ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحت وجود قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان: تحلیل راف توسعه یافته (ERST)

محورهای موضوعی : اقتصاد محیط زیست

حمیده عجم اکرامی ¹ , محمدرضا عبدلی ² , حسن ولیان ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
2 - دانشیار، گروه حسابداری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - استادیار، گروه حسابداری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/11/03 تاریخ پذیرش : 1401/01/17 تاریخ انتشار : 1401/02/01

کلید واژه: پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز, قابلیت‌های تکنولوژی محوری, تحلیل راف توسعه یافته.,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: با تغییرات محیط‌زیست، شکل راهبردی عملیات شرکت‌ها در عرصه‌های رقابتی به تناوب ماهیت و نوع صنعت تغییر می‌کند. هدف این پژوهش ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحت وجود قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان براساس تحلیل راف توسعه یافته می‌باشد. روش بررسی: روش شناسی این پژوهش ترکیبی است و برای انجام آن از تحلیل‌های فراترکیب برای شناسایی مولفه‌ها و گزاره‌های پژوهش در بخش کیفی و مجموعه راف برای تعیین اثرگذارترین مولفه‌ها و گزاره‌ها در بخش کمی، استفاده شده است. جامعه هدف در بخش کیفی، پژوهش‌های مشابه و خبرگان دانشگاهی در مدیریت بودند. اما جامعه هدف در بخش کمی ۲۲ نفر از مدیران شرکت‌های دانش بنیان محصولات مواد غذایی بودند که باتوجه به الزام تحلیل‌ تئوری راف، این حد از جامعه آماری مورد قبول می‌باشد. بازه زمانی مطالعه ی حاضر، یکساله بوده است. یافت ها: نتایج پژوهش از شناسایی ۴ مولفه پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز و ۵ مضمون قابلیت‌های تکنولوژی محوری در بخش کیفی حکایت داشت. همچنین نتایج در بخش کمی نشان داد، سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش به عنوان اثرگذارترین قابلیت تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان محرکی مثبت در پیامدهای توسعه محصول سبز تلقی می‌گردند. بحث و نتیجه گیری: نتیجه کسب‌شده نشان می‌دهد که سیستم‌های اطلاعات مدیریت به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای تکنولوژی محوری به عنوان قابلیت‌های شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند، در یک چرخه‌ی سیستماتیک نسبت به تعیین اطلاعات از بیرون شرکت و انجام فرآیندها بر روی آن جهت اخذ تصمیم‌های اثربخش اقدام ‌نماید و ستاده‌ی آن افزایش بهره‌وری‌های زیست‌محیطی به عنوان پیامد مطلوب توسعه‌ی محصول سبز در این شرکت‌ها می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: The Purpose of this research is evaluating the Competitive of Green Product Development Consequences in the Existence of Technology-Based Capabilities of Knowledge-Based Companies: Extended Rough Set Theory (ERST). Material and Methodology: The methodology of this research is hybrid and to perform it, hyper-combined analyzes have been used to identify the components and propositions of the research in the qualitative part and the rough set has been used to determine the most effective components and propositions in the quantitative part. The target population was qualitative, similar research and academic experts in management. However, the target population was a quantitative part number of 22 executives of knowledge-based companies in food products, which is acceptable from the statistical population due to the requirement of Rough Set Theory. Findings: The results of the study indicated the identification of 4 components of competitive implications for green product development and 5 themes of technology-centric capabilities in the quality sector. Also, the results in the quantitative part showed that the effective management information system is considered as the most effective technology capability of knowledge-based companies as a positive stimulus in the consequences of green product development. Discussion and Conclusion: The result shows that management information systems as one of the most important achievements of technology as the capabilities of knowledge-based companies can, in a systematic cycle to determine information from outside the company and perform processes on it to make effective decisions and staff. It is the increase of environmental productivity as a favorable consequence of green product development in these companies.

منابع و مأخذ:

1. Khezerlou, S., Pashazadeh, Y. (2019). The Role of Technology-Based Business Strategy in Innovation with the Mediating Role of Technological Competence, Network Competence and Human Resource Competence. Journal of Business Management Perspective, 18(39): 29-47. (In Persian)
2. Horngren, C. T.; Datar, S. M.; and Rajan, M. V. (2012). Cost Accounting: A Managerial Emphasis, 14th Edition, New Jersey: Prentice-Hall, Inc
3. Hosinzadeh, M., Valiyan, H., Abdoli, M. (2021). Dynamic Competitive Capabilities and Financial Reporting Quality. Journal of Accounting Knowledge, 12(1): 133-157. (In Persian)
4. Pan, X., Oh, K, S., Wang, M. (2021). Strategic Orientation, Digital Capabilities, and New Product Development in Emerging Market Firms: The Moderating Role of Corporate Social Responsibility, Sustainability, 13(22): 1-32. https://doi.org/10.3390/su132212703
5. Andalib, D., Moghtaderi, A. (2018). Investigating and Analyzing the Development Green Product in the Tile Industry in Yazd Province. New Marketing Research Journal, 8(3): 59-78. (In Persian)
6. Demirel, P and Kesidou, E. (2019). Sustainability-oriented Capabilities for Eco-Innovation: Meeting the Regulatory, Technology and Market Demands, Business Strategy and the Environment, 28(5): 847-857.
7. Chen, T.B. & Chai, L.T. (2010). Attitude towards the Environment and Green Products: Consumers’ Perspective. Management Science and Engineering. 4(2): 27-39.
8. Du, L., Wu, A., Liu, G., Li, H., Yu, B., Zhen, H., Wang, X. (2020). Green auto fluorescence eleocytes from earthworm as a tool for detecting environmental iron pollution, Ecological Indicators, 108(3): 105-155.
9. Ayoobian, N., Mousarezaei, R. (2018). The Role of Nuclear Power in the Reduction of Environmental Pollutants and Climate Changes Compared to other Power Plants in Iran. Journal of Nuclear Science and Technology (JonSat), 39(2): 49-60. (In Persian)
10. Karimi, D., Mousavi Madani, N. (2017). Investigating the effectiveness of laws and regulations governing air pollution in Iran. Journal of Environmental Science and Technology, 19(4): 571-581. (In Persian)
11. Majhi, S.G., Mukherjee, A. and Anand, A. (2021). Business value of cognitive analytics technology: a dynamic capabilities perspective, VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, https://doi.org/10.1108/VJIKMS-07-2021-0128
12. Dou, Y., Xue, X., Wang, Y., Xue, W. and Huangfu, W. (2021). Evaluation of enterprise technology innovation capability in prefabricated construction in China, Construction Innovation, https://doi.org/10.1108/CI-12-2020-0196
13. Sher, P. J., & Lee, V. C. (2004). Information technology as a facilitator for enhancing dynamic capabilities through knowledge management. Information & Management, 41(8): 933-945.
14. Sirkora, A. (2021). European Green Deal – legal and financial challenges of the climate change, ERA Forum, 21(2): 681-697.
15. Yan, J. and Hu, W. (2021). Environmentally specific transformational leadership and green product development performance: the role of a green HRM system, International Journal of Manpower, https://doi.org/10.1108/IJM-05-2020-0223.
16. Ambastha, A., Momaya, K. (2003). Competitiveness of Firms: Review of Theory, Frameworks and Models, Singapore Management Review, 26(1): 45-58.
17. Booth, E, M., Philip, G. (1998). Technology, Competencies, and Competitiveness: The Case for Reconfigurable and Flexible Strategies, Journal of Business Research, 41(1): 29- 40. https://doi.org/10.1016/S0148-2963(97)00009-X
18. Liu, L., Jiang, Z. (2016). Influence of technological innovation capabilities on product competitiveness, Industrial Management & Data Systems, 116(5): 883-902. https://doi.org/10.1108/IMDS-05-2015-0189
19. Teece, D. J, Pisano, G., Shuen, A. (1997). Dynamic Capabilities and Strategic Management. Strategic Management Journal, 18(7): 509-533.
20. Hoseinzadeh Shahri, M., Shahini, S. (2018). The impact of Dynamic Capability and Innovation Capability on Competitive Advantage. Journal of Business Administration Researches, 10(19), 123-141. (In Persian)
21. Wernerfelt, B. (1984). A resource-based view of the firm. Strategic Management Journal, 5(2): 171-180
22. Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17, 99–120.
23. Naghshbandi, S.N., Varga, L. and Hu, Y. (2021). Technology capabilities for an automated and connected earthwork roadmap, Construction Innovation, https://doi.org/10.1108/CI-02-2021-0022
24. Dutta, S., Narasimhan, O., & Rajiv, S. (1999). Success in high technology markets: Is marketing capability critical? Marketing Science, 18(4): 547–568.
25. Li, J., Xia, J., & Zajac, E. J. (2018). On the duality of political and economic stakeholder influence on firm innovation performance: Theory and evidence from Chinese firms. Strategic Management Journal, 39(1): 193–216.
26. Fung, M. K. (2018). Fraudulent Financial Reporting and Technological Capability in the Information Technology Sector: A Resource-Based Perspective, Journal Business Ethics, DOI 10.1007/s10551-017-3605-4.
27. Zhang, Q., Xie, Q., Wang, G. (2016). A survey on rough set theory and its applications, CAAI Transactions on Intelligence Technology, 1(4): 323-333. https://doi.org/10.1016/j.trit.2016.11.001
28. Pawlak, Z. (2005). Rough sets and flow graphs, Rough Sets, Fuzzy Sets, Data Mining and Granular Computing, 36(41): 1-11.
29. Jirakraisiri, J., Badir, Y.F. and Frank, B. (2021). Translating green strategic intent into green process innovation performance: the role of green intellectual capital, Journal of Intellectual Capital, 22(7): 43-67. https://doi.org/10.1108/JIC-08-2020-0277
30. Baah, C., Opoku-Agyeman, D., Acquah, I.S.K., Issau, K. and Moro Abdoulaye, F.A. (2021). Understanding the influence of environmental production practices on firm performance: a proactive versus reactive approach, Journal of Manufacturing Technology Management, 32(2): 266-289. https://doi.org/10.1108/JMTM-05-2020-0195.
31. Bıçakcıoğlu, N., Theoharakis, V. and Tanyeri, M. (2020). Green business strategy and export performance: An examination of boundary conditions from an emerging economy, International Marketing Review, 37(1): 56-75. https://doi.org/10.1108/IMR-11-2018-0317
32. Birou, L.M., Green, K.W. and Inman, R.A. (2019). Sustainability knowledge and training: outcomes and firm performance, Journal of Manufacturing Technology Management, 30(2): 294-311. https://doi.org/10.1108/JMTM-05-2018-0148
33. Aziz, N.A.A., Foong, S.Y., Ong, T.S., Senik, R., Attan, H. and Arshad, Y. (2018). Intensity of market competition, strategic orientation and adoption of green initiatives in Malaysian public listed companies, International Journal of Productivity and Performance Management, 67(8): 1334-1351. https://doi.org/10.1108/IJPPM-03-2017-0078
34. Sabzevari, M., Sajadi, S, M., Hajimolana, S, M. (2021). Modeling risks in configuring a green supply chain for new product development (case study: fast-moving consumer goods), IRANIAN JOURNAL OF TRADE STUDIES (IJTS), 25(98): 155-184.
35. Wang, Y., Su, X., Wang, H. and Zou, R. (2019). Intellectual capital and technological dynamic capability: evidence from Chinese enterprises, Journal of Intellectual Capital, 20(4): 453-471. https://doi.org/10.1108/JIC-06-2018-0096
36. Owens, D. and Khazanchi, D. (2018). Exploring the impact of technology capabilities on trust in virtual teams, American Journal of Business, 33(4): 157-178. https://doi.org/10.1108/AJB-04-2017-0008

