مدلیابی روابط علی میان مولفه های کالبدی بر همبستگی اجتماعی در مجتمع مسکونی با میانجی گری جذابیت محیطی و حریم اجتماعی( نمونه مورد مطالعه شهر تهران)

محورهای موضوعی : روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی

مهران قنبری مطلق ¹ , حمید رضا عظمتی ^{2 *} , حسین مرادی‌نسب ³ , ودیهه ملاصالحی ⁴

1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان
2 - گروه معماری و شهرسازی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
3 - استادیار گروه معماری ، واحد سمنان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان ، ایران
4 - استادیار گروه معماری ، واحد سمنان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان ، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/03 تاریخ پذیرش : 1403/12/09 تاریخ انتشار : 1403/12/28

کلید واژه: مولفه های کالبدی, مجتمع مسکونی, جذابیت محیطی, حریم اجتماعی,

چکیده مقاله :

در مجتمع‌ها و محيط‌هاى مسكونى فضاى جمعى، يكى از عرصه‌های مشترك زندگى قابل شناسايى است. اين فضا قابليت استفاده‌ی گروهى را دارد و در آن فعاليت‌ها و روابط جمعى اتفاق مى‌افتد. معمولاً ساختمان مسكونى كالبد زندگى جمعى است و فعاليت‌هاى اجتماعى فرهنگى در فضاى جمعى محيط‌هاى مسكونى محتواى آن را شكل مى‌دهند. در مجتمع‌های مسکونی، ویژگی‌های کالبدی محیط می‌توانند نقشی مهم در ایجاد یا تقویت حس تعلق و روابط اجتماعی بین ساکنان ایفا کنند. با این حال، تأثیر این ویژگی‌ها معمولاً به صورت غیرمستقیم و از طریق جذابیت محیطی و حریم اجتماعی بروز می‌کند. این پژوهش به تحلیل روابط علی میان مؤلفه‌های کالبدی، جذابیت محیطی، حریم اجتماعی، و همبستگی اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی شهر تهران می‌پردازد. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر ویژگی‌های کالبدی محیط بر حس اجتماعی ساکنان از طریق متغیرهای میانجی جذابیت محیطی و حریم اجتماعی است. داده‌های تحقیق با روش پیمایشی و از طریق پرسش‌نامه جمع‌آوری شده و با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری تحلیل شده است. تحلیل و واکاوی داده‌های پرسشنامه به روش تحلیل عامل مؤلفه‌های اصلی و آزمون آماری چرخش واریماکس در نرم‌افزار SPSS بوده و روابط بین مؤلفه‌های محیطی ارزیابی شده است. در نهایت نیز در نرم‌افزار آماری AMOS، مدل نهایی پژوهش ترسیم شده و تحلیل مسیر صورت گرفت. نتایج نشان می‌دهد که مؤلفه‌های کالبدی نه تنها به طور مستقیم، بلکه به صورت غیرمستقیم و از طریق جذابیت محیطی و حریم اجتماعی نیز بر همبستگی اجتماعی تأثیر می‌گذارند. در مجموع انتظار می‌رود چرخه‌ی همبستگی اجتماعی از طریق امنیت محیطی بتواند در دستیابی به همبستگی اجتماعی ساکنان مجتمع‌های مسکونی تأثیر‌گذار باشد.

چکیده انگلیسی:

In residential complexes and environments, the collective space is one of the recognizable common areas of life. This space has the ability to be used by groups and in which collective activities and relations occur. Usually, the residential building is the body of collective life, and social and cultural activities in the collective space of residential environments shape its content. In residential complexes, the physical characteristics of the environment can play an important role in creating or strengthening the sense of belonging and social relations between residents. However, the effect of these characteristics usually occurs indirectly and through environmental attractiveness and social privacy. This study analyzes the causal relationships between physical components, environmental attractiveness, social privacy, and social cohesion in residential complexes in Tehran. The aim of this study is to investigate the effect of physical characteristics of the environment on the social sense of residents through the mediating variables of environmental attractiveness and social privacy. The research data were collected by survey method and through questionnaire and analyzed using structural equation modeling. The analysis and analysis of the questionnaire data were done by principal components factor analysis and Varimax rotation statistical test in SPSS software and the relationships between environmental components were evaluated. Finally, in AMOS statistical software, the final research model was drawn and path analysis was performed. The results show that physical components not only directly but also indirectly and through environmental attractiveness and social privacy affect social solidarity. In general, it is expected that the cycle of social solidarity through environmental security can be effective in achieving social solidarity of residents of residential complexes.

