تحلیل تطبیقی عوامل بروز تخلفات ساختمانی در بافت‌های شهری (نمونه موردی: بافت قدیم و جدید شهر یزد)

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

ابوالفضل مشکینی ¹ , سمیه علیپور ² , مهیا شاطری ³

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران(نویسنده مسئول)
2 - پژوهشگر پسادکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
3 - کارشناسی ارشد، گروه برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

تاریخ دریافت : 1401/12/20 تاریخ پذیرش : 1403/03/26 تاریخ انتشار : 1403/04/13

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در طی دو قرن اخیر، شهرها محل رواج ساختمان‌سازی و اسکان متقاضیان قرارگرفته است؛ که در پی پیچیدگی و گستردگی نیازها، قوانین و نحوه مدیریت‌ها؛ مساکن و ساختمان‌ها دچار ناپایداری و انجام فعلی به نام تخلفات ساختمانی گردیده‌اند. هدف این مطالعه ارزیابی تخلفات ساختمانی در بافت قدیم و جدید شهر یزد به شناسایی عوامل تأثیرگذار در تغییر میزان تخلفات ساختمانی است. نوع تحقیق کاربردی و روش بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به‌صورت اسنادی و میدانی است. جامعه آماری پژوهش 40 نفر از متخصصین، کارشناسان و صاحب‌نظران هستند. جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از نرم‌افزار spss، روش ضرایب همبستگی و آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. نتایج ارزیابی تطبیقی تخلفات ساختمانی در مناطق موردبررسی نشان داد که در بافت جدید طبق نظر متخصصین عوامل؛ املاک دارای اسناد غیررسمی (قولنامه و مشاع) تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک، وجود زمین خالی، ملاحظات اجتماعی، پایگاه اقتصادی افراد، ارزش‌افزوده زمین و فقدان اراده سیاسی جهت تخریب ساخت‌وساز غیرمجاز، باعث بروز تخلفات ساختمانی در تعداد بالا گردیده است؛ و در بافت قدیم، درنتیجه عوامل اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی، قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی، نظارت نسبتا بالا بر ساخت‌وسازها، دارای تعداد کمی تخلفات می‌باشد و شرایط محلی منطقه تاریخی نیز که شامل جمعیت و وسعت کم منطقه است در مدیریت و نظارت بهتر منطقه کمک شایانی نموده است.

منابع و مأخذ:

