مدل یابی عوامل تأثیرگذار بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی در شهرستان زنجان

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

اکرم جزئی ¹ (دانشگاه زنجان)
لیلا صفا ² (گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکشده کشاورزی، دانشگاه زنجان)
نفیسه صلاحی مقدم ³ (دانشگاه زنجان)

تاریخ دریافت : 1399/04/13 تاریخ پذیرش : 1399/12/20 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: امنیت غذایی, روستاییان, عوامل سیاستی- مقرراتی, مقیاس دسترسی نا امنی غذایی خانوار,

چکیده مقاله :

هدف اصلی این پژوهش مدل‌یابی عوامل تأثیرگذار بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی در شهرستان زنجان بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، 25864 نفر از سرپرستان خانوارهای روستایی در شهرستان زنجان بود که بر اساس فرمول Bartlett et al. (2001)، 353 نفر از آن‌ها با استفاده از روش نمونه‌گیری دو مرحله‌ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شد. روایی صوری پرسشنامه با نظر پانلی از متخصصان مورد تأیید قرار گرفت و روایی سازه و پایایی پرسشنامه نیز پس از انجام اصلاحات لازم به دست آمد. داده‌های گردآوری شده با استفاده از نرم‌افزارهای SPSSWin22 و Smart PLS3 تجزیه و تحلیل شدند. نتایج توصیفی پژوهش حاکی از آن بود که بیشتر پاسخگویان مطالعه شده (بیش از دو سوم) در وضعیت نا امنی غذایی شدید قرار داشتند. همچنین، نتایج حاصل از مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان داد که هر یک از پنج عامل اقتصادی، سیاستی- مقرراتی، آموزشی- اطلاعاتی، خانوادگی و جغرافیایی اثر مثبت و معنی‌داری بر سطح امنیت غذایی خانوارهای روستایی داشتند و در حدود 9/57 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کردند. این در حالی است که رابطه عوامل اجتماعی با سطح امنیت غذایی معنی‌دار نبود.

چکیده انگلیسی:

The main objective of this research was modeling the factors affecting rural households’ food security in Zanjan County. The statistical population of the current research was 25864 rural household heads in Zanjan County which based on Bartlett et al. (2001) formula, 353 of them were selected using a two-stage sampling method. A questionnaire was used for data collection. The face validity of the questionnaire was confirmed by a panel of experts and as well as the construct validity and the reliability of the questionnaire were obtained after making necessary corrections. The collected data were analyzed using SPSSWin22 and Smart PLS3 software. The descriptive results of the research showed that most of the surveyed respondents (more than two thirds) were in severe food insecurity situation. Moreover, the results of structural equation modeling revealed that each of five factors of economic, policy-regulatory, educational-information, family and geographical had positive and significant effects on rural household heads’ food security level and explained about 57.9 percent of variances in the dependent variable. However, the relationship between social factors and the food security level was not significant.

منابع و مأخذ:

احمدی فیروزجانی، ع.، شعبانعلی­فمی، ح.، مطیعی، ن. و محمدی­نصرآبادی، ف. (1395). تحلیل تغییرات فصلی وضعیت امنیت غذایی خانوارهای کشاورزان خرده­پای استان مازندران. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-41، شماره 3، صفحات 510-499.

اصغریان دستنایی، ا.، کرمی، ع. و کشاورز، م. (1392). تعیین کننده­های امنیت غذایی خانوارهای روستایی. فصلنامه اقتصاد کشاورزی، دوره 7، شماره 1، صفحات 109-87.

اکبرپور، م.، مهدوی دامغانی، ع.، دیهیم­فرد، ر. و ویسی، ه. (1395). بررسی وضعیت امنیت غذایی در شهرستان مرودشت. فصلنامه کشاورزی بوم­شناختی، دوره 6، شماره 1، صفحات 10-1.

باقرزاده آذر، ف.، رنج­پور، ر.، کریمی­تکانلو، ز.، متفکرآزاد، م. و اسدزاده، ا. (1395). برآورد و مقایسه وضعیت امنیت غذایی و تأثیر متغیرهای اقتصادی بر آن در استان­های ایران. فصلنامه نظریه­های کاربردی اقتصاد، دوره 3، شماره 4، صفحات 76-47.