متن کامل:



ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان: تحلیل راف توسعه یافته (ERST)

 

چکیده

هدف پژوهش: با تغییرات محیط‌زیست، شکل راهبردی عملیاتِ شرکت‌ها در عرصه‌های رقابتی به تناوب ماهیت و نوع صنعت تغییر می‌کند. لازمه‌ی موفقیت در چنین فرآیندهای استراتژیکیِ تمرکز بر تحقیق و توسعه جهتِ کسب قابلیت‌هایی همچون قابلیت تکنولوژی محوری است تا براساس آن شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های دانش بنیان از ظرفیت‌های رقابتی بالاتری برخوردار باشند. هدف این پژوهش ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان براساس تحلیل راف توسعه یافته می‌باشد.

روش پژوهش:  روش شناسی این پژوهش ترکیبی است و برای انجام آن از تحلیل‌های فراترکیب برای شناسایی مولفه‌ها و گزاره‌های پژوهش در بخش کیفی و مجموعه راف برای تعیین اثرگذارترین مولفه‌ها و گزاره‌ها در بخش کمی، استفاده شده است. جامعه هدف در بخش کیفی، پژوهش‌های مشابه و خبرگان دانشگاهی در مدیریت بودند. اما جامعه هدف در بخش کمی ۲۲ نفر از مدیران شرکت‌های دانش بنیانِ محصولات موادِ غذایی بودند که باتوجه به اِلزام تحلیل‌ تئوری راف، این حد از جامعه آماری مورد قبول می‌باشد.

یافته‌های پژوهش: نتایج پژوهش از شناسایی ۴ مولفه پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز و ۵ مضمون قابلیت‌های تکنولوژی محوری در بخش کیفی حکایت داشت. همچنین نتایج در بخش کمی نشان داد، سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش به عنوان اثرگذارترین قابلیت تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان محرکی مثبت در پیامدهای توسعه محصول سبز تلقی می‌گردند.

نتیجه‌گیری: نتیجه کسب‌شده نشان می‌دهد که سیستم‌های اطلاعات مدیریت به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای تکنولوژی محوری به عنوان قابلیت‌های شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند، در یک چرخه‌ی سیستماتیک نسبت به تعیین اطلاعات از بیرون شرکت و انجام فرآیندها بروی آن جهتِ اخذِ تصمیم‌های اثربخش اقدام می‌نماید و ستاده‌ی آن افزایش بهره‌وری‌های زیست‌محیطی به عنوان پیامدِ مطلوبِ توسعه‌ی محصول سبز در این شرکت‌ها می‌باشد.

کلید واژه

پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز؛ قابلیت‌های تکنولوژی محوری؛ تحلیل راف توسعه یافته

Evaluating the Competitive of Green Product Development Consequences in the Existence of Technology-Based Capabilities of Knowledge-Based Companies: Extended Rough Set Theory (ERST)

Abstract

Purpose: With environmental changes, the strategic form of companies' operations in competitive areas changes the nature and type of industry. Success in such strategic processes requires a focus on research and development in order to acquire capabilities such as technology-driven capabilities so that companies, especially knowledge-based companies, have higher competitive capacities. The Purpose of this research is evaluating the Competitive of Green Product Development Consequences in the Existence of Technology-Based Capabilities of Knowledge-Based Companies: Extended Rough Set Theory (ERST).

Methods and Materials: The methodology of this research is hybrid and to perform it, hyper-combined analyzes have been used to identify the components and propositions of the research in the qualitative part and the rough set has been used to determine the most effective components and propositions in the quantitative part. The target population was qualitative, similar research and academic experts in management. However, the target population was a quantitative part number of 22 executives of knowledge-based companies in food products, which is acceptable from the statistical population due to the requirement of Rough Set Theory. 

Finding: The results of the study indicated the identification of 4 components of competitive implications for green product development and 5 themes of technology-centric capabilities in the quality sector. Also, the results in the quantitative part showed that the effective management information system is considered as the most effective technology capability of knowledge-based companies as a positive stimulus in the consequences of green product development.

Conclusion: The result shows that management information systems as one of the most important achievements of technology as the capabilities of knowledge-based companies can, in a systematic cycle to determine information from outside the company and perform processes on it to make effective decisions and staff. It is the increase of environmental productivity as a favorable consequence of green product development in these companies.

