طراحی مدل عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مدرسه خلاق در نظام آموزش و پرورش: رویکرد کیفی

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

عادل زاهد ¹ , مهدی معینی‌کیا ² , دریا عاقل زاده ³

1 - استاد تمام گروه علوم تربیتی دانشگاه محقق اردبیلی
2 - عضوی هیت علمی دانشگاه محقق اردبیلی
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه محقق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1403/05/17 تاریخ پذیرش : 1403/05/17 تاریخ انتشار : 1403/05/17

کلید واژه: مدرسه خلاق, خلاقیت, آموزش و پرورش, رویکرد کیفی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف طراحی مدل عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مدرسه خلاق در نظام آموزش و پرورش با استفاده از رویکرد کیفی سنتز پژوهی انجام شده است. پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کیفی و با استفاده از روش سنتز پژوهی با رویکرد هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو (2007) انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه تحقیقات و مطالعات فارسی و انگلیسی چاپ‌شده در حوزه مدرسه خلاق در بین سال‌های 1385 تا 1402 می‌باشد. در این راستا، کلیدواژه‌های مرتبط با هدف پژوهش مورد جستجو قرار گرفت و مقالات و اسناد به دست آمده با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و با توجه به معیارهای پذیرش مورد بررسی قرار گرفتند که در نهایت 27 مقاله که از معیارهای ورود به مطالعه برخوردار بودند با استفاده از روش کدگذاری سه مرحله‌ای (باز، محوری، انتخابی) از طریق نرم‌افزار MaxQDA 2020 تجزیه و تحلیل شدند. بر اساس نتایج تحلیل داده‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها 159 کد باز شناسایی شد که در 5 مقوله اصلی و 12 مقوله فرعی دسته‌بندی شدند. نتایج نشان داد که عوامل فردی (ویژگی رفتاری معلمان، ویژگی آموزشی معلمان و ویژگی دانش‌آموزان)، عوامل مدیریتی (سبک رهبری، ساختار مدرسه، فرهنگ مدرسه و جو مدرسه)، عوامل آموزشی (روش تدریس خلاق و برنامه درسی خلاق)، عوامل فیزیکی (امکانات فیزیکی مدرسه و معماری مدرسه) و عوامل اجتماعی (عوامل خانوادگی) در شکل‌گیری مدرسه خلاق نقش اساسی دارند.

چکیده انگلیسی:

The current research was conducted with the aim of designing a model of factors influencing the formation of creative schools in the education system using a qualitative research synthesis approach. The current research was conducted in the framework of a qualitative approach and using the seven-step approach of Sandelowski and Barroso (2007). The statistical population under study includes all Persian and English researches and studies published in the field of creative schools between 1385 and 1402. In this regard, the keywords related to the purpose of the research were searched and the articles and documents obtained were examined using the purposeful sampling method and according to the acceptance criteria, and finally 27 articles that met the inclusion criteria were analyzed using the three-stage coding method (open, central, selective) by MaxQDA 2020 software. Based on the results of data analysis, 159 open codes were identified for data collection, which were categorized into 5 main categories and 12 subcategories. The results showed that individual factors (teachers' behavioral characteristics, teachers' educational characteristics and students' characteristics), managerial factors (leadership style, school structure, school culture and school atmosphere), educational factors (creative teaching method and creative curriculum), physical factors (school physical facilities and school architecture) and factors Social (family factors) play an essential role in the formation of a creative school.

منابع و مأخذ:

اسدي، مسعود، کلهر، منوچهر (1400)، تحلیل شکاف وضعیت موجود و مطلوب‌های صلاحیت حرفه‌ای معلمان (مطالعه موردي: معلمان استان قزوین) اخلاق حرفه‌ای در آموزش،1 (1):104-123.
امام جمعه، سید محمدرضا، بصیرت پور، محمدجواد، (1393). مقایسه عملکرد مدارس هوشمند و مدارس عادی بر خلاقیت دانش‌آموزان پسر سال اول دوره‌ی اول متوسطه شهر تهران. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 8(27)، 59-77.
پیرخائفی، علیرضا، (1389). نقش فن‌آوری‌های یادگیری در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 1(1)، 59-73.
جنگی پریا، افروز غلامعلی، اسدزاده حسن، دلاور علی. مدل یابی روابط سن ورود به مدرسه با پیشرفت تحصیلی با میانجیگری هوش معنوی، مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت. فصلنامه علمی - پژوهشی تعلیم و تربیت. ۱۳۹۹; ۳۶ (۲): ۹-۲۴
جهانیان، رمضان. (1395). عوامل مؤثر در پرورش و توسعه خلاقیت دانش‌آموزان مدارس ابتدایی استان البرز. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(2)، 175-202
چراغ چشم، عباس، (1386). بررسی تأثیر شیوه‌های تدریس مبتنی بر تکنیک‌های خلاقیت در آموزش و یادگیری دانش‌آموزان. تربیت اسلامی، 3(5)، 7-36
حسنی، حسین، جهاندیده، جواد، (1394). بررسی تأثیر روش تدریس همیاری بر خلاقیت دانش‌آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی در درس علوم تجربی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 12(1)، 139-150
حسینی، فریده سادات، دشتی، سید بهمن، (1348). بررسی شاخص‌های شخصیتی، انگیزشی_ شناختیِ خلاقیت در دانشجویان: مدل معادلات ساختاری، فصلنامه علمی پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 4(14)، 65-80.
حسینی، محمدصادق، سهرابی، نادره، بقولى، حسین، برزگر، مجید. (1400). تهیه و تدوین الگوی یادگیری خلاق در ساختار برنامه درسی آموزش دوره متوسطه. فصلنامه علمی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 12(44)، 133-148

