خسارت معنوی بیش از میزان دیه در فقه و حقوق اسلامی

محورهای موضوعی :

علی پورزرین ¹ , مهدی فلاح خاریکی ² , جواد نیک نژاد ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق خصوصی، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.
3 - استادیار گروه حقوق، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران .

تاریخ دریافت : 1403/01/28 تاریخ پذیرش : 1403/06/03 تاریخ انتشار : 1403/06/30

کلید واژه: خسارت بیش از دیه, خسارت معنوی بیش از دیه, مبانی فقهی خسارت بیش از دیه. ,

چکیده مقاله :

هیچ کسی به آسیب رساندن به جان و مال دیگری، مجاز نیست و خسارت وارده به روح و روان نیز مستلزم جبران است. این نوع خسارت، در تلفیق مسائل مدنی و کیفری قرار دارد. این پژوهش به گزارش درآمده در این مقاله، درصدد بررسی امکان جبران خسارت معنوی در وضعیتی است که دیه، به بزه¬دیده تعلق می¬گیرد. حسب قواعد فقه اسلامی، جبران خسارت، تحت هر عنوان، الزامی است و باید خسارت از هر نوع آن، جبران گردد؛ با این ‌حال، شورای محترم نگهبان، حسب تفسیر خود از قواعد فقهی، مانع از وضع ماده¬ای‌ قانونی شد که جبران خسارت بیش از میزان دیه را ممکن می‌ساخت. با این وصف، استناد به رویه قضائی کنونی، جهت جبران خسارت معنوی بیش از میزان دیه نیز ممکن نیست. این رویه، با انتقاداتی است که برای رفع آن، اصلاح ماده¬ی 462 قانون مجازات اسلامی، پیشنهاد می¬شود تا امکان دریافت خسارت معنوی بیش از مقدار دیه ممکن شود.

چکیده انگلیسی:

No one is permitted to harm another's life and property and the damage to the soul and spirit also necessitates compensation. This type of damage is in incorporation of civil and criminal matters. This research is reported in this article, intended the examination of the possibility of compensation for spiritual damage in a situation that Blood-money is belonged to the victim. According to the rules of Islamic jurisprudence, compensation is mandatory beneath any title and damages of any kind must be compensated. However, the respected Guardian Council according to its interpretation of jurisprudence rules, prevented the establishment of a legal Article that make it possible to compensate for damages exceeding the amount of the Blood-money. Nevertheless, referring to the current judicial procedure is not possible to compensate the spiritual damage more than the amount of the Blood-money. This procedure has been criticized and its removal is suggested by amending the Article 462 of the Islamic Penal Code, the possibility of receiving spiritual damage in excess of the amount of the Blood-money will be available.

 

چکیده تصویری:

هیچ کسی به آسیب رساندن به جان و مال دیگری، مجاز نیست و خسارت وارده به روح و روان نیز مستلزم جبران است. این نوع خسارت، در تلفیق مسائل مدنی و کیفری قرار دارد. این پژوهش به گزارش درآمده در این مقاله، درصدد بررسی امکان جبران خسارت معنوی در وضعیتی است که دیه، به بزه­دیده تعلق می­گیرد. حسب قواعد فقه اسلامی، جبران خسارت، تحت هر عنوان، الزامی است و باید خسارت از هر نوع آن، جبران گردد؛ با این ‌حال، شورای محترم نگهبان، حسب تفسیر خود از قواعد فقهی، مانع از وضع ماده­ای‌ قانونی شد که جبران خسارت بیش از میزان دیه را ممکن می‌ساخت. با این وصف، استناد به رویه قضائی کنونی، جهت جبران خسارت معنوی بیش از میزان دیه نیز ممکن نیست. این رویه، با انتقاداتی است که برای رفع آن، اصلاح ماده­ی 462 قانون مجازات اسلامی، پیشنهاد می­شود تا امکان دریافت خسارت معنوی بیش از مقدار دیه ممکن شود.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
1. احمد ادریس، عوض، (1372)، دیه، ترجمه: علیرضا فیض، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول.
2. امی، احمد، (1396)، ماهیت نهاد دیه از منظر فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران، مجله حقوق پزشکی، سال یازدهم، شماره چهل و سه، ص47-68.
3. باریکلو، علیرضا، (1385)، مسئولیت مدنی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، اول.
4. بهرامی احمدی، حمید، (1395)، ضمان قهری مسئولیت مدنی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، اول.
5. جزائری، سید محمد جعفر، (1416ق)، هدی الطالب في شرح المکاسب، قم، موسسه دار الکتاب، اول.
6. حبیبی قبادیان، نشاط، (1397)، آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی، مجله قانون یار، دوره دوم، سال ششم، ص45-67.
7. حراج، علیرضا؛ پورمحمد، اباست؛ بشیری، اکبر، (1403)، اجرای احکام مدنی خسارات روحی در حقوق ایران و انگلستان، آموزه¬های فقه و حقوق جزاء، سال اول، شماره 1، ص23-42.
8. حسینی مراغی، میر عبد الفتاح، (1417ق)، العناوین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، دوم.
9. حیاتی، علی¬عباس، (1390)، آئین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، اول.
10. سنهوری، عبدالرزاق، (1417ق)، مصادر الحق في الفقه الاسلامي، بیروت، دار التراث العربی.
11. شیخ طوسی، محمد بن حسن، (1387ق)، المبسوط في فقه الامامیة، تهران، انتشارات اسلامیه، اول.
12. صالحی، فاضل، (1388)، دیه یا مجازات مالی، تهران، میزان، اول.
13. صحتی، سعید، (1399)، جزوه درسی حقوق خصوصی بین‌الملل، دانشگاه پیام نور پرند.
14. طباطبایی قمی، سید تقی، (1426 ق)، مباني منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق.
15. طباطبائی نژاد، سید محمد؛ کاظمی، محمود، (1398)، تعامل حقوق عمومی و خصوصی در مورد مسئولیت مدنی، مطالعات حقوق خصوصی، دوره چهل و نه، سال چهار، ص697-716.
16. عاملی ترحینی، سید محمد حسین، (1427ق)، الزبدة الفقهیة في شرح الروضة البهیة، قم، دار الفقه، پنجم.
17. فاضل لنکرانی، محمد، (1412ق)، القواعد الفقهیة، قم، مرکز فقه ائمه اطهار(ع).
18. قاسم زاده، سید مرتضی، (1398)، مبانی مسئولیت مدنی، تهران، نشر میزان، اول.
19. قلوزی، سعیده، (1392)، بررسی آثار فوت متهم در حقوق کیفری ایران و اسلام، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
20. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، (1422ق)، انوار الفقاهة، نجف اشرف، کتابخانه عمومی کاشف الغطاء، اول.
21. کاملی، افسانه، (1397)، شمول عنوان ماترک بر دیه متوفی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
22. محمدزاده آلمالو، حسین، (1392)، نگاهی به قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، تهران، انتشارات شهر دانش، اول.
23. موسوی بجنوردی، ‌سید محمد حسن، (1419ق)، ‌القواعد الفقهيه، قم، نشر الهادي، اول.
24. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، (1412ق)، مصباح الفقاهة، قم، نشر داوری، اول.
25. میرشکاری، عباس؛ آزادبخت، شبیر، (1401)، قابلیت جبران خسارات مازاد بر دیه در پرتو رویه قضایی، دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی، دوره اول، شماره دوم، ص549-584.
26. میرمدرس، سید موسی، (1392)، مفهوم و ماهیت دیه از منظر فقه و حقوق اسلامى، فقه، دوره بیستم، شماره هفتاد و هفت، ص24-52.
27. نجفی، محمّد حسن، (1365)، جواهر الکلام في شرح شرایع الإسلام، تهران، انتشارات اسلامیّه، سوم.