Keywords

Green Product Development Consequences; Technology-Based Capabilities; Extended Rough Set Theory

 

 

مقدمه

محیط ناپايدار و پیچیده؛ رقابت فزآينده؛ توسعه روزافزون ارتباطات و پیشرفت‌های فناورانه، شرکت‌ها را با شرايط جديدی از نظر رقابت مواجه کرده است؛ اما آنچه موفقیت بنگاه‌ها را در بقاء و پیشبرد اهداف‌شان رقم می‌زند، استراتژی‌هايی است که یک شرکت براساس محیط پُرتلاطم امروز می‌بایست انتخاب نمایند (۱). این استراتژی‌ها امروزه متفاوت از گذشته، بیش از هرچیزی وابسته به ارتقای سطح قابلیت‌های تکنولوژی محوری است، چراکه رشد و توسعه تکنولوژی‌ها باعث تغییرات شدید در فرآیندهای رقابتی شرکت‌ها شده است. هورنگرن و همکاران (۲) در این باره بیان می‌نماید، شرکت‌ها براساس قابلیت‌های تکنولوژیک مبتنی بر منبع‌محوری می‌توانند به افزایش استفاده از فرصت‌های بازار دست یابند. در واقع مطابق دیدگاه منبع‌محور ()، شرکت‌ها همواره تلاش می‌نمایند با تمرکز بر قابلیت‌های تکنولوژيک همچون تحقیق و توسعه اقدام به تقویت زیرساخت‌های مختلفی همچون توسعه فناورانه نمایند تا باتوجه به رشد سریع محصولات و تغییرات بازار، ظرفیت‌های رقابتی شرکت حفظ شود (۳). در واقع با تغییرات اقلیمی و بروز افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی به دلیل صنعتی شدن بسیاری از شرکت ها، شرکت‌ها تحت نظارت نهادهای محیط‌زیستی در صدد توسعه‌ی برنامه‌های دوستدار محیط‌زیست مانند توسعه‌ی محصول سبز و فناوری‌های مرتبط به آن بر آمدند که این تغییرات منجر به شکل گیری راهبردهای رقابتی در سطح بازارها گردید (۴). لذا شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های دانش بنیان در عرصه‌های مختلف تلاش نمودند تا با بکارگیری دانش و تکنولوژی‌های جدید، محصولات سبز را به عنوان یک فرصت در محیط کسب و کار خود توسعه بخشند و از این طریق بتوانند هم جایگاه اجتماعی خود را به دلیل تصویرسازی مثبت شرکت در بین ذینفعان تقویت نمایند و هم به مزیت رقابتی دست یابند (۵). لذا باتوجه به الزامات قانونی روزافزون نهادهای نظارتی بر صنایع و توجه به هنجارهای محیط‌زیست، شرکت‌ها امروزه بیش از گذشته به دنبال راهبردهای توسعه محصولات سبز براساس قابلیت‌های تکنولوژی محوری می‌باشند، چراکه وجودِ چنین توانمندی‌های می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های تولید و سربار، می‌تواند منتج به پایداری شرکت در عرصه‌های رقابتی گردد (۶). نهادهای بین‌المللی با برگزاری کنفرانس‌های تغییرات اقلیمی همچون پاریس (۲۰۱۵) و گلاسکو (۲۰۱۸) صنعتی‌شدن روز افزون و کاهش جنگل‌ها در نتیجه فرصت‌طلبی شرکت‌ها تحت عدم وجود نظارت‌های اثربخش را دلایلی برای تغییر راهبردیِ شرکت‌ها در عرصه‌ی تولید محصولات عنوان نمودند و نسبت به فقدان پیشرفت تکنولوژي در عرصه‌های کنترل آلایندگی‌های زیست‌محیطی و توسعه محصولات سبز انتقادات زیادی را مطرح کردند (۷) و بی توجهی شرکت‌ها به سرمایه گذاری‌های زیرساخت‌های تولید را عاملی برای بیشترشدن ضایعات و آلایندگی‌های زیست‌محیطی عنوان نمودند (۸). مرور این آمار و اطلاعاتِ آلایندگی‌های زیست‌محیطی در ایران کمی نگران‌کننده‌تر است. براساس آمار و ارقام، سالانه 570 هزار تُن انواع زباله‌هاي پلاستیکی تولید و در طبیعت رها می‌شود که حدود 300 سال طول می‌کشد تا این زباله‌ها تجزیه شوند. سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران براساس برآورد بانک جهانی طی گزارشی، خسارت ناشی از آلودگی هوا در سال 20۱6 میلادي در ایران را 8 میلیارد دلار برآورد نمودند که در صورت ادامه روند فعلی این خسارت در سال 20۲۲ میلادي به چندین میلیارد برابر بیشتر خواهد رسید که می‌تواند خسارت‌های اجتماعی زیادی را به همراه داشته باشد (۹). با عنایت به موارد مطرح شده، در بیانِ چرایی انجام این پژوهش، باید بیان شود، از یک سو باگسترش فعالیت‌های تجاری، امروزه استفاده از تکنولوژی‌های تولید در زمینه‌ی کنترل آلایندگی‌های محیط‌زیست به ویژه در کشورهایی همچون کشور ما (که بدلیل تحریم امکان جذب دانش فنی و فناوری‌های جدید را ندارد) کارایی لازم را نداشته و نمی‌تواند به حفاظت از محیط‌زیست کمک نماید. لذا باتوجه به قوانینی همچون قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست مصوب ۱۸/۰۳/۱۳۵۳ و اصلاحیه ۲۴/۰۸/۱۳۷۱ مبنی بر برخورد قانونی با شرکت‌هایی که مسبب آلایندگی هستند و تمرکز بر مواد ۱۱ و ۱۲ این قانون که به جرائم مالی از یکسو و حمایت از آنان در جهتِ بروز نمودن فناوری‌های تولید باهدفِ کاهش آلایندگی‌های از سویی دیگر اشاره دارد (۱۰)، نشان می‌دهد، توسعه قابلیت‌های تکنولوژی محوری در راستای کسب پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز می‌تواند به هنجارهای ملموس‌تری از نظر پیگیری مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها در برابر محیط‌زیست منجر شود. لذا هدف این پژوهش ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان می‌باشد.

مبانی نظری

قابلیت‌های تکنولوژی محوری

امروزه در محیط پیچیده کنونی که رقابت در آن همچنان رو به افزایش است و بهبود در ظرفیت‌هاي رقبا، چرخه‌عمر محصولات را کاهش و پیچیدگی محصولات و دستیابی به پیشرفت‌هاي جدید فنی و تکنولوژیکی را افزایش داده است، سازمان‌هایی که بتوانند به یک مزیت رقابتی در تولید محصولاتی منطبق با خواست و نیاز مشتري و توجه به محیط‌زیست دست یابند، موفق خواهند بود. پیشرفت‌هاي تکنولوژیکی عاملی تعیین‌کننده در تحول جامعه بشري است که هوشمندسازی تکنولوژي صنعتی به عنوان یکی از پیشرفت‌های تکنولوژی محسوب می‌شود که کارکردهای تولید را منعطف‌تر و با سرعت بالاتری تقویت می‌نماید (۱۱). بدین ترتیب در عصر جدید ارتباطات و انتقال الکترونیکی اطلاعات به واسطه شبکه‌هاي کامپیوتري، در حال دگرگون کردن مدل‌هاي کسب و کار و ایجاد قالب فکري جدیدي می‌باشد و شیوه‌هاي سنتی، کارایی و اثربخشی خود را از دست داده‌اند. قابلیت‌های تکنولوژی محوری یک فرآیند مبتنی بر هوش مصنوعی است که براساس خلق دانش و توسعه پایدارِ فرآیندهای تولید ضمن اینکه به کسب مزیت رقابتی دست می‌یابد، سبب کاهش هزینه‌های زیست‌محیطی شرکت و افزایش ارزش سهم بیشتر بازار در آینده می‌شود (۱۲). وجودِ چنین قابلیت‌هایی، یک اسلحه استراتژیک در بازار رقابت جهانی است که مؤسسات را به دو طریق رقابت‌پذیر می‌نماید: یکی تصحیح ساختار هزینه‌های زیست‌محیطی از طریق توسعه فرآیندهاي منعطف و کاراتر، دیگري توانایی خلق محصولاتی بهتر و منطبق با محیط‌زیست، طراحی بهتر، خدمات پس از فروش و دوره تحویل کوتاه‌تر. بر این مبنا قابلیت‌های تکنولوژی سبز دو هدف را دنبال می‌کند:

۱) تمرکز استراتژیک شرکت بر طراحی ارزش رقابتی

2) تاثیر ایجادِ ارزشِ رقابتی شرکت در بازار و عملکردهای مالی شرکت

می‌باشد. لذا می‌توان قابلیت‌های آی تی را به 4 بخش و چندین مولفه‌ی زیر دسته بندی نمود: (۱۳).

شکل (۱) شکل چندبُعدی قابلیت‌های تکنولوژیک

 

توسعه محصول سبز

مفهوم سبز تجسمی از محصولات؛ فرآیندها؛ سیستم‌ها و فناوری‌های سازگار با محیط‌زیست است که بر فعالیت‌های مربوط به کسب و کار تأثیرگذار است. تعریف محصول سبز به دلیل وجود اثرگذاری ابعاد متفاوتی مثل محیط‌زیست؛ سیاست؛ اقتصاد؛ انتظارات و ارزش‌های اجتماعی و بسیاری از کارکردهای دیگر کار راحتی بنظر نمی‌رسد. بنابریان نمی‌توان یک تعریف واحد از محصول سبز ارائه دارد، اما براساس تعریف کمیته‌ی جوامع اروپایی (۲۰۰۱) به عنوان یک زبان مشترک، می‌توان محصول سبز را محصولی مبتنی بر صرف منابع کمتر و اثرات و خطرات کمتری برای محیط‌زیست تلقی نمود که از تولید زباله‌های محیط‌زیستی جلوگیری می‌نماید (۱۴). یان و هو (۱۵) در چارچوب زیر نسبت به اثرات توسعه محصول سبز اقدام نمود.

