر نظر سید مصطفی محقق داماد). حقوق قراردادها در فقه امامیه. (ج1، چاپ دوم). تهران: انتشارات سمت.
42.    کاتوزیان، ناصر. (1374). عقود معین. (ج اول). (معاملات معوض ـ عقود تملیکی). تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا انتشارات مدرس.
43.    کاتوزیان، ناصر. (1383). قواعد عمومی قراردادها. (ج اول). (مفهوم، انعقاد و اعتبار قرارداد). (چاپ ششم). تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
44.    کاتوزیان، ناصر. (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده. (چاپ پنجم). تهران: نشر میزان.
45.    کرکی عاملی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. (چاپ دوم). قم: موسسه آل البیت.
46.    لنکرانی، محمدفاضل موحدی. (1421ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله ـ النکاح. (چاپ اول). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
47.    معین، محمد. (1360). فرهنگ معین. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
48.    مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
49.    میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1378ق). قوانین الاصول. (چاپ دوم). تهران: مکتب العلمیه الاسلامیه.
50.    نائینى، میرزا محمدحسین غروى‌. (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. (چاپ اول). تهران: المکتبه المحمدیه.‌
51.    نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌. 
52.    یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی. (1421ق). حاشیه المکاسب. (چاپ دوم). قم: موسسه اسماعیلیان.
53.    اسدی مهمان‌دوستی، محمد. (1388). «دورنمای حقوقی ازدواج موقت». مبانی فقهی حقوق اسلامی. سال دوم، شماره3، بهار و تابستان، صص9ـ32. 
54.    سلیمی، مهناز؛ آیتی، سید محمدرضا؛ مهدوی، سید هادی. (1397). «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (با تمرکز بر حقوق یکسان زوجین در دوران ازدواج و انحلال آن)». مبانی فقهی حقوق اسلامی. تهران: دانشگاه علوم و تحقیقات، سال یازدهم، شماره21، بهار و تابستان، صص53ـ75. 
55.    قنبرپور، بهنام؛ آیتی، سید محمدرضا. (1392). «بررسی فقهی و حقوقی شروط ناظر بر روابط جنسی (شرط عدم تمکین خاص)». مبانی فقهی حقوق اسلامی. تهران: دانشگاه علوم و تحقیقات، سال ششم، شماره12، پاییز و زمستان، صص121ـ137.
56.    عظیم زاده اردبیلی، فائزه. (1390). «حق حبس در نظام حقوقی خانواده در اسلام». مجله فقه و حقوق خانواده (ندای صادق). تهران: دانشگاه امام صادق(ع). سال شانزدهم، شماره 54، بهار و تابستان، صص5ـ27.
57.    علیمردانی، امان‌الله؛ محسنی دهکلایی، محمد. (1387). «استحقاق مالی زوجه در مسئله مرگ زوج قبل از دخول». مبانی فقهی حقوق اسلامی. تهران: دانشگاه علوم و تحقیقات، سال اول، شماره2، پاییز و زمستان، صص61ـ89 .

_||_