بررسی نظرات فقهی حقوقی مسئولیت کیفری اشخاص در فضای مجازی

محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصی

سیدعلی اکبر بزرگ نیا ¹ , علی فقیهی ² , اکبر فلاح ³

1 - دانش آموخته دکتری فقه ومبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/06/28 تاریخ پذیرش : 1401/07/18 تاریخ انتشار : 1403/03/01

کلید واژه: فقه, فضای مجازی, فضای سایبری, اشخاص حقوقی, مسؤلیت کیفری.,

چکیده مقاله :

فقه یکی از گسترده ترین علوم و معارف اسلامی است که در زندگی مسلمانان نقش سازنده¬ای دارد.در روایات دینی، بر « فقه» و یادگیری مسائل حلال و حرام و نقش بسزای آن در زندگی بشری تاکید شده است، به طوری که سعادت و تکامل بشری در گرو آن است. از جمله در بعضی روایات، یادگیری « معالم الحلال و الحرام» به عنوان فرضیه هر مسلمانی ذکر شده است که باید آن را از اهلش فرا گرفت در این میان نقش اساسی فضای مجازی و سایبری در پیشرفت جامعه بر کسی پوشیده نیست و زمینه مشارکت جوامع را در فناوری های پیشرفته فراهم کرده اما در عین حال، شرایط مساعدی نیز برای ظهور جرایم سایبری به وجود آورده است که این جرائم توسط اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی ارتکاب می یابد.روش این نوشتار بصورت تحلیلی-توصیفی است ونویسنده در این مقاله به دنبال این سؤال است که، فقهای اسلام بر مبنای ادله اربعه چه دیدگاهی در خصوص مسائل سایبری با محوریت اشخاص حقوقی دارند؟ آیا می توان به مصادیقی از مسائل اشخاص حقوقی پیرامون فضای سایبری در فقه اشاره کرد یا خیر؟ که به نظر می رسد با توجه به مستحدثه بودن اشخاص حقوقی و مسئولیت کیفری وفضای مجازی، اگرچه بصورت مستقیم در منابع فقهی این موضوعات مطرح نشده، ولی می توان با ادله فقهی، مشروعیت مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در فضای سایبری را توجیه کرد.

چکیده انگلیسی:

Jurisprudence is one of the most extensive Islamic sciences and knowledge that have a constructive role in the lives of Muslims. In religious traditions, it is emphasized on "jurisprudence" and the learning of halal and haram issues and its significant role in human life, so that prosperity and evolution Humanity depends on it. Among other things, in some narrations, learning the "laws of halal and haram" is mentioned as a duty of every Muslim, which should be learned from his family. It has provided advanced technologies, but at the same time, it has also created favorable conditions for the emergence of cybercrimes, which are committed by both natural and legal persons. The method of this article is analytical-descriptive, and the author in this article is looking for the question that Islamic jurists based on fourth evidences, what are their views on cyber issues centered on legal entities? Is it possible to point out some examples of legal entity issues related to cyber space in jurisprudence or not? It seems that considering the existence of legal entities and criminal liability in cyber space, although these issues are not directly discussed in jurisprudential sources, it is possible to justify the legality of criminal liability of legal entities in cyberspace with jurisprudential evidence.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- ابن منظور،جمال الدين، محمد بن مكرم،1414ق، لسان العرب،بيروت،دار الفكر للطباعة
4- ابواحمد،عبدالحمید،1383،حقوق داری، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات طوس.
5- انصارى، مرتضى بن محمدامين‏، 1383،مطارح الأنظار،قم‏، مجمع الفكر الاسلامي‏
6- آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين‏،1409ق، كفاية الأصول‏،قم‏، موسسة آل البيت عليهم السلام‏
7- باستانی،برومند،1386، جرایم کامپیوتری و اینترنتی،جلوه ای نوین از بزهکاری،تهران، انتشارات بهنامی
8- بریگز، ایسا،برک،پیتر،1386،تاریخ اجتماعی رسانه ها ازگوتنبرگ تا اینترنت،ترجمه :حسن نمک دوست تهرانی وعلی مرشدی زاد،ظرفیت های فرآورده های جهان اسلام درفضای مجازی،تهران،طرح نو
9- بجنوردی،سیدمیرزا حسن،1379،منتهی الاصول،تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج
10- جعفری لنگرودی، محمدجعفر،1386،ترمینولوژی حقوق ، تهران: انتشارات گنج دانش
11- جوهرى، اسماعيل بن حماد،1410ق، الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربية، چاپ اول، بيروت،دار العلم للملايين
12- حسينى فيروزآبادى، مرتضی،1400ق، عناية الأصول في شرح كفاية الأصول‏،قم، كتاب فروشي فيروز آبادي
13- حكيم، سيد محسن طباطبايى،1416ق، مستمسك العروة الوثقى، چاپ اول، قم، مؤسسة دار التفسير
14- خويى، ابوالقاسم‏، 1422ق،مصباح الأصول‏، چاپ اول‏، قم‏، موسسه احياء آثار الامام الخوئي‏
15- دزفولى، مرتضى بن محمد امين انصارى،1404ق، الاجتهاد و التقليد، چاپ اول، قم، كتابفروشى مفيد
16- روحانى، محمدصادق‏،1382، زبدة الأصول‏، چاپ دوم‏، تهران‏، حديث دل‏
17- صدری افشار، غلامحسین و حکمی، نسرین و حکمی، نسترن،1369،فرهنگ زبان فارسی امروز،تهران: نشر کلمه.
18- حرّعاملی، محمد بن حسن‌،1409ق، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة،قم،مؤسسه آل البيت عليهم السلام
19- الجبعی العاملى، زين الدين بن على(شهيد ثانى)،1412ق، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقيه، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم
20- عراقى، ضياءالدين‏،1370ق، بدائع الافكار في الأصول‏، چاپ اول‏، نجف اشرف‏، المطبعة العلمية
21- عمید،حسن،1389،فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: انتشارات راه رشد.
22- فيومى، احمد بن محمد مقرى،بی تا، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي،قم، منشورات دار الرضي
23- محمودی جانکی،فیروز،1388، رویکرد چند نهادی به پیشگیری از وقوع جرم، تهران، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
24- مظفر، محمد رضا،1430ق، أصول الفقه‏، چاپ پنجم‏، قم‏، موسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعه المدرسين بقم
25- مکی العاملی،محمد(شهیداول)،1360ق،القوائدوالفوائد،با تحقیق عبدالهادی حکیم،نجف،مطبعه الآداب ‏
26- الموسوی الخمینی، روح الله،1379، تحریر الوسیله،چاپ اول، تهران: موسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
27- موسوى بجنوردى، محمد،1387، شرح كفاية الأصول‏، چاپ اول‏، تهران‏، مجمع علمي و فرهنگي مجد
28- موسوی بجنوردی،سیدحسن،1419ق،القواعدالفقهیه، قم،نشر الهادی
29- نائينى، محمد حسين‏،1352، أجود التقريرات‏، چاپ اول‏، قم، مطبعه العرفان‏
30- نجفى،محمد حسن،1404ق، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بيروت،دار إحياء التراث العربي
31- نراقى، محمد مهدى بن ابى‏ذر،1388،انيس المجتهدين في علم الأصول‏، چاپ اول‏، قم‏، موسسه بوستان كتاب‏
32- نراقی،ملا احمد،1417ق،مستندالشیعه،قم،مؤسسه آل البیت(ع)