شکل (۲) اثرات توسعه محصول سبز

 

در واقع براساس این چارچوب مشخص می‌شود که توسعه محصول سبز نه تنها دارای مزایای اقتصادی است بلکه به دلیل کاهش هزینه‌های تولید و سربار؛ پایداری حضور در بازار و ارتقای رقابت پذیری می‌تواند به توسعه جایگاه اجتماعی و تقویتِ هنجارهای رقابتی در یک صنعت نیز موثر باشد.

نقش قابلیت‌های تکنولوژی در پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز

رقابت‌پذیری شرکت‌ها از سوی بسیاری از پژوهشگران به صورت مفهومی چندبُعدی معرفی شده است (۱۶). بوث و فیلیپ (۱۷) عوامل موثر بر رقابت‌پذیری در سطح بنگاه را در دو دسته و در قالب رویکردهای مبتنی بر فناوری و رویکردهای مبتنی بر شایستگی‌ها و قابلیت‌ها تقسیم‌بندی می‌کند. آن‌ها از یک سو تکنولوژي‌گرایی را باعث بهبودِ کارایی و از سویی دیگر ظرفیتی برای توسعه‌ی قابلیت‌های راهبردی برای شرکت‌ها تلقی می‌نمایند. لیو و جیانگ (۱۸) در همین راستا بیان نمودند، با ترکیبِ قابلیت‌ها و تکنولوژی، رویکردِ منبع‌محوری قادر خواهد بود به افزایش مزیت رقابتی کمک نماید. در واقع قابلیت‌های تکنولوژیک برمَبنای دیدگاه منبع محور، توسط تیس و همکاران (۱۹) مطرح گردید. این قابلیت‌، حوزه‌ای استراتژیک از کارکردهای رقابتیِ شرکت‌ها را در بر می‌گیرد، که به خلق و توسعه‌ی ارزشمند منابع کمک می‌نماید. از طرف دیگر، قابلیت‌ تکنولوژیک برمبنای رویکردِ منبع محور، همچنین به شرکت در ادغام؛ ایجاد و شکل‌دهی مجدد شایستگی‌های درونی و بیرونی برای پاسخگویی و واکنش سریع به نیازهای محیط به ویژه تغییرات محیط‌زیست کمک می‌نمایند و شرکت‌هایی که دارای چُنین قابلیت‌هایی باشند را قادر می‌سازد تا توانمندی خود به بازار، را باهدفِ کسب مزیت رقابتی منعکس نمایند (۲۰). به منظور بسطِ ارتباطِ قابلیت تکنولوژی‌گرایی با پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز می‌توان به ارجاع به دیدگاه منبع‌محوری بیان نمود که ایجادِ انسجام در توسعه منابع درونی و همراستایی با منابع بیرونی، شرکت را در موقعیت کسب مزیت رقابتی قرار می‌دهد و همانطور که ورنرفلت (۲۱) و بارنی (۲۲) بیان نمودند، هرشرکت، مجموعه­ای از منابع و قابلیت­ها است؛ که منابع، عوامل ورودی هستند که برای دستیابی به اهداف‌تجاری مورد استفاده قرار می­گیرند و قابلیت­هایِ شرکت، یعنی توانایی­های آن شرکت در استفاده از  منابع، می‌تواند، کارکردهای رقابتی یک شرکت چه از منظر نوآوری و چه از منظر اثربخشی در ارائه محصولات همچون توسعه محصولات سبز را تقویت نماید (۳). نقش‌بندی و همکاران (۲۳) بیان می‌نمایند، قابلیت‌های تکنولوژی با جایگزین نمودن فرآیندها و توسعه زیرساخت‌های دارایی‌های سرمایه ای در بخش تولید، به دنبال بهره‌وری شرکت در رقابت می‌باشند. این قابلیت‌ها به عنوان یک کارکرد استراتژیک به سازگاری عملکردهای شرکت با محیط‌زیست کمک می‌کند و در تسهیل فرآیندهای توسعه محصول جدید و کسب مزیت رقابتی نقش بسزایی ایفا می‌نمایند. از طرف دیگر، پژوهش‌هایی همچون دوتا و همکاران (۲۴) و لی و همکاران (۲۵) مبتنی بر رویکرد منبع محور باتمرکز بر بخش فناوری پیشرفته در دل قابلیت‌های تکنولوژی با هدف تقویت مزیت رقابتی، ویژگی‌های تکنولوژی شرکت را به عنوان بازده فنی آن شرکت نسبت به سایر شرکت­ها در تبدیل منابع تحقیق و توسعه به محصول نوآورانه‌ی سبز، مفهوم‌سازی کرده‌اند. این محققان درک نمودند كه بدون توانمندی‌های تکنولوژیک كافی، سرمایه‌گذاری در منابع تحقیق و توسعه به خودی خود نمی­تواند مزیت رقابتی پایداری را ایجاد كند زیرا این سرمایه­گذاری می­تواند توسط رقبا تکرار شوند (۲۶). باتوجه به مبانی نظری مطرح شده، سوال‌های پژوهش به ترتیب زیر ارائه می‌شود:

Í الف) پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز به عنوان گزاره‌های مرجع در تحلیل راف توسعه یافته (ERST)  کدامند؟

Í ب) قابلیت‌های تکنولوژی محوری به عنوان مبنا در تحلیل راف توسعه یافته (ERST) کدامند؟

Í ج) تأثیرگذارترین پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان کدامند؟

روش شناسی پژوهش

این پژوهش از حیث نتیجه، جزء پژوهش‌های توسعه‌ای محسوب می‌شود، زیرا مفاهیم مرتبط با ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری، از منظر تئوریک دارای چارچوب منسجمی نمی‌باشد و از آنجاییکه این پژوهش به دنبال بسط مبنای تئوریک این مفهوم جهتِ توسعه‌ی محصولات سبز است، از این منظر توسعه‌ای محسوب می‌شود. همچنین برمبنای هدف، این پژوهش در زمره پژوهش‌های توصیفی باهدف تشریح پدیده موردنظر در شرکت‌های دانش بنیان قرار می‌گیرد. در نهایت به لحاظ منطق گرد‌آوري داده‌ها از نوع استقراء-قیاسی است، چراکه در بخش کیفی ابتدا با اتکاء به رویکرد استقرائی مبانی تئوریک مربوط به ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری مورد واکاوی قرار می‌گیرد و سپس برمبنای قیاسی اقدام به تبیین مولفه‌ها و گزاره‌های شناسایی شده در جامعه هدف می‌شود. در واقع، در بخش کمی از طریق تحلیل تئوری‌های راف، تاثیرگذارترین گزاره‌های شناسایی شده در قالب یک مدل سلسله مراتبی تعیین می‌گردد.

جامعه‌آماری و روش نمونه‌گیری پژوهش

جامعه آماری این پژوهش شامل دو بخش است، یکی بخش کیفی و دیگری بخش کمی. در بخش کیفی، جامعه هدف شامل پژوهش‌های موردنظر در رابطه با موضوع پژوهش و ۱۴ نفر از متخصصان حوزه مدیریت در سطح دانشگاهی هستند که براساس فرآیند فراترکیب و ارزیابی انتقادی نسبت به شناسایی گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری و مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز مشارکت دارند. به منظور انتخاب این افراد از شیوه نمونه‌گیری کیفی همگن در قالب اعضای گروه پانل استفاده شده است. اما جامعه هدف در بخش کمی ۲۲ نفر از مدیران شرکت‌های دانش بنیانِ محصولات موادِ غذایی بودند. در واقع از آنجایکه روش مزبور، یک تحلیل مبتنی بر تجزیه سیستم‌های پیچیده در سطوح مشخصی است و می‌بایست براساس معیار مشخصی همچون تجربه یا دانش تخصصی توسط مشارکت‌کنندگان صورت پذیرد، که به دلیل عدم‌ ایجاد انبوهی از پاسخ‌های نامفهوم، از پرسشنامه ماتریسی متقابل با مشارکت ۱۵ تا ۳۰ نفر صورت می‌گیرد. محققانی همچون ژانگ و همکاران (۲۷) و پاولاک (۲۸) حد مطلوب انتخاب تعداد نمونه را در بازهی بین ۱۵ تا ۲۵ نفر پیش‌بینی نموده‌اند و مبنای انتخاب جامعه نمونه را روش نمونه‌گیری در دسترس باتوجه به فیلترهای منطبق با ماهیت پژوهش عنوان نمودند.

