تبیین الگوی پایداری اجتماعی مکان، باهدف ارتقا کیفیت مکان در فضاهای آموزشی (نمونه موردی: دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز)

محورهای موضوعی : معماری

نسیبه بدری بنام ¹ , میر سعید موسوی ² , شبنم اکبری نامدار ³ , سلیمان ایرانزاده ⁴

1 - د انشجوی د کتری معماری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - استاد یار، گروه معماری، واحد تبریز، د انشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
4 - د انشیار، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1397/10/02 تاریخ پذیرش : 1398/09/04 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: پایداری اجتماعی, فضای آموزشی, الگوی پایداری, دانشکده معماری,

چکیده مقاله :

در عصر کنونی، پایداری، به‌عنوان یکی از فرآیندهای علی و معلولی صنعتی شدن، مطرح‌شده است و ضرورت‌های مکان پایدار، ارزیابی ها پیرامون مکان را موردتوجه قرار داده و پایداری اجتماعی مکان به معنای توانمندی مکان برای غلبه بر چالش‌ها و مسائل و واکنش بهینه به تغییرات محیط در بستر افزایش توجهات جهانی قرارگرفته است. این مطالعه، باهدف تبیین الگوی شاخصه های پایداری اجتماعی مکان در فضاهای آموزش معماری، به جهت ارتباط بین کیفیت آموزش و تعامل انسان-محیط، در قالب تحقیقی توسعه ای-کاربردی، با روش تحلیل عاملی، به‌صورت کتابخانه ای و میدانی، در دو فاز مطالعه کیفی و کمی صورت گرفته است. محدوده تحقیق به دانشکده معماری دانشگاه هنراسلامی تبریز تحدید شده و نمونه گیری با روش‌های ترکیبی بنیادی به دو صورت هدفمند و تصادفی بوده است. نتایج، نشان از تأثیر شش عامل، تناسبات عملکردی فضا، هویت مندی مکان و تعاملات اجتماعی، خوانایی و تناسبات زمینه ای، سرزندگی و زیبایی شناسی بصری، آسایش محیطی و تأمین شرایط رفاهی بر پایداری اجتماعی مکان را دارد.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, with the emergence of instabilities and their numerous disadvantages hindering the path of development and progress, the paradigm of stability has to the picture and one of the concepts discussed in the paradigm of durability – stability – is the Social Durability, which directs attention toward the demands and qualitative reactions of individuals to the present space. The general interest in the subject of durability and stability which has turned into a strong trend in the contemporary architecture of the world demands a kind of critical reassessment to expurgate and augment the dialog of durability in architecture. In an architectural scale, durability discusses space; therefore, architectural space plays an important role in shaping human behaviors and actions, it plays the role of an institution and a socially acceptable resource. If space bears a meaningful quality, it will change into a specific kind of space which is intertwined with human norms and values and thus is called a place. The qualitative factors refer to social durability and effect spatial quality to be raised, as well as fitting within the limitations of the concept of “place”, are well known as factors of place durability; which means that the place can handle challenges and problems and adequately react to outside changes. Higher education, as a scientific institution, is obliged to train the skilled workforce in order to attain coordination with the daily changes in our country. Research shows a link between educational quality and human-environment connection. Consequently, achieving social durability of place in educational space is imperative. This research is carried out with the goal of demonstrating the factors of social durability of place and presenting its pattern in architectural educational spaces in the form of developmental and applied research, using an elemental analysis procedure and considering the influential role of a server. Data collection was carried out in two procedures: library and free and in qualitative and quantitative phases. The research was limited to the Architecture Department of the Islamic Art University of Tabriz and sampling was performed in two fundamental combinational procedures: random and deliberate. The results of this research show that the social durability of the place is influenced by a variety of factors which overall, are there to supply the requirements of the servers; and these factors are dependent on each other and to supply them, all factors are required. Also, the results demonstrate and illustrate the effects of six factors on the durability of place: 1)- functional proportions of space (the accordance of demands and the framework conditions of space), 2)- place identity and social interactions, 3)- legibility and proportions of background, 4)- liveliness and visual aesthetics, 5)- comfort of the environment 6) -providing welfare which are all influential.  To conclude, the results reveal and determine that resolving the physiological necessities and the need for safety and security were the prior importance for students, in compare with the resolution of needs for attachment and cognitive and aesthetic issues were second place importance.

