بررسی نگرش زیست محیطی و راهکارهای تقویت آن (مطالعه موردی: دانشجویان کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی)
محورهای موضوعی : آب و محیط زیستابوالمحمد بندری 1 , امید جمشیدی 2
1 - کارشناس ارشد رشته مدیریت کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
2 - استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران * (مسوول مکاتبات)
کلید واژه: راهکارهای بهبود, نگرش زیست‌محیطی, دانشجویان کشاورزی,
چکیده مقاله :
امروزه یکی از مسائل بحران زا و مهم پیش روی بشر، چالش های زیست‌محیطی است. یکی از عوامل اصلی این بحران، عدم توجه و ناکافی بودن آموزش های زیست‌محیطی است. شناخت وضعیت نگرش دانشجویان به‌عنوان یکی از قشرهای تأثیرگذار جامعه و راهکارهای تقویت آن می‌تواند زمینه‌ساز برنامه ریزی آتی به‌منظور بهبود وضعیت دانش و آگاهی زیست‌محیطی گردد. از این رو هدف تحقیق حاضر بررسی وضعیت نگرش زیست‌محیطی و راهکارهای تقویت آن در بین دانشجویان دانشکده کشاورزی محقق اردبیلی بود.تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق حاضر دانشجویان کشاورزی دانشکده کشاورزی محقق اردبیلی (1929=n) بود که با فرمول کوکران 140 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه بود که روایی آن با استفاده از پنل متخصصین و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت.یافته‌های پژوهش نشان داد به طورکلی دانشجویان دارای دیدگاه زیست محیطی نسبتاً مثبتی می‌باشند. همچنین نتایج تحلیل همبستگی پیرسون و اسپیرمن نشان داد که رابطه معناداری بین دیدگاه دانشجویان مورد مطالعه بر اساس متغیرهای سن، درآمد، مقطع و رشته تحصیلی، تحصیلات پدر و مادر، بعد خانوار، ترم تحصیلی، واحدگذرانده و میزان استفاده از منابع اطلاعاتی وجود دارد. تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که پنج متغیر بهبود راهکارها، منابع اطلاعاتی، معدل، ترم تحصیلی و سن 51 درصد واریانس سطح نگرش زیست محیطی دانشجویان کشاورزی را تبیین می‌کنند. اگرچه دانشجویان مورد بررسی دارای نگرش نسبتاً مطلوبی نسبت به محیط زیست بودند اما به منظور ختم این نگرش به رفتار مسئولانه باید اقدامات متعددی در سطح خرد و کلان انجام پذیرد. بسترسازی مناسب برای ارائه آموزش های لازم توسط مراجع آموزشی مسئول، می تواند دیدگاه دانشجویان را به‌سوی حفاظت از محیط‌زیست مساعدتر نموده و با ایجاد تشکل‌های حامی محیط‌زیست و حمایت از آنها علاوه بر بهبود نگرش زیست محیطی اقدامات عملی نیز در جهت حفظ محیط زیست انجام پذیرد.
Background and Objectives: Nowadays, environmental challenges are one of the major and critical issues confronting humanity. One of the main causes of this crisis is lack of attention and environmental education. Understanding the attitudes towards environment of students as one of the most influential community could be basis for future planning in order to improve knowledge and awareness of the environment. So this study was aimed to investigate the agricultural student’s attitude towards environment and identify strategies to improve it.Method: This study is an applied research which utilized survey method. Target population was agricultural student of the university of Mohaghegh Ardabili (n=1929) which applying Cochran formula sample size determined as 140 people and using stratified sampling method information gathered. Research tool was a questionnaire which its validity approved by panel of expert and its reliability evaluated by Alpha Cronbach coefficient.Results: The result of study showed that participants had a relatively positive attitude toward environment. Also the Pearson and Spearman correlation coefficient indicated that there was significant relation between attitudes and some independent variables. Regression analysis showed that 5 variables including strategies improvement, information resources, GPA, current educational semester and age defined 51% of dependent variance.Conclusion: Although students had a relatively positive attitude toward environment but to lead this attitude to responsible environmental behavior, several actions must be performed on micro and macro levels. Prepare basis to provide necessary training by the responsible educational agent could lead student attitude to suitable level. Also by creating a supportive environment NGOs and supplying them, improving their environmental attitudes as well as actions carried out in order to protect the environment are accessible.