تنهایی، م.، زارع، ا.، شیرانی­بیدآبادی، ف. و جولایی، ر. (1394). بررسی وضعیت امنیت غذایی با استفاده از شاخص تنوع غذایی (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان مرودشت استان فارس). فصلنامه روستا و توسعه، دوره 18، شماره 4، صفحات 35- 17.

جزئی، ا. (1398). بررسی عوامل مؤثر بر امنیت غذایی روستاییان در شهرستان زنجان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان.

جمینی، د.، امینی، ع.، قادرمرزی، ح. و توکلی، ج.  (1395). سنجش امنیت غذایی و تعیین­کننده­های آن در مناطق روستایی (نمونه موردی: کشاورزان بخش مرکزی شهرستان روانسر، استان کرمانشاه). فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، دوره 14، شماره 2، صفحات 246-225.

چراغی، م. و کاظمی، ن. (1397). امنیت غذایی و عوامل اقتصادی مرتبط با آن در زنان سالمند روستایی. فصلنامه کومش، دوره 20، شماره 2، صفحات 209-203.

چراغی، م.، قدیری­معصوم، م. و رضوانی، م.ر. (1395). نقش درآمدهای غیرکشاورزی در امنیت غذایی خانوارهای روستایی. فصلنامه علوم غذایی و تغذیه، دوره 13، شماره 4، صفحات 8-1.

حسینی، س. ص.، پاکروان، م. و اتقایی، م. (1392). اثر حمایت از بخش کشاورزی بر امنیت غذایی در ایران. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 44، شماره 4، صفحات 544-533.

خان­پایه، م. و کرمی، ع. (1394). سازه‌های مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به ابعاد پایداری مزرعه در شرایط آبیاری با پساب شهری: مورد مطالعه شهرستان مرودشت. ). فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 11، شماره 1، صفحات 99-89.

داوری، ع. و رضازاده، آ. (1392). مدل­سازی معادلات ساختاری با نرم­افزار PLS. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

دستگیری، س.، محبوب، س.ع.، توتونچی، ه. و استادرحیمی، ع.ر. (1385). عوامل مؤثر بر ناامنی غذایی: یک مطالعه مقطعی در شهر تبریز سال 1383- 84. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، دوره 6، شماره 3، صفحات 239- 233.

رستمی، ف.، شاهمرادی، م. و بقایی، س. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی (مورد مطالعه: روستای کرناچی، شهرستان کرمانشاه). فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 4، صفحات 737-725.

رستمیان مطلق، ز. (1394). برآورد وضعیت امنیت غذایی در مناطق روستایی استان کرمانشاه و بررسی عوامل مؤثر بر آن. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان.

رضائی، ر.، منگلی، ن. و صفا، ل. (1396). اثر میانجی بازاریابی کارآفرینانه در رابطه بین گرایش کارآفرینانه و عملکرد کسب و کارهای گلخانه­ای در شهرستان جیرفت. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 1، صفحات 210-195.

سالم، ج. و مجاوریان، م. (1394). بررسی اثر رشد ظرفیت واردات مواد غذایی بر امنیت غذایی خانوارهای شهری در ایران. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 23، شماره 92، صفحات 20-1.

سعدی، ح.، عزیزی، م. و اعظمی، م. (1393). آموزش­های ترویجی و امنیت غذایی خانوارهای کشاورز (مورد مطالعه: شهرستان قروه). فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 3، صفحات 499-483.

سواری، م.، شعبانعلی­فمی، ح. و دانشورعامری، ژ. (1393). امنیت غذایی و عوامل مؤثر بر آن در جامعه روستایی شهرستان دیواندره. فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 5، شماره 2، صفحات 332-311.

شبانی، ک.، شاه­پسند، م.، برادران، م.، خسروی­پور، ب. و زندی­سوهانی، ن. (1393). شناسایی مؤثرترین عوامل متمایز کننده نگرش و رفتار گندم­کاران در خصوص امنیت غذایی در شمال خوزستان. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 3، صفحات 583-575.

صفا، ل.، صلاحی­مقدم، ن. و گنج­خانلو، م.م. (1396). مدلی­یابی رفتار حفاظت زیست­محیطی روستاییان بر مبنای تئوری ارزش- عقیده- هنجار (مورد مطالعه: شهرستان خدابنده). فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صفحات  108-91.