منابع و مأخذ:

آلتمن، ایروین. (1382). محیطورفتاراجتماعی،خلوت،فضایشخصی،قلمرووازدحام. (جواهر افسر و علی نمازیان، مترجمان). تهران: دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اصلی اثر 1975).

الکساندر، کریستوفر. (1396). معماری و راز جاودانگی. (مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). (ویراست سوم). تهران: انتشارات روزبه.

اوستروفسکی، واتسلاف. (1387). شهرسازیمعاصر. (لادن اعتضادی، مترجم). (چاپ دوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ایرانمنش، محمد؛ و خواجه­پور، الهام. (1393). آموزش معماری پایدار یا آموزش پایدار معماری. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 19(1)، 83-92.

جاودان، مجتبی؛ و رکن­الدین­افتخاری، عبدالرضا. (1389). اندازه­گیری شاخص‌های توسعه پایدار اجتماعی در حوزه­های روستایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد: بخش سربند (شهرستان شازند- استان مرکزی). کاربرد سنجش از راه دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه­ریزی. 1(1)، 65-78.

جیکوبز، جین. (1392). مرگوزندگیشهرهایبزرگآمریکایی. (حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، مترجمان). تهران: دانشگاه تهران، (نشر اصلی اثر).

چاهوشی­ساروی، سیده فاطمه؛ و جلالی­مطهری، ستاره السادات. (1395). بررسی جایگاه فرهنگ و نیازهای انسان در معماری بومی تبرستان با رویکرد پایداری اجتماعی. کنفرانس بین‌المللی مهندسی معماری و شهرسازی. تهران: دبیرخانه دائمی کنفرانس.

حسن­زاده، زهرا؛ و فرخ زاد، محمد. (1396). مروری بر شاخص‌های پایداری اجتماعی در معماری و شهرسازی. سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. شیراز.

حکیم­زاده، فرزاد؛ و عبدالملکی، جمال. (1390). پروپوزال نویسی در مطالعات کیفی و ترکیبی. چاپ اول، جامعه شناسان، تهران.

حنیفه، فاطمه؛ رشیدکلویر، حجتالله؛ کاسه­گر محمدی، شعیب؛ و ابوالقاسمی، عباس. (1397). پیش­بینی تمایلات اجتماعی بر اساس شاخص‌های قلمروگرایی در ساکنین مجتمع­های مسکونی شهر رشت. معماری و شهرسازی پایدار، 6(2)، 85-96.

راجرز، ریچارد. (1384). معماران بزرگ و طراحی پایدار. (حمید حسینمردی، مترجم)، آبادی، 14(7)، 110-114.

رزمجوی، رها؛ و نصر، طاهره. (1394). راهکارهای پایداری اجتماعی در معماری امروز شیراز (در بررسی مؤلفه‌های معماری زندیه). همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. اردیبهشت 17، (1-16). رشت: دانشگاه پیام نور استان گیلان. بازیابی 20 آبان، 1397، از https: //www.civilica.com/paper- NCIIAU01_181.html.

رضوانی، محمدرضا؛ مطیعی­لنگرودی، سیدحسن؛ پورطاهری، مهدی؛ و عزیزی، فاطمه. (1394). مهاجرپذیری و توسعه پایدار اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای مهاجرپذیر منطقه کلان‌شهری تهران 1). فصلنامهبرنامه­ریزیمنطقه­ای، 19(5)، 71-84.