1- رستمی، اسماعیل. 1389. رابطه سطح آگاهی و نگرش زیست‌محیطی دانش آموزان مقطع متوسطه با متغیرهای جمعیت شناختی در شهرستان کوه دشت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش محیط‌زیست، دانشگاه پیام نور استان تهران، واحد ری، صص 97-1.
2- نظری، روح‌الله؛ و همکاران. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر آلودگی محیط‌زیست در ایران طی دوره 53-1392، فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 60-48.
3- هوشمندان مقدم فرد، زهرا؛ و همکاران. 1395. مؤلفه‌های اثرگذار بر آگاهی زیست‌محیطی هنرجویان کشاورزی زنجان، فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، شماره 37، صص 84-73.
4- اسمعیلی، سمیه و میردامادی، سید مهدی. 1389. بررسی تأثیر میزان تجربه و علاقه مشارکت‌کنندگان در کلینک‌های گل و گیاه بر دانش، مهارت و بینش آنان نسبت به محیط‌زیست سالم، مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، سال سوم، شماره 4، صص 30-16.
5- سیروس مهر، نادیا. 1392. بررسی تأثیر آموزش در ارتقاء آگاهی مردم بومی، درباره اهمیت زیست‌محیطی دریاچه ارومیه (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز) پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش محیط‌زیست، دانشگاه پیام نور استان تهران، واحد ری، صص 91-1.
6- Fah, L.Y. and Sirisena, A. 2014. Relationships between the knowledge, attitudes, and behavior dimensions of environmental literacy: a structural equation modeling approach using smartly. Journal Pemikir Pendidikan, 5.
7- ایزدی، فاطمه؛ و همکاران. 1392. برآورد میزان آگاهی‌های زیست‌محیطی دانش آموزان روستایی و رابطه آن با آگاهی والدین و مربیان مطالعه موردی: دانش آموزان دوره راهنمایی روستاهای منطقه جی اصفهان، پژوهش‌های روستایی، دوره 4، شماره 4، صص 792-777.
8- همتی، زهرا و شبیری، سید محمد. 1394. تحلیلی بر مؤلفه‌های ارتقای فرهنگ محیط زیستی مطالعۀ موردی: شهروندان شهر شیراز، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هشتم، شماره 4، صص 215- 197.
9- رضائی، مهدیه؛ و همکاران. 1395. تأثیر برنامه‌های محیط زیستی رادیو بر ارتقای سواد محیط زیستی دانشجویان، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 54-41.
10- رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. 1391، بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت‌ها و تنگناها، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 65، صص 257-233.
11- کریم زاده، سارا. 1389. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست‌محیطی (مصرف انرژی)، پایان‌نامه، کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام نور، دانشگاه تهران، صص 97-1.
12- احمدوند، مصطفی و نوری پور، مهدی. 1389. نگرش زیست‌محیطی دانشجویان کشاورزی دانشگاه یاسوج: تحلیلی جنسیتی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 6، شماره 2، صص 13-1.
13- صالحی، صادق؛ و همکاران. 1394. بررسی نگرش و رفتار مسئولانه دانشجویان نسبت به محیط‌زیست (مطالعه موردی: دانشجویان استان مازندران)، پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 6، شماره 11، صص 276-265.
14- حمیدیان. علی. 1390. لزوم توجه به فرهنگ زیست‌محیطی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تهران)، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، نخستین همایش باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، صص 12-1.
15- علوی مقدم، سید محمدرضا؛ و همکاران. 1391. ارزیابی آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در خصوص محیط‌زیست، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره چهاردهم، شماره چهار، صص 154-148.
16- غنچی، مستانه؛ و همکاران. 1391. تحلیل عاملی مؤلفه‌های مدیریتی تأثیرگذار بر کیفیت آموزش عالی از دیدگاه اعضای هیات علمی پردیس‌های کشاورزی دانشگاه تهران، پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، سال پنجم، شماره 2، صص 18-1.
17- غزانی، عزت اله و بیژنی، مسعود. 1395. کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست محیط گرایانه کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک (موردمطالعه: کشاورزان شالی‌کار بخش مرکزی شهرستان ساری)، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 47-2، شماره 1، صص 91-81.