حسینی، افضل السادات و برارپور، گلرخ، (1396). مدرسة خلاق، مدرسه زندگی. تهران: انتشارات مدرسه
خیرخواه سی سخت فاطمه، (1396). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر ایجاد و توسعه مدارس خلاق ابتدایی شهر زاهدان با رویکرد الگوبرداری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان.
دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، (1396)، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تهران: وزارت آموزش و پرورش با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی.
رسولی، یوسف، عیسی مراد، ابوالقاسم، (1395). اثربخشی روش تدریس بدیعه پردازی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(1)، 157-174.
رجبی، کوثر، عبدی، علی، (1400)، الگوی روابط بین باورهای معرفت‌شناختی با تدریس خلاقانه معلمان دوره ابتدایی، یازدهمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی
رحمتی، فرشته، پرداخت چی، محمدحسن، سنجری، احمدرضا، حسن مرادی، نرگس، (1401). طراحی الگوی پرورش خلاقیت دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه نظری در مدارس شهر تهران، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 16(3)، 183-212.
سلیمان زاده، آمنه، شجاعی، علی‌اصغر، حسینی درونکلا، سیده زهرا، (1399). ارائه مدل تأثیرگذاری مدیریت مدرسه محور بر خلاقیت معلمان در مدارس ابتدایی شهرستان بابل. جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، 6(2)، 162-173
سیف درخشنده، سعید، نریمانی، محمد، (1398). فرا تحلیل عوامل و موانع مرتبط با افزایش خلاقیت دانش‌آموزان. روان‌شناسی مدرسه و آموزشگاه،8(3)، 109-126
شفیعی، صابر، شریف‌زاده، میلاد، (1396). نقش مدرسه در بارورکردن خلاقیت دانش‌آموزان، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی 2(13)
صادقی مال امیری، منصور، (1394). تئوری سیستمی خلاقیت در سازمان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(4)، 163-207.
عادل بابلان زاهد، معینی کیا مهدی، صاحبدل سهیلا، فروغی، فردین، (1400). نقش فرهنگ مدرسه و خلاقیت سازمانی بر اشتیاق شغلی معلمان دوره
ابتدایی ناحیه دو شهر اردبیل. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 5(16)، 121-137
عزیزی، نعمت اله، بلندهمتان، کیوان، ساعدی، پیمان، (1398). بررسی زمینه‌ها و عوامل خلاقیت در تدریس معلمان خلاق در مدارس روستایی. تدریس پژوهی، 7(2)، 88-114
قنبری زرندی، زهرا، غفاری مجلج، محمد، و هاشمی رزینی، سعداله. (1388). رابطه هوش هیجانی و باورهای معرفت‌شناختی با خلاقیت. روانشناسی تربیتی، 1(1)، 61-77.
فيشر، رابرت؛ ويليامز، مري؛ شکوفاسازی خلاقيت، (مترجم: ناتالي چوبينه) تهران، انتشارات پيك بهار،1387
گنجی، حمزه، شریفی، حسن پاشا، میرهاشمی، مالک، (1384). اثر روش بارش مغزی در افزایش خلاقیت دانش‌آموزان، فصلنامه تعلیم و تربیت، 21(1)، 89.
مظفرزاده احمد، عباسی مصطفی، (1401). بررسی نقش مدیران و معلمان در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان و شیوه‌های پرورش خلاقیت در مدرسه. رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 6(22)، 1206-1226
مهری، داریوش، ابوالقاسمی، محمود، محجوب عشرت‌آبادی، حسن، مهدوی نیک، مرتضی، (1392). بررسی رابطه سبک‌های رهبری مدیران با خلاقیت در معلمان مدارس پسرانه ابتدایی شهر پُل‌دختر. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3(3)، 187-209.
موسوی، سودابه سادات، اولادیان، معصومه، ایمانی، محمدنقی، (1399). ارائه مدلی برای افزایش خلاقیت دانش‌آموزان متوسطه دوره دوم شهر تهران. فصلنامه علمی پژوهش‌های یاددهی و یادگیری دانشگاه آزاد واحد بجنورد، 15(64)، 107-126.
موسوی، سودابه سادات، اولادیان، معصومه، و ایمانی، محمدنقی، (1399). شناسایی عوامل اثرگذار بر خلاقیت دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران. آموزش در علوم انتظامی، 7(25 )، 205-221
