توسعه گردشگری دفاع مقدس: شناسایی و مدلسازی ساختاری-تفسیری فراگیر عوامل مؤثر بر آن
محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری
محسن نیازی
1
,
زهرا صائمی
2
,
زهرا صادقی آرانی
3
*
1 - استاد گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی، گروه آموزشی علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان
3 - دانشیار گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم مالی، مدیریت و کارآفرینی، دانشگاه کاشان، کاشان
کلید واژه: گردشگری مذهبی, گردشگری دفاع مقدس, مدل سازی ساختاری- تفسیری, تحلیل MICMAC.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر، شناسایی عوامل مؤثر در پذیرش و توسعه گردشگری دفاع مقدس و ارائه مدل ساختاری- تفسیری فراگیر به منظور دستیابی به نگاهی جامع و ساختارمند به این موضوع است. بدین منظور، پس از مطالعه پژوهش‌های مرتبط، ابتدا مؤلفه‌های اثرگذار بر در پذیرش و توسعه گردشگری مذهبی و به‌ویژه گردشگری دفاع مقدس، شناسایی شده و سپس با استفاده از نمونه‌گیری در دسترس از نخبگان و تکمیل پرسشنامه، ماتریس خودتعاملی به روش مدلسازی ساختاری-تفسیری فراگیر به‌دست آمد. در ادامه، با بررسی روابط میان مؤلفه‌ها، سطح‌بندی عوامل انجام گرفت. در آخر، با استفاده از تحلیل میک‌مَک، متغیرها بر اساس قدرت نفوذ و وابستگی دسته‌بندی شدند. نتایج حاصل از مدلسازی ساختاری-تفسیری فراگیر 15 عامل مؤلفه‌های اثرگذار بر توسعه گردشگری دفاع مقدس را در چهار سطح رتبه‌بندی کرد که «ثبات سیاسی» و «اصالت و یکپارچگی» «ایمنی و امنیت» و «شرایط اقتصادی» در سطح سوم و چهارم به عنوان تأثیرگذارترین مؤلفه‌ها شناخته شدند. همچنین بر اساس تحلیل میک‌مَک، بیشترین مؤلفه‌ها شامل متغیرهای پیونددهنده هستند و تنها سه متغیر «ایمنی و امنیت»، «ثبات سیاسی» و «شرایط اقتصادی» در دسته متغیرهای مستقل و کلیدی قرار دارند. سیاست‌گذاران می‌توانند با برگزاری تورهای مشترک و دعوت از گردشگران خارجی به اماکن دفاع مقدس، در کنار حفظ اصالت فرهنگی این اماکن، به جذب گردشگران کمک کنند. همچنین، ارائه روایت‌های مستند و علمی از طریق راهنماهای متخصص و محتوای چندرسانه‌ای معتبر، تجربه‌ای غنی‌تر برای بازدیدکنندگان فراهم می‌سازد.
The present study aims to identify the factors influencing the acceptance and expansion of Holy Defense tourism and to propose a TISM for achieving a holistic and systematic perspective on this subject. To achieve this goal, after reviewing related studies, the key factors affecting the acceptance and growth of religious tourism, particularly Holy Defense tourism, were identified. Then, by employing purposive sampling of experts and collecting questionnaire responses, a self-interaction matrix was developed using the TISM method. Next, the relationships among these factors were analyzed, and the hierarchical structuring of the variables was conducted. Finally, through MICMAC analysis, variables were categorized based on their influence and dependency levels. The results of the TISM ranked 15 key factors influencing the development of Holy Defense tourism across four levels. Among these, “political stability,” “authenticity and integrity,” “safety and security,” and “economic conditions” were recognized as the most influential factors, positioned at the third and fourth levels. Additionally, based on the MICMAC analysis, most of the variables were identified as linking factors, while only three, namely, “safety and security,” “political stability,” and “economic conditions”, were classified as independent and key variables. Policymakers can promote Holy Defense tourism by organizing joint tours and inviting international tourists to visit these historical sites. This not only helps preserve the cultural authenticity of these locations but also enhances tourism attraction efforts. Furthermore, providing well-documented and scholarly narratives through expert guides and credible multimedia content can offer visitors a richer and more immersive experience.
