تحلیل وضعیت ویژگیهای شخصیتی مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی به تفکیک وظایف حاکمیتی
محورهای موضوعی : خطمشیگذاری عمومی در مدیریت
1 - استادیار دانشگاه آزاد ساری
کلید واژه: ویژگیهای شخصیتی مدیر, شور و مشورت, عدالت و احسان, روابط صمیمانه انسانی, سعه صدر,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: هدف اصلی، تحلیل وضعیت ویژگیهای شخصیتی مدیر از دیدگاه اسلام به تفکیک انجام وظایف حاکمیتی در ادارات‌کل مازندران بود.روش تحقیق: این مطالعه توصیفی از نوع زمینه‌یابی و از نظر هدف کاربردی انتخاب شد. جامعه‌ی آماری به تعداد 586نفر متشکل از کارشناسان سازمانهای دولتی استان مازندران بوده که بر اساس نوع وظایف حاکمیتی به چهار طبقه (آموزشی-فرهنگی،اقتصادی،بازرگانی و مالی،سیاسی-اجتماعی،عمرانی، تولیدی،صنعتی) تقسیم شده است که بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای، نمونه‌ای به تعداد310 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق‌ساخته(98/0=) بود. روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده‌ها، آمار‌توصیفی و استنباطی از طریق نرم‌افزار SPSS بود.یافته‌ها: وضعیت ویژگیهای شخصیتی مدیر به طور معناداری در حد متوسط بود. همچنین این وضعیت بر اساس نوع وظایف حاکمیتی، در سازمانهای آموزشی-فرهنگی و نیز اقتصادی، بازرگانی و مالی به طور معنادار درحد متوسط ارزیابی شد، اما در سازمانهای سیاسی-اجتماعی و نیز عمرانی،تولیدی و صنعتی معنادار نشد.نتیجه‌گیری: وضعیت ویژگیهای شخصیتی مدیر از دیدگاه اسلام "حداکثر در حد متوسط" بود،بنابراین بهتر است مسئولان عالی اجرایی در امر انتصابها، ویژگیهای شخصیتی مورد نظر مدیر را جهت احراز شغل مدیریت در چارچوب ملاک های علمی و تخصصی برای بهبود نظام عزل و نصب مدیریت اجرایی در قالب یک برنامه‌‌مدون بیشتر رعایت نمایند.
Background and Purpose: Main purpose was the analysis of manager personality traits condition from Islam perspective in state organizations separately the tasks of governance in Mazandaran administrations. Research Methodology: This study was descriptive and survey and in terms of goal was practical. To fulfill the purpose of this study,310staff were selected from among a total number of 586 population based on stratified random sampling. They were experts in Mazandaran state organizations who were divided into four categories based on the type of governance duties, consisting(educational-cultural,economic,commercial,financial,social-political, constructional,manufacturing,industrial).The data collection tool was self made questionnaire(=%98). The data analysis method was descriptive and inferential statistics conducted by SPSS.Results: Results showed that manager personality traits condition was significantly moderate. It was significantly moderate based on the type of governance duties, in educational-cultural,economic,commercial,financial organizations.However this condition was not significantly in social-political,constructional,manufacturing, industrial organizations. Conclusion: According to the research findings, it was found that manager personality traits condition from Islam perspective was significantly moderate and the executive top authorities regarding appointments need to pay attention to manager personality traits to obtain management job in framework of professional and scientific criterias for improvement of deposal and appointment of executive management in form of a codified plan
_||_
مقدمه
شرایط احراز شغل و داشتن ویژگی های لازم برای تصدی مشاغل امری اجتناب ناپذیر است. این امر برای تصدی شغل مدیریتی به طور ویژه مورد نیاز است. در اوایل قرن بیستم تا 1940 میلادی، داشتن ویژگی های شخصیتی مدیران به عنوان عامل مهم جهت رهبری موفق قلمداد می شود (کریتنر1 و همکاران، 1999 :496). به دنبال آن طی سال های 1940 تا 1980 میلادی توجه دانشمندان به عوامل رفتاری و موقعیتی معطوف شد و تفکر این بود که موفقیت مدیران جهت رهبری به جای داشتن خصوصیات فردی براساس رفتار قابل یادگیری استوار است (ویس2، 2001: 182-181). از دهه 1980 میلادی، بر اساس تحقیقات انجام شده بار دیگر ویژگی های شخصیتی مدیران (مانند: توانایی، هوش بالا، اعتماد به نفس، تعادل روانی رفتاری، مسئولیت پذیری، دانش کسب و کار، انعطاف پذیری، خلاقیت، آگاهی از محیط اجتماعی، سازگاری با موفقیت و نظایر آن) مورد توجه قرار گرفت (احمدی، 1392الف: 236). محققان دانشگاه والدن3 (2011) امریکا در یک گزارش جامعی 25 ویژگی شخصیتی مدیران موفق را در قالب چهار دسته کلی تقسیم کردند که عبارتند از:
الف. ویژگیهای فردی شامل: (1) خودانگیزشی، (2) انسجام فکری، (3) واقعگرایی، (4) خوشبینی، (5) اعتماد به نفس، (6) آرامش و (7) انعطافپذیری.
ب. ویژگیهای مربوط به کسب و کار شامل: (8) دانش کسب وکار، (9) تفویض اختیار، (10) دانش سازماندهی، (11) مدیریت منابع، (12) دانش سلسلهمراتب و (13) دانش مسائل حقوقی.
ج. کیفیت ارتباطات شامل: (14) ارتباطات کتبی، (15) فن سخنوری، (16) بازخورد سازنده، (17) شنود مؤثر، (18) کاریزمایی بودن، (19) سازماندهی جلسات.
د. کیفیت رابطه شامل: (20) رابطه با مشتری/اربابرجوع، (21) میانجیگری، (22) حفظ احترام، (23) همکاری، (24) کارگروهی و (25) حفظ ارزش دیگران.
ويژگيهاي شخصيتي اغلب تحت تأثير يادگيريهاي فرد از محيط خانواده و اجتماع مي باشد، زيرا فرد هنگام تولد معياري از خوب و بد ندارد، اين معيارها از طريق پيامدهاي رفتار در او بوجود مي آيد به طوري كه كودک برخي از آنها كه پيامد منفي دارند ازخود دور مينمايد و برخي ديگر را درون فكني مي كند. برخي از اين ويژگي ها جنبة مثبت دارند و فرد را آماده سازگاري با محيط مي نمايند و برخي ديگر جنبه منفي و ناسازگارانه دارند (بابائیان و همکاران، 1393).
