توسعه و اعتبار یابی الگوی تعاملی آموزش خلاقیت در درس علوم تجربی دوره اول متوسطه و تأثیر آن بر پرورش خلاقیت دانش آموزان: مطالعه ترکیبی

محورهای موضوعی : خلاقیت شناسی پرورشی

جعفر جهانی ¹ , محسن فریادی ² , رحمت اله مرزوقی ³ , مریم شفیعی سروستانی ⁴

1 - دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 - بخش مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
3 - استاد دنشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
4 - استادیاردنشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/19 تاریخ پذیرش : 1399/09/29 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: خلاقیت, دانش‌آموز, درس علوم تجربی, الگوی تعاملی,

چکیده مقاله :

زمینه: تفکر خلاق به‌عنوان پدیده‌ای پیچیده و چندبعدی کارایی دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هدف: هدف از انجام این پژوهش توسعه و اعتبار یابی الگوی تعاملی آموزش خلاقیت در درس علوم تجربی دوره اول متوسطه و تأثیر آن بر پرورش خلاقیت دانش آموزان از طریق مطالعه ترکیبی در سال تحصیلی 97-98 بود. روش: پژوهش حاضر یک پژوهش آمیخته بوده که از دو بخش تشکیل‌شده است. بخش اول طراحی الگوی آموزش خلاقیت برای درس علوم تجربی بوده و بخش دوم، اثربخشی بر پرورش خلاقیت بود. در بخش کیفی از روش مصاحبه نیمه‌ساختمند استفاده شد. در بخش کمی که هدف آزمایش تأثیر الگوی طراحی‌شده بر خلاقیت دانش آموزان دوره اول متوسطه بود؛ با استفاده از یک طرح نیمه آزمایشی(پیش‌آزمون، پس‌آزمون با گروه کنترل) از بین دانش آموزان دوره اول متوسطه شهر کرج (75نفر) به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. الگوی تعاملی آموزش خلاقیت در هردو گروه و در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون با ابزار مقیاس خلاقیت تورنس برای سنجش خلاقیت برای درس علوم تجربی مورد مقایسه قرار گرفتند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در بخش کیفی بعد از پیاده‌سازی بحث‌ها روی کاغذ، کدگذاری باز (خواندن خط به خط داده‌ها، استخراج مفاهیم و جملات اصلی، تشکیل مقولات و طبقات اولیه)، کدگذاری محوری (طبقه‌بندی داده‌ها، مشخص نمودن زیر مقوله‌ها، تشکیل طبقات نهایی)، کدگذاری انتخابی (پیوند مقوله‌ها به یکدیگر) مقوله‌ها استخراج شد. در بخش کمی، از روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردید. در بخش آمار توصیفی از میانگین و انحراف معیار، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین و در بخش آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس یک متغیره و آزمون تعقیبی به‌منظور مقایسه زوجی گروه‌ها با کمک نرم‌افزار SPSS-21 استفاده گردید. یافته‌ها: در بخش کیفی نتایج تحقیق منجر به طراحی تعاملی آموزش خلاقیت شد که نتایج در بخش کمی تحقیق نشان داد که الگوی طراحی‌شده موجب پرورش خلاقیت در گروه آزمایش‌شده است. بحث و نتیجه‌گیری: پیشنهاد می‌شود که از الگوی تعاملی آموزش خلاقیت طراحی‌شده به‌عنوان روشی مناسب برای دستیابی دانش آموزان به خلاقیت بهره گرفته شود

چکیده انگلیسی:

Background: Creative thinking as a complex and multidimensional phenomenon affects students' performance. Aim: The purpose of study was to develop and validate the interactive model of creativity education in the experimental sciences course of the first high school and its effect on fostering students' creativity through a combined study in the academic year of 2018-19. Methods: The present study is a mixed study consisting of two parts. The first part was designing a creative learning model for the experimental science class, and the second part was about developing creativity. In the qualitative section, the semi-structured interview method was used. In a small section, the aim of the experiment was to determine the effect of the designed pattern on the creativity of high school students; using a semi-experimental design (pre-test, post-test with control group) from the first year high school students of Karaj (75 people) were selected as the statistical sample. The interactive pattern of creativity training in both groups and in two pre-test and post-test phases were compared with the Torrance Creativity Scale tool for measuring creativity for the experimental science course. To analyze and analyze data in the qualitative part after implementing discussions on paper, open coding (reading line by line data, extracting basic concepts and sentences, forming categories and primary classes), central coding (data classification, sub-category identification, final class formation) Selective coding (linking categories to each other) Categories were extracted. In the quantitative section, descriptive and inferential statistics were used. In the descriptive statistics section, the mean and standard deviation were the smallest and largest, and in the inferential statistics section, one-variable covariance analysis and follow-up test were used to compare the pairs of groups with the help of SPSS-21 software. Results: In the qualitative part, the research results led to the interactive design of creativity training, and the results in the quantitative part of the research showed that the designed pattern has led to the cultivation of creativity in the tested group. Discussion and Conclusion: It is suggested that the interactive pattern of designed creativity training be used as an appropriate way for students to achieve creativity.