زبردست، اسفندیار. (1396). کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای مورد پژوهی: سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلان‌شهر تهران. نشریههنرهایزیبا-معماریوشهرسازی، 22(2)، 5-18.

سجادی، ژیلا؛ و محمدی، کاوه. (1390). تحلیل اجتماعی فضایی در بافت­های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر سردشت). برنامه­ریزی شهری، 2(6)، 55-70.

سلحشور، نیما. (1388). طراحی معماری ایستگاه­های قطار ­شهری. تهران: انتشارات کارور.

شجاع، حامد؛ و سجادزاده، حسن. (1394). چگونگی استفاده از فضاهای باز در مجتمع­های تجاری برای برقراری پایداری و تعادل اجتماعی. کنفرانس ملی مهندسی معماری، عمران و توسعه کالبدی. اردیبهشت 3، (1-11). کوهدشت: شهرداری کوهدشت. بازیابی 10 مهر، 1397، از https: //www.civilica.com/paper- ACPD01-201.html..

شولتز، کریستین نوربرگ. (1381). معماری: حضور،زبانومکان. (علیرضا سید­احمدیان، مترجم)، تهران: معمار نشر.

شیعه، اسماعیل؛ دانشپور، سیدعبدالهادی؛ و روستا، مریم. (1396). تدوین مدل شاخص‌های مکانی پایداری اجتماعی به کمک روش دلفی و تکنیک شانون. معماریوشهرسازیآرمان­شهر، 19، 119-129.

صادقی، علیرضا؛ پناهی، نیلوفر؛ و زارع، پریسا. (1397). تبیین کیفیت‌های محیطی مؤثر بر مشارکت شهروندان در عرصه­های عمومی شهری به‌عنوان بعد اجتماعی توسعه پایدار (مورد پژوهی: شهر شیراز). معماری و شهرسازی پایدار، 6(2)، 17-33.

صدقی بوکانی، ناصر؛ سید عباس­زاده، میرمحمد؛ قلعه­ای، علیرضا؛ مهاجران، بهناز؛ و باقری­مجد، روح­اله. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر بهره­وری و ارتقای کیفیت مراکز و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی منطقه 2. مدیریت بهره­وری، 29(8)، 119-142.

ضرغامی، اسماعیل. (1387). اصول پایداری اجتماعی در مجتمع­های مسکونی. تهران: دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران.

طاهریان، مونا؛ زارع، لیلا؛ و شومال، سعید. (1394). تأثیر فرهنگ ایرانی بر معماری اسلامی مسکونی ایران با رویکرد پایداری اجتماعی. همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی. اردیبهشت 17، (1-13). رشت: دانشگاه پیام نور استان گیلان. بازیابی 20 آبان، 1397، از https: //www.civilica.com/paper- NCIIAU01_264.html.

غفوریان، میترا؛ افشین مهر، وحید؛ و نوروزی­زاده، زهرا. (1396). بازشناسی مؤلفه­های پایداری اجتماعی مؤثر بر افزایش تعاملات اجتماعی در مجموعه­های مسکونی (مطالعه موردی: محله اباذر، تهران). هویت شهر، 30(11)، 31-44.

گل، یان. (1387). زندگیدرفضایمیانساختمان‌ها. (شیما شصتی، مترجم). تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

لنگ، جان. (1383). آفرینشنظریهمعماری: نقشعلومرفتاریدر طراحیمحیط. (علیرضا عینی­فر، مترجم). تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

مافی، عزت اله؛ و عبداله­زاده، مهدی. (1396). ارزیابی پایداری اجتماعی کلان‌شهر مشهد. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 15، 8(1)، 65-78.

محمدی­مقدم، یوسف. (1386). شاخص‌های بهره­وری در دانشگاه علوم انتظامی، فصلنامۀ دانش انتظامی،9(14)، 184-201.