اسلام در 14 قرن پیش (حدود قرن هفتم میلادی) داشتن ویژگی های شخصیتی و رفتاری را برای انتصاب مدیران در کانون توجه قرار داده است. با توجه به اینکه نظام سیاسی ایران، با محوریت اسلام تحت عنوان "جمهوری اسلامی" بنا شده است، جا دارد مدیران بر اساس ویژگی های موردنظر اسلام منصوب شوند. بر این اساس سعی می شود ویژگی های مدیر از دیدگاه اسلام با محوریت " قرآن کریم4" و "نهج البلاغه5" بررسی و الگوی تحلیلی و فرضیه های مربوطه نیز ارایه شود.
مبانی نظری تحقیق
«ايمان» يكي از عوامل مؤثر در حيات فردي و اجتماعي انسان‌هاست كه مورد تأكيد اسلام است. چنانچه قرآن‌كريم، ايمان را نشانه‌ي «برتري» (آل‌عمران، آيه‌ي 139)، نهي از خيانت (انفال، آيه‌ي 27)، جلوگيري‌كننده از تسلط شيطان (نحل، آيه‌ي 99). پاي‌بندي به عهد و وفا (اسراء، آيه‌ي 34) مي‌داند. همچنين پيامبراكرم(ص) مي‌فرمايد: «كسي كه به عهد خود وفا نكند از دين (ايمان) بهره‌اي ندارد» (علي‌آبادي، 1377: 250).
«دانایی و توانایی» فرد یکی از مهمترین عوامل در اسلام جهت انتصاب مدیران می باشد. خداند در قرآن کریم (سوره بقره، آیه 247)، در خصوص لزوم داشتن دانایی و توانایی مدیران به جای مال و ثروت می فرماید: «به درستی خداوند او (طالوت) را به جهت داشتن توانایی و دانایی برگزید...». در همین راستا امام علی(ع) می فرماید: «سزاوارترین مدیران(امرا) برای اداره ی کشور، داناترین و تواناترین آنها به احکام الهی در مسایل مربوط به رهبری و مدیریت است» (نهج البلاغه، خطبه 123).
«عدالت و احسان» از جمله ويژگيهاي مؤثر افراد به خصوص مديران است. چنانچه در اسلام يكي از اهداف مهم بعثت پيامبران اجراي قسط و عدل در روي زمين مي‌باشد. چنانچه قرآن‌كريم(حديد، آيه‌ي 26) راجع به ايجاد عدل و داد مي‌فرمايد: «همانا ما پيامبران خود را با ادله و معجزات فرستاديم و بر ايشان كتاب و ميزان عدل نازل كرديم تا مردم به راستي و عدالت گرايند». همچنين مي‌فرمايد(نحل، آيه‌ي 90): «به درستي كه خداوند به رعايت عدل و احسان فرمان مي‌دهد». امام‌خميني(ره) نيز در خصوص رعايت عدالت مسئولان و مديران مي‌فرمايد: «زمامدار جامعه‌ي اسلامي كسي است كه با برادرش عقيل چنان رفتار مي‌كند تا هرگز درخواست تبعيض اقتصادي و اضافه كمك از بيت‌المال نكند... افراد و مردم را در برابر قانون مساوي بداند... بين افراد امتياز و تبعيض قايل نشود» (به نقل از بهمني، 1380: 386).
«سعه‌ي صدر» يكي از ويژگيهاي مهم ديگر براي مديران محسوب مي‌شود. حضرت موسي(ع) براي استقامت در انجام كارهاي سخت مديريت و رهبري دست بر دعا مي‌دارد و مي‌فرمايد: «پروردگارا سينه‌ي مرا گشاده‌دار...» (قرآن مجيد، طه، آيات 28-25) در اين ارتباط حضرت علي(ع) مي‌فرمايد: «سعه‌ي صدر ابزار رياست است» (نهجالبلاغه، قصار 176). در اين خصوص امام‌خميني ره (صحیفه نور، جلد13: 173). مي‌فرمايد: «...اگر انسان خودش را ساخته بود، هيچ بدش نمي‌آمد كه رعيتي هم به او انتقاد كند، اصلاً بدش نمي‌آمد، از انتقاد بدش نمي‌آمد...».
«شور و مشورت» در اسلام نيز جايگاه ويژه دارد. قرآن‌كريم (آل‌عمران، آيه‌ي 159) خطاب به پيامبر اسلام مي‌فرمايد: «اي پيامبر در كارها با مسلمانان مشورت كن...». همچنين در آيه‌ي ديگر (زمر، آيه‌ي 18) مي‌فرمايد: «حرف‌هاي ديگران را بشنويد و بهترين را انتخاب كنيد». پيامبراكرم(ص) نيز فرمود: «هيچ پشتيباني و ياوري محكم‌تر از مشورت نيست». (مكارم شيرازي، 1375، جلد دهم: 115)
«داشتن سلامت روح» نيز يكي ديگر از ويژگيهاي كسي است كه مي‌خواهد ديگران را هدايت كند. فزون‌خواه نبودن، رياست‌طلب نبودن، داراي روحيه چاپلوسي و رياكاري نبودن از جمله عوامل نشان دهنده سلامت روحي است. حضرت علي(ع) در خصوص حاكم مي‌فرمايد: «اگر (مسئول در قبال انجام كار)، هديه بگيرد خيانت است و اگر رشوه بگيرد مشرك است» (نبوي، 1378: 308) در خصوص رياست‌طلبي امام‌خميني (جلد16: 30) مي‌فرمايد: «در آن روز كه ديدي و ديدند... انحراف از حيث قدرت‌طلبي، از حيث مال‌طلبي در كشور در وزيرها پيدا شد، در رييس‌جمهور پيدا شد، آن روز بدانند كه عدالت اين (كه) شكست بخوريم خودنماي كرده و از آن وقت بايد جلويش را بگيريد». همچنين امام صادق(ع) در خصوص رياكاري مي‌فرمايد: «مردم را با رفتار خود، به حق رهبري كنيد نه با زبان خويش» (حجتي، 1366: 149).
«داشتن روابط صميمانه‌ي انساني» نيز در متون اسلامي تأكيدات زيادي داشته است. اينكه مدير بايد همواره داراي مدارا و گذشت، روحيه‌ي صلح‌طلبي، روحيه‌ي عذرخواهي، پاسخگويي و مسؤوليت‌پذيري و رازداري باشد (نهجالبلاغه، نامه‌ي 53).
