بررسی اثرات احداث سد طالقان بر توسعه فیزیکی مناطق مسکونی بالادست سد با استفاده از GIS/RS و ارایه مدل توسعه مناطق مسکونی

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

سید علیرضا پورافضل ¹ , علیرضا قراگوزلو ² , میر مسعود خیرخواه زرکش ³ , سعید صادقیان ⁴

1 - دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی، کارشناس ارشد GIS/RS *(مسوول مکاتبات).
2 - دکترای تخصصی محیط زیست و متخصص GIS/RS، رییس آموزشکده سازمان نقشه برداری کشور.
3 - دکترای تخصصی منابع آب و تخصص ژئوانفورماتیک، استادیار گروه GIS/RS دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
4 - دکترای تخصصی سنجش از دور و فتوگرامتری، استادیار و عضو هیات علمی آموزشکده سازمان نقشه برداری کشور

تاریخ دریافت : 1390/04/18 تاریخ پذیرش : 1390/06/28 تاریخ انتشار : 1393/10/01

کلید واژه: GIS, RS, مدل توسعه مناطق مسکونی, سد,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: در این تحقیق هدف بر آن است که مشخص گردد آیا احداث سد بر توسعه فیزیکی مناطق مسکونی بالا دست سد اثردارد یا خیر و اگر جواب مثبت است، آیا این توسعه بر اساس اصول علمی صورت پذیرفته است تا در نهایت مدلی ریاضی بر مبنای تحلیل‎­­های GIS ارایه شود. روش بررسی و یافته ها: ابتدا جهت بررسی تغییرات توسعه فیزیکی مناطق مسکونی دو تصویر ماهواره­ای شامل یک فریم از سنجنده pan مربوط به ماهواره IRS-1D قبل از احداث سد طالقان و یک فریم از سنجنده Liss IV (mono) ماهواره IRS-P6 بعد از احداث سد طالقان تهیه و پس از انجام تصحیحات هندسی، اقدام به استخراج محدوده­های مسکونی گردید که مشخص شد پس از احداث سد، مناطق مسکونی از لحاظ مساحت دارای گسترش بوده­اند. با استفاده از مطالعات انجام شده قبلی در رابطه با مدل­های مختلف توسعه مناطق مسکونی، اقدام به ارایه یک مدل مناسب جهت توسعه کاربری مسکونی در محدوده مورد مطالعه گردید. در این مدل که از روش فازی تبعیت می­کند، شرایط لازم و وزن­ها جهت برقرار بودن وضعیت­های مناسب و نا­مناسب و بسیار نامناسب تعریف شد. سپس با استفاده از داده­های موجود شامل داده­های توصیفی، نقشه­های رقومی 1:25000 و دیگر مطالعات انجام شده توسط سازمان­ها و شرکت­های مشاور، اقدام به استخراج لایه­های رقومی مورد نیاز ارایه شده در مدل گردید و با توجه به مدل مذکور، لایه­های مختلف رقومی در نرم افزار ArcGIS برروی هم قرار گرفتند. پس از مشخص شدن نتایج، مناطق بسیار نامناسب، نامناسب ومناسب توسعه کاربری مسکونی مشخص گردیدند. بحث و نتیجه­گیری: مناطق مسکونی که بر روی شرایط بسیار نامناسب می­گیرند باید تخلیه و جابه­جا شوند. اما مناطق مسکونی که در شرایط نامناسب قرار می گیرند را می توان با برنامه ریزی­های مختلف حفظ نمود. اما هیچ منطقه مناسبی جهت توسعه بیشتر کاربری مسکونی یافت نگردید که مهم­ترین عامل محدود کننده برای جلوگیری از توسعه کاربری مسکونی، عامل پوشش گیاهی و کاربری اراضی می باشد . لازم به ذکر است که در محدوده­های مسکونی موجود که در شرایط مناسب  قرار می­گیرند، توسعه فقط در همان محدوده­ها و بیشتر به صورت افزایش تراکم ارتفاعی پیشنهاد می­گردد که این پیشنهاد خود نیازمند مطالعات جامع تر( مانند مطالعات ارزیابی زیست محیطی و ...) و براساس طرح­های توسعه شهری و روستایی می­باشد.

چکیده انگلیسی:

Introduction: This paper attempts to clarify the effect of dam construction on changes of physical urban development. This research also investigates if the physical development has occurred on scientific rules or not, and finally presents an urban development model. Materials and methods:  In this paper, two frames of IRS satellite were used to investigate the urban areas physical changes. One frame was relevant to two years before constructing the Taleghan dam and the other one was relevant to two years after constructing the dam. Then, both frames passed the geometric correction order and after that the border of urban area was extracted. This revealed that the urban areas had more area than before constructing the Taleghan dam. Considering the recent researches, a new fuzzy urban development model was presented and all the weights for being in several circumstances were defined. Using the attributes data, 1:25000 digital maps and the other studies, extraction of the layers required by the new fuzzy urban development model was tried. By overlaying the layers in ArcGIS software, the very unsuitable, unsuitable and suitable areas were detected on map. Result and discussion:  Finally, it was concluded that the areas located on very unsuitable areas must be emptied, and the unsuitable areas could be preserved by some management methods like watershed management. However, there was no more suitable areas for further development of the urban areas. On the other hand, some parts of the studied urban areas have been located on suitable areas. The most important cramp elements for prevention of urban areas development were found to be landuse and vegetation cover. For increasing the capitation of settlement, it is better to develop the existing residential areas by height

منابع و مأخذ:

1. رستم      زاده. هاشم،1383، ارزیابی اثر سدهای بزرگ در تغییر کاربری اراضی با استفاده      از سنجش از دور و GIS،      مطالعه موردی سد ستارخان اهر، مقطع کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی دانشگاه تربیت      مدرس.


2. طرح      جامع مطالعات آبخیزداری حوزه طالقان، سازمان آب منطقه ای تهران.


3. صادقیان.      سعید، ولدان زوج. محمدجواد، 1384، «بررسی قابلیت هندسی و محتوی اطلاعات      تصاویر با قدرت تفکیک بالای ایران در تهیه نقشه»، همایش ژئوماتیک، سازمان      نقشه برداری کشور، تهران.


4. Baltsavias,      E.P., 2004, "Object extraction and revision by image analysis using      existing geodata and knowledge: current status and steps towards      operational systems", ISPRS Journal of Photogrammetry & Remote      Sensing 58: 129-151


5. سهرابی      نیا. محمد، 1385، قابلیت­های طیفی و مکانی تصاویر ماهواره­ای با قدرت تفکیک      بالا در به­هنگام سازی نقشه های بزرگ مقیاس، مقطع کارشناسی ارشد رشته سنجش از      دور و GIS      دانشگاه شهید بهشتی دانشکده علوم زمین.


6. آیین      نامه 2800، طراحی ساختمان ها در برابر زلزله، مؤسسه استاندارد و تحقیقات      صنعتی ایران.


7. مخدوم.      مجید، 1385، شالوده آمایش سرزمین، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.


8. burrough,      p, a, 1986, Principle of Geographical Information System for land      resources Assessment, oxford