1- آقاجانی، م.، فراهانی‌فرد، س. 1394. گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی ایران). سیاست‌های راهبردی و کلان، 3(9): 66-43.
2- آیتی، ح.، خداکرمی، ف.، ملایی، ک.، آفاق پور، آ. 1395. بررسی تأثیر عوامل کالبدی شهری بر توسعه گردشگری مذهبی (مطالعه موردی؛ شهر شیراز). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(23): 59-43.
3- احمدی، م. 1393. شناسایی، اولویت‌بندی و تعیین عوامل مؤثر بر انگیزه‌ها و نیازهای گردشگری دفاع مقدس. مطالعات راهبردی بسیج، 17(65): 142-117.
4- اکبری، م.، طاهرپور، ف.، بوستان احمدی، و. فولادی، ع. 1399. مدلسازی ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با رویکرد آینده پژوهی. گردشگری و توسعه، 9(4): 296-285.
5- بهرام‌زاده، م. ۱۴۰۰. تحلیل موانع و ارائه الگوی راهبردی عملیاتی جهت توسعه گردشگری و موزه‌های دفاع مقدس در استان خوزستان. فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس، ۷ (۱): 109-136.
6- پیرعلی، ع. سیادت، س. 1397. راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی در کلان شهر شیراز. رهیافت فرهنگ دینی، 1(2): 130-115.
7- توشنی، ج.، سعیدی، پ. نصیری، م. 1403. شناسایی و تبیین عوامل مؤثر بر زنجیره تأمین در صنعت گردشگری مذهبی ایران. جغرافیایی سرزمین، 21(81): 22-1.
8- جوادیه، ز.، مجیدی قهرودی، ن.، شاه منصوری، ب. 1400. تحلیل سلسله مراتبی جایگاه عوامل فضای مجازی مؤثر بر توسعة گردشگری دفاع مقدس؛ با استفاده از رویکرد تحلیل سلسله مراتبی فازی (Fuzzy AHP). فصلنامه علمی رسانه، 32(3): 124-107.
9- حاتمی نژاد، ح.، حبیبیان، ب.، امیرشکاری، م. 1395. اولویت‌بندی راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی شهر دزفول. نشریه گردشگری شهری، 3(1): 76-59.
10- حسین پور، ز.، علیزاده، ک.، جعفری، ح. 1402. بررسی عوامل تأثیرگذار بر گردشگری مذهبی مشهد در اسناد فرادستی شهری. نشریه گردشگری شهری، 10(2): 146-121.
11- حسینی پور، ا.، رضایی دولت آبادی، ح.، کاظمی، ع. 1395. بررسی عوامل کشش و رانش مؤثر بر نیت سفر گردشگری مذهبی و نحوه تأثیر آنها (شهر قم). فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، 11(36): 124-109.
12- حیاتی، ح.، آزادخانی، پ.، قنبری زاده، م. 1402. تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری در شهرهای مذهبی مطالعه موردی (شهر مهران، مراسم اربعین). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 55(2): 232-213.
13- دهشیری، م.، بهارلو، م. 1399. تأثیر تعاملات پلیس ایران و عراق بر توسعه گردشگری مذهبی. فصلنامه علمی مطالعات راهبردی ناجا، 5(15): 172-139.
14- زندمقدم، م.، معمری، ا.، مسلمی، ع. 1398. پایش زیرساخت‌های گردشگری دفاع مقدس در مناطق عملیاتی مرزی غرب کشور (مطالعه‌ی موردی: مناطق مرزی استان ایلام). فصلنامه علمی فرهنگ ایلام، 20(64.65): 119-97.
15- سند ملی راهیان نور کشور ماده ۳ اساسنامه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، مصوب مقام معظم رهبری و فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) و اختیارات تفویضی معظم له. ۱۳۹۶/۱۱/۲۶، به تصویب هیئت امنای بنیاد.
16- صادقلو، ط. 1395. شناسایی عوامل انگیزشی مشارکت کنندگان در گردشگری جنگ (مورد: استان خوزستان). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 5(16): 208-188.
17- صادقی، ع. 1400. نقش گردشگری جنگ و یادمان‌های دفاع مقدس در تقویت قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس، 7(3): 228-209.
