خوانش انتظام فضایی خانه‌ی ایرانی به مثابه ارتباط کالبد با الگوی زیستی
محورهای موضوعی : روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی
بهاره بهرامی فر
1
,
مرضیه آزادارمکی
2
*
,
بهرام صالح صدق پور
3
,
آصف نجیبیان
4
1 - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
2 - دانشیار، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
3 - مدیرگروه روانشناسی دانشگاه شهید رجایی تهران
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد،دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
کلید واژه: انتظام فضایی, چیدمان فضایی, محیط, سازمان فضایی, الگوی زیستی, سنتزپژوهی.,
چکیده مقاله :
چکیده
1- مقدمه: هدف اصلی این مقاله بررسی انتظام فضایی از طریق انطباق چیدمان فضایی با محیط، ارتباط سازمان فضایی با محیط فرهنگی، راندمان عملکردی فضا، تمایزیافتگی و تفکیک فضایی در خانههای ایرانی است.
2- روش تحقیق: این مقاله از رویکرد تحقیق کیفی با روش سنتزپژوهی بهره‌مند شده است. نمونه‌گیری در این مقاله به روش هدفمند انجام گرفته و روش تجزیه و تحلیل به صورت کدگذاری باز، محوری و انتخابی بوده است. جامعه آماری مورد مطالعه 31600 بوده و حجم نمونه شامل 52 مقاله است که به روش هدفمند (مطالعات خانه های تاریخی، زمان انتشار مقاله، سطح علمی -پژوهشی و ......) غربالگری شدهاند.
3- نتایج و بحث: برای تحلیل یافته‌ها طی سه مرحله کدگذاری انجام شد. ابتدا مفاهیم اصلی و مولفهها شناسایی شد، سپس ارتباط مولفهها و زیر مولفهها مورد بررسی قرار گرفت. در گام بعدی، تحلیل کدگذاری باز منجر به ترکیب قرابت معنایی مولفهها شد که عبارتند از: انطباق چیدمان فضایی با محیط، ارتباط سازمان فضایی با محیط فرهنگی، راندمان عملکردی فضا، تمایزیافتگی و تفکیک فضایی. در نهایت در مرحله کدگذاری انتخابی مولفه منتخب تمایزیافتگی فضا مورد شناسایی و بررسی قرار گرفت.
4- نتیجهگیری: نتایج حاصل از این مقاله نشان میدهد که الگوی زیستی تکرارشونده معیاری از چیدمان مکانی را به عنوان ساختار پایدار در مشخصات کالبدی متنوع برای یافتن هویت در معماری تولید می‌کند. این الگوهای تکرار شونده الگوهای زیستی هستند. بنابراین چیدمان فضا باید با توجه به ویژگیهای محیطی صورت بپذیرد.
Abstract
1- Introduction: The main purpose of this article is to examine spatial order through the adaptation of spatial layout to the environment, the relationship between spatial organization and the cultural environment, the functional efficiency of space, differentiation and spatial separation in Iranian houses.
2- Research Method: This article has benefited from a qualitative research approach with a synthesis research method. Sampling in this article was carried out using a purposeful method and the analysis method was open, axial and selective coding. The statistical population of the study was 31,600 and the sample size included 52 articles that were screened using a purposeful method (studies of historical houses, time of publication of the article, scientific-research level, etc.).
3- Results and Discussion: To analyze the findings, coding was carried out in three stages. First, the main concepts and components were identified, then the relationship between the components and subcomponents was examined. In the next step, open coding analysis led to the combination of semantic affinities of the components, which are: adaptation of spatial arrangement to the environment, connection of spatial organization to the cultural environment, functional efficiency of space, differentiation and spatial separation. Finally, in the selective coding stage, the selected component of spatial differentiation was identified and examined.