منابع و مأخذ:

احدی، مریم؛ رضایی، نورمحمد؛ دلاور، علی؛ پادروند، نادر. (1392). آموزش خلاقیت به دانش آموزان و تأثیر آن بر افزایش سطحِ مؤلفه‌های سیالی، ابتکار، انعطاف، بسط. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3(1)، 1-18.

احمدی، غلامعلی، عبدالملکی، شوبو. (1392). بررسی تأثیر الگوی حل مساله بر خلاقیت و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در درس شیمی. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 5(1)، 1-21

امرایی،فروزان؛ قدم پور، عزت اله؛ شریفی، طیبه؛غضنفری،احمد. (1398). مقایسه تأثیر آموزش مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر و راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خلاقیت(سیالی، ابتکار، انعطاف‌پذیری، بسط) دانش‌آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(4), 97-128.

خلعتبری، جواد؛ سهیلی پور، فاطمه زهرا. (1396). بررسی رابطه جو عاطفی خانواده با خلاقیت دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی شهرستان اصفهان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،7(2)، 167-188.

رضایی کارگر، فلور؛ سپاه منصور، مژگان و علی بخشی، زهرا (1391). اثربخشی آموزش مهارت های تفکر خلاق و نقادانه بر منبع کنترل و سلامت عمومی در نوجوانان، پژوهش های روان شناسی اجتماعی؛2(2): 45-60.

زینلی، ز. (1389). رابطه راهبردهای فراشناختی و خلاقیت با عزت نفس و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی شهر سده، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی: واحد مرودشت.

سجادی، منیره سادات؛ شاه مرادی، مرتضی؛ سلیمی، مهتاب. (1398). تاثیر آموزش سازه های رباتیک بر تفکر انتقادی و خلاقیت و یادگیری درس ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر تهران. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.

سیف، دیبا. (1391). الگوی پیش‌بینی کنندگی راهبردهای خودتنظیمی ریاضی برای ابعاد خلاقیت در میان دانش‌آموزان دبیرستان‌های پرورش استعدادهای درخشان، نمونه دولتی و عادی. مجله مطالعات آموزش و یادگیری؛4(1): 44-58.

شعبانی، مرتضی؛ ملکی، حسن؛عباسپور، عباس؛سعدی پور، اسماعیل. (1396). اثربخشی آموزش مبتنی بر حل مسئله خلاق بر تفکر خلاق کارکنان موسسه اعتباری کوثر. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(4)، 149-170.

شفیع زاده، حمید؛ خوش اخلاق، علی. (1398). بررسی رابطه رهبری تحول آفرین و خلاقیت با یادگیری خودتنظیمی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.

شکوهی امیرآبادی، لیلا؛دلاور، علی؛ عباسی سروک، لطف اله؛کوشکی، شیرین. (1397). تحلیل محتوای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر اساس خلاقیت و شادکامی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،8(3)؛ 165-192.

شیرازی، رضا؛ پناهی، ماهرخ؛ نظری، محمدابراهیم و کتولی، موسی (1395). میزان تاکید بر تفکر خلاق دانش­آموزان در کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی، مطالعات مدیریت و کارآفرینی؛2(2):92-102.

قاسمی، لیلی؛سعیدی،علی؛خرازیان، لاله. (1396). اثر بخشی آموزش بر مبنای حواس پنجگانه بر افزایش خلاقیت کودکان پیش دبستانی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7(1)، 225-250.

قدم پور، عزت اله؛ بیرانوند، زینب؛ یوسف وند، مهدی. (1396). مقایسه اثربخشی آموزش به روش های ایده جویی(اسکمپر)، بارش ‏مغزی و سنتی در تغییر سطح خودپنداره خلاق و باز بودن نسبت به ‏تجربه. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،7(1)؛ 125-154.

قدم پور،عزت اله؛ امیریان، لیلا؛خدایی، سجاد. (1397). اثربخشی آموزش تفکر انتقادی بر نگرش به خلاقیت و نشاط ذهنی دانشجویان علوم پزشکی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7(4)؛ 219-240.