18- عباسی، س.، اقبالی، ن.، رجبی، آ. 1400. راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی تاریخی شهر زنجان. مطالعات جغرافیای مناطق کوهستانی، 2(3): 130-123.
19- عباسی، س.، اقبالی، ن.، رجبی، آ. 1400. مجموعه الزامات بومی توسعه گردشگری مذهبی-تاریخی زنجان. تحقیقات جغرافیایی، 37(1): 90-81.
20- عباسی، م.، عباسی، ق. 1402. تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه رقابت پذیری در گردشگری مذهبی شهر زنجان. پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی، 4(12): 104-80.
21- عبدلی، ن.، نیازی، م.، صادقی آرانی، ز. 1401. مدل ساختاری - تفسیری گردشگری پایدار ماجراجویانه در کویر مرنجاب. گردشگری و توسعه، 11(3): 83-103.
22- عربشاهی، م.، بهبودی، ا.، شاه ابراهیمی، ر. 1395. شناسائی و رتبه‌بندی عوامل رفاهی مؤثر در گردشگری مذهبی شهر مشهد با استفاده ازتکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (AHP). پژوهشنامه خراسان بزرگ، 7(23): 88-74.
23- علی‌اکبری، ا.، موسوی کاظمی، م.، ترکمان، ع. 1401. نقش پذیری گردشگری مذهبی در نظام برنامه‌ریزی شهر قم. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، پیاپی 49: 43-23.
24- فتحی، م.، محمد نسب، م.، ملکی، م.، یعقوبی، س. 1399. ارزیابی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری گردشگری مذهبی (روش فنون دیمتل و معادلات ساختاری). بررسی‌های بازرگانی، 18(105): 70-57.
25- فیروزی، م.، گودرزی، م. 1395. تبیین موانع توسعه گردشگری جنگ در استان خوزستان. فصلنامه گردشگری و توسعه، 5(1): 25-1.
26- قاسمی، ا.، رحیمی نیک، ا.، وظیفه‌دوست، ح.، میرابی، و. ۱۴۰۲. اولویت‌بندی مؤلفه‌های مؤثر در توسعه گردشگری مذهبی در شهر مشهد با رویکرد دیمتل. علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی)، 9(42): 75-61.
27- قهرمانی فرد، ح.، حسین‌زاده دلیر، ک.، موسوی، م. 1401. شناخت و ارزیابی پیشرانهای حیاتی مؤثر بر آینده توسعه گردشگری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). مجله گردشگری شهری، 8(1): 67-82.
28- محمدی، س. 1397. شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری جنگ در استان کردستان. مطالعه موردی: شهرستان مریوان، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، 31(101): 66-49.
29- مزروعی نصرآبادی، ا.، صادقی آرانی، ز.، حبیبی راد، ا. 1403. شناسایی و مدلسازی ساختاری-تفسیری عوامل مؤثر بر انتخاب همکار برای همرقابتی در زنجیره تأمین بهداشت ودرمان. مدیریت زنجیره تأمین، 26(84): 44-35.
30- معاون، ز.، موحد، م.، طبیعی، م. 1396. معنایابی و گردشگری مذهبی: مطالعه مردم نگارانه. جامعه‌پژوهی فرهنگی، 8(4): 161-137.
31- ملکی، م.، خاشعی ورنامخواستی، و.، فتحی، م.، صفاری‌نیا، م. 1398. آینده‌پژوهی گردشگری مذهبی استان قم با رویکرد سناریونگاری. گردشگری و توسعه، 8(3): 205-164.
32- موسوی، م.، کهکی، ف.، جلالیان، ا. 1398. ارزیابی عناصر مؤثر بر توسعه گردشگری شهری مطالعه موردی: شهر ارومیه. نشریه گردشگری شهری، 6(2): 61-77.
33- میر، م.، میرهاشمی، ع.، محمودزاده، م. 1396. شناسایی و اولویت‌بندی عوامل انگیزشی رانشی و کششی مؤثر در توسعه گردشگری جنگ (مطالعه موردی مناطق عملیاتی استان خوزستان). فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، 3(1): 47-3.
