مولفهها و شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران
محورهای موضوعی : خطمشیگذاری عمومی در مدیریتفهیمه طالبی 1 , حسینعلی جاهد 2 , ناهید ساری خانی 3
1 - دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی(ره)، استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب(نویسنده مسئول
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
کلید واژه: کیفیت آموزش, کیفیت پژوهش, آموزش عالی,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف پژوهش: آموزش عالی به عنوان بالاترین سطح آموزشی جامعه نقشی اساسی در رشد و توسعه جامعه در ابعاد مختلف ایفا می کند. پژوهش حاضر بررسی مولفه ها و شاخص های ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران است. روش ها: در این پژوهش از طرح آمیخته اکتشافی استفاده شد و داده‌ها طی دو مرحله کیفی و کمی جمع‌آوری شدند. جامعه آماری پژوهش متخصصان و اعضای هیئت علمی بودند که با استفاده از نمونه گیری هدفمند تعداد 12 نفر به صورت فردی تحت مصاحبه قرار گرفتند. سپس بر مبنای یافتهها، پرسشنامه طراحی شد و در مرحله کمی 311 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و تصادفی ساده از اعضای هیات علمی تمام وقت دانشگاههای دولتی و غیر دولتی شهر تهران انتخاب شدند. برای تحلیل داده‌ها در مرحله کیفی از تکنیک تحلیل موضوعی (تم) استفاده شد و به منظور تحلیل داده‌های کمّی از مدل معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS استفاده شد. یافته ها: طبق نتایج 13 مقوله اصلی، 30 مقوله میانی، 170خرده مقوله ایجاد شده اند. ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران شامل؛ نظارت سازمانی، تجهیزات فیزیکی، پژوهشگران متخصص، منابع به روز، اهداف روشن، حمایت سازمانی، کاربردی بودن پژوهش و ارتقاء مراکز آموزشی است و شاخصهای ارتقاء پژوهش شامل؛ تربیت پژوهشگر، جلوگیری از سرقت علمی، اصلاح قوانین دانشگاه، رعایت عدالت و توجه به نیازها میباشد. نتیجه گیری: در شرایط کنونی چالش های بسیاری در زمینه کیفیت پژوهش در کشور وجود دارد جهت دستیابی به کیفیت پژوهش مولفههای و شاخص ارتقای کیفیت پژوهشی باید مورد توجه قرار گیرند. دانشگاهها و موسسات آموزش عالی برای برآوردن تقاضای جامعه برای پیشرفت و توسعه، باید برنامه‌های کیفیت پژوهش را در مقیاس وسیع‌تری سازمان دهند. با توجه به اینکه در سالهای اخیر، در جامعة ما آموزش عالی به کمیت توجه نموده و سیر نزولی شاخصهای کیفی پژوهشهای آن مشخص میباشد، با در نظر گرفتن مسائل درونی و برونی فراروی سیستم آموزش عالی، مسئلة کاهش کیفیت و لزوم توجه به آن باید از نگرانی‌های جدی جامعه به حساب آید. برای اصلاح و بهبود نظام کیفیت پژوهش آموزش عالی، نیاز به بازاندیشی و بازسازی در کارکردها و برنامه‌های کیفیت آموزش عالی و استفاده از نگرش سیستمی در تحلیل دانشگاهی، با نظر به تعهد و مسئولیت‌پذیری همة مسئولان می باشد.
Background: Higher education as the highest level of education in society plays a key role in the growth and development of society in various dimensions. aim: The present study investigates the components and indicators of improving the quality of research in the Iranian higher education system. Methods: In this research, a mixed exploratory design was used and data were collected in two stages: qualitative and quantitative. The statistical population of the study was experts and faculty members who were interviewed individually using purposive sampling of 12 people. Then, based on the findings, a questionnaire was designed and in the quantitative stage, 311 people were selected from full-time faculty members of public and nongovernmental universities in Tehran by multi-stage cluster sampling and simple random sampling. Thematic analysis technique (theme) was used to analyze the data in the qualitative stage and in order to analyze the quantitative data, the structural equation model with PLS software was used. Results: According to the results, 13 main categories, 30 intermediate categories, and 170 subcategories have been created. Dimensions and components of improving the quality of research in the Iranian higher education system include; Organizational supervision, physical equipment, specialized researchers, up-to-date resources, clear goals, organizational support, practical applicability of research and promotion of educational centers, and indicators of research promotion include: researcher training, prevention of plagiarism, reform of university rules, justice and attention Needs. Conclusion: In the current situation, there are many challenges in the field of research quality in the country. In order to achieve research quality, components and indicators of research quality improvement should be considered. Universities and higher education institutions must organize research quality programs on a larger scale to meet the community's demand for progress and development. Considering that in recent years, in our society, higher education has paid attention to quantity and the downward trend of the qualitative indicators of its research is clear. Considering the internal and external issues facing the higher education system, the issue of quality reduction and the need to pay attention to it should be addressed. Be considered serious concerns of society. In order to improve the quality system of higher education research, there is a need to rethink and reconstruct the functions and quality programs of higher education and use a systemic approach in academic analysis, with regard to the commitment and responsibility of all officials.
