ارائه روشی تلفیقی برای ارزیابی طرح‌های تفصیلی شهری (مطاله موردی: طرح تفصیلی منطقه ۶ شهرداری شیراز)
محورهای موضوعی : معماریبهناز امین زاده 1 , سمیه رودکی 2
1 - دانشیار دانشکدۀ شهرسازی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - دانش آموخته دوره کارشناسی ارشد مدیریت شهری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
کلید واژه: روش طرح/ فرایند/ نتایج, فرایند تهیه برنامه, اجرای برنامه, ارزیابی طرح تفصیلی شهری, منطقه 6 شهرداری شیراز,
چکیده مقاله :
طرح‌های تفصیلی شهری مهم‌ترین ابزار ساماندهی نظام‌مند کالبدی شهرها، محسوب می‌شوند که در مواجه با نارسایی‌های کالبدی- فضایی شهرهای کشور به کار گرفته می‌شوند. علی‌رغم سابقه طولانی تهیه و اجرای آنها، ارزیابی میزان تحقق‌پذیری اهداف و موفقیت طرح‌های تفصیلی به‌ندرت انجام‌شده است و درنتیجه بازخورد آن در نظام برنامه‌ریزی انعکاس چندانی نداشته است؛ بنابراین، برای نیل به یک برنامه‌ریزی و مدیریت پویا، مستمر، منعطف و مبتنی بر واقعیات طرح‌های تفصیلی شهری، ارزیابی آنها گامی ضروری است. هدف پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی میزان تحقق‌پذیری و موفقیت طرح تفصیلی منطقه 6 شهرداری شیراز است، در این راستا از تلفیق دو روش ارزیابیطرح/فرایند/نتایج1 و فرایند تهیه برنامه/ اجرای برنامه2 برای تدقیق معیارهای ارزیابی استفاده‌شده است. نتایج تحقیق علاوه بر بررسی نقاط قوت و ضعف تهیه و اجرای طرح تفصیلی مذکور، فرایندی از ارزیابی طرح‌های تفصیلی شهری را پیشنهاد می‌دهد که می‌تواند در ارزیابی طرح‌های مشابه مورداستفاده قرار گیرد.
Detailed plan is the most guiding and systematic tool for implementation of a city master plan. Despite of its importance certain evaluation of its efficiency has rarely been done. In order to fulfill the objectives of a detailed plan, its success, strengths and weaknesses should be scientifically assessed. There is a gap between planning of a detailed plan and its execution, resulting from the missing link in the process of urban planning and the implementation of urban plans. Therefore, to achieve a dynamic continuous and flexible planning and minimize the gap, the evaluation of detailed plans before and during the process of its implementation is a necessary task for urban managers. This paper aims to assess the detailed plan of region 6 of Shiraz by using an integrated method. By studying comprehensive methods for evaluating urban plans and reviewing the literature related to the different methods and techniques, a combination of the two methods of "Plan Process Result" and "Plan/Policy Implementation Program" are selected for assessment the efficiency of the mentioned case study. The next step was to introduce and select the suitable evaluation criteria according to the situation and the conditions of the detailed plan of region 6. The detailed plan of Shiraz was first prepared by one of the consulting urban planning firm in 1372 and revised in 1383. The main aim of this new plan with regard to region 6 was to enhance the importance of the region in the West of Shiraz. To do this, the objectives of improvements of physical, environmental, social and urban management based on public participation were considered To gather and analysis the data needed for the study, different techniques had been used such as content analysis of master and detailed plans related to the selected criteria, interview techniques and some field studies. Factor analysis and analyzing strengths, weaknesses, opportunities and threats (S.W.O.T) and also AHP method are used for examination of the procedures. The results of the study show that the conformity, internal and external consistency have gained high score in relation to other criteria such as connectivity, urban development direction, human and financial resources and user participation which the two latter have got the lowest scores. AHP method was selected for determining the weight of the criteria the scores are as below: conformity(./26), internal consistency (./38), connectivity (./.96), external consistency (./145), Urban development direction(./.43), human and financial resources and commitments ( ./.27) and public participation(./.41). To reduce the deficiency of detailed plans, it is recommended to use social plans for a better public participation in urban planning. Also a systematic approach and providing strategic plans instead of physical plant are useful. Increasing financial resources and paying attention to local organization are the most important tools for managing the implementation of detailed plans. The results In addition to examining the strengths and weaknesses of the preparation and implementation of the detailed plan, the process of urban detailed project evaluation suggests that it can be used in the evaluation of similar projects.
1. بهزاد‌فر، مصطفی. (1388). طرح‌ها و برنامه‌های شهرسازی شهرسازی. تهران: نشر هنر.
2.پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ و حسینی،هاد‌ی.(1385). آسیب شناسی طرح‌های توسعه شهری در کشور. پژوهش‌های جغرافیایی،38،167-180.
3. د‌بیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1383). مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. تهران: د‌بیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.
4.د‌لیر، کریم؛ و ملکی، سعید. (1386). بررسی تغییرات کاربری اراضی شهری در طرح‌های جامع و تفصیلی شهر ایلام طی د‌هه 1372-1382. مجله جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، 8، 65-93.
5.رضایی، محمد‌رضا؛ و رحیمی، اسمعیل. (1392). بررسی علل تغییر کاربری
اراضی در طرح‌های تفصیلی شهری و تأثیر آن بر خد‌مات شهری مطالعه موردی شهر مرود‌شت. پژوهش و برنامه ریزی شهری، 13، 77-96.
