پیامدهای اقتصاد نفتی در عصر پهلوی دوم بر ساختار سیاست در جامعه ایران

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

حسین حسین زاده ¹ , فریدون اکبرزاده ² , لنا عبدالخانی ³ , حامد محقق نیا ⁴

1 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه ازاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه ازاد اسلامی، اهواز، ایران
4 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه ازاد اسلامی، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1399/08/06 تاریخ پذیرش : 1400/10/27 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: ساواک, ارتش, اقتصاد نفتی, حزب رستاخیز, سازمان برنامه و بودجه,

چکیده مقاله :

اقتصاد ایران ایران در دهۀ دوم حکومت محمدرضا شاه، بیش از پیش به سوی رانتیر شدن و نفتی شدن پیش رفت. با ملی شدن صنعت نفت درآمدهای نفتی به ایران تعلق قرار گیرفت و اگر چه پس از آن کنسرسیوم نفتی برای استخراج و فروش نفت ایران به وجود آمد، اما رفته رفته جایگاه نفت در اقتصاد و به تبع آن سیاست ایران ویژه و بسیار تأثیرگذار شد، به حدی که رانت نفت موجب شکل‌گیری بیش از پیش دولت رانتیر نفتی‌ای شد شد که پیامدهای داخلی و خارجی زیادی برای ایران در بر داشت. در این مقاله، با روش تحلیلی-توصیفی، به این پرسش پرداخته می‌شود که مهم‌ترین پیامدهای نفتی شدن اقتصاد برای سیاست و دولت در ایران، در ابعاد داخلی چه بود؟ از مهم‌ترین دستاورد داخلی این وابستگی ایجاد نهادهای اداری، سیاسی و امنیتی، در پرتو درآمدهای نفتی و اصلاحات از بالا از سوی شاه بیش از هر چیز متکی بر درآمدهایی بود که از قِبَلِ نفت به دست آورده بود.

چکیده انگلیسی:

Iran's economy in the second decade of Mohammad Reza Shah's rule, Iran became more and more rent-seeking and oil-rich. With the nationalization of the oil industry, oil revenues belonged to Iran, and although after that an oil consortium was formed to extract and sell Iranian oil, but gradually the position of oil in the economy and consequently Iran's policy became special and very influential. To the extent that oil rents led to the formation of an oil rentier government, which had many internal and external consequences for Iran. In this article, using analytical-descriptive method, the question is what were the most important consequences of "oiling" the economy for politics and government in Iran, in internal dimensions? One of the most important internal achievements of this dependence was the establishment of administrative, political and security institutions, in the light of oil revenues and reforms from above, by the Shah relying more than anything on the revenues he had earned from oil