در مجموع مدیران برای اینکه از عهدهی انجام وظایف محوله برآیند به صفات شخصیتی خاص نیاز دارند. در حقیقت در یک مقوله سازمانی، شخصیت مدیر جدا از موقعیت هایی که برای سازمان فراهم می کند، تعریف نمی شود (شمسایی و همکاران، 1394). شخصیت برای طبقه بندی ویژگیهای افراد از نظر رفتار می باشد. ویژگیهای شخصیتی به عنوان مجموعه سازمان يافته و واحدي متشكل از خصوصيات نسبتاً ثابت و پايدار در افراد میباشد كه بر روي هم، يك فرد را از فرد يا افراد ديگر متمايز ميسازد (پوریوسف و آزادفلاح، 2013). گرايش و حكمت كلي مديريت اسلامي بر حول مفاهيم راستي، پاكدامني، عدالت، مساوات و برابري اجتماعي است (آل‌بورايي، 1380: 237). استقرار مديريت اسلامي سبب شد انسان‌هاي وحشي كه به هيچ قانوني پاي‌بند نبودند، انسان‌هاي صالح و قانون‌مند تبديل شوند (شريف‌القرشي، 1379: 21).
پیشینه تحقیق
تحقيقاتي در پيرامون متغيرهاي مربوط به تحقيق انجام شده است كه در اينجا به برخي از آنها اشاره مي شود:
خلعتبری و همکاران (1393)، در تحقیقی تحت عنوان ویژگیهای شخصیتی مدیر از نظر قرآن و نهج البلاغه، ویژگیهایی شامل: ایمان، تقوا، تخصص، مشورت، عدالت، قدرت، امانت‌داری و قاطعیت را برای مدیران شناسایی نموده و تأکید کردند این ویژگیهای مدیران میتواند باعث جلوگیری از آسیبها وآفات اجتماعی و تقویت راه رستگاری شود.
جعفرپور و صحت (1391)، در تحقيقي تحت عنوان «مقاومت فردي و عدالت سازماني در برابر تعهد به تغييرات برنامه‌ريزي شده سازماني» به اين نتيجه رسيده‌اند كه بين عدالت سازماني و مقاومت فردي كاركنان در برابر تغييرات برنامه‌ريزي شده رابطه عملكردي وجود دارد. همچنين درک وجود عدالت در بین کارکنان نسبت به مدیران بخش دولتی پایین است.
احمدی (1394)، در تحقیقی تحت عنوان رابطه ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام با بهرهوری در سازمانهای دولتی، به این نتیجه رسید که بین ویژگیهای مدیر (شامل: ایمان، سعۀصدر، دانایی و توانایی، شور و مشورت، عدالت و احسان، سلامت روح و رابطۀ صمیمانه انسانی) با بهره وری رابطه مثبت و معنیداری برقرار است.
شمسایی و همکاران (1394)، در تحقیقی تحت عنوان «بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی مدیران با سبک رهبری آن ها» به این نتیجه رسیدند که بین ویژگی های شخصیتی برون- درون گرایی و سبک رهبری ارتباط معنی داری وجود دارد ولی بین ویژگی های شخصیتی روان آزرده گرایی، انعطاف پذیری، توافق پذیری و وجدانی بودن و سبک رهبری ارتباط معنی داری وجود ندارد.
نصر اصفهاني و همکاران (1391الف)، در تحقيقي تحت عنوان «بررسي تحمل و مدارا در رهبري سازمان با تكيه بر ديدگاه نهح‌البلاغه» به اين نتيجه دست يافته‌اند كه عدم استفاده از خشونت و زور، داشتن رفتار نيك، توجه به عدالت، خوش‌خلقي، تواضع و فروتني، صبر و بردباري، نرمي و مدارا كردن، در (موفقيت) رهبري سازمان نقش مهم دارند. نصر اصفهاني و همکاران (1391ب)، در تحقيقي تحت عنوان «تأثير سيرت نيكوي مديران بر شادي كاركنان بر اساس آموزه‌هاي اسلامي» نشان دادند كه بين سيرت نيكوي مديران با شادي كاركنان رابطه مستقيم (قوي) وجود دارد.
فرهنگی و همکاران (1389)، در پژوهشی با عنوان ویژگی اخلاقی و شخصیتی مدیران در ارتباطات میانفردی سازمانی (دریک مطالعه کیفی)، به این نتیجه رسیدند که ابعاد اخلاقی و شخصیتی مدیران در بهبود ارتباطات میان فردی مدیران مؤثر است و میتواند به برنامهریزان حوزه سلامت کمک نماید تا شرایط لازم را جهت توجه به این ابعاد مدیران فراهم نماید.
شریفی و همکاران (1389)، در تحقیقی با عنوان، رابطه ویژگیهای شخصیتی با تعهد سازمانی مدیران به این نتیجه دستیافتند که بین ابعاد شخصیتی مدیران با تعهد سازمانی رابطه مستقیم وجود دارد. حقانی و همکاران (1389) در پژوهشی با عنوان تأثیر سبکهای مدیریت و ویژگیهای شخصیتی مدیران بر بهداشت روانی کارکنان سازمانها و ادارات دولتی استان تهران، نشان داد که رابطه مستقیمی بین سبکهای مدیریت و ویژگیهای شخصیتی مدیران با بهداشت روانی کارکنان وجود دارد. رئیسی و همکاران (1386)، در تحقیقی با عنوان رابطه ویژگیهای شخصیتی مدیران با کارآفرینی در سازمانهای بهداشت و درمان، نشان دادند که بین ویژگیهای شخصیتی مدیران و کارآفرینی سازمانی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
محققان دانشگاه والدن (2011) در گزارشی با عنوان 25 ویژگی شخصیتی مدیران موفق، به دستهبندی ویژگیهای شخصیتی مدیران در چهار دسته کلی شامل: ویژگیهای فردی، کسب و کار، ارتباطات و کیفیت رابطه تقسیم بندی نمودند که هر کدام از این مشخصهها شامل چند عامل میشود.