یافته‌های پژوهش

باهدفِ ایجاد پیوند بین مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز و قابلیت‌های تکنولوژی محوری، از تحلیلِ فراترکیب استفاده می‌شود تا با تدوین مولفه‌ها و گزاره‌های شناسایی شده در قالب چک لیست‌های ماتریسی پژوهش در بخش کمی، وارد فازِ تحلیل راف اولویت‌بندی شود.

یافته‌های فراترکیب

روش تحلیل فراترکیب¹ از طریق غربالگری نظری و پژوهشی به دنبالِ شناسایی مولفه‌ها و گزاره‌های مرتبط با موضوع پژوهش می‌باشد. دوره زمانی جهت واکاوی پژوهش‌های مشابه، ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ میلادی و ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ شمسی بوده است. به عبارت دیگر به منظور یافتن مقاله‌ها و پژوهش‌های مشابه و با استفاده از پایگاه‌ها و مراجع پژوهشی بین‌المللی و داخلی، اقدام به شناسایی پژوهش‌های مرتبط با هدف پژوهش شد. براساس غربالگری پژوهش‌ها از سه حیث عنوان، محتوا و تحلیل، مشخص شد، تعداد ۱۳ پژوهش می‌تواند به عنوان مبنای ارزیابی جهت تعیین گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری و مولفه‌های توسعه محصول سبز مورد استفاده قرار گیرد. پس از این مرحله، اقدام به دسته‌بندی و تفکیک مضامین در قالب مولفه‌ها و گزاره‌های بیان شده، گردید.

الف) شناسایی مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز ()

در این بخش همانطور که تشریح شد، براساس فراترکیب و مقیاس ارزیابی انتقادی اقدام به تعیین مولفه‌های مربوط به پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز می‌شود.

جدول (۱) فرآیند ارزیابی پژوهش‌های تایید شده جهت تعیین مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز

	پژوهش‌های خارجی					پژوهش‌های داخلی
	۱	۲	۳	۴	۵	۶	۷
معیارهای ارزیابی انتقادی	جیراکراسیری و همکاران (۲۹)	باح و همکاران (۳۰)	بیکاک اُقلو و همکاران (۳۱)	بیرو و همکاران (۳۲)	عزیز و همکاران (۱۹)	سبزواری و همکاران (۳۴)	عندلیب و همکاران (۵)
هدف پژوهش	۴	۳	۳	۲	۵	۲	۲
روش پژوهش	۵	۴	۲	۲	۴	۳	۳
طرح پژوهش	۴	۳	۳	۱	۳	۲	۲
روش نمونه‌گیری	۳	۴	۴	۲	۴	۳	۳
نحوه جمع‌آوری	۴	۳	۴	۲	۴	۲	۴
تعمیم یافته‌ها	۳	۴	۳	۲	۳	۳	۳
اخلاقی	۴	۳	۴	۳	۳	۲	۴
نحوه تحلیل آماری	۳	۳	۴	۲	۴	۲	۳
قابلیت تئوریک	۳	۳	۳	۳	۴	۳	۴
ارزش پژوهش	۳	۴	۳	۲	۴	۲	۳
جمع	۳۶	۳۶	۳۳	۲۱	۳۸	۲۳	۳۱

براساس نتایج این تحلیل مشخص شد، ۲ پژوهش امتیاز لازم را کسب نکردند و به همین دلیل از دور بررسی خارج شدند. در ادامه اقدام به استخراج مضامینِ پژوهش می‌شود. براین اساس به منظور تعیین مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز از روش امتیازی زیر استفاده می‌شود. بر مبنای این روش کلیه‌ی معیارهای فرعی استخراج شده از متن مقالات تایید شده، در ستون جدول نوشته می‌شود و سپس در ردیف هر جدول نام محققان پژوهش‌های تایید شده آورده می‌شود. بر مبنای استفاده از هر پژوهشگر از معیارهای فرعی نوشته شده در ستون جدول، علامت «R» درج می‌شود، سپس امتیازهایی هر R در ستون معیارهای فرعی، باهم جمع می‌شود و امتیازهای بالاتر از میانگین پژوهش‌های انجام شده، به عنوان معیارهای پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز انتخاب می‌شوند.

جدول (۲) فرآیند تعیین مولفه‌های اصلی پژوهش

	پژوهش‌های خارجی				پژوهش‌های داخلی
	۱	۲	۳	۴	۵	جمع
معیارها	جیراکراسیری و همکاران (۲۹)	باح و همکاران (۳۰)	بیکاک اُقلو و همکاران (۳۱)	عزیز و همکاران (۱۹)	عندلیب و همکاران (۵)
کاهش هزینه‌های تولید	-	þ	þ	-	þ	۳
کسب سهم بیشتر بازار	R	-	-	R	-	۲
حفظ سرمایه‌های ملی	-	-	-	-	R	۱
دستیابی به مزیت رقابتی	þ	-	þ	-	þ	۳
بهره‌وری زیست‌محیطی	þ	þ	-	þ	-	۳
همگرایی کیفیت محصولات سبز	-	-	R	-	R	۲
زنجیره تأمین پایدار	-	R	-	R	-	۲
‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی	þ	-	þ	þ	þ	۴
افزایش رضایتمندی ذینفعان	-	-	R	R	-	۲

براساس نتیجه‌ی این بخش، مشخص شد، چهار مولفه‌ دارای بیشترین فراوانی هستند و براین مبنا در این پژوهش به عنوان مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز مورد بررسی قرار می‌گیرند.

جدول (۳) مولفه‌های پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز

کدها	K1	K2	K3	K4
مولفه‌ها	کاهش هزینه‌های تولید	دستیابی به مزیت رقابتی	بهره‌وری زیست‌محیطی	کاهش ‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی

ب) شناسایی گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری ()

همانند مراحل فوق و با پیروی از روش ارزیابی انتقادی در این بخش گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری () مشخص می‌گردد. جدول (۴) نحوه ارزیابی مضامین گزاره‌ای را براساس شاخص ۵۰ نمره‌ای در قالب امتیازهای ۱ تا ۵ براساس ۱۰ معیار توضیح داده شده مورد سنجش قرار می‌دهد.

جدول (۴) فرآیند ارزیابی پژوهش‌های تایید شده جهت تعیین گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری

	پژوهش‌های خارجی				داخلی
	۱	۲	۳	۴	۵	۶
معیارهای ارزیابی انتقادی	پَن و همکاران (۴)	مَجیه و همکاران (۱۱)	وانک و همکاران (۳۵)	آوِنز و حازانچی (۳۶)	حسین‌زاده و همکاران (۳)	خضرلو و پاشازاده (۱)
هدف پژوهش	۱	۳	۴	۳	۳	۴
روش پژوهش	۲	۳	۳	۲	۳	۴
طرح پژوهش	۱	۴	۴	۱	۳	۳
روش نمونه‌گیری	۲	۳	۴	۱	۳	۴
نحوه جمع‌آوری	۳	۳	۴	۲	۴	۴
تعمیم یافته‌ها	۲	۳	۴	۳	۳	۴
اخلاقی	۳	۴	۵	۲	۴	۳
نحوه تحلیل آماری	۳	۴	۴	۱	۴	۴
قابلیت تئوریک	۲	۳	۴	۲	۴	۴
ارزش پژوهش	۲	۴	۴	۲	۴	۴
جمع	۲۲	۳۴	۴۰	۱۹	۳۵	۳۸

براساس نتایج این تحلیل مشخص شد، تنها، دو پژوهش بدلیل اینکه امتیاز زیر ۳۰ را را کسب نموده است از دور بررسی خارج شدند. در ادامه به منظور تعیین گزاره‌های پژوهش همچون مرحله تعیین گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری عمل می‌شود.