_||_
Abtahi, S., & Torabian, M. (2010). Investigating the realization of higher education goals based on the 20-year vision document of the country by the method of Analytic Hierarchy Process (Ahp). Quarterly Journal of Research in Educational Systems, 4 (8), 60-31.
Akhmetova, J. B., Kim, A. M., & Harnisch, D. L. (2014). Using Mixed Methods to Study Emotional Intelligence and Teaching Competencies in Higher Education. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 128, 516-521.
Baghermajd, R., Qalavandi, H., Mir Aghaei, A., Sedghi Bukani, N., & Bagheri Majd, A. (2013). Analysis of the gap of humanities research in higher education. Quarterly Journal of Research in School and Virtual Learning, 1 (3), 90-79.
Cabeza-Pullés, D., Fernández-Pérez, V., & Roldán-Bravo, M. I. (2019). Internal networking and innovation ambidexterity: The mediating role of knowledge management processes in university research. European Management Journal.
Carlsson, H., Kettis, Å., & Söderholm, A. (2011). Research quality and the role of the university leadership. Expertgruppen för kvalitet.
Casadevall, A., Ellis, L. M., Davies, E. W., McFall-Ngai, M., & Fang, F. C. (2016). A framework for improving the quality of research in the biological sciences.
Chan, S. J., & Yang, C. Y. (2017). Governance styles in Taiwanese universities: Features and effects. International Journal of Educational Development.
Dicker, R., Garcia, M., Kelly, A., & Mulrooney, H. (2019). What does ‘quality’in higher education mean? Perceptions of staff, students and employers. Studies in Higher Education, 44 (8), 1425-1441.
Faizi, K., Rafi-Zadeh, M., & Khatibi, A. N. (2014). Paradigm of improving the quality of research services of Yazd University (using Yerkoval and Kano models. Science and Technology Policy, 4 (3), 102-87
Heshmati, A., Kadkhodapour, J., & Maleki, A. (2015). Challenges facing interdisciplinary research and education in the Iranian higher education system. National Congress of Higher Education of Iran.
Heyeres, M., Tsey, K., Yang, Y., Yan, L., & Jiang, H. (2019). The characteristics and reporting quality of research impact case studies: A systematic review. Evaluation and program planning, 73, 10-23.
Islami, Z., Hakimzadeh, R., Saburi, A. (2018). A comparative study explaining the frameworks for measuring the quality of research in Iran's higher education system with leading countries in the world such as the United Kingdom, Australia, the Netherlands, Italy and Hong Kong. Quarterly Journal of Research in Educational Systems, 12 (42), 1-1.
Jafari Tehrani, P., Dolati, H., & Karimi, F. (2015). Pathology of higher education system in the field of research using Topsis multi-criteria decision making technique. Journal of Derby Science Education, 3 (6), 78-65.
Karimian, Z., Sabbaghian, Z., & Sediqpour, B. S. (2011). Investigating Barriers and Challenges of Research and Production of Science in Medical Universities. Iranian Higher Education Quarterly, 3 (4), 22-12.
Khan, M. A. (2014). Students’ Passion for Grades in Higher Education Institutions in Pakistan. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 112, 702-709.
Leahey, E., & Barringer, S. N. (2020). Universities’ commitment to interdisciplinary research: To what end?. Research Policy, 49 (2), 103910.
Mohammadi, R., Ishaqi, C., Parand, K., & Ehtesham Hosseini, M. (2009). Accreditation: A suitable model for improving the quality of research institutes. Approach, 45, 40-33.
Nowruzi, A. A., Abolghasemi, M., & Ghahremani, M. (2015). Investigating the barriers to science production from the perspective of faculty members of Shahid Beheshti University. A New Approach in Educational Management, 6 (2), 108-77.
Qomi, M. R., Rahmani, M., & Khakzar, M. (2017). Evaluate the research performance of a public university using the process of hierarchical analysis and envelopment analysis of network data. Military Management Quarterly, 17 (67), 167-141.
Rubbia, G., Franco, C., Pellizzon, D., & Nannipieri, L. (2014). Research support services in Italian Higher Education and Research Institutions: approaches, tools and trends.
Salimi, Q., & Hosseini, N. (2017). Explaining the framework of research excellence: a step towards presenting the model of research quality evaluation system in higher education. Approach27 (65), 97-84.
Schultz, J. (2008). Purpose of college: Integrative literature review. Research & Teaching in Developmental
Yáñez, S., Uruburu, Á., Moreno, A., & Lumbreras, J. (2019). The sustainability report as an essential tool for the holistic and strategic vision of higher education institutions. Journal of Cleaner Production, 207, 57-66.
