تحلیل کارکردگرایانه نهاد مهریه در حقوق ایران و فقه امامیه
محورهای موضوعی : فقه الأسرةاعظم بهمنی 1 , مهدی حمزه هویدا 2 , سعید خردمندی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق و علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق، مجتمع آموزش عالی نهاوند، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار، گروه حقوق و علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
کلید واژه: مهریه, کارکرد, نهاد مالی, مالیت داشتن, مهرالمسمی,
چکیده مقاله :
«مهریه» سنتی است کهن که مرد در هنگام ازدواج، مالی را برای زن یا پدر زن خویش قائل میشده است. پرداخت مهريه از سوي مرد به زن، يك سنت كهن اجتماعي و عرفي تبدیل شده است كه شريعت اسلام، ضمن تأييد و صحه گذاشتن بر آن، جهت آن را مشخص و ارزش‌گذاري نموده است. مهریه دارای کارکردهای مختلفی در فقه امامیه و حقوق ایران است. برهمین اساس پژوهش حاضر با هدف تحلیل کارکردگرایانه از مهریه در فقه امامیه و حقوق ایران انجام شد. در این راستا، از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای استفاده شد. در این پژوهش، انواع مهریه در فقه و حقوق ایران، ماهیت مهریه در فقه، شرایط مهریه، و کارکرد مهریه در فقه امامیه و حقوق ایران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در فقه امامیه مهریه به عنوان شبه معاوضه و نیز غیرقابل معاوضی بودن مطرح است. در حقوق ایران، مهریه بیشتر کارکردهای پوشش ریسک نفقه، پوشش ریسک انحلال بنگاه خانواده به موجب طلاق، جبران نقص ارث زوجه و فقر زوجه پس از مرگ شوهر، پوشش ریسک از بین رفتن عشق و انحصار، پوشش ریسک حضانت فرزند (ان)، ارزش معنوی مهر به عنوان احترام به زوجه و مزد فعاليت‌هاي زوجه در دوران زوجيت مطرح است.
"Dowry" is an old tradition that a man gave money to his wife or his wife's father during marriage. The payment of dowry by a man to a woman has become an ancient social and customary tradition, which the Islamic Sharia, while validating and validating, has defined and valued its direction. Dowry has various functions in Imami jurisprudence and Iranian law. Based on this, the present research was conducted with the aim of functionalist analysis of dowry in Imami jurisprudence and Iranian law. In this regard, descriptive-analytical research method and library information collection was used. In this research, the types of dowry in Iranian jurisprudence and law, the nature of dowry in jurisprudence, the conditions of dowry, and the function of dowry in Iranian jurisprudence and law were investigated. The results of the research show that in Imamiyyah jurisprudence, dowry is considered as a quasi-exchange and also as non-exchangeable. In Iranian law, dowry functions mostly to cover the risk of alimony, cover the risk of liquidation of the family business due to divorce, compensate for the deficiency of the wife's inheritance and the wife's poverty after the death of the husband, cover the risk of loss of love and monopoly, cover the risk of custody of the child(ren), value The spirituality of dowry is considered as respect for the wife and the reward for the wife's activities during the marriage.
1. ابن براج، عبدالعزیز (1370). جواهر الفقه، ص 138، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، 1411 ه.ق
2. احمد ابن فارس ابن زکریا (1362). معجم مقاییس اللغه، ج 5، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ 1، 1404 ه.ق.
3. اسماعیلی، مهناز (1390). فلسفه مهریه از منظر فقه و حقوق. تهران، جهاد دانشگاهی، چ 2.
4. امامی نمینی، محمود (1386). ماهیت مهر و نقد مهریه‌های سنگین، مقالات و بررسی‌ها، تهران: نشر میزان.
5. امامی، اسدالله؛ قاسمزاده، عباس؛ آهنی، بتول؛ عراقی، سیدعزتالله؛ حمیدزاده، احمد؛ گرجی، ابوالقاسم؛ برزوئی، عادل، صداقی، محمود و صفایی، سیدحسن (1393). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
6. امامی، سید حسن (1384). حقوق مدنی، ج 4، ص 494، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
7. امیرمحمدی، محمدرضا (1388). نظام مالی خانواده، تهران، نشر میزان، چ 1.
8. آناهید، فاطمه و علیزاده، حسام (1402). فسخ نکاح و شرایط مهریه در آن، دوازدهمین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در تعلیم و تربیت، روانشناسی، فقه و حقوق و علوم اجتماعی، شیروان
9. برارزاده گودرزی، میثم (1402). ماهیت مهریه از دیدگاه اسلام، چهارمین کنفرانس بین‌المللی فقه، حقوق، وکالت و علوم اجتماعی در افق ایران ۱۴۰۴، مشهد.
10. بزرگی، زینب و مطهری راد، ملیحه (1399). تأثیر شرایط صحت معامله بر مهرالمسمی، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، کرج.