جدول (۵) فرآیندِ تعیین گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری

	پژوهش‌های خارجی		پژوهش‌های داخلی
ردیف	۲	۳	۵	۶	جمع
معیارها	مَجیه و همکاران (۱۱)	وانک و همکاران (۳۵)	حسین‌زاده و همکاران (۳)	خضرلو و پاشازاده (۱)
مزیت‌های استراتژیک	þ	-	þ	þ	۳
پاسخگویی به موقع	-	R	-	-	۱
کاهش هزینه‌های مراوده‌ای	R	-	-	-	۱
تقویت زنجیره تأمین منابع	R	-	-	R	۲
خلقِ ارزش و نوآوری	-	R	R	-	۲
سرعت و تداوم گردش اطلاعات	þ	þ	þ	þ	۴
اثربخشی تصمیم‌گیری	-	-	-	R	۱
سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش	þ	þ	þ	-	۳
تسهیل فرآیندهای یادگیری	þ	þ	-	þ	۳
یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها	þ	þ	-	þ	۳

براساس غربالگری پژوهش‌های تایید شده، ۵ گزاره‌ی قابلیت‌های تکنولوژی محوری که در قالب جدول (۸) ارائه شده است، به عنوان مرجع در تحلیل راف مورد بررسی قرار می‌گیرند.

جدول (۶) گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری

کدها	J1	J2	J3	J4	J5
مولفه‌ها	مزیت‌های استراتژیک	سرعت و تداوم گردش اطلاعات	سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش	تسهیل فرآیندهای یادگیری	یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها

تحلیلِ راف

فرض می‌شود  یک مجموعه‌ی مرجع شامل تمام اعضا،  یک عضو دلخواه از محموعه‌ی  و  یک مجموعه از  کلاس است ( که تمام اعضای  را پوشش می‌دهد. اگر این کلاس‌ها به صورت ترتیبی همانند  با شند، آنگاه . تقریب پایین ، تقریب بالا  و ناحیه مرزی  از کلاس  به صورت زیر تعریف می‌شوند:

                                        رابطه (1)

                                        رابطه (2)

                                        رابطه (3)

 

سپس  می‌تواند به وسیله یک عدد راف  در حد‌های پایین و بالای متناظر آن ارائه شود: (رابطه‌های 4 تا 6).

                                        رابطه (4)

                                        رابطه (5)

                                                رابطه (6)

که  و  به ترتیب مقادیر اعضا  و  می‌شوند.

واضح است كه حدهاي پايين و بالا، به ترتيب مقدار ميانگين عناصري را كه در ارتباط با تقريب بالا و پايين است، مشخص مي‌كند و تفاوت آنها فاصلة مرزي راف تعريف مي‌شود.

                                        رابطه (7)

فاصله مرزی راف، ابهام  را بيان مي‌كند، به صورتي كه عدد بزرگ‌تر آن به معناي ابهام بيشتر است، در حاليكه عدد كوچك‌تر دقت بيشتري دارد. بنابراين اطلاعات ذهني مي‌تواند با اعداد راف بيان شود. با عنایت به مباحث مطرح شده همانطور که در بخش کیفی مشخص گردید، کدهای مولفه‌های پژوهش از  تا  ترتیب داده می‌شوند و گزاره‌های پژوهش از  تا  تدوین می‌گردند. در این مرحله می‌بایست نسبت به محاسبة وزن معيارهاي پژوهش با استفاده از فرآيند تحليل سلسله‌مراتبي خاكستري مي‌رسد. بدين منظور، پس از شكل‌گيري ماتريس مقايسة زوجي مسئله، نظر خبرگان جمع‌آوري شد. در گام بعد، ميزان ناسازگاري هريك از ماتريس‌هاي مقايسة زوجي مشخص گردید. چنانچه مقدار ناسازگاري پرسشنامه‌هاي مقايسة زوجي در حد استاندارد (کمتر از 1/0) باشد، می‌توان گام بعد را آغاز كرد، در غير اين صورت پرسشنامه‌هاي مقايسة زوجي به خبرگان بازگردانده مي‌شوند تا بازنگري شوند. پس از تأييد ميزان سازگاري پرسشنامه‌هاي مقايسة زوجي با استفاده از تئوري راف (رابطه‌هاي 1 تا 6) نظر خبرگان به اعداد فاصله‌اي تبديل شد. 

جدول (۷) نتايج فرايند تحليل سلسله مراتبي خاكستري

باتوجه به وزن نهایی هریک از مولفه‌ها و گزاره‌ها، مشخص می‌شود، مقدار ناسازگاری زیر ۱/۰ را دارا می‌باشند، براین اساس می‌توان وارد گام دوم تحلیل راف شد. گام بعدي پس از محاسبة وزن معيارهاي پژوهش، تشكيل ماتريس تصميم مسئله است. براي تشكيل ماتريس تصميم فاصله‌اي، ابتدا نظر خبرگان دربارة وضعيت هريك از گزينه‌ها در هريك از معيارها با استفاده از پرسشنامة ويكور جمع‌آوري شد كه نتايج آن در جدول (۸) ارائه شده است.

جدول (۸) نظر خبرگان درباره‌ی هریک از گزینه‌ها براساس هرمعیار

اهداف	اوزان معیار		عناصر	اوزان ابعاد		اوزان نهایی ابعاد
	حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()
مولفه‌های پیامدهای رقابتی  توسعه محصول سبز	۸۲/۰	۹۵/۰	کاهش هزینه‌های تولید	۳۴۰/0	۴۱۸/0	۲۹۸/0	4۱۸/0
			دستیابی به مزیت رقابتی	2۱۶/0	۳۰۲/0	۱۹۲/0	۳۰۲/0
			بهره‌وری زیست‌محیطی	3۸۵/0	501/0	288/0	499/0
			‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی	۱۷۹/0	۲۸۰/0	1۴۴/0	2۸۰/0
گزاره‌های قابلیت‌های تکنولوژی محوری	۵۶/۰	۶۹/۰	مزیت‌های استراتژیک	1۴۲/0	۲۸۹/0	1۱۰/0	2۹۰/0
			سرعت و تداوم گردش اطلاعات	۴۲۳/0	۶۱۹/0	4۱۴/0	۶۱۹/0
			سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش	1۳۶/0	199/0	101/0	20/0
			تسهیل فرآیندهای یادگیری	5۱۸/0	893/0	403/0	893/0
			یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها	۷۰۷/0	۹۳۵/۰	۶۷۹/0	۹۳۵/۰

در این مرحله باتوجه به ایجاد ماتریس تصمیم فاصله‌ای، می‌بایست فرآیندِ تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری جهتِ تعیین اثرگذارترین گزاره بر مولفه‌های پژوهش صورت پذیرد. براي تبديل تحلیل‌های امتیازی به اعداد فاصله‌اي از رابطه‌هاي 1 تا 6 که در بالا، ارائه شد، استفاده شود. جدول (۹) ماتريس تصميم فاصله‌اي به دست آمده از روش راف را نشان می‌دهد:

جدول (۹) ماتریس تصمیم فاصله‌ای تحلیل فرآیندی

		مشارکت‌کننده اول
	گزاره‌ها	مزیت‌استراتژیک	سرعت گردش اطلاعات	اطلاعات مدیریت اثربخش	فرآیندهای یادگیری	یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها
مولفه‌های پژوهش		()	()	()	()	()
کاهش هزینه‌های تولید		۴	۳	۴	۵	۳
دستیابی به مزیت رقابتی		۳	۴	۵	۳	۲
بهره‌وری زیست‌محیطی		۳	۴	۳	۳	۳
‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی		۳	۴	۴	۲	۳
		مشارکت‌کننده دوم
	گزاره‌ها	مزیت‌استراتژیک	سرعت گردش اطلاعات	اطلاعات مدیریت اثربخش	فرآیندهای یادگیری	یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها
مولفه‌های پژوهش		()	()	()	()	()
کاهش هزینه‌های تولید		۳	۴	۴	۴	۵
دستیابی به مزیت رقابتی		۴	۴	۴	۵	۴
بهره‌وری زیست‌محیطی		۴	۴	۳	۳	۵
‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی		۳	۴	۴	۲	۴
		مشارکت‌کننده سوم
	گزاره‌ها	مزیت‌استراتژیک	سرعت گردش اطلاعات	اطلاعات مدیریت اثربخش	فرآیندهای یادگیری	یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها
مولفه‌های پژوهش		()	()	()	()	()
کاهش هزینه‌های تولید		۲	۴	۵	۴	۳
دستیابی به مزیت رقابتی		۲	۳	۳	۵	۴
بهره‌وری زیست‌محیطی		۳	۴	۲	۴	۳
‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی		۴	۴	۳	۵	۴
*نکته: باتوجه به محدودیت صفحات مقاله تنها، پاسخ سه مشارکت‌کننده ارائه شده است.

