بررسی فقهی و حقوقی سلب امنیت شهروندی در هوش مصنوعی

محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصی

سید مجتبی حکیم ¹ , سید حسین ابراهیمیان ²

1 - دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/04/31 تاریخ پذیرش : 1401/07/18 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: شهروندان, امنیت, سلب آسایش, محاربه. هوش مصنوعی,

چکیده مقاله :

نوشتار حاضر در رابطه با دخالت هوش مصنوعی در امنیت و حقوق شهروندی است. این موضوع می تواند در جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد، مانند ایجاد امنیت توسط هوش مصنوعی در حقوق شهروندی، سلب امنیت شهروندان به وسیله ی هوش مصنوعی، ارائه راهکار جبران خسارت در سلب حقوق شهروندی توسط هوش مصنوعی. در این مقاله تنها به موضوع سلب امنیت شهروندان اشاره شده و دو موضوع دیگر مقاله ای مستقل می طلبد. روش کار در این تحقیق، بر مبناء تحلیل محتوا بوده و داده ها به صورت کتابخانه ای با مراجعه به آراء فقهی و حقوقی جمع آوری گردید. بزه کاران با استفاده از هوش مصنوعی می توانند اقدام به سلب امنیت و حقوق شهروندان نمایند، از آنجا که در کشور ما قانون خاصی برای جرائم در هوش مصنوعی وجود ندارد و بعضی می اندیشند جرائم رایانه ای می تواند پاسخگوی موضوع حاضر باشد در حالی که چنین نیست، لذا نگارندگان با تنقیح مناط و بهره گیری از ادله شرعی به موضوع جرم انگاری در سلب امنیت و آسایش شهروندان پرداخته اند. نتیجه ی حاصله از تحقیق آن که سالب امنیت و آسایش شهروندان با استفاده از ابزار هوش مصنوعی محارب و مفسد فی الارض است و در صورت اقدام به آن مستحق اعمال مجازات محارب خواهد بود.

چکیده انگلیسی:

This article is related to the involvement of artificial intelligence in security and civil rights. This issue can be investigated in different directions, such as creating security through artificial intelligence in citizenship rights, depriving citizens of security through artificial intelligence, providing a compensation solution for depriving citizenship rights through artificial intelligence. In this article, only the issue of deprivation of citizens' security is mentioned, and the other two issues require an independent article. The working method in this research is based on content analysis and the data was collected in a library form by referring to jurisprudence and legal opinions. Criminals can use artificial intelligence to take away the security and rights of citizens, since there is no special law for crimes in artificial intelligence in our country, and some people think that computer crimes can be the answer to the present issue, while this is not the case, so the authors have addressed the issue of criminalization in depriving the security and comfort of citizens by revising Manat and using Sharia evidence. The result of its investigation is that it is harmful to the security and comfort of the citizens by using artificial intelligence tools, and if it is done, it will be punished.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم،

آلعصفور بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405 ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، مصحح محمد تقى ایروانى- سید عبد الرزاق مقرم، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.

ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین‏، (1405 ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیه، مصحح مجتبی عراقى، ناشر دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول.

ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد، (1410 ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ دوم.

استورات، راسل – نورویگ، پیتر، (1394 ش)، هوش مصنوعی، مترجم عین الله جعفر نژاد قمی، ناشر علوم رایانه، بابل، چاپ هفتم.

اصفهانى، سید ابو الحسن‌، (1422 ق)، وسیلة النجاة‌، (شارح سید روح الله موسوی خمینی، ناشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره‌، قم، چاپ اول.

اصفهانی، محمدحسین کمپانی،  (1374ق) نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، سید الشهداء، قم

ایزدی فرد، علی اکبر – حسین نژاد، سید مجتبی، (1395 ش)، بررسی افساد فی الارض اینتترنتی، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، سال دوازدهم، شماره 44.

بادکوب هاى، شیخ صدرا، (1418 ق)، هدایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، ناشر چاپخانه العلمیه، قم، چاپ اول.

بحرانى، محمد سند، (1415 ق)، سند العروة الوثقى - کتاب الطهارة، ناشر انتشارات صحفى، قم، چاپ اول.

تبریزى، جواد بن على، (1428 ق)، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب الدیات‌، ناشر دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها، قم، چاپ اول.