ضیائی، م.، شیرانی بیدآبادی، ف. و اشراقی، ف. (1393). تحلیل عوامل مؤثر بر نا امنی غذایی مناطق روستایی شهرستان گرگان. فصلنامه پژوهش­های اقتصاد روستا، دوره 1، شماره 2، صفحات 10-1.

طاهری، ف.، هنرکار شفیع، ا. و درستی، ا.ر. (1395). بررسی میزان شیوع ناامنی غذایی و عوامل همراه آن در روستای قهی از توابع استان اصفهان در سال 1395. پژوهنده (فصلنامه پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)، دوره 21، شماره 3، صفحات 145-138.

فلاح­تفتی، ل.، مظفری­خسروی، ح.، نجارزاده، آ. و فلاح­زاده، ح. (1394). بررسی وضعیت امنیت غذایی سالمندان و عوامل مرتبط با آن در شهر اراک در سال 1391. فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، دوره 14، شماره 5، صفحات 78-64.

قدیری­معصوم، م.، چراغی، م. و رضوانی، م. ر. (1394). اثرات روابط اقتصادی شهر و روستا بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی (مورد: شهرستان زنجان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 4، شماره 4، صفحات 85-69.

قلی­زاده، ح.، رستمیان مطلق، ز.، بادسار، م. و شمس، ع. (1396). فرهنگ و دانش تغذیه‌ای و ارتباط آن با ناامنی غذایی در خانوارهای روستایی شهرستان کرمانشاه. فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 8، شماره 1، صفحات 67-54.

کیان، ف.، فرهادیان، ه. و چوبچیان، ش. (1395). بررسی امنیت غذایی خانوارهای شهری استان البرز. فصلنامه علوم و صنایع غذایی، دوره 13، شماره 55، صفحات 179-167.

 محمدی­یگانه، ب، چراغی، م. و اسکندری­شهرکی، ز. (1396). تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر در امنیت غذایی خانوارهای روستایی (مورد مطالعه: شهرستان زنجان). فصلنامه مهندسی جغرافیایی سرزمین، دوره 2، شماره 3، صفحات 85-75.

مهرابی­بشرآبادی، ح.، و موسوی­محمدی، ح. (1389). تأثیر حمایت­های دولت از بخش کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای شهری در ایران. فصلنامه اقتصاد کشاورزی، دوره 4، شماره 3، صفحات 16-1.

نادری­مهدیی، ک. و جلیلیان، س. (1395). واکاوی ناامنی غذایی و برخی عوامل مؤثر بر آن در زنان روستایی سرپرست خانوار شهرستان اسلام آباد غرب. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، دوره 5، شماره 2، صفحات 45-29.

نجاتی صالح­خانی، ف.، نعمتی، م.، رضایی اردلانی، ا.، سلیمانی، د.، خسروی، م.، صالحی­فدردی، ج. و اسماعیلی، ح. (1396). بررسی ارتباط وضعیت امنیت غذایی خانوار و برخی عوامل اقتصادی- اجتماعی با ضریب هوشی کودکان در سال 1395در مشهد. فصلنامه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دوره 60، شماره 5، صفحات 700-691.

نجفی، ف. (1394). نقش ترویج و آموزش کشاورزی در توسعه امنیت غذایی. مجموعه مقالات سومین همایش ملی انجمن­های علمی- دانشجویی رشته­های کشاورزی و منابع طبیعی، کرج، 16 و 17 اردیبهشت ماه 1394، صفحات 8-1.

نجفیان­زاده، م.، مبارک­آبادی، ع.، رنجبران، م. و نخعی، م.ر. (1393). شیوع ناامنی غذایی در خانوارهای روستایی شهرستان اراک و ارتباط برخی عوامل اقتصادی- اجتماعی و جمعیتی با آن در سال 1392-93. فصلنامه علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، دوره 9، شماره 4، صفحات 44-35.

نوروزی، ن.، مقدسی، ر. و شمس الدینی، س. (1392). بررسی فقر و ناامنی غذایی و عوامل مؤثر بر آن در خانوارهای روستایی استان خوزستان. مجموعه مقالات اولین همایش الکترونیکی ملی چشم­انداز اقتصاد ایران با رویکرد حمایت از تولید ملی، خوراسگان، 28 آذر ماه 1392، صفحات 16-1.