1. اجزا شکوهی، محمد. صمدی، رضا. گودرزی، نصرت اله و قنبری، محمد، 1396، تحلیل و بررسی دلایل تخلفات ساختمانی در کلانشهرها با تاکید بر قوانین و مقررات شهرسازی مطالعه موردی: مناطق 3 و 9 مشهد، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2، 1-18
2. احدنژاد، محسن. رشیدخوانی، سمیه. نادری، افشین و غلامی، مهدی، 1392، آثار و تبعات تخلفات ساختمانی در شهرها نمونه مورد مطالعه: شهر زنجان، پنجمین کنفرانس برنامه¬ریزی و مدیریت شهری، مشهد مقدس، 14-1
3. اسمعیل پور، نجما. هروی، زهرا و حیدری هامانه، الهام، 1398، بررسی علل وقـوع تخلفات ساختمانی در شهرهای ایـران با تأکید بر نقش شهرداری (مطالعه موردی: محدوده منطقه 3 شهریزد). فصلنامه مطالعات شهری،31، 17-29
4. بریس، نیکلا. کمپ، ریچارد و سلنگار، رزمری، 1391، تحلیل داده های روانشناسی با برنامه اس پی اس اس، خدیجه علی آبادی و سید علی صمدی، تهران: دوران، 616
5. پریزدی، طاهر. شاهرخی فر، زینب. کریمی، علیرضا. و احمدی، فاطمه، 1400، تحلیل عوامل مؤثر بر بروز تخلفات ساختمانی با تأکید بر جایگاه کمیسیون ماده صد (مورد شناسی: مناطق22 گانه کلان شهر تهران)، جغرافیا وآمایش شهری منطقه ای، 39، 81-112
6. پژوهان، موسي. داراب خاني، رسول و جعفري، الميرا، 1393، بررسي و تحليل عوامل مؤثر بر تخلفات ساختماني در شهرهاي كوچك (نمونة موردي: شهر بابلسر)، پژوهش هاي جغرافياي برنامه ريزي شهري، 2، 252-239
7. حاجی نژاد، علی. رفیعیان، مجتبی و زمانی، حسین، 1390، بررسی و رتبه بندی عوامل موثر بر میزان رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی (مطالعه موردی: مقایسه بافت قدیم و جدید شهر شیراز)، پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 77، 129-143
8. حکمت نیا، حسن، 1398، برررسی عملکرد کمیسیون ماده 100 شهرداری و آثار آن بر شهرنشینی و شهرسازی با استفاده از برنامه ریزی سناریو، پژوهش های جغرافیای انسانی ، 2، 387-409
9. خلیفه، عزت الله، (1402)، کتاب رسیدگی به تخلفات ساختمانی،تهران: پارسیا.
10. رحیمی، محمود و نظریان، اصغر، 1387، عوامل مدیریت و ساخت مسکن شهری، جغرافیایی سرزمین ، 1، 27-44
11. رسولی، سید حسن. مومن پور آکردی، سکینه. عظیمی زاده، الهام و قاسمی طاهری، سید مریم، 1395، ضرورت بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی : شهر ساری)، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، 1-24
12. روستا، مجتبی. صحرائیان، زهرا و رفیعان، مجتبی، 1397، تحلیل فضایی تخلفات ساختمانی در شهر جهرم، جغرافیا و برنامه ریزی ، 65، 163-182
13. سرخیلی، الناز. رفیعیان، مجتبی و بمانیان، محمدرضا، ۱۳۹۱، بررسی انگیزه های تخلف احداث بنای مازاد بر تراکم ساختمانی در شهر تهران. مدیریت شهری و روستایی، ۳۰، ۱۴۵-۱۶۲
14. سرگلزایی، علی. هادیانی، زهره و رفیعیان، مجتبی، ۱۳۹۷، تبیین و تحلیل فضایی علل و پیامدهای تخلفات ساختمانی مورد پژوهشی: شهر زاهدان. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، ۲، ۵۶-۷۲.
15. شاکری منصور، الهه. مشکینی، ابوالفضل و قائد رحمتی، صفر، 1394، ارزیابی نقش تخلفات ساختمانی در شکست طرح های توسعه شهری (نمونه موردی: باقرشهر)، کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
16. صمدی قوشچی، زیدالله، 1377، تخلفات ساختمانی در نظام حقوقی ایران، اصفهان، جنگل، 592
17. فلاحی، علیرضا، 1387، آماده سازی مناطق تاریخی و مناظر فرهنگی بم ، این میراث جهانی در خطر، برای مقابله با زلزله، صفه، 1و2، 135-154
18. قاجار خسروی، محمدمهدی، ۱۳۹۱، تحلیلی بر عوامل و تبعات ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان تهران راه‌حل‌های مقابله با آن، مسکن و محیط روستا، ۱۴۰، ۵۱ -۶۶.
19. قرخلو، مهدی و کلانتری خلیل آباد، حسین، 1385،وضعیت مسکن در بافت تاریخی شهر یزد، اولین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت،933-979
20. کریمی، رامین، 1394، راهنمای آسان برای تجزیه و تحلیل آماری با SPSS، تهران: انتشارات هنگام ،320
21. لاله‌پور، منیژه. سرور، هوشنگ. اسمعیل‌پور، مرضیه و مرادی‌کوچی، سمیرا، 1398، بررسی وضعیت تخلفات ساختمانی و علل و انگیزه‌های وقوع آن در شهر شیراز، جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 30، 59-76