18- اکبری، رؤیا؛ و همکاران. 1388. بررسی نگرش دانشجویان کشاورزی نسبت به اشتغال در بخش کشاورزی (مطالعه موردی: دانشگاه بوعلی سینا همدان). مجله پژوهش‌های آموزش و ترویج کشاورزی، سال 2، شماره 4، صص 102- 91.
19- زلیخایی سیار، لیلا و لطیفی، سمیه. 1390. بررسی نگرش دانشجویان علمی کاربردی جهاد کشاورزی استان همدان نسبت به خوداشتغالی. همایش ملی اشتغال دانش‌آموختگان کشاورزی و منابع طبیعی، صص 154-145.
20- موحدی، رضا؛ و همکاران. 1389. راهکارهای بهبود وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان رشته های کشاورزی (مطالعه موردی دانشگاه بوعلی سینا همدان)، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 3، شماره 4، صص 98-86.
21- خوش فر، غلام‌رضا؛ و همکاران. 1394. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آگاهی‌های زیست‌محیطی روستاییان مطالعه موردی: دهستان جاغرق شهرستان بینالود، پژوهش‌های روستایی، دوره ۶، شماره 1، صص 158-137.
22- سبزهای، محمدتقی؛ و همکاران. 1395. بررسی رابطه بین آگاهی، نگرش و رفتار حامی محیط‌زیست دانشجویان دختر دانشگاه قم، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 16-5.
23- یزدانی، هیمن و شمس، علی. 1395. تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار زیست‌محیطی روستاییان شهرستان مریوان، فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، سال 4، شماره 4، صص 85-75.
24- فردوسی، سیما؛ و همکاران. 1386. رابطۀ بین دانش زیست‌محیطی و رفتارهای محافظت از محیط، پژوهشنامه علوم انسانی: شماره 5، صص 266-253.
25- میردامادی، مهرداد؛ و همکاران. 1389. بررسی میزان آگاهی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران از حفاظت محیط‌زیست، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره دوازدهم، شماره یک، صص 216-203.
26- صالحی، صادق و قائمی اصل، زهرا. 1392. بررسی رابطه آموزش زیست‌محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط‌زیست (موردمطالعه: دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه شهر بابل)، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 1، شماره 3، صص 79-69.
27- Sudarmadi, S. Suzuki, S. Kawada, T. Netti, H. Soemantri, S. and Tugaswati, A.T. 2001. A survey of perception, knowledge, awareness, and attitude in regard to environmental problems in a sample of two different social groups in Jakarta, Indonesia. Environment, development and sustainability, 3(2), pp.169-183.
28- Wallner, A. Hunziker, M. and Kienast, F. 2003. Do natural science experiments influence public attitudes towards environmental problems? Global environmental change, 13(3), pp.185-194.
29- صادق صالحی، صادق و پازُکی نژاد، زهرا. 1392. محیط‌زیست در آموزش عالی: ارزیابی دانش زیست‌محیطی دانشجویان دانشگاههای دولتی مازندران، دو فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، سال دوم، شماره چهارم، پاییز و زمستان 1392، صص 220-200.
30- چهار سوقی امین، حامد؛ و همکاران. 1395. گرایش دانشجویان سال آخر علوم کشاورزی دانشگاههای استان ایلام به اشتغال در بخش تعاون، تعاون و کشاورزی، سال 3، شماره 11، صص 76-54.
31- عزیزی، وحید؛ و همکاران. 1392. تحلیل نگرش دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر همدان نسبت به حفاظت از محیط‌زیست، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال اول، شماره 4، صص 28-20.
32- عشوری، داریوش. 1393. عوامل مؤثر بر پذیرش شیوههای حفاظت از آب‌وخاک توسط کشاورزان خرده‌پا در دشت فومنات استان گیلان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، صص 204-1.
33- صالحی عمران، ابراهیم و آقامحمدی، علی. 1387. بررسی دانش، نگرش و مهارتهای زیست محیطی معلمان آموزش دوره ابتدایی استان مازندران. مجله تعلیم و تربیت. شماره 95
34- Carvalho Maffia, A. M.; Silvia, E. & Goncalves, L. A. 2011.Environment and Environmental Awareness: How University Students Conceive and Act, Maringa, 33)2): 209-214.