نظری، رضوان، موسوی‌پور، سعید، سیفی، محمد، (1392). تأثیر ارزشیابی توصیفی برخودپنداره تحصیلی، خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پایه چهارم ابتدایی. مطالعات آموزش و یادگیری، 5(1)، 103-124.
نیکخواه بهرامی، یلدا و ثبوتی، هومن، (1395)، بررسی تأثیرات رنگ در محیط‌های آموزشی، سومین کنگره علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران، تهران
یوسفی افراشته، مجید، شیخی فینی، علی‌اکبر، مظفری صالح، سلطان حسین، رشیدی، مهران، (1391). تأثیر آموزش مؤثر هنر در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان، علوم تربیتی، 19(1)، 47-66.
Andriopoulos, C., & Dawson, P. (2021). Managing change, creativity an innovation. Managing Change, Creativity and Innovation, 12:100.
Cheng، M. Y. (2011). Infusing creativity into Eastern classrooms: Evaluations from student perspectives.Thinking Skills and Creativity، 6 : 67–87.
Coulson، A. N.، & Burke، B. M. (2013). Creativity in the elementary music classroom: A study of students’perceptions. International Journal of Music Education، 31(4)، 428-441.
Craft، A. (2011). Creativity and education futures. Trentham Books. Creativity، 35، 100634
Cremin، T.، Burnard، P.، & Craft، A. (2006). Pedagogy and possibility thinking in the early years. Thinking skills and creativity، 1(2)، 108-119.
Dung My Le، Phuong Thi Hang Nguyen، Giang Thao Pham، Thu Nguyen Anh Phan،Trang Phan Quynh
Le، Khanh Hoang Bao Bui (2022). Factors affecting the creativity of high school students Journal for Educators، Teachers and Trainers، Vol. 13(2). 89 – 101.
Georgiou، H.; Turney، A.; Matruglio، E.; Jones، P.; Gardiner، P.; Edwards-Groves، C. Creativity in Higher
Education: A Qualitative Analysis of Experts’ Views in Three Disciplines. Educ. Sci. 2022، 12، 154.
Jindal-Snape، D.، Davies، D.، Collier، Ch.، Howe، A.، Digby، R. & Hay، P.(2013). The impact of creative
learning environments on learners: A systematic literature review .Improving Schools، 16(1): 21-31. of mathematical creativity across high school: Increasing، decreasing، or both?. Thinking Skills
Preschool teachers’ perceptions of creative personality important for fostering creativity: Hong Kong
perspective psychology review، 7(3)، 243-267.
Runco، M. A. (2014). Creativity. Theories and themes: Research، development، and practice .
Runco، M. A.، & Chand، I. (1995). Cognition and creativity. Educational
Shaheen، R (2010). Creativity and Education. Creative Education، 1 (3)، 166–169 .
Soh، K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors. Thinking Skills and Creativity، 23،58-66.
Somayeh، Ebneroumi.، Ali، Pouladi، Rishehri. (2011). Towards a conceptual framework for the characteristics of a creative school. Procedia - Social and Behavioral Sciences
Sonja, Vuk. (2023). Development of creativity in elementary school. Journal of creativity (Online)
Stoll، L.، & Temperley، J. (2009). Creative leadership: A challenge of our times. School Leadership and Management، 29(1)، 65-78.
Tubb، A. L.، Cropley، D. H.، Marrone، R. L.، Patston، T.، & Kaufman، J. C. (2020). The development Volume 12، June 2014، Pages 78-89
Zhou، J.، Shen، J.، Wang، X.، Neber، H.، & Johji، I. (2013). A cross-cultural comparison: Teachers’conceptualizations of creativity. Creativity Research Journal، 25(3)، 239-247.