34- میرحسینی، ع.، نایب زاده، ش.، روستا، ع. 1402. بررسی توسعه گردشگری مذهبی در استان یزد با رویکرد ترکیبی. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 13(51): 617-599.
35- میرزایی قلعه، ف.، منشی زاده، ر. 1396. ارزیابی توسعه گردشگری دفاع مقدس در قالب مؤلفه‌های توسعه پایدار مورد مطالعه: اروندکنار (حوزه گردشگری خلیج فارس). مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، 4(11): 65-81.
36- نیازی، ا. 1400. تحلیل عوامل مؤثر بر گردشگری معنوی راهیان نور و مقصد جدید (مطالعه موردی: مرقد مطهر حاج قاسم سلیمانی). دولت پژوهی ایران معاصر، 7(2): 171-139.
37- نیازی، م.، رضایی، ع.، صادقی آرانی، ز. 1402. مدل عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی با استفاده از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری. سیاست‌های راهبردی و کلان، 11(41): 186-164.
38- هاشمی، ی. 1399. راهبردهای رقابت‌پذیری توسعه گردشگری مذهبی مطالعه موردی: شهرستان رضوان‌شهر. نشریه گردشگری شهری، 7(4): 89-75.
39- یوسفی، ج. 1397. تحلیل اهمیت-عملکرد خدمات گردشگری مذهبی (مورد مطالعه شهرستان بیرجند). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 7(24): 58-38.
40- Ayorekire, J., Obua, J., Mugizi, F., & Byaruhanga, B. M. 2020. Opportunities and challenges of religious tourism development in Uganda: policy, planning and institutional perspectives. International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage, 8(3), 12.
41- Banerjee, S., Rastogi, R., & Ghosh, I. 2024. Where else to visit? Demystifying vacationers' diverse intra-destination visitation preferences in a pilgrimage hub. Journal of Transport Geography, 121: 104039.
42- Chen, C.M., & Tsai, T. 2019. Tourist motivations in relation to a battlefield: a case study of Kinmen. Tourism Geographies, 21, 101-78.
43- Durán-Sánchez, A., Álvarez-García, J., Del Río-Rama, M. D. L. C., & Oliveira, C. 2018. Religious tourism and pilgrimage: Bibliometric overview. Religions, 9(9), 249.
44- Guriţă, D., & Scortescu, F. I. 2023. Religious Tourism and Sustainable Development of the Economy in the Context of Globalization in the Northeast Area of Romania. Sustainability, 15(16), 12128.
45- Heydari Chianeh, R., Del Chiappa, G., & Ghasemi, V. 2018. Cultural and religious tourism development in Iran: prospects and challenges. Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 29(2), 204-214.
46- Junaidi, J. 2020. Halal-friendly tourism and factors influencing halal tourism. Management Science Letters, 10(8), 17 1755-1762.
47- Kujawa, J. 2017. Spiritual tourism as a quest. Tourism Management Perspectives, 24, 193-200.
48- Rysbekova, S., Duissenbayeva, A., & Izmailov, I. 2014. Religious tourism as a sociocultural phenomenon of the present “The Unique Sense Today is a Universal Value Tomorrow. This is the Way Religions are Created and Values are Made.”. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 143, 958-963.
49- Luz, N. 2020. Pilgrimage and religious tourism in Islam. Annals of Tourism Research, 82, 102915.
50- Panchenko, S., Karopol, O., Chuchalin, O., Kolisnychenko, T., Sefikhanova, K., & Dragomirova, I. 2022. Topical Issues in the Field of Religious Tourism. Current Challenges. Journal of Environmental Management & Tourism, 13 (2), 507-514.
51- Romanelli, M., Gazzola, P., Grechi, D., & Pollice, F. 2021. Towards a sustainability‐oriented religious tourism. Systems Research and Behavioral Science, 38(3), 386-396.
52- Rot, E., Mikinac, K., & Bogdan, S. 2014. General characteristics of religious tourism in Croatia. UTMS Journal of Economics, 5(1), 79-87.
53- Smith, V.L. 1998. War and tourism: an American ethnography. Annals of Tourism Research, 25(1), 202-227.
54- World Travel & Tourism Council (WTTC) 2020, Travel & Tourism Economic Impact Research. https://wttc.org/research/economic-impact