واکاوی نقش فضاهای میانی در نظام توده - فضا و چگونگی آن بر نحوه رفتار جمعی (مطالعه موردی در عرصه‌های میانی مساجد قزوین)

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی

مهسا میرسلامی ^{1 *} , علی عمرانی پور ²

1 - دکترای معماری، گروه معماری، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات)
2 - دانشیارگروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران .

تاریخ دریافت : 1400/06/28 تاریخ پذیرش : 1400/10/17 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: عملکرد جمعی, توده, فضا, نحو فضا, فضای میانی مسجد,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: فضاهای میانی با هدف اتصال، ارتباط و دارا بودن مفاهیم و معانی متعدد، ماهیتی دو وجهی می‌یابد که هم فرایند و هم محصول می‌شود. تاثیر فضای میانی در پیوستگی فضایی عناصر معماری و شهری در ایران، اوج هنر معماری ایرانی را در ساخت و سازمان دهی فضایی مجموعه‌های معماری و شهری، نحوه اتصال مقیاس کلان شهری به مقیاس میانه‌ای محله و در نهایت پیوند دادن آن با مقیاس خرد می‌باشد. این کار از طریق شناسایی و سازمان دهی متناسب عناصر میانی در طیف وسیعی از مقیاس‌ها امکان‌پذیرگردیده است. مساجد در جایگاه یکی از مهم‌ترین ارکان هویت شهر اسلامی و به‌عنوان یک مکان جمعی محسوب می‌شوند و از طرفی یکی از وجوه روابط و تعاملات پویای مسجد، ویژگی‌های فضایی معماری و نوع روابط و چیدمان فضایی آن است، لذا پژوهش حاضر به نقش فضاهای میانی در در نظام توده- فضا و چگونگی آن بر نحوه رفتارهای جمعی در مساجد می‌پردازد.روش بررسی: ردیابی فعالیت‌ها، گردآوری داده‌ها و فنون کار میدانی در سه مسجد شهر قزوین مورد مطالعه قرار گرفته است و به منظور بررسی نقش و جایگاه فضای میانی با دیدگاه ساختاری و هندسی به صورت شبیه سازی از تئوری نحو فضا با بکارگیری شاخص‌های چیدمان فضایی- با نرم‌افزار depthmap10 بهره‌گیری شده است و در ادامه برای با طرح کردن پرسشنامه و با بهره گیری از "نرم‌افزار آماری Spss22 " وزن مولفه‌های موثر بر چگونگی رفتارهای جمعی مورد تحلیل همبستگی قرار گرفتند.یافته ها : حاکی از آن است که؛ وجود فضاهای میانی سبب تفکیک فضایی، قلمرویابی در عرصه‌های مختلف مسجد می‌شود که این امر تاثیر بهینه‌ای بر سازمان عملکردی فضاهای جمعی دارد.بحث و نتیجه گیری: بنابراین قرارگاه رفتایی ایجاده شده توسط فضای میانی می تواند فعالیت های متنوعی را در حیطه های مختلف؛ به طور مثال از قلمرو خلوت تا حس تعامل کاربران را جوابگو باشد، این موضوع خود می‌تواند سبب جذب افراد بیشتری به فضای مسجد شود.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Intermediate spaces have a two-dimensional nature with the aim of connecting, communicating and having multiple concepts and meanings. It becomes both a process and a product. The effect of the middle space on the spatial continuity of architectural and urban elements in Iran is the peak of Iranian architectural art in the construction and spatial organization of architectural and urban complexes, how to connect the metropolitan scale to the middle scale of the neighborhood and finally link it with the micro scale. This is made possible by the proper identification and organization of intermediate elements across a wide range of scales.Material and Methodology: Since mosques are one of the most important pillars of the identity of the Islamic city and as a collective place and on the other hand one of the aspects of dynamic relationships and interactions of the mosque is the spatial features of architecture and its type of relations and spatial arrangement. Intermediate spaces in the mass-space system and how it deals with the organization of the collective performance of mosques.Findings: Data collection, activity tracking and fieldwork techniques in three mosques in Qazvin have been studied.In order to investigate the role and position of the middle space from a structural and geometric point of view, the theory of space syntax with depthmap10 software has been used quantitatively using spatial arrangement indicators. The above method was used, so for the accuracy of syntax data, correlation is analyzed through a questionnaire and Spss22 statistical software.Discussion and Conclusion: Findings and results of the study indicate that; Existence of middle spaces causes spatial separation, territory in different areas in the mosque, which has an optimal effect on the functional organization of public spaces, so that the territory of privacy is responsible for the sense of user interaction, which can attract more people to the mosque. 

منابع و مأخذ:

1. Haghighat Naeini, Gholamreza, The Interplay of Mosque and City from the Perspective of Urbanism (Case Study of the Ancient Texture of Nain), Volume 2, Tehran,1999. )In Persian)


2. Ranjbar Kermani, Ali Mohammad and Maleki, Amir (2017), Rereading the pattern of the middle space in the architecture of Iran Zamin, Bi-Quarterly Journal of Architectural Studies Iran, 41: 11-23,2007.)In Persian)


3. Bahreini, Seyed Hossein and Tajbakhsh, Golnaz, The concept of territory in urban spaces and the role of urban design in its realization, Journal of Fine Arts, No. 6.1999. )In Persian)


4. Heidari Ali Akbar, Yaghoub, Maryam Kiai. Investigating the role of the courtyard in the spatial configuration of mosques in order to improve the functional efficiency using the spatial arrangement method. Tehran: Journal of Fine Arts,2017, No. (3): 104-91. )In Persian)


5. Nooraddin, HoshiarAl final A study of in between spaces along streets as an urban concept in Islamic cities of the middle east with a case study in Cario.Department of town and regional planning, faculty of architecture, Trondheim- Norway.


6. Bilalan Asl, Lida, Sattarzadeh, Dariush, The place of intermediate space in the spatial organization of architectural elements and the city in Iran (Case study of Tabriz, Qajar period), Tehran: University of Science and Technology Press, 2015. )In Persian)


7. Grotter Kurt, Aesthetics in Architecture, translated by Jahanshah Pakzad and Abdolreza Homayoun Second Edition, Tehran, Shahid Beheshti University Press.1383.


8. Madanipour, Ali (2010), Public and Private Spaces of the City, translated by Farshad Nourian, Publications of the Information and Communication Technology Organization of the Municipality. )In Persian)


9. Alexander, C., Ishikawa, S., & Silverstein, M. A Pattern Language Which Generates Multi-service Centers:Center for Environmental Structure Berkeley. CA.1968 ‌


10. Beck, M. Visibility and exposure in workspaces. In: Kim, Y. O., Park, H. T and Seo, K. W, (eds), proceedings of the 9th international space syntax symposium, Seoul:  Sejong University.2012


11. Klarqvist. B. A space syntax glossary, nordisk arkitektur for skinning. 1993.


12. Peponis, J & Hajinikoloaou ,E, Livieratos,C,Fatours,D,A).The Spatial coreof urban culture,Ekistics No 56.1989


13. Sadeghpour, Bahram and Moradi, Wahab, Statistical analysis with SPSS and Amos software, Babolsar, Mazandaran University, )In Persian)