بررسی ساختار پوشش/کاربری حوزه آبخیز سفیدرود با استفاده از سنجه های بوم شناسی سیمای سرزمین

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

واحد کیانی ¹ , جهانگیر فقهی ²

1 - مدرس دانشگاه پیام نور، ایران .*(مسئول مکاتبات)
2 - دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

تاریخ دریافت : 1390/04/06 تاریخ پذیرش : 1390/06/10 تاریخ انتشار : 1394/04/01

کلید واژه: پوشش/کاربری اراضی, بوم شناسی سیمای سرزمین, سنجه ها, حوزه آبخیز سفیدرود,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: آگاهی از انواع پوشش سطح زمین و فعالیت های انسانی در بخش های مختلف و یا به عبارتی نوع کاربری زمین به عنوان داده های پایه برنامه ریزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به طوری که برای استفاده بهینه از منابع طبیعی در روند توسعه پایدار نیاز به شناسایی منابع اکولوژیک در کوتاه ترین زمان و کم ترین هزینه ممکن احساس می شود. هدف این مطالعه بررسی ساختار پوشش/کاربری اراضی حوزه آبخیز سفیدرود با استفاده از سنجه های بوم شناسی سیمای سرزمین بوده است. روش بررسی: در این پژوهش، نقشه پوشش/کاربری اراضی حوزه آبخیز سفیدرود با توجه به هدف مقاله با استفاده از نرم افزار 2/9 ArcGIS طبقه بندی مجدد شده و در محیط نرم افزار 3/3 ArcView لایه ها به فرمت Grid تبدیل شدند و در نهایت سنجه های مربوطه با استفاده از نرم افزار 3/3Fragstats استخراج گردیدند. سنجه های مورد استفاده در سطح کلاس (کاربری) در این پژوهش سنجه سطح کلاس، درصد مساحت، تعداد پهرو، حاشیه کل، شکل سیمای سرزمین، بزرگترین پهرو، میانگین سطح پهرو، میانگین شاخص شکل پهرو و میانگین فاصله اقلیدسی نزدیکترین همسایه بودند. یافته ها: شاخص تعداد پهرو برای اندازه گیری میزان گسستگی کلاس ها به کار می رود که در این پژوهش بیش‎ترین تعداد پهرو و به عبارتی بیشترین گسستگی مربوط کاربری کشاورزی (691) و کمترین گسستگی مربوط به کاربری جنگل (30) بود. بالاترین میزان سنجه شکل سیمای سرزمین مربوط به کاربری مرتع (56/39) بود یعنی پهرو های کاربری مرتع پراکنده تر هستند و کمترین میزان مربوط به کاربری جنگل (78/10) بوده و در واقع پهرو های جنگل از پراکندگی کم تری برخوردار بوده اند. همچنین، بالاترین مقدار میانگین فاصله اقلیدسی نزدیکترین همسایه که میزان تکه تکه شدگی پهرو های یک کاربری را نشان می دهد مربوط به کاربری کشاورزی (32/6747 متر) بود و کم ترین مقدار آن مربوط به کاربری جنگل (32/908) بود. بحث و نتیجه گیری: میزان تکه تکه شدگی در کاربری کشاورزی بالاترین مقدار است لذا می توان نتیجه گرفت ارتباط آنها با مجموعه هایشان قطع شده است و مفهوم آن این است که اراضی کشاورزی نسبت به سایر طبقات یکپارچگی کمتری (تکه تکه شدگی بیشتری) داشته اند. به هر استفاده از منابع تجدید شونده باید به نحوی صورت گیرد که خللی در موازنه محیط ایجاد نکند چرا تغییر در این منابع به دلیل تغییر در ساختار سیمای سرزمین در کارکرد اکولوژیک منطقه تاثیر گذار است. با این وجود به کار گیری اصول بوم شناسی سیمای سرزمین یک ارزیابی اولیه در مقیاس سیمای سرزمین به دست می دهد که در آن، بر یافتن راهی برای ارزیابی سریع و علمی جهت استفاده از امکانات و خدمات عرضه شده توسط طبیعت در محل تاکید می شود، چون اولویت بندی هر یک از پهرو ها بر پایه کیفیت آنها استوار است؛ بنابراین پیشنهاد می شود از اصول بوم شناسی سیمای سرزمین جهت تهیه اطلاعات ساختاری- مکانی به منظور طراحی و برنامه ریزی سرزمین بهره گیری شود.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Awareness of the types of land cover and human activities as a data base of planning isimportant, which for optimum use of natural resources in sustainable development way to aware ofecological resources in limited time and minimum cost needed. The aim of this study has beenInvestigation of Cover/Land Use Structure of Sefidrood Watershed by Landscape Ecology Metrics.Material and method: In this study cover/land use maps of watershed with the goal Sefidrood paperusing Arc GIS 9.2 software maps the desired category and eventually became relevant measures usingsoftware Fragstat 3.3 were extracted. Measures used in the grade level (the user) in this studymeasures grade level, percentage area, the number of spots, total margin, shape, Land, the largestspots, the average level of spot, average spot shape index and mean nearest neighbor distances wereEuclidean.Results: Index numbers to measure tear stains classes used in this study, the largest number of spotsand tear, ie the most agriculture-related classes (691) and the lowest dissociation related to the forestclass (30), respectively. The highest rating land to grassland class (39/56) had the spots are moredispersed than classes and the lowest to the forest class (10/78) and in the forest of stain lessdispersion of have. The highest mean Euclidean nearest neighbor distance of the amount of disruptionpieces spots shows a class related to the agricultural class (6747/32 m) and the lowest value was to theforest class (908/32).Conclusion: User disruption in agriculture is the highest amount of fragmentation can therefore beconcluded their relationship with their collection has been discontinued and the notion that this isagricultural land have less integrity (fragmented more disruption) than other classes. The use ofrenewable resources should be a way that do not cause disturbs the balance of the environment, becusethe change in resources due to changes in ecological structure and function of Landscape is impressivein the area. However, applying principles of landscape ecology gives an initial assessment in thelandcape ecological scale that on the way for rapid assessment and scientific use and emphasizedservices of the nature, The prioritization each of the pathes is based on their quality. So suggestedutilization princpel of landscape ecology to provide structural information to design and landuseplanning.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، احمد؛ کریم جوانشیر، حسن احمدی و ولی الله مظفریان.1382. بررسی پوشش گیاهی در رابطه با واحدهای ژئومرفولوژی در منطقه بارون آذربایجانغربی، فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 11، شماره 2 .صفحات 169-191.
   