Yousliani, Gh. A., Behrangi, M. R., Arasteh, H., & Abdollahi, B. (2015). Designing and compiling performance evaluation indicators for the research system in education (Case study: Research Institute of the Ministry of Education with a qualitative approach). Educational Measurement and Evaluation Studies, 6 (14), 109-69.
Ziari, A., Quds, A, A., Rashidipour, A., Bozorgi, H., & Babam Mohammadi, H. (2015). Explaining the effective factors on research from the perspective of faculty members: A qualitative study in Semnan University of Medical Sciences. Koomesh Quarterly, 19 (1), 35-22.
مولفه ها و شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران
زمینه و هدف پژوهش: آموزش عالی به عنوان بالاترین سطح آموزشی جامعه نقشی اساسی در رشد و توسعه جامعه در ابعاد مختلف ایفا میکند. پژوهش حاضر بررسی مولفه ها و شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران است.
روشها: در این پژوهش از طرح آمیخته اکتشافی استفاده شد و داده‌ها طی دو مرحله و کمی جمع‌آوری شد. نمونهگیری نظری با 12 نفر از متخصصان و اعضای هیئت علمی به صورت فردی مصاحبه شد؛ سپس بر مبنای یافتهها، پرسشنامه طراحی شد. در نهایت 311 نفر به روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای و تصادفی ساده از اعضای هیات علمی تمام وقت دانشگاههای دولتی و غیر دولتی شهر تهران انتخاب شدند.
یافتهها: طبق نتایج 13 مقوله اصلی، 30 مقوله میانی، 170خرده مقوله ایجاد شدهاند. ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران شامل؛ نظارتسازمانی، تجهیزاتفیزیکی، پژوهشگرانمتخصص، منابع به روز، اهداف روشن، حمایت سازمانی، کاربردیبودن پژوهش و ارتقاء مراکز آموزشی است و شاخصهای ارتقاء پژوهش شامل؛تربیتپژوهشگر، جلوگیری از سرقت علمی، اصلاح قوانین دانشگاه، رعایت عدالت و توجه به نیازها میباشد.
نتیجهگیری: در شرایط کنونی چالشهای بسیاری در زمینه کیفیت پژوهش در کشور وجود دارد جهت دستیابی به کیفیت پژوهش مولفههای و شاخص ارتقای کیفیت پژوهشی باید مورد توجه قرار گیرند.
کلیدواژه: آموزش عالی، کیفیت پژوهش، کیفیت آموزش
مقدمه
در طول دو دهه گذشته، آموزش عالی در پاسخ به نیازهای اجتماعی، اقتصادی و آموزشی دچار تغییرات اساسی شده است(چانگ و یانگ1، 2017). مؤسسات آموزش عالی نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع به عنوان مراکز دانش و نوآوری دارند. علاوه بر این، آنها در حال حاضر با فرآیندهای مدیریت تغییر خود مواجه هستند که شامل آموزش، تحقیق، مدیریت مؤسسات و مناطق محروم جامعه هستند (یانز و همکاران2، 2019). آموزش عالی به عنوان بالاترین سطح آموزشی جامعه از اهمیت قابل ملاحظهای برخوردار است؛ زیرا نقشی اساسی در رشد و توسعه جامعه در ابعاد مختلف فناوری، علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایفا می کند و حاصل کلیه فعالیت‌ها و تلاش‌های نظام آموزشی در آن منعکس می شود؛ به عبارت دیگر بازده کل نظام آموزشی در آن متجلی شده است و به تعبیری نمود می‌یابد(ابطحی و ترابیان، 1389). افزون بر این، اهداف و رسالت‌های مختلفی نیز برای نظام آموزش عالی در نظر گرفته شده است که از آن جمله، افزایش درک بین‌المللی، بهبود کل نظام آموزشی، تشویق پژوهش در بالاترین سطح، ترویج تفکر انتقادی، درک و پذیرش دیدگاههای مختلف میباشد (اسکالتز3، 2008؛ خان4، 2014). تقسیم ماموریت‌های مؤسسات آموزش عالی به آموزش، پژوهش و تولید علم، مشاوره و ارائه خدمات علمی و فنی نوآورانه به جامعه و کمک به ارتقای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی از متداول‌ترین دسته‌بندی‌های ماموریتی آموزش عالی است. در این میان پژوهش، محور و زیربنای توسعه در هر جامعهای است و همچون چراغی است که وضعیت حال و آینده را روشن میسازد (آخمتووا و همکاران5، 2014). تغییرات در پژوهش و نوآوری آموزش عالی در طول چند سال گذشته به خاطر رویدادهایی است که بر اقتصاد و جامعه ما تأثیر گذاشته است(روبیا و همکاران6،2014).
