معناشناسی خرد عرفی و تأثیر آن در بازیابی هویت مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر ارومیه)

محورهای موضوعی : معماری

سمیرا نبوی ¹ , علی جوان فروزنده ² , قاسم مطلبی ³ , معصومه یعقوبی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
3 - دانشیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.
4 - استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/10/29 تاریخ پذیرش : 1399/12/10 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: مجتمع مسکونی, خرد عرفی, الگوهای رفتاری, خاطرات جمعی, هویت مکان,

چکیده مقاله :

توجه به خرد عرفی، به‌عنوان یکی از عوامل مهم و مؤثر در رابطه تجربی انسان-محیط از مسائلی است که در پژوهش‌ها و فرایندهای طراحی معماری کمتر به آن پرداخت‌شده است. مقاله حاضر باهدف ایجاد محیط‌های مسکونی باکیفیت، به بررسی و شناسایی تأثیر مؤلفه‌های خردعرفی بر شکل‌گیری هویت مکان می‌پردازد. مقاله حاضر ازنظر نوع تحقیق: کیفی و کمی، ازنظر راهبرد: تفسیری- تحلیلی، ابزار جمع‌آوری داده‌ها مشاهده و مصاحبه و روش تحلیل داده‌ها همبستگی هست. نتایج پژوهش، ارتباط معنی‌دار بین خرد عرفی و هویت مکان را به اثبات می‌رساند. بین مؤلفه‌های خرد عرفی و مؤلفه‌های هویت مکان، بالاترین رابطه معنی‌دار همبستگی مربوط به مؤلفه الگوی رفتاری-کالبدی و در سطوح بعدی، مؤلفه‌های خاطرات جمعی و رضایتمندی هست. در طراحی معماری، چهار سنجه به ترتیب: خوانایی فرم، مصالح بومی و تنوع فعالیتی و بصری بیشترین عوامل تأثیرگذار هست.

چکیده انگلیسی:

Consideration of conventional wisdom as one of the significant and efficient factors in the experimental relation of human-environment is of the issues which have been less tackled with architectural research and processes. Crisis of place identity is a sign of disregard for physical-behavioral patterns in the place, and ultimately the separation of the place from people's experiences and desires. An important point and fundamental gap in place identity research is the lack of attention to the relationship between physical-behavioral patterns arising from the custom of societies and its impact on creating a place identity link. This type of communication, which is called conventional wisdom, is based on the two aspects of rationality and experience, which in the research literature is called conventional wisdom. Furthermore, the place identified as a preparatory space, human social interactions in their semantics, are directly influenced by conventional wisdom. Therefore, the balanced relationship that is formed between a person's place identity and the characteristics of his environment is of great significance. As a result, in the process of architectural design of living space, attention to culture, customs, beliefs, worldview, etc. of any society and its impact on collective identity is of particular importance. The present article tries to focus on creating quality residential environments, examines and identifies the effect of conventional wisdom components on the formation of place identity. Also, since housing covers a large part of cities, the architecture of residential complexes must be consistent with the values, customs, culture, beliefs, worldview, etc. of each community, and this through recognizing the aesthetic tastes of the people is possible. Therefore, the present article is correlational in terms of the type of research: qualitative and quantitative, in terms of strategy: interpretive-analytical, data collection tool, observation and interview, and data analysis method. In this regard, in order to respond to the stated objectives, after examining the proficient conventional wisdom components informing the place identity and extracting the conceptual model of the research, to assess the quality criteria and data validity, the Elahiyeh residential complex in Urmia is selected. This leads to using observation, and interview tools and descriptive statistics and data correlation analysis by SPSS software, the results have been reviewed. In order to identify the role of conventional wisdom as a context for the continuation of social behavior in creating place identity in residential complexes, three components of collective perception, rationality and actuality have been identified as the main structure of the conceptual model of conventional wisdom in place. The achievements of the research show a direct and significant relationship between the three components of conventional wisdom - rationality, collective perception, and actuality- with the variable of place identity, which confirms the conceptual model of the research. Findings of the research show that among the mentioned components, collective perception is the most major and effective component affecting the place identity. This means that attention to physical-behavioral patterns such as values, beliefs, cultural beliefs, etc. play an essential role in creating a place identity.

منابع و مأخذ:

1. الکساندر، کریستوفر. (1386). معماری و راز جاودانگی: راه بی‌زمان ساختن. (مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اصلی اثر 1979).


2. ارباب، پارسا؛ عزیزی، محمد مهدی؛ و زبردست، اسفندیار. (1393). واکاوی ارتباط مدت‌زمان سکونت با شکل‌گیری هویت مکان در توسعه شهری جدید. فصلنامه علمی پزوهشی مطالعات شهری، 3(12)، 59-72.


3. الله دادی، بهاره. (1387). جستجویی در مفهوم شهر ایرانی. هفت شهر، 2(25 و 26)، 44-59.


4. ایروانی، محمود؛ و خداپناهی، محمدکریم. (1371). روان شناسی احساس و ادراک. تهران: انتشارات سمت.


