مبانی فقهی معاهده مسلمانان با غیر مسلمانان با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

علی محمدیان کبریا ¹ (استادیار، گروه حقوق ، واحد فراهان ، دانشگاه آزاد اسلامی، فراهان، ایران.)
محمد نوذری فردوسیه ² (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.)
اکبر نجم ³ (دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/12/12 تاریخ پذیرش : 1401/06/15 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: معاهده, مهادنه, شرط نقض عهد, مصلحت جامعه,

چکیده مقاله :

اسلام به منظور تحقّق و گسترش صلح و جلوگیری از روابط خصمانه، نه تنها برای معاهدات بین‌المللی ارزش حقوقی فوق‌العاده قائل شده، بلکه ملت‌های دیگر را نیز برای انعقاد این گونه پیمان‌ها دعوت کرده و به جامعه اسلامی توصیه نموده است که در این زمینه همواره پیش قدم باشند. از امکانات خود برای تحقّق بخشیدن به این آرمان اسلامی و انسانی استفاده نمایند و در بسیاری از موارد، این توصیه به حدّ تکلیف و وظیفه الزامی رسیده و عقد قراردادهای صلح از وظایف دولت‌های اسلامی به شمار رفته است. این وظیفه در مواردی که تمایلی از طرف دول و گروه‌های غیر مسلمان نسبت به عقد قراردادهای صلح احساس می‌شود، تأکید بیشتری می‌یابد. این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی به نگارش در آمده است، مباحث خود را بر اساس این فرضیه سامان داده است که؛ از نظر فقه اسلامی معاهده با کفار به حکم اولی جایز است و در برخی مواردبه اقتضای مصلحت واجب می شود. رهاورد این پژوهش این است که از دیدگاه برخی از علمای اسلام، از جمله مقام معظم رهبری، شرط لازم برای اصل انعقاد معاهده در اسلام، مقید نمودن آن به مصلحت و زمان است. و شرط دوام پایبندی به معاهده، رعایت مصالح جامعۀ اسلامی و هوشمندی و هوشیاری در برابر غیرمسلمانان و نظارت مستمر بر بقای شروط معاهده و عدم نقض آن از سوی طرف مقابل است.

چکیده انگلیسی:

A treaty is an agreement that Muslims make when they stop fighting the infidels. This research, which has been written by descriptive analytical method, has organized its discussions based on this hypothesis by stating the nature of the treaty. Based on Islamic jurisprudence, a treaty with infidels is permissible in the first sentence and in some cases it becomes obligatory due to expediency. The conclusion of this research is that from the point of view of some Islamic scholars, including the Supreme Leader, the necessary condition for the principle of concluding a treaty in Islam is to bind it to expediency and time. And the condition for continuing to adhere to it is to observe the interests of the Islamic society and to be intelligent and vigilant against non-Muslims and to continuously monitor the survival of the terms of the treaty and not to violate it by other parties.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

نهج البلاغه

ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللّغة. بی جا: مکتبة الاعلام الاسلامی.

ابوالبرکات الدردیز سیّدی، احمد. (بی تا). الشرح الکبیر. بی جا: داراحیاءالکتب العربی.

ابوحبیب، سعدی. (1408ق). القاموس الفقهی. دمشق: دارالفکر.

ابوعبید، قاسم بن سلام. (1384ق). غریب الحدیث. حیدرآباد الرکن للهند. مجلس دائرة المعارف العثمانیه.

آذرنوش، آذرتاش. (1394ش). فرهنگ معاصر عربی-فارسی. تهران: چاپ هفدهم

البهوتی الحنبلی، منصور بن یونس. (1418 ق). کشاف القناع. بیروت: دارالکتب العلمیه.

الجبعی، العاملی، (الشهید الثانی)، زین الدین. (1387ق). الروضة البهیّة فی شرح اللّمعة الدمشقیه. تحقیق سیّد محمّد کلانتر. النجف: نشرجامعة النجف الدینیّة.

الجندی، خلیل بن اسحاق. (1416ق). مختصر خلیل. بیروت: دارالکتب العلمیه.