_||_1- رستمی، اسماعیل. 1389. رابطه سطح آگاهی و نگرش زیست‌محیطی دانش آموزان مقطع متوسطه با متغیرهای جمعیت شناختی در شهرستان کوه دشت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش محیط‌زیست، دانشگاه پیام نور استان تهران، واحد ری، صص 97-1.
2- نظری، روح‌الله؛ و همکاران. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر آلودگی محیط‌زیست در ایران طی دوره 53-1392، فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 60-48.
3- هوشمندان مقدم فرد، زهرا؛ و همکاران. 1395. مؤلفه‌های اثرگذار بر آگاهی زیست‌محیطی هنرجویان کشاورزی زنجان، فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، شماره 37، صص 84-73.
4- اسمعیلی، سمیه و میردامادی، سید مهدی. 1389. بررسی تأثیر میزان تجربه و علاقه مشارکت‌کنندگان در کلینک‌های گل و گیاه بر دانش، مهارت و بینش آنان نسبت به محیط‌زیست سالم، مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، سال سوم، شماره 4، صص 30-16.
5- سیروس مهر، نادیا. 1392. بررسی تأثیر آموزش در ارتقاء آگاهی مردم بومی، درباره اهمیت زیست‌محیطی دریاچه ارومیه (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز) پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش محیط‌زیست، دانشگاه پیام نور استان تهران، واحد ری، صص 91-1.
6- Fah, L.Y. and Sirisena, A. 2014. Relationships between the knowledge, attitudes, and behavior dimensions of environmental literacy: a structural equation modeling approach using smartly. Journal Pemikir Pendidikan, 5.
7- ایزدی، فاطمه؛ و همکاران. 1392. برآورد میزان آگاهی‌های زیست‌محیطی دانش آموزان روستایی و رابطه آن با آگاهی والدین و مربیان مطالعه موردی: دانش آموزان دوره راهنمایی روستاهای منطقه جی اصفهان، پژوهش‌های روستایی، دوره 4، شماره 4، صص 792-777.
8- همتی، زهرا و شبیری، سید محمد. 1394. تحلیلی بر مؤلفه‌های ارتقای فرهنگ محیط زیستی مطالعۀ موردی: شهروندان شهر شیراز، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هشتم، شماره 4، صص 215- 197.
9- رضائی، مهدیه؛ و همکاران. 1395. تأثیر برنامه‌های محیط زیستی رادیو بر ارتقای سواد محیط زیستی دانشجویان، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 54-41.
10- رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. 1391، بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت‌ها و تنگناها، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 65، صص 257-233.
11- کریم زاده، سارا. 1389. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست‌محیطی (مصرف انرژی)، پایان‌نامه، کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام نور، دانشگاه تهران، صص 97-1.
12- احمدوند، مصطفی و نوری پور، مهدی. 1389. نگرش زیست‌محیطی دانشجویان کشاورزی دانشگاه یاسوج: تحلیلی جنسیتی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 6، شماره 2، صص 13-1.
13- صالحی، صادق؛ و همکاران. 1394. بررسی نگرش و رفتار مسئولانه دانشجویان نسبت به محیط‌زیست (مطالعه موردی: دانشجویان استان مازندران)، پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 6، شماره 11، صص 276-265.
14- حمیدیان. علی. 1390. لزوم توجه به فرهنگ زیست‌محیطی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تهران)، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، نخستین همایش باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، صص 12-1.
15- علوی مقدم، سید محمدرضا؛ و همکاران. 1391. ارزیابی آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در خصوص محیط‌زیست، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره چهاردهم، شماره چهار، صص 154-148.
16- غنچی، مستانه؛ و همکاران. 1391. تحلیل عاملی مؤلفه‌های مدیریتی تأثیرگذار بر کیفیت آموزش عالی از دیدگاه اعضای هیات علمی پردیس‌های کشاورزی دانشگاه تهران، پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، سال پنجم، شماره 2، صص 18-1.
17- غزانی، عزت اله و بیژنی، مسعود. 1395. کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست محیط گرایانه کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک (موردمطالعه: کشاورزان شالی‌کار بخش مرکزی شهرستان ساری)، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 47-2، شماره 1، صص 91-81.