11. بیرانوند، رضا و کاظمی، سمیه (1402). ابراء مهریه، پنجمین کنفرانس ملی نوآوری و تحقیق در روانشناسی، حقوق و مدیریت فرهنگی، تهران.
12. پدرام، متین (1392). تحلیل اقتصادی مهر، تحلیل اقتصادی حقوق خانواده، تهران، دنیای اقتصاد، چ 1.
13. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1402). ترمینولوژی حقوق، ذیل واژه مهر. تهران. نظر گنج دانش.
14. جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم، ج 17، قم، اسراء.
15. حبیبی درگاه، بهنام (1393). تحلیل اقتصادی حقوق آیین دادرسی مدنی، تهران، نشر جاودانه، 1393.
16. حلی (علامه)، حسن بن یوسف (1370). تبصرة المتعلمین، ص 141، تهران، موسسه چاپ و نشر، چ 1، 1411 ه.ق.
17. الحلي، ابوالقاسم نجم الدين جعفربن الحسن (محقق حلي) (1373). المختصرالنافع، طبعه الثاني، مركز الطباعه والنشر في المؤسسه البعثه –قم، 1416 ق، كتاب نكاح.
18. حلي، حسن بن يوسف، (علامه حلي)، تبصرة المتعلمين، ج 1 و 2، چ اول، كتابفروشي اسلاميه،1367 ش.
19. خفایی، کبری (1402). بررسی فقهی مبانی نفقه و مهریه، دوازدهمین کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در فقه، حقوق و علوم انسانی، تهران.
20. دهخدا، علی اکبر (1373). لغت نامه دهخدا، ج 13، ص 19335، دانشگاه تهران، چ 1.
21. شبلی، محمد مصطفی (1977). احکام الاسره فی الاسلام، ج 1، ص 339، بیروت، دار النهضه، 1977 م.
22. شرف الدين، حسين (1380). «تبيين جامعه شناختي مهريه» قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، 1380 ش
23. شفق، غلامرضا (1388). مهریه و جهیزیه در اسلام و ایران، ص 110، زلال کوثر، قم، چ 1.
24. شیخ، آمنه (1402). بررسی تطبیقی ازدواج و مهریه از دیدگاه امامیه و احناف، دومین کنفرانس ملی مطالعات خانواده و مدرسه، بندرعباس.
25. الصدوق، ابي جعفر محمد بن علي بن حسين بن بابويه، (شيخ صدوق) (1370). من لايحضرالفقيه، تحقيق السيدحسن الموسوي الخراساني، ج 3، الطبعه الاولي، الناشر دارالكتب الاسلامي، النجف، 1404 ق.
26. صفايي، حسين و امامي، اسداله (1386). مختصر حقوق خانواده، چ 14، نشرميزان.
27. طباطبایی، سید محمد حسین (1375). المیزان، ج 4، ص 269، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 5، 1417 ه.ق.
28. طوسي، ابي جعفرمحمد بن حسن، (شيخ طوسي) (1365). تهذيب الاحكام، تحقيق سيد حسن خراساني، چ 4، دارالكتب الاسلاميه.
29. عاملى، كركى، محقق ثانى، على بن حسين (1374). جامع المقاصد في شرح القواعد؛ ج13، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چ 2، 1414 ه ق.: «المقصود بعقد النكاح منافع البضع، فيكون المهر في مقابلها»
30. عاملی (شهید ثانی)، زین الدین (1381). مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، ج8، ص 157، قم، موسسه معارف الاسلامیه، چ 1، 1413 ه.ق
31. كاتوزيان، ناصر (1385). دوره مقدماتي حقوق مدني (خانواده)، چ پنجم، نشر ميزان.
32. مرادی میرشکاری، ابوطالب و خاکبیز، مهدیه و سهرابی پور، ساناز (1402). برسی مهریه در قانون مدنی، دومین کنگره دانشجویان حقوق، علوم سیاسی و علوم اجتماعی، تهران
33. مشهدی احمد، محمود (1392). معنا و مفهوم نهاد در اقتصاد نهادگرا، نگاهی به اختلافات موجود بین نهادگرایی قدیم و جدید و نقش نهادها در مناسبات اقتصادی. نشریه: پژوهشنامه اقتصادی. 13(48): 77-49.
34. مفید (شیخ مفید)، محمد بن نعمان (1370). رساله فی الهر، ص 3، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ه.ق.
35. موسوي خميني، سيدروح اله، (امام خميني ره) (1396). ترجمه تحريرالوسيله، ج 3، قم، دفترانتشارات اسلامي، بي تا.
36. نظری، ایراندخت (1376). مهر و نقش آن در عقد نکاح. شماره 8: 15-8.
37. نظری، حسن آقا. (1395). تبیین چیستی نهاد و استلزامات آن در علوم اجتماعی. روش شناسی علوم انسانی. 22 (86): 157-143.