22. محمدی، جمال و میرزایی، سارا، ۱۳۹۴، تبیین وضعیت و شناخت عوامل مؤثر بر تخلفات ساختمانی در کلانشهرهای ایران مطالعه موردی: مناطق پانزده گانه شهر اصفهان، فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، 2، ۱۹۵-۲۱۴.
23. مرکز آمار ایران، 1395، سالنامه آماری شهر یزد
24. منوچهری میاندوآب، ایوب. عابدینی، اصغر و حکمت نیا، حسن، 1398، بررسی و تحلیل تخلفات ساختمانی و تبیین عوامل کلیدی تأثیرگذار بر آن (مطالعه موردی شهر یزد)، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 18، 7-32.
25. میرز، لاورنس اس. گامست، گلن و گارینو، ا.جی، 1391، پژوهش چند متغیری کاربردی (طرح و تفسیر)، حسن پاشا شریفی، ولی الله فرزاد، سیمین دخت رضاخانی، حمیدرضا حسن آبادی، بلال ایزانل، مجتبی حبیبی، تهران: نشر نی،824
26. نیازی, محسن. روحی, مریم، 1395، بررسی تطبیقی سبک زندگی ساکنان بافت قدیم و جدید در شهر کاشان، مطالعات جامعه شناختی شهری، 20، 27-48.
27. نیک پور، عامر. فقیه عبداللهی ، محمد مهدی و سید علیپور، سیده زهرا، 1394، بررسی و تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی و تخلفات ساختمانی (مطالعه موردی: شهروندان شهر بابلسر)، نشریه شهر پایدار، ۳، ۱۱۳-۱۲۶
28. Brown, Jeremy. & Loosemore, Martin, 2015, Behavioural factors influencing corrupt action in the Australian construction industry. Engineering, Construction and Architectural Management, 4, 372–389
29. Emuze, Fidelis & Mollo, Lesiba, 2020, Technical enablers of human errors and violations in construction, MATEC Web of Conferences 312, 02017,1-7. https://doi.org/10.1051/matecconf/202031202017
30. Emuze, F. (2018). Violations FORESEEING COUNTERMEASURES FOR CONSTRUCTION SAFETY VIOLATIONS IN SOUTH AFRICA.
31. Kahraman, Serap. Saatci, Aydin. & Misir, Ibrahim Serkan, 2006, Effects of adding illegal storeys to structural systems. Sadhana, 5, 515-526
32. Kamanroodi, Moosa, Jafarpour Ghalehteimouri, Kamran, 2020, The effect of rent in urban land and housing value and the building violations in Sanandaj city in Iran. Academicus.International Scientific Journal, 22, 67-89
33. Kapoor, Mudit & Blanc, David le, 2008, Measuring risk on investment in informal (illegal) housing: theory and evidence from Pune, India. Regional Science and Urban Economics, 4, 311-329
34. Kenny, C. (2009). Transport construction, corruption and developing countries. Transport Reviews, 1, 21–41.
35. Kravchenko Ya.A. Violations of Building Laws: Problems of Prosecution. Sociology and Law. 2021;(1):112-118. (In Russ.) https://doi.org/10.35854/2219-6242-2021-1-112-118
36. Lam, Weng. Siew, Lam, Weng. Hoe, Jaaman, Saiful. Hafizah, & Liew, Kah. Fai. 2021. Performance evaluation of construction companies using integrated entropy–fuzzy VIKOR model. Entropy, 3, 320,1-16. https://doi.org/10.3390/e23030320
37. Mahishale, V. (2015). "Ageing world: Health care challenges." Journal of the Scientific Society 42: 138 - 143.
38. McDonald, John F & McMillen, Daniel P, 2000, Residential building permits in urban counties: 1990–1997. Journal of Housing Economics, 3, 175-186
39. Shevchenko, L. (2022). "MASS HOUSING IN UKRAINE IN THE SECOND HALF OF THE 20TH CENTURY." Docomomo Journal.
40. Simamora, M.S. (2023). Analysis Of Violations Construction Of Buildings In Normative Law. Legalpreneur Journal.
41. Varol, Beril. Özlem Yılmaz, Elif. Maktav, Derya. Bayburt, Serdar & Gürdal, Sedanur (2019) Detection of illegal constructions in urban cities: comparing LIDAR data and stereo KOMPSAT-3 images with development plans, European Journal of Remote Sensing, 1, 335-344
42. Zegarac, Zoran, 1999, Illegal construction in Belgrade and the prospects for urban development planning. Cities, 5, 365-370
43. Zeković, Slavka. Petovar, Ksenija & Nor-Hisham, Bin Md Saman, 2020, The credibility of illegal and informal construction: Assessing legalization policies in Serbia. Cities, 97, 102548, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.102548