منابع و مأخذ:

- ارباب‌زادگان هاشمی، سید علیرضا؛ رنجبر، احسان، 1388، بازخوانی مفهوم تضاد در ارتقاء تنوع بصری فضاهای عمومی شهری نمونه موردی میدان بهارستان تهران، مجله آرمان‌شهر، شماره 3.
- اکبری، رضا؛ پاک‌بنیان، سمانه، 1391، تأثیر کالبد فضاهاي عمومی بر احساس امنیت اجتماعی زنان بررسی تطبیقی در دو مجموعه مسکونی با الگوی متفاوت متعارف و بلندمرتبه، نشریه هنرهای زیبا، دوره 17، شماره 2، صفحات 53 الی 64.
- آلتمن، اروین، 1395، محیط و رفتار اجتماعی خلوت فضای شخصی قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، چاپ سوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- امینی، صبا؛ حسینی، سید باقر؛ نوروزیان ملکی، سعید، 1392، بررسی تطبیقی میزان رضایت‌مندی ساکنان بین دو نمونه از مجتمع‌های مسکونی میان‌مرتبه و بلند مرتبه نمونه‌های موردی مجتمع مسکونی شهید محلاتی و سبحان، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 11، صفحات 1 الی 13.
- بهزادفر، مصطفی؛ طهماسبی، ارسلان، 1392، شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تعاملات اجتماعی تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان‌های شهری نمونه‌مورد مطالعه سنندج، فصلنامع علمی پژوهشی مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، سال دهم، شماره 25،
- پاکزاد، جهانشاه، 1385، مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، تهران: انتشارات شهیدی.
- پاکزاد، جهانشاه، 1389، سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، جلد اول تا سوم، تهران: آرمانشهر.
- پوردیهیمی، شهرام؛ زمانی، بهادر؛ نگین‌تاجی، صمد، 1390، رویکردی انسانی به مسکن، دوره 21، شماره 3، صفحات 5 الی 16.
- حسین‌پور، داود؛ قربانی، عقیل، 1396، تأثیر راهبرداهای توسعه منابع انسانی بر اثر بخشی سازمانی با نقش میانجی اعتماد متقابل و رضایت شغلی کارکنان در سازمان ورزش و جوانان استان مازندران، پژوهش‌های مدیریت راهبردی، شماره 65، صفحات 46 تا 75.
- دانشپور، سید عبدالهادی؛ چرخچیان، مریم، 1386، فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی، مجله باغ نظر، شماره 4، صفحات 19 الی 28.
- داوری، علی؛ رضازاده، آرش، 1392، مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
- رابرتسون، یان، 1387، درآمدی بر جامعه، ترجمه حسین بهروان، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
- رنجبر، هادی؛ حق‌دوست، علی‌اکبر؛ صلصالی، مهوش؛ خوشدل، علیرضا؛ سلیمانی، محمدعلی؛ بهرامی، نسیم، 1391، نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی، مجله دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، دوره 10، شماره 3، صفحات 238 الی 250.
- طاهری، جعفر، 1392، بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری، دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 4، صفحات 5 الی 22.
- علاقمند، سپیده؛ مظفر، فرهنگ؛ حسینی، سیدباقر؛ صالح ‌صدق‌پور، بهرام، 1398، مؤلفه‌های طراحی فضاهای جمعی دانشگاه در پاسخ به نیاز خودشکوفایی، مرمت و معماری ایران، دوره 9، شماره 20، صفحات 41 الی 58.
- قائدی، عبدالکریم، 1393، قابليت فضاهاى جمعى در مجتمع‌هاى مسكونی، نشریه صفه، دوره 24، شماره 67، صفحات 23 الی 32.
- قنبران، عبدالحمید؛ جعفری، مرضیه، 1393، بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی نمونه موردی محله درکه تهران، نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 7، صفحات 57 الی 64.
- گروتر، یورگ، 1386، زیبایی‌شناسی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- لنگ، جان، 1395، آفرینش نظریه معماری، ترجمه علیرضا عینی‌فر، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- محمودی، سید امیر سعید؛ منصورپور، مجید، 1396، بررسی جایگاه عوامل کالبدی در تعاملات اجتماعی محلات مسکونی مطالعه موردی محله خراطان دزفول، هویت شهر، سال یازدهم، شماره 31، صفحات 5 الی 16.
- میستزال، ب، 1380، اعتماد در جوامع مدرن کنکاشی در طول نظم اجتماعی، ترجمه ناصرالدین غراب، در نمایه پژوهش، شماره 18، تهران.
- نعمانی، میترا، 1394، طراحی کالبدی مجتمع مسکونی به منظور ارتقاء کیفی تعاملات اجتماعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ایران.
- یزدانی، سمیرا؛ تیموری، سیاوش، 1392، تأثیر فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی بر افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین مطالع موردی سه مجتمع مسکونی در اصفهان، هویت شهر، سال هفتم، شماره 15، صفحات 83 الی 92.
- Rong, Z., 2010, Improvement and recitalization of public spaces in the historical centre of macao towards the creation of a new sustainable urban environment: Jiangnan University, China.
- Gylina, Y. N., 2003, Effect of human needs for the organization of architectural environment, Yekaterinburg: Ural State Architectural Art Academy.