4- Conclusion: The results of this paper show that the recurring biological pattern produces a measure of spatial arrangement as a stable structure in diverse physical characteristics for finding identity in architecture. These recurring patterns are biological patterns. Therefore, the arrangement of space should be done according to environmental characteristics.
احمدی، محمد وانصاری، مجتبی و مهدوی نژاد، محمدجواد و بمانیان، محمدرضا. (1400). بازشناسی ساختار فضایی معماری مسکن مبتنی بر سبک زندگی ایرانی. پایان نامه دکتری تخصصی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
بل، سایمون، و ریسمانچیان، امید. (1389). شناخت کاربردی چیدمان فضا در درک پیکره بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا، -(43)، 49-56. SID. https://sid.ir/paper/463268/fa
پوردیهیمی، شهرام. (1390). فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستا، تابستان 1390، شمارة 134،صص 3-18.
چگنی, فرهاد, دیده‌بان, محمد, حصاری, پدرام. (1400). شناخت پیکره‌بندی فضایی در خانه های سنتی و معاصر با استفاده از تکنیک نحو فضا (مطالعه موردی : محله صوفیان بروجرد). نشریه علمی اندیشه معماری, 5(9), 166-183. Doi: 10.30479/at.2020.13095.1490
حیدری, علی اکبر, اکبری, الهه, اکبری, آرمان. (1398). مقایسه تطبیقی راندمان عملکردی پیکره‌بندی فضاها در سه نظام خانه با پیمون بزرگ، پیمون کوچک و خرده پیمون با استفاده از روش چیدمان فضا. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 12(28), 35-48.
حیدری, علی اکبر, کیایی, مریم. (1402). بررسی تطبیقی کیفیت دسترسی بصری و فیزیکی در الگوی فضایی خانههای معاصر و سنتی با استفاده از تکنیک نحو فضا. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 16(42), 47-62. Doi: 10.22034/aaud.2021.248740.2313
دوست محمدی, حامد, مهدوی نژاد, محمدجواد, کامیابی, سعید. (1400). معاصرسازی ژنوم معماری ایرانی با استفاده از الگوریتم های ترکیبی، مورد مطالعاتی: مسکن معاصر شهر سمنان. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 14(37), 15-27. Doi: 10.22034/aaud.2020.236640.2239
دهقانی، الهام و ایزدی، محمدسعید و کریمی، باقر (1400). تحلیلی بر ساختار کالبدی-فضایی خانههای بافت میانه شهرها در تبیین مفهوم همپیوندی با زمینه بر پایه نظریه نحو فضا (نمونه موردی: شهر شیراز)، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال،12، شماره46، صص215-196Doi: 10.30495/jupm.2021.4271
راستجو, سیده سولماز, بمانیان, محمدرضا. (1398). گونه شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله مراتب (نمونه موردی: خانه های تهران در دهه های 50، 60، 70 و 80). نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی, 24(2), 49-58. Doi: 10.22059/jfaup.2020.271330.672179
سعادتی وقار, پوریا, ضرغامی, اسماعیل, قنبران, عبدالحمید. (1400). واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونۀ موردی: خانههای سنتی کاشان) (علمی پژوهشی). مطالعات معماری ایران, 8(16), 153-179. Doi: 10.22052/1.16.153
سلطانی فرد, هادی, صابری کاریزی, زهرا. (1397). بررسی اثرات پیکره بندی بر کیفیت فضایی پارکهای شهری (مطالعه موردی: پارکهای شهر مشهد). فصلنامه مطالعات شهری, 7(27), 27-40. Doi: 10.34785/J011.2018.006
سیادتان، سعید رضا؛ محمدرضا پورجعفر، (1393). آزمون کاربرد گراف توجیهی در معماری ایرانی- اسلامی (نمونه های موردی: خانة رسولیان یزد، خانه¬ای در ماسوله)، نشریه نقش جهان، سال چهارم، شماره،3 صفحه 2.
