تبیین راهکارهای دستیابی به الگوهای شهرسازی اسلامی در طراحی فضاهای عمومی شهری (مورد مطالعه شهرستان الیگودرز)

محورهای موضوعی : روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی

محمد بهزادپور ^{1 *} , مهدی خاک زند ² , سیدمحمدرضا موسوی ^{3 *}

1 - استادیار، گروه مهندسی معماری، واحد هشتگرد، دانشگاه آزاد اسلامی، هشتگرد، ایران
2 - Assistant Professor of Landscape Architecture, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran.
3 - دانشجو دکتری مهندسی معماری، واحد پرفسور حسابی تفرش، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/07 تاریخ پذیرش : 1403/12/14 تاریخ انتشار : 1403/12/17

کلید واژه: شهرسازی اسلامی, الگوی شهری, فضای عمومی, فضای شهری,

چکیده مقاله :

در این پژوهش هدف تبیین راهکارهای دستیابی به الگوهای شهرسازی اسلامی در طراحی فضاهای عمومی شهری است .روش این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و روش کمی می باشد، جامعه مورد هدف شامل 290 نفر از باشندگان فضاهای عمومی شهرستان الیگودرز با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه محاسبه شده و نمونه ها با استفاده از روش تصادفی ساده، انتخاب گردید، برای تحلیل داده ها از نرم افزار spssو آزمون های میانگین، همبستگی و رگرسیون چندمتغیره. خطی استفاده شد. با توجه به اهمیت فضاهای عمومی در ایجاد هویت اجتماعی و فرهنگی، بررسی اصول و ویژگی‌های شهرسازی اسلامی ضروری به نظر می‌رسد. این تحقیق ضمن بررسی تاریخچه و مبانی نظری شهرسازی اسلامی، به تحلیل الگوهای موفق در کشورهای اسلامی و تأثیر آن‌ها بر طراحی فضاهای عمومی می‌پردازد.در این راستا، عوامل کلیدی نظیر تعاملات اجتماعی، احترام به مقیاس انسانی، و توجه به محیط زیست به عنوان اصول بنیادین در طراحی فضاهای عمومی اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین، راهکارهایی برای ادغام این اصول در فرآیند طراحی شهری مدرن ارائه می‌شود. نتاج طبق نظرات سایر پژوهشگران و محققان  نشان می‌دهد که با بهره‌گیری از اصول شهرسازی اسلامی، می‌توان فضاهای عمومی کارآمدتر، پایدارتر و با هویت فرهنگی غنی‌تری ایجاد کرد که به ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کند. در سال‌های اخیر، توجه به الگوهای شهرسازی اسلامی و تأثیر آن بر طراحی فضاهای عمومی شهری افزایش یافته است. این مقاله مروری به بررسی راهکارهای دستیابی به این الگوها می‌پردازد. با توجه به اصول بنیادین شهرسازی اسلامی، نظیر هماهنگی با محیط، توجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی، و تأکید بر تعاملات انسانی، می‌توان به طراحی فضاهای عمومی کارآمد و معنادار دست یافت.

چکیده انگلیسی:

In this study, the aim is to explain the strategies for achieving Islamic urban planning patterns in the design of urban public spaces. The method of this research is descriptive-analytical and quantitative. The target population includes 290 residents of public spaces in Aligudarz city, calculated using the Cochran formula as the sample size, and the samples were selected using the simple random method. SPSS software and mean, correlation, and multivariate linear regression tests were used to analyze the data. Considering the importance of public spaces in creating social and cultural identity, it seems necessary to examine the principles and characteristics of Islamic urban planning. This study, while examining the history and theoretical foundations of Islamic urban planning, analyzes successful patterns in Islamic countries and their impact on the design of public spaces. In this regard, key factors such as social interactions, respect for the human scale, and attention to the environment are examined as fundamental principles in the design of Islamic public spaces. Also, solutions are presented for integrating these principles into the modern urban design process. The results, according to other researchers and scholars, show that by utilizing the principles of Islamic urban planning, more efficient, sustainable, and culturally rich public spaces can be created that help improve the quality of life of citizens. In recent years, attention to Islamic urban planning patterns and their impact on the design of urban public spaces has increased. This review article examines the strategies for achieving these patterns. By considering the fundamental principles of Islamic urban planning, such as harmony with the environment, attention to social and cultural needs, and emphasis on human interactions, it is possible to achieve the design of efficient and meaningful public spaces.