شتاب روزافزون پیشرفت‌های فناورانه در دنیای حاضر و احساس نیاز به کسب توانمندی‌های لازم جهت بقاء در صحنه‌های رقابت ملی و بین‌المللی، اندیشمندان را به تفکر واداشته که برای همپا شدن با این شتاب دگرگونی چه بکنند؟ بدون تردید بر کسی پوشیده نیست که مسائل و موضوعات تحقیق میتوانند کلیه نکات ناشناخته و مبهم موجود در طبیعت و زندگی روزمره انسان بوده و میتواند به عنوان بزرگترین
[1] . chan & yang
[2] . yanez & et al
[3] . schultz
[4] . khan
[5] . Akhmetova & et al
[6] . Rubbia
ابزار در جهت رفع معضلات و چالشهای موجود در سر راه رقابت کمک کند. بدین ترتیب تحقیق و پژوهش مهمترین مولفه‌ای است که میتواند پیشرفت و ترقی و موفقیت را برای هر کشور و سازمانی به وجود آورد. پژوهش نیروی محرک توسعه در تمامی حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. توان هر کشور به میزان پژوهش آن کشور وابسته است. پژوهش بازوی نرم افزاری مدیریت محسوب میشود (جعفری تهرانی، دولتی و کریمی، 1395). فقدان ساختار و قوانین و ضوابط مشخص در جهت ارزیابی کیفیت فعالیتهای پژوهشی محققان، در نظرگرفتن میزان و تعداد تولیدات علمی به مثابه معیار ارتقا و غلبه دید کمیت گرایی و عدم توجه کافی به کیفیت فعالیتهای پژوهشی و... از دیگر چالشهای موجود در زمینه کیفیت پژوهش و خلق دانش در کشور به شمار میروند (نوروزی، ابوالقاسمی و قهرمانی، 1394). در سالهای اخیر دانشگاهها سعی در بهبود نقش پژوهشی خود داشته و جهت تاثیرگذاری هر چه بیشتر در جامعه سعی در بهبود کیفیت پژوهش در رشتههای مختلف داشتهاند(لهای و بارینگر1، 2020).
در حال حاضر فاصله زیادي بین تولید علمی کشورمان با بسیاري دیگر از کشورهاي جهان وجود دارد. اطلاعات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (2018) حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران با ۲۲.۳ درصد، بیشترین سهم تولیدات علمی را در میان کشورهای اسلامی از آن خود کرده است. ترکیه، عربستان سعودی، مالزی و مصر به ترتیب با ۱۶.۲ درصد، ۸.۴ درصد، ۷.۸ درصد و ۷.۵ درصد درصد جایگاههای دوم تا پنجم را کسب کردهاند. همچنین جمهوری اسلامی ایران با اختلاف قابل ملاحظهای نسبت به ترکیه و عربستان سعودی جایگاه نخست را در میان ۵۷ کشور اسلامی از نظر تولید علم در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی به خود اختصاص داده است. مقایسة آمار در کشورها نشان میدهد علیرغم رشد پنجاه درصدي ایران در تولیدات علمی در سال 2010 هنوز با کشورهاي رقیب در منطقه فاصله داشتیم و این فاصله در حوزه علوم اجتماعی و انسانی عمیق‌تر بود. فقر تولید علم در کشور یک مشکل تاریخی، سیاسی، فرهنگی و روانشناختی است. با مقایسه جمعیت ایران و جهان، حداقل سهم مورد انتظار ایران در پژوهش و تولید علم یک درصد
[1] . Leahey & Barringer
است. ولی کماکان، سهم پژوهش و تولید علم در حوزه علوم انسانی بسیار ناچیز است(باقریمجد و همکاران، 1392). در دهه های اخیر علاقه استراتژیکتر به کیفیت تحقیق مورد توجه قرار گرفته است زیرا دانشگاهها ملزم به اولویت بندی فعالیت تحقیقاتی هستند(کارلسون، کتیس و سودرهولم1، 2011). اکنون همه کشورهای دنیا حجم توسعه یافتگی خود را با شاخصهای پژوهشی چون تعداد نیروی محقق، سهم بودجه پژوهشی، تعداد مقالات چاپ شده در مجلات علمی و نظایر آنها نشان می‌دهند. اگر چه در سالهای اخیر فعالیتهای پژوهشی کشورمان از رشد نسبی برخوردار بوده، اما مقایسه تطبیقی شاخصهای پژوهشی در مقیاس جهانی نشان میدهد میزان این شاخصها هنوز از مطلوبیت کافی برخوردار نیست. در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، ترکیه با فاصله قابل قبولی از ایران اولین مقام را به خود اختصاص داده است(کریمیان، صباغیان و صدیق‌پور، 1390). در سالهای اخیر دانشگاه مشارکت اساسی در کیفیت پژوهش داشتهاند(کابازه و همکاران2، 2019). از آنجا که ارتقای کیفیت فعالیتهای پژوهشی و توسعه کیفیِ خلق دانش، یکی از عوامل مهم و اثرگذار در توسعه و پیشرفت کشورها و موفقیت در رقابت جهانی است (محمدی، اسحاقی، پرند و احتشام حسینی، 1388)، عدم توجه به سنجش عملکرد پژوهشی، منجر به بروز تصور ذهنی اشتباه در تصمیمسازان و تصمیمگیران ذیربط گردیده و به هدف‌گذاری نامناسب در حوزه مورد مطالعه می‌انجامد(قمی، رحمانی و خاکزار، 1396). آنچه که توسط کارکنان، دانشجویان و کارفرمایان با کیفیت بالا مشاهده می شود باید مشخص شود تا دانشگاه ها بتوانند راهکارهای خود را بیان کنند. به همین ترتیب، کمک به دانشجویان برای توسعه مهارت های دانشگاهی و خصوصیاتی که کارفرمایان برای آنها ارزش قائل هستند، ضروری است(دیگر و همکاران3، 2019).