جواهری، شیخ حسن. (1439ق). بحوث فی الفقه معاصر. مجمع الذخائرالاسلامیّه.

جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1376ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.

حسینی, سید محمدرضا.؛ مظلوم رهنی, علیرضا,.؛ و رحب زاده اصطهباناتی, علیرضا. (1401). بررسی تعهد ایمنی سازندگان سیستم‌های دیجیتال و نرم‌افزاری در فقه اسلامی، حقوق موضوعه ایران و اروپا. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی. 18(68), ۵۴-۳۵.

المحقق الحلّی، جعفر. (1409ق). شرایع الاسلام، تحقیق و تعلیق، سید صادق شیرازی. تهران: انتشارات استقلال.

الحسینی الخا منه ای، السید علی. (1439). ثلاث رسایل فی الجهاد  الامان والصابئة و المهادنه. تهران: الناشر فقه روز (التابع لموسسة الثورة الاسلامیه للنشر)

الخطیب شربینی، محمد. (1377ق). مغنی المحتاج. بیروت: نشر داراحیاءالتراث العربی.

الدسوقی، محمّدغرفه. (بی تا). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر. (بی جا): داراحیاءالکتب العلمیه.

السرخسی، محمد بن ابی سهل. (1406ق). المبسوط، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر والتوزیع.

سعیدی گراغانی، رحمت الله.؛ کیخا, محمدرضا.؛ و امیر پور, حیدر. (1400). مصلحت و نقش آن در قبض و بسط احکام فقهی حقوقی تعدد زوجات. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 17(63): ۱۶۳-۱۰۹.

1. سیّاح، احمد(1365ش)، فرهنگ سیّاح، تهران، انتشارات اسلام، چاپ اول.


2. الشافعی، محمد ابن ادریس، 1403،الام، دارالفکر.


3. الشافعی الصغیر، محمدبن ابی العباس(1413ق)، نهایة المحتاج، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.


4. الطریحی، فخرالدین(1408ق)، مجمع البحرین، بی جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


5. شیخ طوسی، محمد بن حسن(بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیری عاملی، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.


6. شیخ طوسی، محمد بن حسن،1387ش، المبسوط، تصحیح سید محمد تقی الکشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریه،چاپ اول.


7. شیخ طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا،المبسوط، تصحیح محمدباقرالبهبودی، قم، المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریه


8. شیخ طوسی، محمد بن حسن، 1429ق، الخلاف، موسسه النشرالاسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم


9. العاملی(الشهیدالاول)، شمس الدین محمد بن مکی(بی تا)، الدروس الشرعیه، قم، تحقیق و نشر مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.


10. ابن قدامه، عبدالله (بی تا)، المغنی، بیروت، نشردارالکتاب العربی للنشر والتوزیع.


11. عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن(بی تا)، معجم المصطلحات والالفاظ الفقهیه، قاهره، دارالفضیلة.


12. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر(1420ق)، تحریرالاحکام،علی مذهب الامامیه، تحقیق شیخ ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق.الطبع الاول .


13. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1419ق)، تذکرة الفقها، قم، مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.


14. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1413ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم،موسسةالنشر الاسلامیه التابعه لجماعه المدرسین الطبع الثانی .


15. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1412ق)،المطلب فی تحقق المذاهب، مشهد،مجمع البحوث الاسلامیه االطبع الاول.


16. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1413ق)قواعد الاحکام فی معرفة الحلال وا لحرام،قم، موسسةالنشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین الطبع الاول .


17. علی اکبری, ابوذر, محمودی, هانی. (1396). براندازی در نظم فقهی حقوقی کنونی. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 8(26), 93-126.


18. علیشاهی، ابولفضل، پژوهشی در اباحهی اموال کافران حربی از نگاه فقه شیعه، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی/ سال دهم/ شماره سی وچهار / زمستان 92 / صفحات108-8.


19. الفراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق)، منتهی العین، قم، انتشارات هجرت.


20. معلوف، لوییس، المنجد فی اللغه و الاعلام، چاپ دوم، 1365ش.