شیخ بهایی, امیر رضا, یگانه, منصور. (1399). تحلیل تطبیقی تأثیر فرهنگ دینی بر الگوهای روابط فضایی در خانه ( مطالعه موردی: خانههای مسلمان‌نشین و زرتشتی‌نشین شهر کرمان). معماری و شهرسازی پایدار, 8(1), 135-150. Doi: 10.22061/jsaud.2020.5097.1461
صالح‌صدق‌پور، بهرام و عظمتی، سعید. (1403). پژوهش در آموزش معماری، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران (در دست چاپ).
عطایی, آذین, سهیلی, جمال الدین, ارمغان, مریم, حیدری, علی اکبر. (1401). تبیین اثرپذیری ادراک کیفیت طیف خلوت از پیکره‌بندی فضایی (مورد پژوهی: مقایسه تطبیقی خانه در باغ‌‌شهرهای دهکده و مهرشهر). معماری و شهرسازی پایدار, 10(2), 185-200. Doi: 10.22061/jsaud.2022.8810.2022
قربانی حمیدرضا، نعمتی گیو ثمینه، مرادی حسین. (1401). پیکره‌بندی فضایی و چیدمان اجتماعی در معماری شهر سوخته برپایه‌ی رویکرد چیدمان فضا (نمونه‌های موردی: ساختمان ۱ از دوره II, III و ساختمان ۲۰ از دوره IV شهر سوخته). پژوهه باستان سنجی.; ۸ (۱) :۱۱۵-۱۳۴URL: http://jra-tabriziau.ir/article-۱-۳۰۵-fa.html
قوچانی, محیا, & عربی, محمد. (1399). شناسایی و اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر روند طراحی و نحو فضا در خانه های سنتی (نمونۀ موردی: خانۀ ادب سمنان). پژوهش های باستان شناسی ایران, 10(26), 233-254. doi: 10.22084/nbsh.2019.18458.1897
کیائی, مهدخت, سلطان زاده, حسین, ارمغان, مریم، حیدری, علی اکبر. (1397). بازتاب تحول گفتمان جنسیتی دورۀ قاجار بر نظام‌های فعالیتی و فضایی خانههای اعیانی (مطالعۀ موردی: خانههای اعیانی قزوین). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران, 8(1), 51-73. doi: 10.22059/ijar.2018.70508
لطیفی محمد، دیبا داراب. ( ۱۳۹۹). داده‌کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان. نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی. ۱۰ (۳) :۱۶۳-۱۷۱.
لطیفی, محمد, & مهدوی‌نژاد, محمدجواد. (1401). معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان. مطالعات معماری ایران, 11(21), 185-203. doi: 10.22052/jias.2022.245859.0
معماریان, غلامحسین. (1381). نحو فضای معماری. صفه, 12(2), -.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری، تهران: سروش دانش و معمار.
مشهدی ابوالقاسم شیرازی، مهدی و داراب، دیبا.( 1401). تحلیل الگوهایی غیرشکلی پلان بناهای مسکونی با ارزش شهر تهران در دهه های 1330 تا 1350. نقش جهان 3. 97-121.