کاساداول و همکاران 4(2016) در پژوهش خود با عنوان چارچوبی برای بهبود کیفیت پژوهش در علوم بیولوژیکی به این نتایج دست یافتند:
(1) طراحی معیارهای ارزیابی جامع برای شناخت و پاداش تحقیقات علمی با کیفیت بالا؛ (2) نیاز به آموزش جهانی در زمینه‌های علمی خوب، استفاده از آماری مناسب و شیوه‌های تحقیق مسئولانه برای دانشمندان در همه سطوح، با محتوای آموزشی که بهطورمرتب به
[1] . Carlsson, Kettis & Söderholm
[2] . Cabeza & et al
[3] . Dicker & et al
[4] . Casadevall & et al
روز شده و توسط دانشمندان واجد شرایط ارائه میشود؛ (3) ایجاد داده‌های باز در زمان انتشار به عنوان روش عملیاتی استاندارد در سراسر شرکت علمی؛ (4) تشویق مجلات علمی برای انتشار داده‌های منفی که با استانداردهای متدولوژیکی کیفیت مطابقت دارند؛ (5) معیارهای مشترک در مجلات علمی برای رد مدارک منتشر شده، برای تطابق و شفافیت؛ و (6) تقویت نظارت و آموزش جامع پژوهش، یک چارچوب عملی فراهم می‌سازند که میتواند کیفیت تحقیقات بیولوژیکی را بهبود بخشد.این نتایج در سایر شاخه‌های علمی در راستای ارتقای کیفیت پژوهش قابل استفاده می‌باشند.
بنابراین مسأله کیفیت پژوهش در آموزش عالی یکی از ارکان مهم و حیاتی است. اینکه علیرغم کسب رتبه‌های برتر در تولید علم و جایگاه مناسب ایران در منطقه و جهان در این زمینه، هنوز نیازهای تولیدی و خدماتی بخش های مختلف کشور وابستگی زیادی به خارج از کشور دارد، خود نشانگر کیفیت پایین بسیاری از پژوهشهای انجام شده و عدم استفاده یا عدم امکان استفاده از نتایج این پژوهشها در عمل برای توسعه کشور است. از طرف دیگر پژوهشهای صورت گرفته در باب ارتقای کیفت پژوهشهای علمی و دانشگاهی و عوامل آن در ایران، کفایت و جامعیت لازم را ندارد و فقر مطالعه در این زمینه و عدم وجود مولفهها و شاخصها بومی، مسئله‌ای است که مورد توجه این پژوهش است. پژوهش حاضر با در نظر گرفتن چالش‌ها و مسائل پژوهش دانشگاهی فوق و ارتباط توسعة کیفی پژوهش با جامعه و نیازهای آن، تلاش دارد به این سوال مهم پاسخ دهد که چه مولفه ها و شاخصهای را میتوان به منظور ارتقای کیفیت پژوهش در دانشگاهها و مراکز پژوهشی وابسته به آنها در کشور ایران طراحی کرد تا بتوان از رهگذر تولید علم نافع و با کیفیت، به توسعه همه جانبه کشور یاری رساند.