تجلیل تبریزى، ابو طالب، (1379 ش)، التعلیقة الاستدلالیة على تحریر الوسیلة،، ناشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، تهران، چاپ اول.

جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1410 ق)،الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة، مصحح احمد عبد الغفور عطار‌، ناشر دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.

حر عاملی، محمد بن حسن،(1409ق)، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه، موسسه آل البیت(ع)9، قم

حسینی شیرازی، سید محمد، (1366 ش)، موسوعة استدلالیة فی الفقه الاسلامی، ناشر مؤسسه الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.

رضایى اصفهانى، محمدعلى، (1387 ش)، تفسیر قرآن مهر، ناشر پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن، قم، چاپ اول.

سبحانى تبریزى، جعفر، (1377 ش)، نظام اخلاقى اسلام: تفسیر سوره مبارکه حجرات‏، ناشر بوستان کتاب، قم، چاپ هشتم.

سیوری حلّى، مقداد بن عبدالله، (1388 ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، مترجم عبد الرحیم عقیقی بخشایشى، ناشر نوید اسلام، قم، چاپ چهارم.

شیخ الشریعه اصفهانى، فتح اللّه بن محمد جواد نمازى، (1410 ق)، قاعدة لا ضرر، مصحح یحیی ابوطالبی عراقی، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.

صدر، سید محمد باقر، (1418ق)، دروس فی علم الاصول، موسسه النشر الاسلامی، قم

طباطبایی، سید محمدحسین، (1374 ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم سید محمدباقر موسوی،  ناشر جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ پنجم.

طباطبایی قمی، تقی، (1371 ش)، آراؤنا فی اصول الفقه، ناشر محلاتی، قم، چاپ اول.

طوسى، محمد بن حسن‏، (1407 ق)، تهذیب الأحکام، مصحح حسن الموسوی الخرسان، ناشر دار الکتب الإسلامیه‏، تهران چاپ چهارم.

طوسى، محمد بن حسن (1375 ق)، الاقتصاد الهادی إلى طریق الرشاد، ناشر انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون، تهران، چاپ اول.

طوسى، محمد بن حسن، (1387 ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، مصحح سید محمد تقى کشفى، ناشر المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ سوم.

عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على، (1410 ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، مصحح سید محمد کلانتر، ناشر کتابفروشى داورى، چاپ اول.

علامه حلی، حسن بی یوسف،(1413ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامی، قم

عظیم زاده، شادی، (1393 ش)، کمک حافظه حقوق جزای عمومی، ناشر دوراندیشان، تهران، چاپ یازدهم.

فاضل موحدى لنکرانى، محمد، (بیتا)، تفصیل الشریعة، ناشر مرکز فقهی ائمة اطهار( ع)، قم، چاپ دوم.

فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416 ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.

فخرالمحققین، محمد بی حسن،(1387ق)، ایضاح الفواید فی شرح مشکلات القواعد، موسسه اسماعیلیان، قم

فیض، علیرضا، (1376ش)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، ناشر سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ چهارم.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، (1372 ش)، المحجة البیضاء فی احیاء الاحیاء، ناشر بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، چاپ اول.

فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى، (بیتا)، سفینة النجاه، مترجم محمد رضا درودیان‌ تفرشی، بینا، چاپ اول‌.

قطب الدین راوندى، سعید بن عبداللّه، (1405 ق)، فقه القرآن، ناشر انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى رحمه الله‌، قم، چاپ دوم.

کاشف الغطاء النجفی، محمد حسین بن على بن محمد رضا، (1359 ق)، تحریر المجلة، ناشر المکتبة المرتضویة، نجف اشرف، چاپ اول.

کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407 ق)، الکافی، مصحح علی اکبر غفارى - محمد آخوندى، ناشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.

مازندرانى، محمد صالح بن احمد بن شمس ساروی، (1382 ق)، شرح الکافی‌، محقق ابوالحسن شعرانی، ناشر المکتبة الإسلامیة‌، تهران، چاپ اول.

مجلسی اصفهانى، محمدتقى‌، (1414 ق)، لوامع صاحبقران، ناشر مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

مرکز فرهنگ و معارف قرآن، (1382 ش)، دایرة المعارف قرآن کریم، ناشر بوستان کتاب، قم، چاپ سوم.

مظفر، محمد رضا، (1375 ش)، أصول الفقه، ناشر اسماعیلیان‏، قم، چاپ پنجم.