5. پارسانیا، حمید. (1381). از عقل قدسی تا عقل ابزاری، علوم سیاسی، (19)، 7-16.


6. پاکزاد، جهانشاه. (1389). سیر اندیشه ها در شهرسازی. جلد دوم. تهران: انتشارات آرمانشهر.


7. پرتوی، پروین. (1382). مکان و بی مکانی؛ رویکردی پدیدارشناسانه. هنرهای زیبا، 14(14)، 40-50.


8. پوردیهیمی، شهرام. (1390). فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستایی،30(134)، 3-8.


9. پوردیهیمی، شهرام؛ مشایخ فریدنی، سعید؛ و نورتقانی، عبدالمجید. (1392). هویت و مسکن؛ بررسی ساز و کار تعامل هویت ساکنین و محیط و مسکونی. مسکن و محیط روستا، 32(141)، 3-18.


10. تابان، محسن؛ پورجعفر، محمدرضا؛ و پورمن، حسنعلی. (1391). هویت مکان؛ رویکردی پدیدار شناسانه. هویت شهر، 6(10)، 79-90.


11. دانشپور، سید عبدالهادی. (1379). بازشناسی مفهوم هویت در فضای عمومی شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، پردیس هنرهای زیبا، تهران.


12. جوان فروزنده، علی؛ و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن. هویت شهر، 5(8)،27-37.


13. حبیب، فرح؛ نادری، سید مجید؛ و فروزان گهر، حمیده. (1387). پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهر و هویت (کالبد شهر تابع هویت یا هویت تابع کالبد شهر؟). هویت شهر، 2(3)، 13-23.


14. حبیبی، سید محسن؛ و سید برنجی، سیده کهربا. (1395). رابطه خاطره‌انگیزی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی هویت شهری، نمونه موردی: میدان شهرداری رشت. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (17)، 329-342.


15. حبیبی، سید محسن. (1384). شهر بی خاطره، شهر بی هویت. شهرهای جدید، 3 و4(1 و2)، 14-18.


16. حبیبی، سید محسن. (1385). شهر جدید آستان های برای تکوین خاطره و حافظه شهری. همایش بین المللی شهرهای جدید، (شهریور 14-18)، تهران.


17. حیدری، علی اکبر؛ یزدانفر، سید عباس؛ و بهدادفر، نازگل. (1392). ارائه مدلی برای تبیین پارامترهای تأثیرگذار در معنای مکان در محیط‌های آموزشی نمونه موردی: مقایسه معنای مکان در دانشکده معماری و غیر معمار. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 4(5)، 62-49.


18. خطیبی، محمدرضا. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر: مطالعه موردی محدوده ورودی سنندج. هویت شهر، 7(13)، 63-73.


19. راپاپورت، آموس. (1366). منشا فرهنگی مجتمع‌های زیستی، (راضیه رضازاده، مترجم). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت.


20. شاطریان، محسن؛ سهراب زاده، مهران؛ امامعلی زاده، حسین؛ و حسینی زاده، سید سعید. (1396). بحران هویت و انزوای اجتماعی در شهرهای جدید و رابطه آن با رضایت از محل سکونت (مورد مطالعه: شهر جدید پردیس). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(28)، 111-134.


21. فکوهی، ناصر. (1392). هویت مکانمند و بی‌هویتی در فضای شهری: مطالعه موردی دو مجتمع مسکونی در شهر تهران. پژوهش‌های انسان شناسی ایران، 3(2)، 7-44.


22. صادقی فرشته، رؤیا؛ دانشگر مقدم، گلرخ؛ و دژدار، امید.) 1391). بررسی رابطه طرح کالبدی در مجتمع‌های مسکونی و حس دل بستگی به مکان در بین ساکنین مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی امام خمینی و امام رضا در همدان. مدیریت شهری، 10(30)، 253-264.


23. فیض، علیرضا. (1385). عرف عقلا. برهان و عرفان، (7). 107-121.


24. قنبرپور، مرجان؛ حیدری، علی اکبر؛ و قنبرپور، علی. (1395). ارائه مدلی یکپارچه از تعریف و ابعاد هویت مکان و تعیین شاخصه ای سازنده هویت؛ نمونه مورد مطالعه: ساکنین شهر شیراز. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 2(4 و 5)، 1-19.


25. غفوریان، میترا؛ و حصاری، الهام. (1395). بررسی عوامل و متغیرهای زمینه ای مؤثر بر رضایتمندی ساکنان از محیط مسکونی. مطالعات شهری، 5(18)، 91-100.


26. کاشی، حسین؛ و بنیادی، ناصر. (1392). تبیین مدل هویت مکان- حس تعلق و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا، 18(3)، 43-52.


27. کلالی، پرسا؛ و مدیری، آتوسا. (1391). تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل‌گیری حس مکان، هنرهای زیبا، 17(2)، 43-52.


28. لاوسون، برایان. (1391). زبان فضا. (علیرضا عینی فر، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


29. مطلبی، قاسم. (1388). رویکرد انسانی به توسعه پایدار محله‌ای، مجموعه مقالات اولین همایش توسعه محله‌ای چشم انداز توسعه پایدار. (اسفند 15-18)، تهران.