بنابراين پرداختن بیشتر به اين مساله و بررسی و واكاوي آن، ضرورتي ناگزير است، چرا كه تا روشن نشود كه ابعاد و مؤلفه های ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران کدامند نمی‌توان در راستاي اجرای موفق و با کیفیت پژوهش مداری و پیشرفت آموزش عالی تلاش كرد. به رغم اهميتی که اين مسئله دارد تاکنون هيچ پژوهشی در ايران در خصوص آن صورت نگرفته است. و تحقيق حاضر با بررسی مولفه ها و شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران میتواند به روشن شدن این مسئله کمک کند. نتایج این پژوهش برای کلیه سیاست گذران و دست اندرکاران حوزه آموزش عالی، معاونتهای پژوهشی دانشگاه، وزارت علوم، سازمانهای پژوهشی، دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و کلیه پژوهشگران مفید و مثمرثمر خواهد بود. با توجه به آمچه ذکر شد هدف این پزوهش پاسخگویی به سوالات ذیل میباشد؛
ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران کدامند؟
شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران کدامند؟
آیا مدل ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران از اعتبار و برازش مناسبی برخوردار است؟
روش پژوهش
در این پژوهش از طرح آمیخته اکتشافی استفاده شد و داده‌ها طی دو مرحله کیفی (بررسی اسنادی و مصاحبه) و کمی (روش همبستگی) جمع‌آوری شد در مرحله اول برای شناخت طراحی مدل ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران با استفاده از روش کیفی و بررسی اسنادی و انجام مصاحبه بر مبنای نمونه گیری نظری، عوامل گوناگون ارتقاء کیفیت ارتقاء پژوهش شناخته شد. در مرحله دوم پژوهش، تأیید روابط بین سازهها و بطور کلی ارزیابی و اعتبارسنجی مدل مد نظر بوده است. بنابراین در این مرحله پس از ساخت پرسشنامه و انتخاب نمونهای تصادفی، نسبت به گردآوری داده‌های کمی اقدام نموده و الگوی ارائه شده اعتبارسنجی گردید. در مرحلة نخست با روش کیفی و مطالعه موردی با بررسی و تفحص در مبانی نظری و پژوهشهای انجام شده در خصوص کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران و با بهرهگیری از روش کیفی و نمونهگیری نظری با 12 نفر از صاحب نظران و متخصصان و اعضای هیئت علمی به صورت فردی مصاحبه شد؛ طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی داده‌های کیفی شاخصها و مولفههای کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران به دست آمد. در مرحله بعد بر مبنای یافتههای حاصل از مرحله پژوهش کیفی، پرسشنامه طراحی شد و در نهایت با انتخاب 311 نفر به روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای و تصادفی ساده از اعضای هیات علمی تمام وقت دانشگاههای دولتی و غیر دولتی شهر تهران سوالات مذکور از طریق نرم‌افزار PLs آزمون شد.
یافتهها
ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران کدامند؟
یافتههای به دست‌آمده از این پژوهش طبق کدگذاری باز، محوری و انتخابی حاکی از آن بود که ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایراناست که به شرح زیر گزارش میشود:
جدول 1) ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی
مقوله استخراج شده | نمونه(مفاهیم شناسایی شده) |
نظارت سازمانی | تخصیص درست منابع |
میزان نظارت | |
عدم سرقت علمی | |
عدم گرایش به گروه مذهبی و سیاسی | |
تجهیزات فیزیکی | مکان و موقعیت های مناسب پژوهشی |
بهرهگیری از تکنولوژی روز دنیا | |
پژوهشگران متخصص | صلاحیتهاي علمی پژوهشگر |
مسوولیت پذیری علمی | |
منابع به روز | منابع معتبر |
اصالت و بداعت | |
دسترسی به منابع حقیقی و به روز دنیا | |
نو و جدید بودن | |
اهداف روشن | روشن و واضح بودن هدف |
حمایت سازمانی | حمایت و ایجاد انگیزه |
کاربردی بودن پژوهش | قابلیت اجرایی بودن |
ارتباط با صنعت | |
ارتقاء مراکز آموزشی | ارتقا سطح علمی دانشگاهها |
آموزش اختصاصی در رابطه با موضوع‌های پژوهش | |
ارتقای سطح علمی مراکز آموزش عالی | |
ارتقای مهارت و تخصص |
شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران کدامند؟
نتایج تحلیل یافتهها نشان داد شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران شامل تربیت پژوهشگر، جلوگیری از سرقت علمی، اصلاح ساختار و قوانین دانشگاه، رعایت عدالت، توجه به نیازها میباشد.
جدول 2) شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی
کدها (مفاهیم شناسایی شده) | مقوله فرعی |
تربیت پژوهشگر | آموزش اختصاصی در رابطه با موضوع‌های پژوهش |
تربیت پژوهشگر زبده | |
جلوگیری از سرقت علمی | رفع کپی‌برداری |
عدم تکرار پژوهشها | |
اصلاح ساختار و قوانین دانشگاه | اصلاح ساختار و قوانین مرتبط د ردانشگاه‌ها |
نوع و سطح فعالیتهای پژوهشی | |
رعایت عدالت | رعایت عدالت و انصاف در پژوهش |
اجتناب از کاربرد سلیقه شخصی | |
توجه به نیازها | حل نیازهای اساسی کشور |
نیازهای انگیزشی
|
آیا مدل ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران از اعتبار و برازش مناسبی برخوردار است؟
پس از بررسی مدل اندازهگیری، نوبت به بررسی و آزمون مدل ساختاری پژوهش میرسد. خروجی گرافیکی مدل پژوهش به صورت زیر میباش
طبق نتایج یافتهها 13 مقوله کلی، 30 مقوله، 170 خرده مقوله ایجاد شده اند. این مقولات کلی شامل ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش در نظام آموزش عالی ایران شامل (نظارت سازمانی، تجهیزات فیزیکی، پژوهشگران متخصص، منابع به روز، اهداف روشن، حمایت سازمانی، کاربردی بودن پژوهش و ارتقاء مراکز آموزشی ) است و شاخصهای ارتقاء پژوهش شامل تربیت پژوهشگر، جلوگیری از سرقت علمی، اصلاح ساختار و قوانین دانشگاه، رعایت عدالت، توجه به نیازها میباشد.