مهرگان، حسین؛ رستگار­دولت­آباد، امین؛ و اسماعیل­دخت، محمد­رضا. (1392). سهم اجتماع­پذیری معماری در طراحی معماری پایدار، کنفرانس بین‌المللی مهندسی معماری و شهرسازی. تهران: دبیرخانه دائمی کنفرانس.

نوری، فاطمه؛ و مهروان، عباس. (1395). سنجش ابعاد پایدارى اجتماعى در فضاى فرهنگى نگارخانه (نمونه موردى: نگارخانه کلهر شهر کرمانشاه). مطالعاتمحیطىهفتحصار، 17(5)، 25-34.

واعظ­زاده، ساجده؛ نقدی، اسدالله؛ و ایاسه، علی. (1394). مؤلفه‌های پایداری اجتماعی در برنامه‌های توسعه ایران. مطالعاتتوسعهاجتماعیایران، 7(2)، 45-59.

وزیری، وحید. (1391). بهبود بهره­وری فضاهای آموزشی با رویکرد به نقش بهره­بردار در روند ساماندهی فیزیکی محیط کلاس، پایان­نامه دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.

Agenda 21. (1992). United Nations Conference on Environment Development. UN: Brazil.

Cerny, B. A., & Kaiser, HF. (1977). A study of a measure of sampling adequacy for factor-analytic correlation matrices. Multivar Behav Res., 12(1), 43-47.

Chan, E. & Lee, G.K.L. (2008). Critical Factors for Improving Social Sustainability of Urban Renewal Projects. Social Indicators Research, (85)2, 243.

Choguill, C. L. (2008). Developing sustainable neighborhood. Habitatinternational,32(1).41-48.

Colantonio, A. (2008). Traditional and emergingprospect in social sustainability. Measuring socialsustainability: Best practice from urban renewalin the EU. Headington, Oxford Brookes University: Oxford Institute for Sustainable Development (OISD). international land markets group.

Comrey, A. L. (1978). Common methodological problems in factor analytic studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 46, 648-659.

Dempsey,N., Bramley, G., Power, S., & Brown, C. (2011).The social dimention of sustainable development: defining urban social sustainability.Sustainable development,19, 289-300.

Dempsey, N., Bramley, G., Power, S., & Brown, C. (2009). The Social Dimension of Sustainable Development; Defining Urban Social Sustainability, Sustainable Development, (17), 56. Retrieved April 07, 2018, from www.interscience.wiley.com /DOI: 10.1002/sd.417.

Holmberg, J., & Sandbrook, R. (1992). Sustainable development: what is to be done?’, in Holmberg, J. (ed.) Policies for a Small Planet, Earthscan, London, 19–38.

Howard, M. C. (2016). A Review of Exploratory Factor Analysis Decisions and Overview of Current Practices: What We Are Doing and How Can We Improve?.International Journal of Human-Computer Interaction,32(1), 51-62.

Madanipour, A. (2000). Design of Urban Space: An Inquiry into a Social-spatial Process (F. Mortezaee, Trans.). Tehran: Processing and Urban Planning Co.

Maslow, A. H. (1977). Motivation und Personlichkeit. Olten: Walter.

Mckenzie, S. (2004). Social Sutainable: Towards some definitions, Hawke ResearchInstitute. University of South Australia: http://www.hawkecentre.unisa.edu.au/institute/

Mutlak, N., & Schwarze, R. (2013). Elements of a theory of social sustainability. Taking stock of socialscience approaches, unpublished manuscript (available from the authors): https://www.researchgate.net/publication/259465973

Newman, O. (1996). Creating Defensible Space. Philadelphia: Diane Pub Co.

Rapoport, A. (1981). Identity and Environment:Cross-cultural perspective. London: Billing and sons limited.

Widok, A. (2009). Social Sustainability: Theories, Concepts, Practicability. Berlin: Shaker Verlag.

World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future, Oxford University Press: Oxford.