رووی6 و همکاران (2016) در تحقیقی با عنوان، تأثیر ویژگیهای شخصیتی و جمعیتشناختی مدیران در انتخاب و انتصابها در شرکتهای فعال هند، با بررسی 561 شرکت کوچک و متوسط به این نتیجه رسیدند که ویژگیهای شخصیتی و جمعیتشناختی مدیران رابطه مستقیمی با مسیر پیشرفت شغلی آنها دارد. لی رز7 (2015) در پژوهشی با عنوان شناسایی مشخصههای شخصیتی خود ـ مدیریتی بر اساس مقایسه دادههای جهانی، به بررسی ویژگیهای شخصیتی مدیران کارآفرین پرداخت و نتایج حاکی از آن بود که ویژگیهایی نظیر نوآوری، ریسکپذیری، تمرکز و کنترل، توفیقطلبی و نگاه رقابتی از مهمترین مشخصههای خود ـ مدیریتی کارآفرینان بود. بنت8 (2015)، در مقالهای تحت عنوان عوامل شخصیتی مدیران کادر درمانی بیمارستانها، با هدف رتبهبندی ویژگیهای شخصیتی مدیران در سطوح مختلف سلسله مراتب مدیریت با بررسی 92 مدیر مرد و 63 مرد زن در سطوح مختلف مدیریتی به این نتیجه دست یافت که مدیرانی که شخصیت خودشیفته دارند، برای بخش درمان بسیار مضر هستند و همچنین ویژگیهایی نظیر مسؤلیتپذیری، امنیتبخشی، حل مسأله و آرامشبخشی از مهمترین ویژگی مدیران سطوح مختلف کادر درمانی محسوب میشوند.پویس و گاردنر9 (2016) در پژوهشی با عنوان رابطه بین ویژگی های شخصیتی مدیران و مشخصههای شغلی با سازمانهای مبتنی بر اعتماد به نفس، با بررسی 236 نفر از کارکنان شرکتهای امریکایی شاغل در بخش معدن به این نتیجه رسیدند که ویژگیهای شخصیتی مدیران رابطه مثبت و معناداری با مشخصههای شغلی آنها دارد و همچنین تناسب این ویژگیها با مشخصات شغلی باعث ایجاد اعتماد به نفس در مدیران میگردد. آیبوکان10 و همکاران (2011)، در تحقیقی تحت عنوان ویژگیهای شخصیتی و اثربخشی رهبری نشان دادند که بین ویژگیهای شخصیتی و اثربخشی رهبری (رهبری اثربخش) رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد.
همچنین تحقیقات زیادی نیز نشان داد که وضعیت انتصاب مدیران از نظر شرایط احراز مشاغل مدیریتی چندان مناسب نیست.به عنوان نمونه؛ احمدي (1390) در نتايج تحقيق خود در خصوص «نظام مديريتي در دولت» نشان داد اولاً انتخاب و انتصاب مديران بر اساس لياقت شايستگي انجام نمي‌پذيرد و معيارهاي سياسي جاي معيارهاي تخصصي را در انتخاب و انتصاب مديران گرفته است و نيروهاي وفادار به جناح سياسي به نظام اداري تحميل مي‌شود. ثانياً، نفوذ و تأثيرگذاري قدرت‌هاي سياسي در حوزه‌ي اداري بسيار بالاست. همچنين فقيهي و دانايي‌فرد (1385) اظهار داشتند كه مديريت دولتي در ايران شديداً از سيستم سياسي تأثير مي‌پذيرد و به شايسته‌سالاري در نظام اداري اهميتي داده نمي‌شود. سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور (1381) در گزارشي بيان داشته است كه شرايط احراز پست مديريت نسبت به گذشته (قبل از انقلاب) سهل‌تر شده و سيستم كارآمد نظارت بر عملكرد مديريت وجود ندارد. مجيبي ميكلايي (1385) در تحقيق خود نيز اظهار داشت كه نگرش سياسي در مديريت دولتي تسلط دارد.
با توجه به اهمیت رابطه ویژگیهای شخصیتی مدیر با ابعاد مختلف مانند: بهره وری، کارآفرینی، ارتباطات، بهره- وری، سبک رهبری، تعهد سازمانی، بهداشت روانی کارکنان و نظایر آن، بر اساس "الگوی ویژگیهای هفتگانه مدیر از دیدگاه اسلام " (احمدی،1394) وضعیت ویژگیهای شخصیتی مدیر در سازمان های دولتی در چارچوب الگوی تحقیق برابر شكل (1) مورد تحلیل قرار می گیرد.
شکل1. الگوی تحلیلی (احمدی، 1394)
فرضیه های تحقیق:
با توجه به الگوی تحلیلی تحقیق، فرضيه‌ها به شرح زير ارایه می شود:
الف- فرضیه اصلی. وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی، در حد انتظار می باشد.
ب- فرضیه های فرعی:
1- وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی عهده دار وظایف سیاسی و اجتماعی در حد انتظار می باشد.
2- وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی عهده دار وظایف آموزشی و فرهنگی در حد انتظار می باشد.
3- وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی عهده دار وظایف اقتصادی، بازرگانی و مالی در حد انتظار می باشد.
4- وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی عهده دار وظایف عمرانی ،تولیدی و صنعتی در حد انتظار میباشد.
روش پژوهش
اين تحقيق، از نظر روش توصيفي، از نوع زمينه‌يابي و از نظر هدف كاربردي است. جامعه‌آماري به حجم 586 نفر از كارشناسان و کارشناسان مسئول ادارات كل استان مازندران بودند كه این ادارات، براساس نوع انجام وظايف حاكميتي
با توجه به مجموعه قوانين اساسي – مدني (حجتی،1373) ، به چهار طبقه به شرح جدول(1) تقسيم شدند. طبقه اول دستگاه‌هاي اجرايي كه عهده‌دار امور عمراني، توليدي و صنعتي بودند، طبقه دوم دستگاه‌هاي اجرايي كه عهده‌دار امور آموزشي و فرهنگي بودند، طبقه سوم دستگاه‌هاي اجرايي كه عهده‌دار امور سياسي و اجتماعي بودند و دسته چهارم، دستگاه‌هاي اجرايي كه عهده‌دار امور اقتصادي، بازرگاني و مالي بودند.
پس از طبقه بندی سازمان ها بر اساس نوع انجام وظایف حاکمیتی، از هر طبقه چند سازمان به عنوان خوشه انتخاب شد. سپس با روش نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌اي براساس جدول كرجسي و مورگان، تعداد 226 نفربه عنوان نمونه انتخاب شدند. البته به جهت احتمال عدم دقت در تكميل و يا عدم برگشت پرسشنامه‌ها، تعداد 84 نفر ديگر اضافه و جمعاً حجم نمونه به 310نفر افزايش يافت كه در نهايت تعداد پاسخ 247 نفر مورد بررسي و تحليل قرار گرفت.