اعداد نوشته شده بر روی مسیرها ضرایب مسیر را نمایش میدهد. برای آزمون معناداری ضرایب مسیر با استفاده از روش بوت استراپ1 مقادیر آزمون تی-استیودنت محاسبه شده است. مقادیر آزمون تی-استیودنت اگر مقداری مقداری بزرگتر از 96/1 باشد، ضریب مسیر در سطح 05/0 معنادار است.
[1] Bootstrapping
شکل 3- نتایج آزمون تی- استیودنت برای بررسی معناداری ضرایب مسیر
مهمترین بخش از تحلیل آماری فصل چهارم بررسی فرضیات و رسیدن به سوالاتی میباشد که در بطن پژوهش گنجانده شده است. در واقع پس از توصیف متغیرهای جمعیت شناختی و متغیرهای اصلی تحقیق، ارزیابی پرسشنامه ها با تحلیل عاملی تأییدی(مدل‌های اندازه گیری) و تعیین نوع توزیع آنها و کشف روابط بین آنها با ضریب همبستگی در این بخش از تحقیق به بررسی فرضیات تحقیق با تکنیک تحلیل مسیر پرداخته شده است. تصمیم گیری در خصوص تأیید یا رد فرضیات بر اساس مقدار آماره تی(T-value) و سطح معناداری صورت خواهد گرفت.
جدول (3) نتایج حاصل از ارزیابی مدل ساختاری برای بررسی پرسش پژوهش
ردیف | مسیر | ضریب مسیر (β) | عدد معنیداری (t-value) | نتیجه آزمون | |
|---|---|---|---|---|---|
از متغیر | به متغیر | ||||
1 | جلوگیری از سرقت علمی | شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش | 742/0 | 450/22 | تأیید |
2 | اصلاح ساختار و قوانین دانشگاه | 842/0 | 959/53 | تأیید | |
3 | رعایت عدالت | 825/0 | 666/51 | تأیید | |
4 | توجه به نیازها | 571/0 | 673/12 | تأیید | |
5 | تربیت پژوهشگر | 791/0 | 06/38 | تأیید | |
6 | نظارت سازمانی | مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش | 811/0 | 379/59 | تأیید |
7 | تجهیزات فیزیکی | 791/0 | 721/50 | تأیید | |
8 | پژوهشگران متخصص | 789/0 | 02/51 | تأیید | |
9 | منابع به روز | 623/0 | 354/9 | تأیید | |
10 | اهداف روشن | 673/0 | 523/11 | تأیید | |
| حمایت و ایجاد انگیزه | 763/0 | 438/17 | تأیید | |
11 | کاربردی بودن پژوهش | 662/0 | 639/15 | تأیید | |
12 | ارتقاء مراکز پژوهشی | 693/0 | 607/13 | تأیید | |
13 | شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش | ارتقاء کیفیت پژوهش | 587/0 | 680/70 | تأیید |
14 | مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش | 552/0 | 455/56 | تأیید | |
در ادامه با توجه به خروجی مدل مفهومی پژوهش به بیان و بررسی رابطههای بین متغیرها پرداخته خواهد شد.
الف) شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش
با توجه به جدول 3، آماره معناداری برای تمامی 5 شاخص ارتقاء کیفیت پژوهش بزرگتر از مقدار 96/1 میباشد که نشان دهنده تأثیر معنادار تمامی این 5 شاخص بر ارتقاء کیفیت پژوهش است. همچنین با توجه به مقادیر ضریب مسیر مشخص است که شاخص اصلاح ساختار و قوانین با ضریب 842/0 بیشترین میزان تأثیرگذاری و شاخصهای رعایت عدالت و تربیت پژوهشگر به ترتیب با ضرایب 825/0 و 791/0 در رتبه های بعدی قرار دارند.
مطابق با جدول (3)؛ آماره معنیداری بین شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش و ارتقاء کیفیت پژوهش برابر(68/70) میباشد که بزرگتر از مقدار (96/1) است و نشاندهندة این است که ارتباط میان شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش و ارتقاء کیفیت پژوهش در سطح اطمینان(95%) معنیدار است. همچنین ضریب مسیر مابین این دو متغیر برابر(587/0) است و میزان اثرگذاری مثبت شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش بر ارتقاء کیفیت پژوهش را نشان میدهد. به عبارتی دیگر یک واحد تغییر در شاخصهای ارتقاء کیفیت پژوهش، موجب افزایش 587/0 واحدی در ارتقاء کیفیت پژوهش خواهد شد.