   
   1. Amirnejad, H., Khalilian, S., Mohammad H., A, Ahmadian., M., 2006. Analysis estimating the existence value of north forests of Iran by using a contingent valuation method. Ecological Economics 58: 665– 675 Pp.
   
   
   2. Leitao, B., Ahern, A. j., 2002. Applying Landscape Ecological Concepts Metrics in Sustainable Landscape Planning. Journal of Landscape and Urban Planning. 59(2): 65-93 Pp.
   
   
   3. Apan, A.A., Raine S.R., Paterson, M.S., 2002. Mapping and Analysis of Changes in the Riparian Landscape Structure of the Locker Valley catchment, Queensland, Australia. Journal of Landscape and Urban Planning. 59(1): 43-47 Pp.
   
   
   4. Makhdoum, M., 2008. Landscape ecology or environmental studies (Land Ecology) European Versus Anglo-Saxon schools of thought. Journal of Environmental Application & Science. Vol. 3 (3): 147-160 Pp.
   
   


2. شیرازی، میترا،. غلامرضا زهتابیان و سید کاظم علوی پناه.1389. امکان پذیری استفاده از تصاویر ماهواره ای IRS در بررسی وضعیت آب، خاک و پوشش گیاهی منطقه نجم آباد ساوجبلاغ. مجله منابع طبیعی ایران. دوره 63، شماره1، صفحات 33-51.


3. کیانی، واحد و محمّدجواد فیضی. 1389. کاربرد توام GPS و  GISدر مطالعات زیست محیطی (مطالعه موردی: بررسی وضعیت اکولوژیک منطقه هنگام). مجموعه مقالات اولین همایش ملی ژئوماتیک در منابع طبیعی و محیط­زیست. دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران. 10 صفحه.
   
   
   1. Lausch, A., Herzog, F., 2002. Applicability of Landscape Metrics for Monitoring of Landscape Change: Issues of Scale, Resolution and Interpretability. Journal of Ecological Indicators. 2(1):3-15.
   
   


4. خزائی، نوشین و فرود آذری دهکردی. 1386. بازگردانی جنگلهای آبخیز شفارود با استفاده از رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین. فصل نامه علوم محیطی. جلد4، شماره4، صفحات 21-32.


5. سفیانیان، علیرضا،. سعیده ملکی نجف آبادی و وحید راهداری. 1388. بررسی دو سنجه الگوهای چشم انداز با استفاده از RS و GIS در منطقه حفاظت شده موته. فصل نامه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی) شماره49، صفحات 141-150.


6. طالبی امیری، شیما،. فرود آذری دهکردی، سید حمیدرضا صادقی و سیدرضا صوف باف.1388. تحلیل تخریب سیمای سرزمین حوزه آبخیز نکا با استفاده از متریکهای اکولوژی سیمای سرزمین. فصل نامه علوم محیطی. جلد6، شماره3، صفحات 133-144.


7. جلیلیان، حجت. 1387. بازسازی داده­های هیدرومتری حوزه آبخیز سفید رود. پایان کارشناسی ­ارشد آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران. 110صفحه.


8. درامستاد، ونچ،. جیمز السون و ریچارد فورمن.1386. اصول اکولوژی سیمای سرزمین در معماری سیمای سرزمین و برنامه­ریزی کاربری سرزمین (ترجمه دکتر فرود آذری دهکردی). انتشارات کتاب آیلار. 96 صفحه.
   
   
   1. Makhdoum, M., 2008. Landscape ecology or environmental studies (Land Ecology) European Versus Anglo-Saxon schools of thought. Jornal of Environmental Application & Science. Vol. 3 (3): 147-160 Pp.
   
   
   2. Fragstats Softwer 3/3. Fragstats user guidelines, Fragstats metrics.
   
   


9. احمدی، حسن.1385. ژئومورفولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه تهران. جلد1، چاپ چهارم. 668 صفحه.


10. سفیانیان، علیرضا،. زهرا مختاری، سید جمال­الدین خواجه­الدین وحمیدرضا ضیایی.1389. آنالیز تغییرات شکل و اندازه کاربری های اراضی شهر اصفهان با استفاده از GIS و متریکهای سیمای سرزمین. مجموعه مقالات ژئوماتیک89. سازمان نقشه­برداری کشور. تهران. 11صفحه.