روش گردآوري داده‌ها، مطالعات كتابخانه‌اي، و ميداني بوده است. ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه (احمدی،1394) با محوريت قرآن و نهجالبلاغه مربوط به سنجش ويژگيهاي مدير در هفت مؤلفه شامل: ايمان، سعه‌صدر، دانايي و توانايي، شور و مشورت، عدالت و احسان، سلامت روح و روابط انساني و 38 شاخص (با 98/0=
) بود. این پرسشنامه از طریق خبرگان حوزوی و دانشگاهی نیز اعتبار یابی شده بود . روش تجزيه و تحليل داده به صورت آمار توصيفي و آمار استنباطي (آزمون t) با استفاده از نرم‌افزارهاي SPSS انجام گرفته است.
يافته‌های تحقیق
· فرضيه اصلی: وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمانهای دولتی، در حد انتظار میباشد.
H0: µ ≤ 3
H1: µ ˃ 3
جدول1: بررسي وضعيت ويژگيهاي مدير از ديدگاه اسلام در سازمان های دولتی
شاخص‌ها عامل | ميانگين محاسباتي | انحراف معيار | تعداد نمونه | آماره (T) | درجه آزادي | مقدار احتمال خطا | |
ويژگيهاي شخصیتی مدير (از ديدگاه اسلام) | ايمان | 41/3 | 91/0 | 247 | 99/6 | 246 | 000/0 |
سعه صدر | 22/3 | 95/0 | 247 | 63/3 | 246 | 000/0 | |
دانايي و توانايي | 36/3 | 01/1 | 247 | 64/5 | 246 | 000/0 | |
شور و مشورت | 17/3 | 08/1 | 247 | 54/2 | 246 | 012/0 | |
عدالت و احسان | 87/2 | 22/1 | 247 | 62/1- | 246 | 107/0 | |
سلامت روح | 20/3 | 05/1 | 247 | 96/2 | 246 | 003/0 | |
روابط صميمانه انساني | 38/3 | 08/1 | 247 | 48/5 | 246 | 000/0 | |
| کل | 25/3 | 93/0 | 247 | 24/44 | 246 | 000/0 |
يافته‌هاي حاصل از جدول (1) نشان داد كه (با توجه به مقادير t و احتمال خطا) از ديدگاه كارشناسان و كارشناسان مسئول دستگاه‌هاي اجرايي ميانگين نمره كليه مؤلفه‌هاي ويژگي مدير به غير از مؤلفه «عدالت و احسان» به طور معني‌داري در حد متوسط (انتظار) مي‌باشد. اما ميانگين نمره مؤلفه عدالت و احسان كمتر از حد متوسط مي‌باشد. بنابراين با سطح اطمينان 95 درصد، مي‌توان قضاوت نمود كه فرضيه صفر (H0) براي كليه مؤلفه‌ها رد شده و براي مؤلفه عدالت و احسان پذيرفته مي‌شود و فرضيه پژوهشي (H1) به غير از مؤلفه عدالت و احسان براي كليه مؤلفه‌ها پذيرفته مي‌شود.
· فرضیه فرعی اول: وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار وظایف سیاسی و اجتماعی در حد انتظار می باشد.
H0: µ ≤ 3
H1: µ ˃ 3
جدول2: بررسي وضعيت ويژگيهاي مدير از ديدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف سیاسی و اجتماعی
شاخص‌ها عامل | ميانگين محاسباتي | انحراف معيار | تعداد نمونه | آماره (T) | درجه آزادي | مقدار احتمال خطا | |
ويژگيهاي شخصیتی مدير (از ديدگاه اسلام) | ايمان | 09/3 | 98/0 | 70 | 78/0 | 69 | 441/0 |
دانایی و توانایی | 09/3 | 03/1 | 70 | 77/0 | 69 | 447/0 | |
عدالت و احسان | 60/2 | 22/1 | 70 | 72/2- | 69 | 008/0 | |
سعه صدر | 02/3 | 89/0 | 70 | 19/0 | 69 | 852/0 | |
شور و مشورت | 86/2 | 10/1 | 70 | 09/1- | 69 | 281/0 | |
سلامت روح | 01/3 | 03/1 | 70 | 06/0 | 69 | 954/0 | |
روابط صميمانه انساني | 12/3 | 15/1 | 70 | 88/0 | 69 | 383/0 | |
| کل | 99/2 | 94/0 | 70 | 07/0- | 69 | 940/0 |
يافته‌هاي حاصل از جدول (2) نشان داد كه در کل (با توجه به مقادير t و احتمال خطا ومیانگین محاسبه شده) با سطح اطمينان 95 درصد، مي‌توان قضاوت نمود كه فرضيه پژوهشی (H1)رد و فرضیه صفر (H0) پذیرفته می شود.به عبارتی می توان گفت که وضعیت ویژگیهای مدیر در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف سیاسی و اجتماعی در حد مورد انتظار نمی باشد.همچنین این امر براي كليه مؤلفه ها به غیر از مولفه عدالت و احسان، صادق است.این امر نشان داد که پاسخگویان نسبت به رعایت
عدالت و احسان مدیران در این گونه سازمان ها به طور معناداری اعتقاد ندارند.
· فرضیه فرعی دوم: وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار وظایف آموزشی و فرهنگی در حد انتظار می باشد.
H0: µ ≤ 3
H1: µ ˃ 3
جدول3: بررسي وضعيت ويژگيهاي مدير از ديدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف آموزشی و فرهنگی
شاخص‌ها عامل | ميانگين محاسباتي | انحراف معيار | تعداد نمونه | آماره (T) | درجه آزادي | مقدار احتمال خطا | |
ويژگيهاي شخصیتی مدير (از ديدگاه اسلام) | ايمان | 59/3 | 88/0 | 83 | 11/6 | 82 | 000/0 |
دانایی و توانایی | 53/3 | 96/0 | 83 | 06/5 | 82 | 001/0 | |
عدالت و احسان | 13/3 | 20/1 | 83 | 96/0 | 82 | 341/0 | |
سعه صدر | 45/3 | 80/0 | 83 | 10/5 | 82 | 000/0 | |
شور و مشورت | 40/3 | 02/1 | 83 | 58/3 | 82 | 001/0 | |
سلامت روح | 28/3 | 01/1 | 83 | 55/2 | 82 | 013/0 | |
روابط صميمانه انساني | 59/3 | 96/0 | 83 | 39/5 | 82 | 000/0 | |
| کل | 44/3 | 86/0 | 83 | 62/4 | 82 | 000/0 |
يافته‌هاي حاصل از جدول (3) نشان داد كه در کل (با توجه به مقادير t و احتمال خطا ومیانگین محاسبه شده) با سطح اطمينان 95 درصد، مي‌توان قضاوت نمود كه فرضیه صفر (H0) رد و فرضيه پژوهشی (H1) تایید می شود.به عبارتی می توان گفت که وضعیت ویژگیهای مدیر در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف آموزشی و فرهنگی به طور معناداری در حد متوسط می باشد.همچنین
این امر براي كليه مؤلفه ها به غیر از مولفه عدالت و احسان، صادق است.