ب) ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش
با توجه به جدول 3، آماره معناداری برای تمامی 8 مولفه ارتقاء کیفیت پژوهش بزرگتر از مقدار 96/1 میباشد که نشان دهنده تأثیر معنادار تمامی این 8 مولفه بر ارتقاء کیفیت پژوهش است. همچنین با توجه به مقادیر ضریب مسیر مشخص است که مولفه نظارت سازمانی با ضریب 811/0 بیشترین میزان تأثیرگذاری و شاخصهای تجهیزات فیزیکی و پژوهشگران متخصص به ترتیب با ضرایب 791/0 و 789/0 در رتبه های بعدی قرار دارند.
مطابق با جدول (3)؛ آماره معنیداری بین ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش و ارتقاء کیفیت پژوهش برابر(455/56) میباشد که بزرگتر از مقدار (96/1) است و نشاندهندة این است که ارتباط میان ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش و ارتقاء کیفیت پژوهش در سطح اطمینان(95%) معنیدار است. همچنین ضریب مسیر مابین این دو متغیر برابر(552/0) است و میزان اثرگذاری مثبت ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش بر ارتقاء کیفیت پژوهش را نشان میدهد. به عبارتی دیگر یک واحد تغییر در ابعاد و مولفههای ارتقاء کیفیت پژوهش، موجب افزایش 552/0 واحدی در ارتقاء کیفیت پژوهش خواهد شد.
معبار اول: شاخص ضریب تعیین (
) متغیرهای مکنون درون زا
دومين معيار بررسي مدل ساختاري، ضريب مربوط به متغيرهاي پنهان درونزا (وابسته) در مدل است و نشاندهنده تاثير يك متغير برونزا بر يك متغير درونزا است که سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 به عنوان مقدار ملاك براي مقادير ضعيف، متوسط و قوي در نظر گرفته ميشوند. هر چه مربوط به
سازههاي درونزاي يك مدل بيشتر باشد، نشان از برازش بهتر مدل است. هنسلر و همكاران1 (2009) معتقدند که در يك مدل، در صورتي كه يك سازه درونزا توسط يك يا دو سازه برونزا تحت تاثير قرار گيرد، مقدار از 33/0 به بالا نشان از قوت رابطه بين آن سازه و سازههاي درونزا است. وجود متغيرهاي مستقل بيشتر موجب افزايش ميشود. بنابراين هرچه تعداد متغيرهاي مستقل در تبيين يك متغير وابسته بيشتر باشد، مقدار بالا براي برازش مدل نياز است.
" ضریب تعیین نزدیک به یک روابط قویتر بین متغیرها را نشان می دهد."
معیار دوم: شاخص ارتباط پیش بین
سومین معيار بررسي مدل ساختاري، است. اين معيار كه توسط استون و گيسر2 (1975) معرفي شد، قدرت پيشبيني مدل در متغيرهاي وابسته را مشخص ميكند. به اعتقاد آنها مدل‌هايي كه داراي برازش بخش ساختاري قابل قبول هستند، بايد قابليت پيشبيني شاخص‌هاي مربوط به سازههاي درونزاي مدل را داشته باشند. بدين معني كه اگر در يك مدل، روابط بين سازهها به درستي تعريف شده باشند، سازهها قادر خواهند بود تا تاثير كافي بر شاخص‌هاي يكديگر گذاشته و از اين راه فرضيهها به درستي تائيد شوند. مقدار در مورد تمامي سازههاي درونزا، سه مقدار 02/0، 15/0و 35/0 را به عنوان قدرت پيشبيني كم، متوسط و قوي تعيين میکند.
" شاخص پیش بین مثبت مطلوب میباشد."
معیار سوم: معیار اندازه اثر
)
چهارمین معیار بررسی مدل ساختاری، اندازه تأثیر 
است. کوهن (1988) برای تعیین شدت رابطه میان متغیرهای پنهان مدل، معیار اندازه اثر را معرفی نمود. به کمک معیار میتوان میزان اندازه اثر یک متغیر برونزا را بر روی یک متغیر درونزا در مدل معادلات ساختاری اندازهگیری نمود. مقادیر 02/0، 15/0 و 35/0 به ترتیب نشان از اندازه تأثیر کوچک، متوسط و بزرگ یک سازه بر سازه دیگر است.
" شدت تأثیر مثبت مطلوب میباشد."
نتایج تمامی معیارهای و شاخص‌هایی که برای مدل‌های ساختاری به کار می رود در جدول 4 بصورت خلاصه آمده است.
[1] Henseler et al.
[2] Stone-Geisser Criterion
جدول( 4) نتایج شاخصها و معیارهای مدل ساختاری
متغیر وابسته |
متغیر وابسته |
متغیر وابسته |
|
ارتقاء کیفیت پژوهش | 795/0 | 617/0 | 482/0 |
سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 برای | |||
سه مقدار 02/0،، 15/0و 35/0 برای | |||
سه مقدار 02/0، 15/0 و 35/0 برای | |||
|
|
|
526/0 | 347/0 | 795/0 |
سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 بترتیب برازش ضعيف، متوسط و قوي | ||