21. الکاشانی الحنفی، ابوبکر بن مسعود(1409ق)، بدائع الصنایع، پاکستان، المکتبة الحبیبیة.


22. کلینی، محمد بن یعقوب(1429)، الکافی، قم، دارالحدیث


23. المحقق الکرکی، علی بن الحسین(1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، بی جا، تحقیق و نشر مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.


24. النجفی، محمدحسن(1362ش)، جواهرالکلام، تحقیق شیخ عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.


25. نجفیان, امین, هدایت نیا, فرج الله. (1396). مبانی مشروعیت شرط عدم طلاق در عقد نکاح. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 13(49), 139-160.


26. النووی، محیی الدین شرف(بی تا)، المجموع، (بی جا)، دارالفکرللطباعة والنشر والتوزیع.

The Holy Quran.
Nahj al-Balagha.

1. Ibn Faris, A. (1984), Ma'jam Maqays al-Laghha, Bija: Maktabah Al-Alam al-Islami.
   2. Abul Barakat al-Dardiz Sayyidi, A. (Bita), Al-Sharh al-Kabeer, Bija: Darahiya al-Kitab al-Arabi.
   3. Abu Habib, S. (1988), Al-Qamoos al-Fiqhi, Damascus: Dar al-Fikr.
   4. Abu Obeid, Q. (1964), Gharib al-Hadith, Hyderabad Hend: Majlis al-Othmanieh Encyclopedia.
   5. Azarnoush, A. (2014), Persian Arabic Contemporary Culture, Tehran: Neiy.
   6. Al-Bohoti al-Hanbali, M .(1997), Kashaf al-Qanaa, Beirut: Dar al-Kitab al-Elmiyah.

7.Ali Akbari, A., & Mahmoudi, H. (2016). Subversion in the current jurisprudential legal order. Islamic Jurisprudence and Law Research Journal, 8(26), 93 -126.
8. Alishahi, Abulfazl, a research on the property of war infidels from the point of view of Shia jurisprudence, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law Studies 34 (92), 88 -108.
9. Al-Jabai Al-Amili, (Al-Shaheed Al-Thani), Z. (1967) Al-Ruda al-Bahiyyah fi Sharh al-Lama’ al-Damashqiyya, Al-Najaf: Al-Najaf al- Jameah al- Diniyah.
10. Al-Jondi, K. (1995), Khalil's shorthand, Beirut: Dar al-Kutub al-Elmiyah.
11. Javaheri, H. (2018), Researches in contemporary jurisprudence, Beirut:Majmaa al-Zhakhair al-Islamiyyah.
12. Johari, I. (1948), Al-Sahah, Beirut: Darul-Elam al-Malayin.

13. Al-Muhaqeq Al-Helli, J. (1988), Sharia' al-Islam, research and suspension, Seyyed Sadegh Shirazi, Tehran, Esteghlal Publications.
    14. Al-Khamenei A. (2018), Three Letters in Al-Jihad Al-Aman, Al-Saba’ah, and Al-Mahadanah, Tehran, Al-Nasher Fiqh Rooz (affiliated to Al-Thawra al-Islamiya Publishing House)
    15. Al-Khatib Sherbini, M. (1957), Mughni al-Muthaghat, Beirut, Darahia al-Trath al-Arabi publication.
    16. Al-Dasuqi, M. (unpublished), the margin of al-Dasuqi Ali al-Sharh al-Kabir, (unpublished), Darahiya al-Kitab al-Alamiya.


14. Hosseini, M., & Mazloum Rahani, A., & Rahbzadeh Astehbanati, A.. (2022). Investigating the security commitment of digital and software systems manufacturers in Islamic jurisprudence, Iranian and European subject laws. Islamic Jurisprudence and Law Research Journal, 18(68), 35 54.