منصوری، سید تاج الدین و ضرغامی، اسماعیل.( 1401). تبیین رابطه انسان - محیط با استفاده از نقد مبانی نظری نحوفضا،https://civilica.com/doc/1871988
ناری قمی، مسعود، و عباس زاده، محمدجواد. (1393). الگویی برای تنظیم رفتار در فضای معماری بر اساس الگوهای ایده آل رفتار کالبد در اسلام (مطالعه موردی: نمازخانه های فرودگاه). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، -(18)، 55-66. https://sid.ir/paper/177351/fa
همدانی گلشن, حامد. (1394). باز اندیشی نظریه "نحو فضا"، رهیافتی در معماری و طراحی شهری؛ مطالعه موردی: خانه بروجردی ها، کاشان. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی, 20(2), 85-92. Doi: 10.22059/jfaup.2015.56720
زارعی, سعیده, یگانه, منصور. (1398). تحلیل ارتباط همگنی و توزیع‌پذیری با پایداری روابط اجتماعی در فضاهای خانههای سنتی ایران ( مطالعه موردی: کاشان). معماری و شهرسازی پایدار, 7(1), 99-111. doi: 10.22061/jsaud.2019.4246.1282
-Al-Mohannadi, A.; Major, M.D.; Furlan, R.; Al-Matwi, R.S.; Isaifan, R.J. Investigation of patial and Cultural Features in Contemporary Qatari Housing. Urban Sci. 2023, 7, 60. https://doi.org/10.3390/urbansci702006
-Ali, Rahmane & Abbaoui, Messaoud. (2021). The Architectural Genotype Approach in Contemporary Housing (1995 to 2010): The Case Study of Setif, Algeria. Engineering, Technology & Applied Science Research. 11. 6810-6818. 10.48084/etasr.4006.
-Aksas, Samiha & Abida, Hamouda. (2023). (Placeholder1) OF THE HABITAT OF THE DECHRAS OF ARRIS BULLETIN OF THE SERBIAN GEOGRAPHICAL SOCIETY 2023. Glasnik Srpskog geografskog drustva. 103. 27-44. 10.2298/GSGD2301027A.
Barkat, Rihane & Bada, Yassine & Guney, Yasemin Ince & Hamzaoui, Hafnaoui. (2020). Using the Space Syntax Analysis to Examine the Spatial Configuration of Houses Layouts and Its Transformation over Time in Biskra City. 47-57. 10.38027/N52020ICCAUA316359.
-Bafna, Sonia (2003), Space Syntax A Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques, Environment and Behaviour, Vol. 35 No. 1, January 2003 17-29, DOI: 10. 1177/ 0013916502238863, Sage Publications.
-Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge, New York: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511597237
-Hillier, B. (1993). Specifically architectural theory: a partial account of the ascent from building as cultural transmission to architecture as theoretical concretion. Harvard Architecture Review, 9, 8-27.
- Hillier, B. )1999(. The hidden geometry of deformed grids: or, why space syntax works, when it looks as though shouldn›t. Environment and Planning B: planning and Design, 26(2), 169-191. https://doi.org/10.1068/b4125
-Hillier, B., Hanson, J. and Graham, H. (1987) Ideas Are in Things: An Application of the Space Syntax Method to Discovering House Genotypes. Environment and Planning B: Planning and Design, 14, 363-385.https://doi.org/10.1068/b140363.
- Kartika Sari, I. (2022). Typology of Pattern Spatial Organization to Finding DNA as Identity in Architecture. International Journal of Innovation in Engineering, 2(4), 49–59. https://doi.org/10.59615/ijie.2.4.49.
-Monget, Philippe & Veitia, Reiner. (2014). Introduction à la génétique moderne : génomique, épigénétique, clonage, transgenèse, phylogénétique, évolution.
- Rapaport, Amos. )1983(. Development, Culture Change and Supportive Design. Habitat international 7(5): 249-268. https://doi.org/10.1016/0197-3975(83)90076-0
Sari, I. K.; Nuryanti, W.; Ikaputra, I. Phenotype, Genotype and Environment in Architecture Case Study: Traditional Malay House, West Borneo. Preprints 2020, 2020050034. https://doi.org/10.20944/ preprints202005.0034.v1
-U., Ullah & Din, Misbah & Iftikhar, Aimen. (2022). UNDERSTANDING THE SPATIAL CONFIGURATION OF HOUSING LAYOUTS THROUGH SPACE SYNTAX-FOCUSED ON CASES FROM PAKISTAN. Journal of Research in Architecture & Planning. 32. 28-38. 10.53700/jrap3222022_3. -Vaughan, L(2007), The spatial syntax of urban segregation, Progress in Planning, No 67, pp 205–294.