باتوجه به جد پایین و حد بالا در تبدیل مقایس فاصله ای به ماتریس تصمیم‌گیری جهتِ انتخاب تأثیرگذارترین گزاره در مولفه‌های پژوهش مشخص شد، سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش مهمترین گزاره‌ی موثر بر پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تلقی می‌شود. در ادامه به منظور تحلیل ویکور خاکستری اقدام به بررسی و ارزیابی گزینه‌های پژوهش می‌شود. گام اول در روش ویکور خاکستری بعد از تشکیل ماتریس تصمیم، شناسایی مقادیر ایده‌آل مثبت () و ایده‌آل منفی () در هریک از معیارهای ماتریس تصمیم است. جدول (۱۰) نتایج بدست آمده را نشان می‌دهد:

جدول (۱۰) تعیین ایده‌آل‌های مثبت و منفی

	گزاره‌ها	مزیت‌استراتژیک		سرعت گردش اطلاعات		اطلاعات مدیریت		فرآیندهای یادگیری		جریان داده‌ها
		()		()		()		()		()
مولفه‌های پژوهش		حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()	حد پایین ()	حد بالا ()
کاهش هزینه‌های تولید		۰۲/۲۳	۱۶/۲۶	۱۸/۱۸	۲۲/۲۰	۳۵	۳۷	۰۶/۲۶	۱۸/۲۹	۱۸/۲۰	۹۸/۲۲
دستیابی به مزیت رقابتی		۱۹/۲۰	۰۹/۲۳	۲۳/۱۹	۵۰/۲۱	۳۲	۳۴	۲۰	۲۳	۱۸	۲۰
بهره‌وری زیست‌محیطی		۱۰/۱۸	۴۶/۲۲	۳۶/۲۰	۷۱/۲۲	۲۷	۳۱	۹۰/۲۵	۱۱/۲۸	۵۶/۱۹	۱۲/۲۱
‌آلایندگی‌های زیست‌محیطی		۲۲	۲۵	۶۳/۱۷	۹۱/۱۹	۱۶/۳۰	۱۵/۳۲	۰۵/۳۰	۱۳/۳۳	۸۷/۲۳	۱۶/۲۶

تحلیل‌های انجام‌شده نشان می‌دهد، سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش به عنوان اثرگذارترین قابلیت تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان محرکی مثبت در پیامدهای توسعه محصول سبز تلقی می‌گردند، زیرا فاصله‌ی ایده‌آل مثبت و منفی نسبت به سایر گزاره‌های مورد بررسی در حد بالاتر (ایده‌آل مثبت []) و در حد پایین‌تر (ایده‌آل منفی []) قرار دارند. در نهایت برای تعیین اثرپذیرترین مولفه‌ی پیامدهای توسعه محصول سبز می‌بایست براساس انتخاب گزاره‌ی سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش به عنوان اثرگذارترین قابلیت تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان اقدام لازم طبق روابط زیر صورت پذیرد.

                                رابطه (۷)

                                رابطه (۸)

                                        رابطه (۹)

                                        رابطه (1۰)

که  حد پایین و  حد بالای وزن هر معیار است. سپس برای محاسبه‌ی مقادیر  طبق روابط (۱۱) و (۱۲) اقدام می‌شود.

                                        رابطه (۱۱)

                                        رابطه (۱۲)

 ،  ،  ،  و  یک گزاره تجمعی است. همچنین  معرف وزن سیاست حداکثر معیار و به صورت  است. لذا طبق این روابط ابتدا گزاره‌های ، ، ،  می‌بایست محاسبه شود، سپس معیار اصلی ویکور خاکستری، یعنی  تعیین شود تا مشخص گردد موثرترین پیامد رقابتی توسعه محصول سبز کدام است.

جدول (۱۱) تحلیل گزاره‌های روش ویکور خاکستری

گزاره‌ها	مزیت‌استراتژیک	سرعت گردش اطلاعات	اطلاعات مدیریت اثربخش	فرآیندهای یادگیری	یکپارچه‌سازی جریان داده‌ها
	()	()	()	()	()
ایده‌آل مثبت ()	۱۲/۲۵	۳۴/۲۲	۸۳/۳۴	۱۴/۲۹	۱۸/۲۳
ایده‌آل منفی ()	۱۵/۱۸	۹۰/۱۹	۳۹/۱۵	۳۷/۱۶	۱۷/۱۹

باتوجه به روابط تشریح شده و براساس نتایج کسب‌شده در معیار «» مشخص گردید، بهره‌وری زیست‌محیطی شرکت‌های دانش بنیان، تأثیرپذیرترین مولفه‌ی مربوط به اثرگذاری سیستم‌های اطلاعاتی اثربخش در قابلیت‌های تکنولوژی محوری محسوب می‌شود، زیرا براساس قوانین تحلیل راف، پایین‌ترین میزان  تعیین‌کننده معیار مرکز است، که اصطلاحاً به آن معکوس تحلیل راف گفته می‌شود، مشخص نمود، بهره‌وری زیست‌محیطی به عنوان مهمترین پیامدِ رقابتی توسعه محصول سبز قلمداد می‌گردد. 

بحث و نتیجه‌گیری

هدف این پژوهش ارزیابی پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تحتِ وجودِ قابلیت‌های تکنولوژی محوری شرکت‌های دانش بنیان: تحلیل راف توسعه یافته بود. در این پژوهش باتوجه به ماهیتِ فرآیندِ تحلیل راف، می‌بایست مبنا و مرجع تحلیل به عنوان پایه تحلیل مشخص می‌شد. لذا براساس هدف پژوهش ابتدا از طریق تحلیل فراترکیب نسبت به تعیین مولفه‌های پیامدِ رقابتی توسعه محصول سبز و گزاره‌های قابلیت تکنولوژی محوری در شرکت‌های دانش بنیان اقدام شد. سپس در بخش کمی ابتدا نسبت به سنجشِ سازگاری مولفه‌ها و گزاره‌های پژوهش جهتِ تایید پایایی در راستای موضوع پژوهش اقدام لازم صورت پذیرفت و تا همسو با سوال سوم پژوهش مشخص شود، تأثیرگذارترین گزاره از قابلیت‌های تکنولوژی محوری بر پیامدهای توسعه محصول سبز تعیین شود. نتایج نشان داد، سیستم اطلاعات مدیریت اثربخش مهمترین گزاره‌ی موثر بر پیامدهای رقابتی توسعه محصول سبز تلقی می‌شود. در تحلیل این نتیجه باید بیان نمود، سیستم‌های اطلاعات مدیریت به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای تکنولوژی محوری به عنوان قابلیت‌های شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند، در یک چرخه‌ی سیستماتیک نسبت به تعیین اطلاعات از بیرون شرکت و انجام فرآیندها بروی آن جهتِ اخذِ تصمیم‌های اثربخش اقدام می‌نماید و ستاده‌ی آن افزایش بهره‌وری‌های زیست‌محیطی به عنوان پیامدِ مطلوبِ توسعه‌ی محصول سبز در این شرکت‌ها می‌باشد. چراکه مشخص شد، بهره‌وری زیست‌محیطی شرکت‌های دانش بنیان، تأثیرپذیرترین مولفه‌ی مربوط به اثرگذاری سیستم‌های اطلاعاتی اثربخش در قابلیت‌های تکنولوژی محوری قلمداد می‌گردد. سیستم‌های اطلاعات اثربخش به ارتقای سطح توانمندی‌های یک شرکت در تعامل با ذینفعان منجر خواهد شد و با نظارت‌های گسترده بر چرخه‌ی اطلاعات بیرون شرکت همچون تغییر قوانین و اِلزامات نهادی؛ تغییر انتظارات بازار و غیره نسبت به همسان سازی عملکردها و راهبردهای عملیاتی شرکت با این تغییرات اقدام می‌گردد که ثمره‌ی آن حداقل در بُعد پیامدهای توسعه محصول سبز، می‌تواند افزایش بهره‌وری‌های تولید محصول شرکت در محیط‌زیست باشد. چراکه در یک بازار رقابتی، وجود، قابلیت‌های تکنولوژی محوری به شرکت در حوزه‌ی محیط‌زیست کمک می‌کند تا با کاهش هزینه‌های تولید، سطح اثربخشی محصولاتی متناسب با سلامت غذایی برای مشتریان ایجاد گردند. نتایج کسب‌شده با پژوهش‌های بوث و فیلیپ (۱۷)؛ لیو و جیانگ (۱۸)؛‌ ورنرفلت (۲۱) و بارنی (۲۲) مطابقت دارد. براساس نتیجه کسب‌شده، پیشنهاد می‌شود، به منظور تقویت قابلیت‌ِ تکنولوژی محوری در شرکت‌های دانش بنیان، از تمام ظرفیت‌های منابع دانشی تیم‌های تحقیق و توسعه می‌بایست استفاده شود. چراکه این تیم‌ها به عنوان تیم‌های مرزگستر، ضمن شناسایی محیط در حال تغییر و شناخت ظرفیت‌های بازار، قادر خواهند بود، اطلاعاتی قابل اتکا به شرکت ارائه دهند که بر مبنای آن اقدام به توسعه زیرساخت‌های فناورانه و دانشی برای پیشبرد اهداف رقابتی خود ارائه دهد. 