15. Saidi Garaghani, R. & Kikha, M. & Amirpour, H. (2021). Expediency and its role in the drafting and expansion of legal jurisprudence on polygamy. Islamic Jurisprudence and Law Research Journal, 17(63), 109 136.
    19. Al-Sarkhsi, M. (1986), Al-Mabusut, Beirut, Daral-e-Marefa for printing and publishing and distribution.
    20. Sayyah, A. (1986), Farhang Sayyah, Tehran, Islam Publications, first edition.
    21. Al-Shafi'i, M. (1983), Alom, Dar al-Fikr.
    22. Al-Shafi'i al-Sagheer, M. (1993), Nahaya al-Muthag, Beirut, Darahia al-Trath al-Arabi.
    23. Al-Toraihi, F. (1991), Majma Al-Bahrin, Bija, Farhang Islamic Publishing House.
    24.Sheikh Tusi, M. (Beita), al-Tabyan fi Tafsir al-Qur'an, research by Ahmad Qusiri Ameli, Beirut, Darahia al-Trath al-Arabi.


16. Sheikh Tusi, M, (1978), Al-Mabsut, corrected by Seyyed Mohammad Taghi Al-Kashfi, Tehran, Al-Maktab Al-Mortazawieh Lahiya Athar al-Jaafarieh, first edition.
    26. Sheikh Tusi, M, (2008) AH, Al-Khalaf, Al-Nashr al-Islami Institute affiliated with Qom Teachers Society
    27. Al-Amili (al-Shaheedalawal), M. (Bita), al-Dros al-Sharia, Qom, research and publication of Al-Al-Bait Lahiya al-Tarath Foundation.
    28. Ibin Qudama, A. (Bita), al-Mughani, Beirut, publisher of Al-Katab al-Arabi for publication and distribution.
    29. Abdul Moneim, M. (Bita), Al-Mostalahat and Al-Alfaz al-Fiqhiyyah Dictionary, Cairo, Dar Al-Fazilah.
    30. Al-Allamah Al-Halli, H. (1999), Tahrir al-Ahkam ala Madhhab al-Emamiyah, researched by Sheikh Ibrahim Bahadri, Qom, Imam al-Sadiq Foundation. Al-Tabb al-Awwal.
    31. Al-Allamah Al-Halli, H., (1419 AH), Tazkirat al-Fiqaha, Qom, Al-Al-Bayt Lahiya al-Tarath Foundation.
    32. Al-Allamah Al-Halli, H.,(1413 A.H.), Mokhtalaf Al- Shiieh Fi Ahkam Al Shari'ah, Qom, Al-Nashr al-Islamiyya Publishing House, affiliated to Jama'ah al-Madrasin al-Tabar al-Thani.
    33. Al-Allamah Al-Halli, H., (1412 A.H.), al-Matlab, Fi Tahaqoq al- Madhaheb, Mashhad, Al-Tabar al-Awwal Al-Bakhruh Majam.


17. Al-Allamah Al-Halli, H.,(1413 AH) Qavaed al-Ahkam fi Marefat al- halal wa al- haram, Qom, Al-Nashr al-Islami, affiliated to Jama’ah al-Madrasin al-Taba al-Awwal.
    35. Al-Farahidi, Kh .(1410 AH), Mantaha al-Ain, Qom, Hijrat Publications.
    36. Maalouf, L. Al-Munjad fi al-Lagheh wa al-Aalam, second edition, 1365.
    37. Al-Kashani al-Hanafi, A .(1409 AH), Bada'e al-Sana'i, Pakistan, al-Maktab al-Habibiyyah.
    38. Kolaini, M. (1429), Al-Kafi, Qom, Dar al-Hadith
    39. Al-Muhaqeq Al-Karaki, A. (1408 AH), Jami Al-Maqasad fi Sharh al-Qawaed, Bijab, research and publication of Al-Al-Bayt Lahiya al-Tarath Foundation.
    40. Al-Najafi, M. (1362), Jawaherl al- Kalam, research by Sheikh Abbas Qochani, Tehran, Darul Kitab al-Islamiya.

42.Najafian, A., & Hedayat Nia, F. (2016). The basics of the legitimacy of the condition of non-divorce in the marriage contract. Islamic Jurisprudence and Law Research Journal, 13(49), 139 160.
43. Al-Navavi, M.  (Bita), Al-Majmoaa, (Bija), Dar al-Fakr Lalprinta and Publishing and Distribution.