مغنیه، محمدجواد، (1378 ش)، تفسیر کاشف، مترجم موسی دانش، ناشر بوستان کتاب، قم، چاپ اول

The Holy Quran, Al-Asfour Bahrani, Yusuf bin Ahmed bin Ibrahim, (1405 AH), al-Hadaiq al-Nadrah fi Akhmat al-Utrah al-Tahira, revised by Muhammad Taqi Irwani-Syed Abd al-Razzaq Mokaram, publisher of the Islamic Publications Office affiliated with the seminary teachers' community, Qom, first edition. Ibn Abi Jumhor, Muhammad bin Zain al-Din, (1405 AH), Awali al-Laali al-Aziziya fi al-Ahadith al-Diniya, edited by Mojtaba al-Iraqi, published by Seyyed al-Shahada Llanshar, Qom, first edition. Ibn Idris Hali, Muhammad bin Mansour bin Ahmad, (1410 AH), al-Sara'er al-Hawi for Tahrir al-Fatawi, publisher of the Islamic Publications Office attached to the Society of Seminary Teachers, Qom, second edition. Stuart, Russell - Norvig, Peter, (2014), Artificial Intelligence, translated by Ainullah Jafar Nejad Qomi, Publisher of Computer Science, Babylon, 7th edition. Esfahani, Seyyed Abu Al-Hasan, (1422 AH), Wasile al-Najat, (commentary of Seyyed Ruhollah Mousavi Khomeini, Publisher of Imam Khomeini's Works Editing and Publishing Institute, Qom, first edition. Esfahani, Mohammad Hossein Kompany, (1374 AH) Nahaye al-Daraya fi Sharh al-Kafayah, Seyyed al-Shahada, Qom Izadi Fard, Ali Akbar - Hossein Nejad, Seyyed Mojtabi, (2015), Researching Corruption in the Internet, Fiqh and Islamic Law Research Journal, Islamic Azad University, Babol Branch, Year 12, Number 44. Badkoubhai, Sheikh Sadra, (1418 AH), Hidayat al-Usul fi Sharh Kfaya al-Usul, published by Al-Olamiya Printing House, Qom, first edition. Bahrani, Muhammad Sanad, (1415 AH), Sanad al-Arwa al-Wathqi - Kitab al-Tahara, published by Safi Publications, Qom, first edition. Tabrizi, Jawad bin Ali, (1428 A.H.), Revision of the Principles of Laws - Kitab al-Diyat, published by Dar al-Siddiqah al-Shahida, Salam Allah Alaihe, Qom, first edition. Tajleel Tabrizi, Abu Talib, (1379), Al-Tal-e-Taliqa Al-Astdalaliya Ali Tahrir Al-Wasila, publisher of Imam Khomeini's Works Editing and Publishing Institute, Tehran, first edition. Johari, Ismail bin Hammad, (1410 A.H.), Al-Sahah-Taj al-Laghga and Sahah al-Arabiya, revised by Ahmad Abdul Ghafoor Attar, published by Dar Al-Alam Lamlayin, Beirut, first edition. Har Ameli, Muhammad bin Hassan, (1409 AH), detailing the tools of the Shia to study the issues of the Shari'ah, Al-Al-Bayt Institute (A.S.) 9, Qom Hosseini Shirazi, Seyyed Mohammad, (1366 AD), Argumentative encyclopedia of al-fiqh al-Islami, publisher of Al-Fikr al-Islami Institute, Qom, first edition. Rezaei Esfahani, Mohammad Ali, (1387), Tafsir Qur'an Mehr, Publisher of Researches of Tafsir and Sciences of the Qur'an, Qom, first edition. Sobhani Tabrizi, Ja'far, (1377), The Ethical System of Islam: Tafsir of Surah Mubarakah Hajrat, Bostan Kitab Publisher, Qom, 8th edition. Siori Hali, Moqdad bin Abdullah, (1388), Kanz al-Irfan fi fiqh al-Qur'an, translated by Abd al-Rahim Aqiqi Bakshaishi, Navid Islam publisher, Qom, 4th edition. Shaykh al-Sharia Esfahani, Fathullah bin Muhammad Javad Namazi, (1410 AH), Qa'ade la hazr, corrected by Yahya Abu Talebi Iraqi, publisher of the Islamic Publications Office affiliated to the Society of Seminary Teachers, Qom, first edition. Sadr, Seyyed Muhammad Baqir, (1418 AH), Lessons in Islamic Studies, Al-Nashar al-Islami