منابع و مأخذ:

1-ابراهیمی، حسین و بذرافشان، مرتضی و بحرانی فرد، محمود و احسانیان، محمد،1400،اندیشه های شهرسازی با تاکید بر رویکردهای اسلامی،کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب،تبریز.
2-بلالی اسکویی، آزیتا، کی نژاد، محمدعلی، و زکی پور، نجمه. (1399). تبیین مؤلفه ها و شاخص های شهر امن با رویکرد اسلامی. پژوهش های معماری اسلامی، 8(1 (پیاپی 26) )، 125-152.
3-نظری قنبری، سارا و مرادی، سعید،1395،اندیشه های اسلام و شهر سازی (معماری و شهر سازی ایران - اسلامی ، توسعه پایدار ،شهر سازی نوین)،اولین کنفرانس ملی رویکردهای معماری و شهرسازی پیش رو،کرمانشاه.
4-پورجعفر، محمدرضا، یگانه، منصور، و فراهانی، مریم. (1395). رویکردی تحلیلی بر تاثیر اندیشه ها در معماری و شهرسازی (تحلیل تطبیقی اندیشه های فلسفی و حکمی). معماری و شهرسازی آرمان شهر، -(17)، 173-183.
5-نیا, مهندس احمد سعید. (1394). شهر سازی (اندیشه های خام شهر سازی) هنرهای زیبا.
6-بیات, بهرام. (1393). رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگی‌های شهر اسلامیفصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان.
7- اوستروفسکی ، واتسلاف ، شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمه ها تا منشور آتن ، ترجمه لادن اعتضادی ، نشر دانشگاهی ۱۳8۱٫
8- شوای ، فرانسواز ، شهرسازی تخیلات و واقعیات ، ترجمه سید محسن حبیبی ، دانشگاه تهران ، ۱۳8۵ .
9- مانیاگو لامپونیانی ، ویتوریو ، معماری و شهرسازی در قرن بیستم ، ترجمه لادن اعتضادی ، دانشگاه شهید بهشتی ، ۱۳9۱ .
10 – فکوهی، ناصر ، انسان شناسی شهری ، مجد ، ۱۳9۳. نشر تهران
11-خانی، م. (1400). بررسی تأثیر فضاهای عمومی بر هویت اجتماعی در شهرهای اسلامی. فصلنامه شهرسازی اسلامی.
12-حسینی، س. (1400). طراحی فضاهای عمومی بر اساس اصول شهرسازی اسلامی. مجله معماری و شهرسازی.
13-مهدی‌زاده، ع. (1399). الگوهای شهرسازی اسلامی و تأثیر آن‌ها بر طراحی فضاهای عمومی. پژوهش‌های جغرافیایی.
14-یوسفی، ر.، و همکاران. (1401). چالش‌ها و فرصت‌های طراحی فضاهای عمومی در شهرهای ایرانی. مجله برنامه‌ریزی شهری.
15-نیک‌فر، س. (1398). تأثیر فرهنگ محلی بر طراحی شهری. نشریه شهرسازی اسلامی.
16-حیدری، ح. (1400). تأثیر استفاده از معماری بومی بر هویت شهری. فصلنامه معماری و شهرسازی.
17-گنجی، ع. ا. (1399). ایجاد فضاهای چندمنظوره و تأثیر آن بر هویت اسلامی. مجله مطالعات شهری.
18-رنجبر، م. (1401). طراحی پایدار و کیفیت زندگی شهری. نشریه محیط زیست و توسعه پایدار.
19-حسینی، ز. (1402). مشارکت جامعه در طراحی فضاهای عمومی. مجله علوم اجتماعی.
20-شریفی، ف. (1403). تأثیر حمل‌ونقل عمومی بر دسترسی به فضاهای عمومی. نشریه حمل‌ونقل و ترافیک.


منابع خارجی:
21-Bahrani, A. (2020). Islamic Urbanism: A Comprehensive Approach. Journal of Islamic Architecture.
22- Elshater, A. (2022). The Role of Public Spaces in Islamic Cities. Urban Studies.
23- Khan, S., & Ali, R. (2021). Sustainable Urban Design: Lessons from Islamic Principles. International Journal of Urban Planning.
24- Mohammad, A., & Zain, M. (2023). Cultural Identity in Urban Design: Islamic Perspectives. Journal of Cultural Heritage Management.
25-Seymour, E. (2019). Public Spaces and Social Interaction in Urban Environments. Journal of Sociology and
26-Bahrani, A. (2020). Islamic Urbanism: A Comprehensive Approach. Journal of Islamic Architecture.
27-Elshater, A. (2022). The Role of Public Spaces in Islamic Cities. Urban Studies.
28-Khan, S., & Ali, R. (2021). Sustainable Urban Design: Lessons from Islamic Principles. International Journal of Urban Planning.
29-Rashid, A. (2018). Principles of Islamic Urbanism. Journal of Islamic Studies.