· فرضیه فرعی سوم: وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار وظایف اقتصادی، بازرگانی و مالی در حد انتظار می باشد.
H0: µ ≤ 3
H1: µ ˃ 3
جدول4: بررسي وضعيت ويژگيهاي مدير از ديدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف اقتصادی،بازرگانی و مالی
شاخص‌ها عامل | ميانگين محاسباتي | انحراف معيار | تعداد نمونه | آماره (T) | درجه آزادي | مقدار احتمال خطا | |
ويژگيهاي شخصیتی مدير (از ديدگاه اسلام) | ايمان | 43/3 | 94/0 | 52 | 29/3 | 51 | 002/0 |
دانایی و توانایی | 90/2 | 22/1 | 52 | 61/0- | 51 | 540/0 | |
عدالت و احسان | 69/2 | 23/1 | 52 | 81/1- | 51 | 076/0 | |
سعه صدر | 90/2 | 22/1 | 52 | 61/0- | 51 | 540/0 | |
شور و مشورت | 99/2 | 15/1 | 52 | 06/0- | 51 | 940/0 | |
سلامت روح | 06/3 | 18/1 | 52 | 39/0 | 51 | 679/0 | |
روابط صميمانه انساني | 13/3 | 77/1 | 52 | 81/0 | 51 | 420/0 | |
| کل | 08/3 | 04/1 | 52 | 53/0 | 51 | 600/0 |
يافته‌هاي حاصل از جدول (4) نشان داد كه در کل (با توجه به مقادير t و احتمال خطا ومیانگین محاسبه شده) با سطح اطمينان 95 درصد، مي‌توان قضاوت نمود كه فرضيه پژوهشی (H1)رد و فرضیه صفر (H0) پذیرفته می شود.به عبارتی می توان گفت که وضعیت ویژگیهای مدیر در سازمانهای دولتی عهده‌دار انجام وظایف اقتصادی، بازرگانی و ملی در حد مورد انتظار نمی باشد.همچنین این امر براي كليه مؤلفه ها به غیر از ایمان صادق است.
· فرضیه فرعی چهارم: وضعیت ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار وظایف عمرانی ،تولیدی و صنعتی در حد انتظار می باشد.
H0: µ ≤ 3
H1: µ ˃ 3
جدول5: بررسي وضعيت ويژگيهاي مدير از ديدگاه اسلام در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف عمرانی،تولیدی و صنعتی
شاخص‌ها عامل | ميانگين محاسباتي | انحراف معيار | تعداد نمونه | آماره (T) | درجه آزادي | مقدار احتمال خطا | |
ويژگيهاي شخصیتی مدير (از ديدگاه اسلام) | ايمان | 55/3 | 73/0 | 42 | 91/4 | 41 | 000/0 |
دانایی و توانایی | 72/3 | 77/0 | 42 | 07/6 | 41 | 000/0 | |
عدالت و احسان | 05/3 | 16/1 | 42 | 30/0 | 41 | 770/0 | |
سعه صدر | 51/3 | 76/0 | 42 | 30/4 | 41 | 000/0 | |
شور و مشورت | 48/3 | 88/0 | 42 | 56/3 | 41 | 001/0 | |
سلامت روح | 52/3 | 93/0 | 42 | 60/3 | 41 | 001/0 | |
روابط صميمانه انساني | 74/3 | 92/0 | 42 | 15/5 | 41 | 000/0 | |
| کل | 53/3 | 76/0 | 42 | 50/4 | 41 | 000/0 |
يافته‌هاي حاصل از جدول (5) نشان داد كه در کل (با توجه به مقادير t و احتمال خطا ومیانگین محاسبه شده) با سطح اطمينان 95 درصد، مي‌توان قضاوت نمود كه فرضیه صفر (H0) رد و فرضيه پژوهشی (H1) تایید می شود.به عبارتی می توان گفت که وضعیت ویژگیهای مدیر در سازمان های دولتی عهده دار انجام وظایف عمرانی، تولیدی و صنعتی به طور معناداری در حد متوسط می باشد.همچنین این امر براي كليه مؤلفه ها به غیر از مولفه عدالت و احسان، صادق است.
بحث، نتيجه‌گيري و پیشنهادها
یافته حاصل از فرضيه اصلی نشان داد، وضعیت ويژگيهاي مدير ومولفه های مربوط به آن از دیدگاه اسلام در حد متوسط می باشد. اسلام در حدود 1400 سال پيش، شرط لازم و اوليه براي انتصاب مديران را داشتن ويژگيهاي خاص مانند مي‌داند. خلعتبری و همکاران (1393)، نیز در تحقیقی تحت عنوان ویژگیهای شخصیتی مدیر از نظر قرآن و نهج البلاغه، ویژگیهایی شامل: ایمان، تقوا، تخصص، مشورت، عدالت، قدرت، امانت‌داری و قاطعیت را برای مدیران شناسایی نموده و تأکید کردند این ویژگیهای مدیران میتواند باعث جلوگیری از آسیبها وآفات اجتماعی و تقویت راه رستگاری شود.
اگرچه در آغاز قرن بيستم ميلادي برخي از صاحب‌نظران اعتقاد داشتند كه برخي‌ها رهبر متولد مي‌شوند و فردي مي‌تواند رهبر موفق باشد كه داراي خصوصيات درست و مؤثر(مانند: دانش كسب و كار، توانايي تشخيص بالا، اعتماد به نفس بالا، انعطاف‌پذيري و سازگاري بالا و نظاير آن) باشد، اما از دهه 1940 تا 1980 ميلادي توجه دانشمندان به رفتار و شيوه‌هاي رهبري و موقعيتي و اقتضايي معطوف شد. ولي مجدداً از دهه 1980 به بعد نيز تحقيقاتي در مورد خصوصيات مدير جهت رهبري انجام شد و نتايج نشان داد كه ويژگيهاي شخصيتي، احتمال موفقيت رهبر را افزايش مي‌دهد، اما هيچ يك از آن ويژگي‌ها نمي‌تواند موفقيت او را تضمين كند (احمدي، 1392الف: 207). درمجموع نتایج غالب تحقیقات نشان داد که بین ویژگیهای مدیر با بهره وری (احمدی، 1394)، سبک رهبری(شمسایی و همکاران،1394)، با ارتباطات میان فردی(فرهنگی و همکاران، 1389)، تعهد سازمانی (شریفی و همکاران)، موفقیت (محققان دانشگاه والدن،2011)، اثربخشی رهبری،2011)، بهداشت روانی کارکنان (حقانی و همکاران، 1389) و کارآفرینی (رووی و همکاران، 2016)، رابطه دارد. این یافته ها اهمیت و توجه به ویژگیهای شخصیتی مدیر را اجتناب نا پذیر می نماید. اگرچه بر اساس نظر کارشناسان و کارشناسان مسئول، وضعیت دارا بودن ویژگیهای شخصیتی مدیر از دیدگاه اسلام "حداکثر در حد متوسط" است و این امر کافی نیست.