6.زیستا، مهند‌سین مشاور.(1372). طرح ارزیابی جامع شهری ایران (مراغه، اراک، یزد، بند‌رعباس، شیراز، زاهد‌ان، رشت). تهران: سازمان برنامه و بود‌جه.
7.سعید‌نیا، احمد.(1383). کتاب سبز، راهنمای شهرد‌اری‌ها (جلد پنجم)، طرح‌های شهری در ایران. تهران: سازمان شهرد‌اری‌ها و د‌هیاری‌های کشور.
8.شارمند، مهند‌سین مشاور. (1379). شیوه‌های تحقق طرح‌های توسعه شهری. جلد سوم. تهران: انتشارات سازمان شهرد‌اری‌های کشور.
9.شفیعی د‌ستجرد‌ی، مسعود. (1392). نوسازی بافت‌های فرسود‌ه و ضرورت تغییر نگرش در تهیه و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی (نمونه موردی: شهر اصفهان). باغ نظر،24، 91-104.
10.شهر و خانه، مهند‌سین مشاور. (1383). بازنگری طرح جامع شهر شیراز. جلد1. شیراز: اداره راه و شهرسازی استان فارس.
11.صارمی، حمید رضا؛ و توتزاری، سهیلا. (1393) سنجش و ارزیابی سطوح برخورد‌اری مناطق شهری کلانشهر تهران با استفاد‌ه از تکنیک TOPSIS. هویت شهر، 18، 60-47.
12.طبیبیان، منوچهر؛ و آسود‌ه، علی. (1393). کاربرد روش طرح فرایند نتایج (PPR) در ارزیابی طرح‌های شهری. محیط شهری، 4، 50- 35
13.عزیزی، محمد مهد‌ی؛ ابویی ارد‌کان، محمد؛ و نوری، نسرین. (1391)، بررسی نقش کنشگران و ابزارهای مدیریت شهری در یکپارچگی مدیریت کلانشهر تهران. هویت شهر، 10 ، 16-5.
14.فرنهاد،مهند‌سین مشاور.(1383). بازنگری طرح تفصیلی منطقه 6 شهرداری شیراز. شیراز: اداره راه و شهرسازی استان فارس.
15.فریور صد‌ری، بهرام.(1393). تحولات طرح ریزی شهری ایران در د‌وران معاصر. تهران: آذرخش.
16.قراگزلو، زهرا. (1365). نقش ارزیابی در روند برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و تکنیک‌های رایج آن. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن تهران.
17.معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی شهری. (1393). سالنامه آماری شهرداری شیراز. شیراز: اداره آمار، اطلاعات و خد‌مات رایانه‌ای شهرداری شیراز.
18.موسوی، سید علی؛ رفیعیان، مجتبی.(1383). ارزیابی میزان تحقق پذیری طرح‌های جامع و تفصیلی شهرهای استان آذربایجان شرقی. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز،17، 177-201.
19.نقش‌جهان پارس، مهند‌سین مشاور. (1374). طرح تفصیلی منطقه 6 شهرداری شیراز. شیراز: اداره راه و شهرسازی استان فارس.
20.نوریان، فرشاد؛ وحید‌ی برجی، گلد‌یس.(1394). ارزیابی برنامه‌ریزی کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری بر مبنای شاخص‌های نیازسنجی و مکان‌سنجی (نمونه مورد‌مطالعه: شهر بجنورد)، آمایش سرزمین،1، 69-49.
21. Alexander, E. (2006). Problems and prospects: dilemmas in evaluation and directions for the future. Evaluating and Planning. Evolution and Prospects (pp. 267-276). USA: Routledge press.
22. Alexander, E. R., & Faludi, A. (1989). Planning and plan implementation: notes on evaluation criteria. Environment and Planning B: Planning and Design, 16(2), 127-140.
23. Berke, P., Backhurst, M., Day, M., Ericksen, N., Laurian, L., Crawford, J., & Dixon, J. (2006). What makes plan implementation successful? An evaluation of local plans and implementation practices in New Zealand. Environment and Planning B: Planning and Design, 33(4), 581-600.
24. Faludi, A. (2000). The performance of spatial planning. Planning practice and Research, 15(4), 299-318.
25. Khakee, A. (2003). The emerging gap between evaluation research and practice. Evaluation, 9(3), 340-352.
26.Altes, W. K. K. (2006). Stagnation in housing production: another success in the Dutch ‘planner's paradise’?. Environment and Planning B: Planning and Design, 33(1), 97-114.
27. Lichfield, N., & Prat, A. (1998). Linking ex ante and ex post evaluation in British town planning. In Evaluation in Planning (pp. 283-298). Netherlands Springer Netherlands.
28. Laurian, L., Day, M., Berke, P., Ericksen, N., Backhurst, M., Crawford, J., & Dixon, J. (2004). Evaluating plan implementation: A conformance-based methodology. Journal of the American Planning Association, 70(4), 471-480.
29. Mastop, H., & Needham, B. (1997). Performance studies in spatial planning: the state of the art. Environment and planning B: planning and design, 24(6), 881-888.
30. Norton, R. K. (2005). More and better local planning: State-mandated local planning in coastal North Carolina. Journal of the American Planning Association, 71(1), 55-71.
31. Oliveira, V., & Pinho, P. (2009). Evaluating plans, processes and results. Planning theory & practice, 10(1), 35-63.
32. Oliveira, V., & Pinho, P. (2010). Evaluation in urban planning: Advances and prospects. Journal of Planning Literature, 24(4), 343-361.
33. Talen, E. (1996). Do plans get implemented?. A review of evaluation in planning. Journal of planning literature, 10(3), 248-259.