Abdullah, S., Zhou, D., Tariq Shah, S., Waqar Ahmad, I., and Aasir, I. (2019). Factors affecting household food security in rural northern hinterland of Pakistan. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences, 18(2), 201-210.

Agidew, A.A., and Singh, K.N. (2018). Determinants of food insecurity in the rural farm households in South Wollo Zone of Ethiopia: The case of the Teleyayen subwatershed. Agidew and Singh Agricultural and Food Economics, 6, 103-32.

Bartlett, J., Kotrlik, J., and Higgins, C. (2001). Organizational research: Determining appropriation sample size in research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1), 43-50.

Bidisha, S.H., Khan, A., Imran, K., Khondker, B.H., and Suhrawardy, G.M. (2017). Role of credit in food security and dietary diversity in Bangladesh. Economic Analysis and Policy, 53, 33-45.

Cafiero, C., Viviani, S., and Nord, M. (2018). Food security measurement in a global context: The food insecurity experience scale. Measurement, 116, 146-152.

Cordero-Ahiman, O.V., Vanegas, J.L., Beltrán-Romero, P., and Quinde-Lituma, M.E. (2020). Determinants of food insecurity in rural households: The case of the Paute River Basin of Azuay Province, Ecuador. Sustainability, 12, 946-963.

Dzanku, F.M. (2019). Food security in rural sub-Saharan Africa: Exploring the nexus between gender, geography and off-farm employment. World Development, 113, 26-43.

FAO (2008). High food prices to balance- economic crisis could compound woes. Available at: http://www.fao.org/news/story /en/item/ 8836/icode.

FAO (2009). Food security and agricultural mitigation in developing Ccountries: Options for capturing synergies. Research Report, FAO: Rome, Italy.

Frayne, B., and McCordic, C. (2015). Planning for food secure cities: Measuring the influence of infrastructure and income on household food security in Southern African cities. Geoforum, 65, 1- 11.

Gorman, K.S., McCurdy, K., Kisler, T., and Metallinos-Katsaras, E. (2017). Maternal strategies to access food differ by food security status. Original Research, 117(1), 48- 57.

Grimaccia, E., and Naccarato, A. (2018). Food insecurity individual experience: A comparison of economic and social characteristics of the most vulnerable groups in the world. Social Indicators Research, 143, 391-410.

Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J., and Anderson, R.E. (2010). Multivariate Data Analysis. Pearson Education Ltd, Harlow, Essex, UK.

Hosseini, S.S., Pakravan Charvadeh, M.R., Salami, H., and Flora, C. (2017). The impact of the targeted subsidies policy on household food security in urban areas in Iran. Cities, 63, 110-117.

Jennifer, C., Swindale, A., and Bilinsky, P. (2007). Household food insecurity access scale (HFIAS) for measurement of household food. Food and Nutrition Technical Assistance Project, Academy for Educational Development, Washington, D.C.

Magombeyi, M.S., Taigbenu, A.E., and Barron, J. (2013). Rural poverty and food insecurity mapping at district level for improved agricultural water management in the Limpopo River Basin.Colombo, Sri Lanka: CGIAR Challenge Program on Water and Food (CPWF). 54pp. (CPWF Research for Development (R4D) Series 6)

Masuku, M., Selepe, M., and Ngcobo, N. (2017). Small scale agriculture in enhancing household food security in rural areas. Journal of Human Ecology, 58(3), 153-161.

Nkomoki, W., Bavorová, M., and Banout, J. (2019). Factors associated with household food security in Zambia. Sustainability, 11, 1-18.

Owotoki, G.M. (2005). Gender differences in household resource allocation and its impact on food security: A case study of Kwara state, Nigeria. M.Sc.Thesis. Institute of Agricultural Economics and Social Sciences in the Tropics and Subtropics, University of Hohenheim, Germany.

Reincke, K., Vilvert, E., Fasse, A., Graef, F., Sieber, S., and Lana, M. (2018). Key factors influencing food security of smallholder farmers in Tanzania and the role of cassava as a strategic crop. Food Security, 10, 911-924.