ایقاع و اصول در رساله موسیقی کلیات یوسفی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
بابک خضرائی
1
(ندارد)
کلید واژه: موسیقی ایرانی, کلیات یوسفی, ایقاع, اصول, دور, بحر, ضیاءالدین یوسف,
چکیده مقاله :
رساله موسیقی موسوم به کلیات یوسفی منسوب به ضیاءالدین یوسف، در دوره فتحعلی‌شاه قاجار(حکـ: 1212-1250ﻫ.) نوشته شده است. این رساله کوتاه، با وجود تکراری بودن برخی مطالب آن، از آن رو که تداوم نگارش رسالات موسیقی را در دوران قاجار نشان می‌دهد، اهمیت دارد. اشاره به نام دوازده دستگاه در این رساله نیز نکته مهمی را در روند تاریخی مفهوم دستگاه روشن می‌کند. مفهوم وزن در موسیقی(ایقاع) که در این رساله، چون بیشتر رسالات موسیقی دوران صفوی و پس از آن، با نام “اصول” شناخته می‌شود، آخرین فصل این رساله است. بخش اول این فصل که با تاثیر از رساله ی موسیقی میرصدرالدین قزوینی(د. 1008 ﻫ.) نوشته شده، با تعریف اصول و نَقره آغاز، و در ادامه از 5 دور متقدم و سپس هفده دور متأخّر یاد می‌شود، سپس مولف به اصناف تصانیف(انواع یا ژانرهای موزون موسیقی) می‌پردازد؛ در بخش دوم که احتمالاً تأثیر گرفته از رساله بهجت‌الروح است، بیست و چهار دور ایقاعی شرح داده شده است.
According to the scribe of its unique manuscript, the treatise entitledKulliyat-i Yusufi, attributed to iya’uddin Yusuf, is written duringFatḥ‘ali Shah’s reign (1212-1250 A.H.). Despite its unoriginality,since very few numbers of Musical works are extant, this short treatisewhich indicates the continuity of writing works on music underQajarids, is very important. The fact that there is a reference to thenames of twelve musical model systems (dastgahs) at the end of theaforementioned treatise, shows an important turning point in thehistorical course of this concept. Like most of Safavid works onmusic, this treatise uses the word Uṣul for the concept of rhythmicpatterns in Music. The last chapter of this work on Uṣul has beendivided to two parts. The first part, under the influence of MirṢadruddin Qazvini (d. 1008 A.H.)’s work on music, commences withthe definition of the terms “Uṣul” and “Naqra”, and describes 5 oldand 17 recent Dawrs, and finally different rhythmic genres. Secondchapter, influenced probably by a treatise entitled Bahjat al-Rawḥ(written probably in the eleventh century) describes 24 rhythmicdawrs.