یافته های حاصل از فرضیه های فرعی اول و دوم نیز نشان داد اگرچه مناسب بودن وضعیت ویژگی های مدیر از دیدگاه اسلام در سازمان های عهده دار وظایف سیاسی و اجتماعی و نیز اقتصادی، بازرگانی ومالی تایید نشد، اما مبین این نکته مهم نیز بود که بر اساس نظر پاسخگویان "رعایت عدالت و احسان" در اینگونه سازمان ها زیر حد متوسط است. این امر با توجه به تاکیدات اسلام مبنی بر عدالت محور بودن نظام اسلامی، منافات دارد و چراغ هشداری برای مدیران و مسئولان عالی می باشد. یافته این تحقیق با تحقیق جعفرپور و صحت (1391)، مبنی بر پایین بودن درک وجود عدالت در بین کارکنان نسبت به مدیران بخش دولتی همسو است.
در بررسی فرضیه های فرعی سوم و چهارم، یافته ها نشان داد که وضعیت ویژگی های مدیر در سازمان های آموزشی، فرهنگی و نیز تولیدی، عمرانی وصنعتی به طور معناداری در حد متوسط است و وضعیت تمام مولفه ها به غیر از عدالت و احسان به طور معناداری در حد متوسط است و وضعیت مولفه عدالت و احسان نیز معنادار نشد.این نتایج مبین این نکته است که وضعیت سازمان های عهده دار وظایف فرهنگی و آموزشی و نیز تولیدی، عمرانی و صنعتی در مقایسه با سازمان های عهده دار وظایف سیاسی-اجتماعی و نیز اقتصادی، بازرگانی و مالی بهتر است.
در مجموع نتایج تحقیقات زیادی نشان داد که وضعیت انتصاب مدیران از نظر شرایط احراز مشاغل مدیریتی چندان مناسب نیست. به عنوان نمونه؛ اولویت معیار های سیاسی بر معیارهای تخصصی در انتصاب ها(احمدي،1390)، تاثیر پذیری شدید مديريت دولتي ايران از سيستم سياسي( فقيهي و دانايي‌فرد،1385)، سهل تر شدن شرايط احراز پست مديريت نسبت به گذشته- قبل از انقلاب(سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور،1381)، تسلط نگرش سياسي بر مديريت دولتي (مجيبي ميكلايي، 1385) از جمله تحقیقاتی هستند که ویژگی های مورد نیاز در انتصاب مدیران دولتی را مناسب ارزیابی ننمودند.
نكته‌ي بسيار مهم و اساسي اين است كه عليرغم تأكيدات و سفارش اسلام و نيز اهداف برنامه‌هاي توسعه جهت انتخاب و انتصاب مديران بر اساس لياقت و شايستگي، بر اساس ديدگاه پاسخگويان این امر براي كليه دستگاه‌هاي اجرايي (تقريباً به صورت مشابه) هنوز تا نقطه‌ي حداکثری فاصله‌ي زيادي وجود دارد. در نتیجه بر اساس نتایج اینگونه تحقیقات پیشنهاد می شود:
· اولا، لازم است مسئولان عالی اجرایی فعلی در امر انتصاب ها شرایط احراز شغل مدیریت را در چارچوب ملاک های علمی و تخصصی مدون و منسجم رعایت نمایند. چراکه مدیریت همانند پزشکی، معماری، نجاری و مکانیکی یک حرفه تخصصی است و باید توجه داشت که نتایج اینگونه تحقیقات چراغ هشداری برای مسئولان است.
· ثانیا، لازم است مرکزی تحت عنوان بانک اطلاعاتی مدیریت در بالاترین سطح مدیریت اجرایی برای شناسایی افراد واجد شرایط بر اساس ملاک های مدون و منسجم ایجاد شود تا این مرکز بتواند بدون هرگونه جهت گیری سیاسی، سلیقه ای، خویشاوندی و نظایر آن افراد واجد شرایط را شناسایی و اطلاعات لازم را در اختیار مسئولان مربوطه قرار دهد.
· ثالثا، برای بهبود نظام عزل و نصب مدیریت اجرایی کشور بهتر است مسئولان عالی اجرایی در امر انتصابها، ویژگیهای شخصیتی مورد نظر مدیر را جهت احراز شغل مدیریت در چارچوب ملاک های علمی و تخصصی در قالب یک برنامه مدون بیشتر رعایت نمایند.
*منابع و مأخذ
قرآن مجید
نهج البلاغه
آل بورایی، محمد عبدالله. (1380). مدیریت و اداره‌ي دولتی در اسلام ـ نگرش اسلامی بر توسعه‌ي اداری. (ترجمه‌ي دکتر عبدالله جاسبی، دکتر هاشم نیکومرام، محمدرضا ربیعی مندجین و فروغ رستمیان). تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
احمدي، مسعود. (1390). مبانی سازمان و مدیریت. (ويراست دوم). ساري: انتشارات پژوهش‌هاي فرهنگي.
احمدی، مسعود. (1394). رابطه ویژگیهای مدیر از دیدگاه اسلام با بهرهوری در سازمانهای دولتی، مجله مدیریت اسلامی، سال 23، شمارۀ 2.
احمدي، مسعود. (1392الف). مديريت رفتار سازماني. (ويراست دوم). ساري: انتشارات پژوهش‌هاي فرهنگي.
احمدی، مسعود. (1392ب). رابطه ویژگیهای مدیر مورد نظر اسلام با بهره وری در دستگاه های اجرایی مازندران (طرح تحقیق). دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری.
امام خمینی (ره).(بی تا) صحیفۀ نور. جلد 13و 16 تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بابائیان، علی؛ سامانی، یوسف و کرمی، ذبیح اله. (1393). بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی با عملکرد شغلی کارکنان رسته های مأموریتی ناجا. فصلنامه منابع انسانی ناجا. دوره9، شماره37، صص27-9.