30. موسوی، سید یعقوب. (1387). بازسازی محله های شهری در چارچوب توسعه ی اجتماعی محله ای. مطالعات اجتماعی ایران، 2(2)، 99-123.


31. ولایت، حسین سید. (1382). مسکن برای زندگی بهتر(طراحی مجتمع مسکونی در منطقه 22 تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای زیبا، تهران.


32. هایدگر، مارتین. (1381). شعر، زبان و اندیشه رهایی، (عباس منوچهری، مترجم). تهران: انتشارات مولی.


33. Alexander, C., Ishikawa, S., & Silverstein Murray. (1977). A Pattern language. New York: Oxford University Press.


34. Amole, D. (2009). Residential Satisfaction in Students, Housing. Journal of Environmental Psychology, 29(1), 76-85.


35. Ardelt, M. (2012). Self-Reported Wisdom and Happiness: An Empirical Investigation. Happiness Study, 13(3), 481–499.


36. Bernardo, F., & Palma-Oliveira, J. M. (2016). Urban neighbourhoods and intergroup relations: The importance of place identity. Journal of Environmental Psychology, 45, 239-251.


37. Brezina, I. & Ritomský, A. (2010). Opinions of Culturally Diverse Sample of Asians on Wisdom. Sociológia, 42(6), 12-18.


38. Bricker, K.S., & Kerstetter, D.L. (2000). Level of specialization and place attachment: An exploratory study of whitewater Leisure Sciences, 22(4), 233-257.


39. Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M. & Ercolani A. P. (1999). Multidimensional perception of residential Environment Quality and neighborhood attachment in the urban environment. Journal of Environmental Psychology, 19(4), 331-352.


40. Casakin, H., Hernández, B., & Ruiz, C. (2015). Place attachment and place identity in Israeli cities: The influence of city size. Cities, 42(B), 224-230.


41. Ge, J., & Hokao, K. (2006). Research on Residential Lifestyles in Japanese Cities from the Viewpoints of Residential Preference, Residential choice and residential Satisfaction. Journal of Landscape and Urban Planning, 78(3), 165-178.


42. Bonaiuto, p. (2001). Meaning of place: every day experience and theoretical. Journal of Environmental psychology, 21(1), 5-16.


43. Hur, M., Naser, J. L., & Chun, B. (2010). Neighborhood Satisfaction, Physical and Perceived Naturalness and openness. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 52-59.


44. Javan Forouzandeh, A., & Motallebi, Gh. (2012). The Role of Open Spaces in Neighborhood Attachment Case Study: Ekbatan Town in Tehran Metropolis. International Journal of Architecture and Urban Development, 1(3), 11-20.


45. Kyle, G.T., Absher, J.D. & Graefe, A.R. (2003). The moderating role of place attachment on the relationship between attitude toward fees and spending preferences, Leisure Sciences, 25(1), 33-50.


46. Lane, B. M. (Ed.). (2006). Housing and dwelling: perspectives on modern domestic architecture. London and New York: Routledge.


47. Lewicka, M. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past. Journal of Environmental Psychology, 28(3), 209-231.


48. Marcus, C. (1995). House as a Mirror of Self: Exploring the Deeper Meaning of Home. Berkely, Calif: Conari Press.


49. Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. Urban Design, 3(1), 93-115.


50. Moore, R.L., & Graefe, A.R. (1994). Attachments to recreation settings: The case of rail-trail users. Leisure Sciences, 16(1), 17-31.


51. Nairn, I. (1965). The American Landscape, Random House. NewYork: Random House.


52. Proshansky, H. M., Fabian A. K., & Kaminoff, R. (1983). Place-Identity: Physical World Socialization of the Self. Journal of Environmental Psychology, 3(1), 57-83.


53. Proshansky, H. M. (1978). The City and Self- Environment and Behavior, 10(2), 147-169.


54. Duncan, J. s., (1981). housing and Identity: Cross-cultural perspective. London: Croom Helm.


55. Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.


56. Sattarzadeh, D. (2018). The Effect of Designing Urban Public Spaces on Place Attachment (Case study: Tabriz, Iran). Space ontology international journal, 7(4), 53-64.


57. Shamai, S. (1991). Sense of place: an empirical measurement. Geoforum, 22(3), 347-358.


58. Soini, K., Vaarala, H., & Pouta, E. (2012). Residents’ Sense of Place and Landscape Perceptions at the Rural–Urban Interface. Landscape and Urban Planning, 104(1), 124-134.


59. Twigger-Ross, C. L., & Uzzell, D. L. (1996). Place and Identity Process. Journal of Environmental Psychology 16(3), 205-220.


60. Ujang, N. (2012). Place Attachment and Continuity of Urban Place Identity. Social and Behavioral Sciences, 49, 156-167.


61. Williams, D.R., & Vaske, J.J. (2003). The measurement of place attachment: Validity and generalizability of a psychometric Forest Science, 49(6), 830-840.


62. Vaske, J.J., & Kobrin, K.C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior, The Journal of Environmental Education, 32(4), 16-21.