قدم پور،عزت اله؛ یوسف وند، لیلا؛ رادمهر؛ پروانه. (1395). تأثیر آموزش برنامه جرأت‌ورزی بر میزان تفکر انتقادی(خلاقیت، بالندگی، تعهد) در دانش‌آموزان دختر پایه دوم دوره متوسطه اول شهر خرم‌آباد. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(2)،1-18.

کجباف، محمد‌باقر، عاشوری، جمال، عاشوری، محمد. (1392). بررسی ارتباط راهبردهای انگیزشی، راهبردهای یادگیری و خلاقیت با پیشرفت ریاضی در دانش‌آموزان تیزهوش اصفهان. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 5(1), 65-85

مرادی، ع؛ و رشیدپور، ع. (1392)، نقش خلاقیت در فرایند حل مسایل فرهنگی از طریق هم‌افزایی فرهنگی، فصلنامه مهندسی فرهنگی، 8(78)، 177-158.

مقدسی، محمد مهدی؛ علی بیگی، نگین. (1398). تحلیل رابطه بین هوش هیجانی، هوش معنوی دانشجویان و نظریه خلاقیت گیلفورد در فضاهای آموزشی (مورد کاوی: دانشجویان رشته معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه). ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.

ملتفت، قوام، ساداتی فیروزآبادی، سمیه، اداوی، حمیده. (1396). رابطه‌ی جهت‌گیری ارتباطی خانواده و نگرش نسبت به خلاقیت با نقش میانجی انگیزش تحصیلی. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 9(2)، 105-121.

مهدوی نجم آبادی، زهرا؛ کدیور، پروین؛ ارجمندنیا، علی اکبر؛ پوشنه، کامبیز. (1399). بررسی رابطه پردازش دیداری فضایی و حافظه فعال با خلاقیت و اضطراب ریاضی: نقش میانجی‌گری خودکارآمدی ریاضی و هوش اجتماعی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.(9):1-34

Barak, M. (2017). Science teacher education in the twenty-first century: A pedagogical framework for technology-integrated social constructivism. Research in Scienc Education, 47(2), 283––303

Cho, J. Y. (2017). An investigation of design studio performance in relation to creativity, spatial ability, and visual cognitive style. Thinking Skills and Creativity, 23, 67–78.

Creswell, J. W., & Clark, V. L. P. (2017). Designing and conducting mixed methods research. Sage publications.

D’Alessio, F. A., Avolio, B. E., & Charles, V. (2019). Studying the impact of critical thinking on the academic performance of executive MBA students. Thinking Skills and Creativity, 31, 275-283.

Hidayat, R. N., Rukmini, D., & Bharati, D. A. L. (2019). Developing Problem-Solving Based Assessment to Stimulate Critical Thinking and Creativity of Students’ Writing Skill. English Education Journal, 9(2), 164-171.

Hetzroni, O., Agada, H., & Leikin, M. (2019). Creativity in autism: an examination of general and mathematical creative thinking among children with autism spectrum disorder and children with typical development. Journal of autism and developmental disorders, 49(9), 3833-3844.

Lizarraga, M. L., Baquedano, M. T., Mangado, T. G., & Cardelle-Elawar, M. (2009). Enhancemment of thinking skilla: Effects of two intervention methods. Thinking Skills and Creativity, 4(1), 30-34.

Marsh, L., Edginton, T., Conway, M. A., & Loveday, C. (2019). Positivity bias in past and future episodic thinking: Relationship with anxiety, depression, and retrieval-induced forgetting. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 72(3), 508-522.

Mustofa, M. H., & Rusdiana, D. (2017). Profil kemampuan pemecahan masalah siswa pada pembelajaran gerak lurus. Jurnal Penelitian & Pengembangan PendidikanFisika, 2(2), 15–22.

Royce, C. S., Hayes, M. M., & Schwartzstein, R. M. (2019). Teaching critical thinking: a case for instruction in cognitive biases to reduce diagnostic errors and improve patient safety. Academic Medicine, 94(2), 187-194.

Suriyani, H., & Asmin (2015). Peningkatan kemampuan berpikir kreatif dan kemandirian belajar siswa mts negeri 2 Medan melalui pembelajaran matematika dengan pendekatan open-ended. Jurnal Tabularasa PPS Unimed, 12(33), 224–234.

Torrance, E. P. (1970). Encyclopedia of children'shealth. Available at: www.answers.com.