18- اکبری، رؤیا؛ و همکاران. 1388. بررسی نگرش دانشجویان کشاورزی نسبت به اشتغال در بخش کشاورزی (مطالعه موردی: دانشگاه بوعلی سینا همدان). مجله پژوهش‌های آموزش و ترویج کشاورزی، سال 2، شماره 4، صص 102- 91.
19- زلیخایی سیار، لیلا و لطیفی، سمیه. 1390. بررسی نگرش دانشجویان علمی کاربردی جهاد کشاورزی استان همدان نسبت به خوداشتغالی. همایش ملی اشتغال دانش‌آموختگان کشاورزی و منابع طبیعی، صص 154-145.
20- موحدی، رضا؛ و همکاران. 1389. راهکارهای بهبود وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان رشته های کشاورزی (مطالعه موردی دانشگاه بوعلی سینا همدان)، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 3، شماره 4، صص 98-86.
21- خوش فر، غلام‌رضا؛ و همکاران. 1394. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آگاهی‌های زیست‌محیطی روستاییان مطالعه موردی: دهستان جاغرق شهرستان بینالود، پژوهش‌های روستایی، دوره ۶، شماره 1، صص 158-137.
22- سبزهای، محمدتقی؛ و همکاران. 1395. بررسی رابطه بین آگاهی، نگرش و رفتار حامی محیط‌زیست دانشجویان دختر دانشگاه قم، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 16-5.
23- یزدانی، هیمن و شمس، علی. 1395. تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار زیست‌محیطی روستاییان شهرستان مریوان، فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، سال 4، شماره 4، صص 85-75.
24- فردوسی، سیما؛ و همکاران. 1386. رابطۀ بین دانش زیست‌محیطی و رفتارهای محافظت از محیط، پژوهشنامه علوم انسانی: شماره 5، صص 266-253.
25- میردامادی، مهرداد؛ و همکاران. 1389. بررسی میزان آگاهی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران از حفاظت محیط‌زیست، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره دوازدهم، شماره یک، صص 216-203.
26- صالحی، صادق و قائمی اصل، زهرا. 1392. بررسی رابطه آموزش زیست‌محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط‌زیست (موردمطالعه: دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه شهر بابل)، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 1، شماره 3، صص 79-69.
27- Sudarmadi, S. Suzuki, S. Kawada, T. Netti, H. Soemantri, S. and Tugaswati, A.T. 2001. A survey of perception, knowledge, awareness, and attitude in regard to environmental problems in a sample of two different social groups in Jakarta, Indonesia. Environment, development and sustainability, 3(2), pp.169-183.
28- Wallner, A. Hunziker, M. and Kienast, F. 2003. Do natural science experiments influence public attitudes towards environmental problems? Global environmental change, 13(3), pp.185-194.
29- صادق صالحی، صادق و پازُکی نژاد، زهرا. 1392. محیط‌زیست در آموزش عالی: ارزیابی دانش زیست‌محیطی دانشجویان دانشگاههای دولتی مازندران، دو فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، سال دوم، شماره چهارم، پاییز و زمستان 1392، صص 220-200.
30- چهار سوقی امین، حامد؛ و همکاران. 1395. گرایش دانشجویان سال آخر علوم کشاورزی دانشگاههای استان ایلام به اشتغال در بخش تعاون، تعاون و کشاورزی، سال 3، شماره 11، صص 76-54.
31- عزیزی، وحید؛ و همکاران. 1392. تحلیل نگرش دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر همدان نسبت به حفاظت از محیط‌زیست، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال اول، شماره 4، صص 28-20.
32- عشوری، داریوش. 1393. عوامل مؤثر بر پذیرش شیوههای حفاظت از آب‌وخاک توسط کشاورزان خرده‌پا در دشت فومنات استان گیلان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، صص 204-1.
33- صالحی عمران، ابراهیم و آقامحمدی، علی. 1387. بررسی دانش، نگرش و مهارتهای زیست محیطی معلمان آموزش دوره ابتدایی استان مازندران. مجله تعلیم و تربیت. شماره 95
34- Carvalho Maffia, A. M.; Silvia, E. & Goncalves, L. A. 2011.Environment and Environmental Awareness: How University Students Conceive and Act, Maringa, 33)2): 209-214.