References

1.       Khezerlou, S., Pashazadeh, Y. (2019). The Role of Technology-Based Business Strategy in Innovation with the Mediating Role of Technological Competence, Network Competence and Human Resource Competence. Journal of Business Management Perspective, 18(39): 29-47. (In Persian)

2.       Horngren, C. T.; Datar, S. M.; and Rajan, M. V. (2012). Cost Accounting: A Managerial Emphasis, 14th Edition, New Jersey: Prentice-Hall, Inc

3.       Hosinzadeh, M., Valiyan, H., Abdoli, M. (2021). Dynamic Competitive Capabilities and Financial Reporting Quality. Journal of Accounting Knowledge, 12(1): 133-157 (In Persian)

4.       Pan, X., Oh, K, S., Wang, M. (2021). Strategic Orientation, Digital Capabilities, and New Product Development in Emerging Market Firms: The Moderating Role of Corporate Social Responsibility, Sustainability, 13(22): 1-32. https://doi.org/10.3390/su132212703

5.       Andalib, D., Moghtaderi, A. (2018). Investigating and Analyzing the Development Green Product in the Tile Industry in Yazd Province. New Marketing Research Journal, 8(3): 59-78 (In Persian)

6.       Demirel, P and Kesidou, E. (2019). Sustainability-oriented Capabilities for Eco-Innovation: Meeting the Regulatory, Technology and Market Demands, Business Strategy and the Environment, 28(5): 847-857.

7.       Chen, T.B. & Chai, L.T. (2010). Attitude towards the Environment and Green Products: Consumers’ Perspective. Management Science and Engineering. 4(2): 27-39.

8.       Du, L., Wu, A., Liu, G., Li, H., Yu, B., Zhen, H., Wang, X. (2020). Green auto fluorescence eleocytes from earthworm as a tool for detecting environmental iron pollution, Ecological Indicators, 108(3): 105-155.

9.       Ayoobian, N., Mousarezaei, R. (2018). The Role of Nuclear Power in the Reduction of Environmental Pollutants and Climate Changes Compared to other Power Plants in Iran. Journal of Nuclear Science and Technology (JonSat), 39(2): 49-60. (In Persian).

10.       Karimi, D., Mousavi Madani, N. (2017). Investigating the effectiveness of laws and regulations governing air pollution in Iran. Journal of Environmental Science and Technology, 19(4): 571-581 (In Persian)

11.       Majhi, S.G., Mukherjee, A. and Anand, A. (2021). Business value of cognitive analytics technology: a dynamic capabilities perspective, VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, https://doi.org/10.1108/VJIKMS-07-2021-0128

12.       Dou, Y., Xue, X., Wang, Y., Xue, W. and Huangfu, W. (2021). Evaluation of enterprise technology innovation capability in prefabricated construction in China, Construction Innovation, https://doi.org/10.1108/CI-12-2020-0196

13.       Sher, P. J., & Lee, V. C. (2004). Information technology as a facilitator for enhancing dynamic capabilities through knowledge management. Information & Management, 41(8): 933-945.

14.       Sirkora, A. (2021). European Green Deal – legal and financial challenges of the climate change, ERA Forum, 21(2): 681-697.

15.       Yan, J. and Hu, W. (2021). Environmentally specific transformational leadership and green product development performance: the role of a green HRM system, International Journal of Manpower, https://doi.org/10.1108/IJM-05-2020-0223

16.       Ambastha, A., Momaya, K. (2003). Competitiveness of Firms: Review of Theory, Frameworks and Models, Singapore Management Review, 26(1): 45-58.

17.       Booth, E, M., Philip, G. (1998). Technology, Competencies, and Competitiveness: The Case for Reconfigurable and Flexible Strategies, Journal of Business Research, 41(1): 29- 40. https://doi.org/10.1016/S0148-2963(97)00009-X

18.       Liu, L., Jiang, Z. (2016). Influence of technological innovation capabilities on product competitiveness, Industrial Management & Data Systems, 116(5): 883-902. https://doi.org/10.1108/IMDS-05-2015-0189

19.       Teece, D. J, Pisano, G., Shuen, A. (1997). Dynamic Capabilities and Strategic Management. Strategic Management Journal, 18(7): 509-533.

20.       Hoseinzadeh Shahri, M., Shahini, S. (2018). The impact of Dynamic Capability and Innovation Capability on Competitive Advantage. Journal of Business Administration Researches, 10(19), 123-141. (In Persian)

21.       Wernerfelt, B. (1984). A resource-based view of the firm. Strategic Management Journal, 5(2): 171-180

22.       Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17, 99–120

23.       Naghshbandi, S.N., Varga, L. and Hu, Y. (2021). Technology capabilities for an automated and connected earthwork roadmap, Construction Innovation, https://doi.org/10.1108/CI-02-2021-0022

24.       Dutta, S., Narasimhan, O., & Rajiv, S. (1999). Success in high technology markets: Is marketing capability critical? Marketing Science, 18(4): 547–568.

25.       Li, J., Xia, J., & Zajac, E. J. (2018). On the duality of political and economic stakeholder influence on firm innovation performance: Theory and evidence from Chinese firms. Strategic Management Journal, 39(1): 193–216.

26.       Fung, M. K. (2018). Fraudulent Financial Reporting and Technological Capability in the Information Technology Sector: A Resource-Based Perspective, Journal Business Ethics, DOI 10.1007/s10551-017-3605-4

27.       Zhang, Q., Xie, Q., Wang, G. (2016). A survey on rough set theory and its applications, CAAI Transactions on Intelligence Technology, 1(4): 323-333. https://doi.org/10.1016/j.trit.2016.11.001

28.       Pawlak, Z. (2005). Rough sets and flow graphs, Rough Sets, Fuzzy Sets, Data Mining and Granular Computing, 36(41): 1-11.

29.       Jirakraisiri, J., Badir, Y.F. and Frank, B. (2021). Translating green strategic intent into green process innovation performance: the role of green intellectual capital, Journal of Intellectual Capital, 22(7): 43-67. https://doi.org/10.1108/JIC-08-2020-0277

30.       Baah, C., Opoku-Agyeman, D., Acquah, I.S.K., Issau, K. and Moro Abdoulaye, F.A. (2021). Understanding the influence of environmental production practices on firm performance: a proactive versus reactive approach, Journal of Manufacturing Technology Management, 32(2): 266-289. https://doi.org/10.1108/JMTM-05-2020-0195

31.       Bıçakcıoğlu, N., Theoharakis, V. and Tanyeri, M. (2020). Green business strategy and export performance: An examination of boundary conditions from an emerging economy, International Marketing Review, 37(1): 56-75. https://doi.org/10.1108/IMR-11-2018-0317

32.       Birou, L.M., Green, K.W. and Inman, R.A. (2019). Sustainability knowledge and training: outcomes and firm performance, Journal of Manufacturing Technology Management, 30(2): 294-311. https://doi.org/10.1108/JMTM-05-2018-0148

33.       Aziz, N.A.A., Foong, S.Y., Ong, T.S., Senik, R., Attan, H. and Arshad, Y. (2018). Intensity of market competition, strategic orientation and adoption of green initiatives in Malaysian public listed companies, International Journal of Productivity and Performance Management, 67(8): 1334-1351. https://doi.org/10.1108/IJPPM-03-2017-0078

34.       Sabzevari, M., Sajadi, S, M., Hajimolana, S, M. (2021). Modeling risks in configuring a green supply chain for new product development (case study: fast-moving consumer goods), IRANIAN JOURNAL OF TRADE STUDIES (IJTS), 25(98): 155-184.

35.       Wang, Y., Su, X., Wang, H. and Zou, R. (2019). Intellectual capital and technological dynamic capability: evidence from Chinese enterprises, Journal of Intellectual Capital, 20(4): 453-471. https://doi.org/10.1108/JIC-06-2018-0096

36.       Owens, D. and Khazanchi, D. (2018). Exploring the impact of technology capabilities on trust in virtual teams, American Journal of Business, 33(4): 157-178. https://doi.org/10.1108/AJB-04-2017-0008

---

[1]  Meta-Synthesis

---