بهمنی، غلامرضا. (1380). بایدها و نبایدهای اخلاقی در مدیریت اسلامی با تأکید بر اندیشه های امام خمینی «ره» (مقاله). مجموعۀ مقالات اولین همایش مدیریت اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
حجتي، سيدمحمدباقر. (1366). اسلام و تعليم و تربيت. بخش دوم. تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامي.
حجتي اشرفي، غلامرضا.(1373). مجموعه قوانين اسلامي – مدني. تهران: كتابخانه گنج دانش.
حقانی، محمود و عزیزی، حبیب و رسولینژاد، عبدالحسین. (1389). تأثیر سبکهای مدیریت و ویژگیهای شخصیتی مدیران بر بهداشت روانی کارکنان در سازمانها و ادارات دولتی استان تهران. فصلنامه فراسوی مدیریت. سال چهارم. شماره 13.
خلعتبری، حسامالدین و صدارت، فریبا. (1393). ویژگیهای شخصیتی مدیر از نظر قرآن و نهجالبلاغه. فصلنامه سراج منیر. سال 5، شماره 16.
سازمان و مديريت برنامه‌ريزي كشور. (1381). گزارش برنامه تحول در نظام اداري. تهران: معاونت امور مديريت و برنامه‌ريزي كشور.
شریف القرشی، باقر. (1379). نظام حکومتی و اداری در اسلام. (ترجمه‌ي عباسعلی سلطانی گلشیخی). مشهد: آستان قدس رضوی.
شریفی، سمانه و سلیمی، قربانعلی و احمدی، سیداحمد. (1389). رابطه ویژگیهای شخصیتی با تعهد سازمانی. مجله رهیافت نو در مدیریت. سال اول. شماره 4.
علی آبادی، علیرضا. (1377). مدیران جامعه‌ي اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی نشر رامین.
شمسایی، فرشید؛ داودآبادی، زکیه و صادقی، امیر. (1394). بررسی ویژگی های شخصیتی مدیران با سبک رهبری آنها. فصلنامه مدیریت پرستاری. دوره4، شماره1، صص17-9.
فقيهي، ابوالحسن و دانايي‌فرد، حسن. (1385). بوروكراسي و توسعه در ايران ـ نگاهي تاريخي تطبيقي. تهران: خدمات فرهنگي رسا.
فرهنگی، علیاکبر و بازرگان، عباس و طیبی، سیدجمالالدین و ناویپور، حسن. (1389). ویژگیهای اخلاقی و شخصیتی مدیران و ارتباطات میانفردی سازمانی: یک مطالعه کیفی. مجله اخلاق و تاریخ پزشکی. سال چهارم. شماره 1.
مجيبي ميكلايي، تورج. (1385). عوامل بازدارنده‌ي تحول نظام اداري در ايران. مجموعه مقالات. تهران: سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور.
مكارم شیرازی، آیت الله ناصر و همکاران. (1375). پیام قرآن ـ روش تازه ای در تفسیر موضوعی قرآن. جلدهای نهم و دهم. قم: مدرسه‌ي الامام علی بن ابیطالب «ع».
نبوی، محمدحسن. (1378). مدیریت اسلامی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ي علمیه قم.
نصر اصفهاني، علي؛ حاجيان، طالب؛ كريمي، مهدي و رضواني، سيدمرتضي. (1391الف). بررسي تحمل و مدارا در رهبري سازمان با تكيه بر ديدگاه نهجالبلاغه. مديريت اسلامي. دوره20، شماره20، صص130-113.
نصر اصفهاني، علي؛ فرخي، مجتبي و اميري، زينب. (1391ب). تأثير سيرت نيكوي مديران بر شادي كاركنان براساس آموزه‌هاي اسلامي. مديريت اسلامي. دوره20، شماره20، صص79-61.
نويدي، غلامرضا. (1385). برنامه‌ريزي ارتقاي بهره‌وري استان كرمان. جلد اول. كرمان: سازمان مديريت و برنامه‌ريزي.
Bennett, Alice L., (2015). "Personality factors related to treatment discontinuation in a high secure personality disorder treatment service", Journal of Criminological Research, Policy and Practice, Vol. 1 Iss. 1, pp.29-36.
Ebrahiminejad, Mehdi., & Shoul, Abbas. (2012). "The study of the relationship between work ethics and customer-orientation". Journal management research in Iran (Modares) human Science), Vol.16 Iss. 75, PP. 19-33.
Kreitner, Robert, kinicki, Angelo, & Bulens, Mare. (1999). "organizational Behavior". (first Ed). U.S.A. McGraw-Hill.
Lee-Ross, Darren. (2015) "Personality characteristics of the self-employed: A comparison using the World Values Survey data set", Journal of Management Development, Vol. 34, Iss. 9, pp.1094-1112.
Ibukun, W.O. Oyewole, B. K. and Abe, T.O.(2011). "Personality characteristics principal leadership effectiveness in Ekitistate Nigria". International journal of leadership studies, Vol. 6, Iss, 2. pp.247-262.
Pooryousef, Siyavosh, & Azadfallah, Parviz. (2013). "The Relationship between Personality-Related Characteristic, Organizational Commitment and Staff Confrontation Methods". Journal of Psychology, Vol. 16, Iss. 1, pp. 36-55. (persian(.
Pierce, Jon L. and Gardner, Donald G. (2009). "Relationships of personality and job characteristics with organization based self esteem", Journal of Managerial Psychology, Vol. 24 Iss. 5, pp.392-409.
Researchers Walden University.(2011). 25 qualities and characteristics of a good manager. avaliable:
http://www.phdinmanagement.org/25-qualities-and-characteristics-of-a-good-manager.html
Roy, Subhadip and Sethuraman, Raj and Saran, Rashmita. (2016). "The effect of demographic and personality characteristics on fashion shopping proneness: A study of the Indian market", International Journal of Retail & Distribution Management, Vol. 44, Iss. 4, pp.426-447.
Weiss, Joseph W. (2001). "Organizational behavior and change managing diversity, gross cultural dynamic and ethic". (2nd.Ed). south-western college, U.S.: Thomson learning.
پی نوشت:
1- Kreittner
2- Weiss
3-walden
4- قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان است که از سوی خداوند در حدود 1400 سال پیش (حدود 600 میلادی) بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است.
5- نهج البلاغه مجموعه نوشته ها،سخنرانی ها و گفتارهای امام علی (ع)،امام اول مسلمانان(با مذهب شیعه)در حدود 1400 سال پیش است.
6- Roy
7- Lee-Ross
8- Bennett
9- Pierce and Gardner
10- Ibukun