Institute, Qom Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein, (1374), Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an, translated by Seyyed Mohammad Baqer Mousavi, publisher of the seminary seminary community, Qom, fifth edition. Tabatabai Qomi, Taqi, (1371), Arauna Fi Usul Fiqh, Mahalati Publisher, Qom, first edition. Tusi, Muhammad bin Hasan, (1407 AH), Tahdeeb al-Ahkam, revised by Hasan al-Mousavi al-Khursan, publisher of Islamic Books, Tehran, 4th edition. Tousi, Muhammad bin Hassan (1375 AH), Al-Ekhtihad al-Hadi to Tariq al-Rashad, publisher of Chehlsetun Comprehensive Library, Tehran, first edition. Tousi, Muhammad bin Hassan, (1387 A.H.), Al-Mabsut fi fiqh al-Imamiya, corrected by Sayyid Muhammad Taqi Kashafi, publisher of al-Murtazawiyya Library for the Revival of Antiquities, Tehran, third edition. Aamily (the second martyr), Zain al-Din bin Ali, (1410 AH), al-Rawda al-Bahiyyah fi Sharh al-Lama' al-Dumashqiyyah, revised by Seyyed Muhammad Kalantar, published by Davari Book Store, first edition. Allameh Hali, Hasan Bey Youssef, (1413 AH), Qa'az al-Ahkam fi Marifah Halal va Haram, Islamic Publications Office, Qom. Azimzadeh, Shadi, (2013), memory aid for general criminal law, Durandishan Publisher, Tehran, 11th edition. Fazil Mohadi Lankarani, Muhammad, (Bita), Details of Al-Sharia, published by the Fiqh Center of Imams Athar (AS), Qom, second edition. Fazel Handi, Muhammad bin Hassan, (1416 AH), Kafsh al-Latham wa al-Ibham on the rules of al-Ahkam, publisher of the Islamic Publications Office attached to the Society of Seminary Teachers, Qom, first edition. Fakhrul Haqqin, Mohammad B. Hassan, (1387 A.H.), Al-Fawaid's explanation in the description of the problems of the rules, Ismailian Institute, Qom Faiz, Alireza, (1376), Comparison and Adaptation in Islamic General Penal Laws, Publisher of Islamic Culture and Irshad Printing and Publishing Organization, Tehran, 4th edition. Faiz Kashani, Mohammad Mohsen Ibn Shah Mortaza, (1372 AD), Al-Mahja Al-Bayda Fi Ihya Al-Ahiya, Publisher of Islamic Research Foundation, Mashhad, 1st edition. Faiz Kashani, Mohammad Mohsen Ibn Shah Mortaza, (Bita), Safina Al-Najah, translated by Mohammad Reza Drodian Tafarshi, Bina, first edition. Qutb al-Din Rawandi, Saeed bin Abdullah, (1405 AH), Fiqh al-Qur'an, publisher of the library of Ayatollah Marashi Najafi, may God have mercy on him, Qom, second edition. Kashif al-Ghita al-Najafi, Muhammad Husayn bin Ali bin Muhammad Reza, (1359 AH), Tahrir al-Majjala, publisher of Al-Murtazawiyya Library, Najaf Ashraf, first edition. Kalini, Muhammad bin Yaqoob bin Ishaq, (1407 AH), al-Kafi, edited by Ali Akbar Ghafari - Muhammad Akhundi, Publisher of Islamic Books, Tehran, 4th edition. Mazandarani, Muhammad Saleh bin Ahmed bin Shams Saravi, (1382 AH), Sharh al-Kafi, scholar Abul Hasan Shearani, publisher of the Islamic Library, Tehran, first edition. Majlesi Esfahani, Mohammad Taqi, (1414 AH), Sahib Al-Quran Compendium, Publisher of Ismailian Institute, Qom, second edition. Qur'an Culture and Education Center, (1382 AD), Al-Maarif Circle of the Holy Quran, Bostan Kitab publisher, Qom, 3rd edition. Muzaffar, Mohammad Reza, (1375), Asul al-Fiqh, Ismailian publisher, Qom, fifth edition. Maghnieh, Mohammad Javad, (1378), Tafsir Kashif, translated by Musa Danesh, published by Bostan Kitab, Qom, first edition.