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 47، تابستان 1403، صص 211-193

تحلیل تطبیقی عوامل بروز تخلفات ساختمانی در بافت‌های شهری (نمونه موردی: بافت قدیم و جدید شهر یزد)

ابوالفضل مشکینی

دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران(نویسنده مسئول)

[e-mail]

سمیه علیپور

  پژوهشگر پسادکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

محیا شاطری محمدآبادی

 کارشناسی ارشد، گروه برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

دريافت: 20/12/1401                          پذيرش: 26/3/1403

چکیده

در طی دو قرن اخیر، شهرها محل رواج ساختمان‌سازی و اسکان متقاضیان قرارگرفته است؛ که در پی پیچیدگی و گستردگی نیازها، قوانین و نحوه مدیریت‌ها؛ مساکن و ساختمان‌ها دچار ناپایداری و انجام فعلی به نام تخلفات ساختمانی گردیده‌اند. هدف این مطالعه ارزیابی تخلفات ساختمانی در بافت قدیم و جدید شهر یزد به شناسایی عوامل تأثیرگذار در تغییر میزان تخلفات ساختمانی است. نوع تحقیق کاربردی و روش بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به‌صورت اسنادی و میدانی است. جامعه آماری پژوهش 40 نفر از متخصصین، کارشناسان و صاحب‌نظران هستند. جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از نرم‌افزار spss، روش ضرایب همبستگی و آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. نتایج ارزیابی تطبیقی تخلفات ساختمانی در مناطق موردبررسی نشان داد که در بافت جدید طبق نظر متخصصین عوامل؛ املاک دارای اسناد غیررسمی (قولنامه و مشاع) تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک، وجود زمین خالی، ملاحظات اجتماعی، پایگاه اقتصادی افراد، ارزش‌افزوده زمین و فقدان اراده سیاسی جهت تخریب ساخت‌وساز غیرمجاز، باعث بروز تخلفات ساختمانی در تعداد بالا گردیده است؛ و در بافت قدیم، درنتیجه عوامل اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی، قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی، نظارت نسبتا بالا بر ساخت‌وسازها، دارای تعداد کمی تخلفات می‌باشد و شرایط محلی منطقه تاریخی نیز که شامل جمعیت و وسعت کم منطقه است در مدیریت و نظارت بهتر منطقه کمک شایانی نموده است.

کلید واژگان: تخلفات ساختمانی، بافت‌ قدیم، بافت جدید، مدیریت شهری، یزد

 

 

 

مقدمه

امروزه مجموع عوامل گوناکونی سبب افزایش جمعیت شده است (Mahishale 2015) افزایش جمعیت و انقلاب صنعتی، باعث مهاجرت از مناطق روستایی به شهرها شده است؛ علت این مهاجرت ناشی از استقرار صنعت در شهرها بوده است (سرگلزایی و همکاران، 1397). درنتیجه توزیع جمعیت به شهرها نیاز به مسکن به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی بشر ایجاد گردید. بدین ترتیب شهرها به‌طور فزاینده‌ای با عدم تعادل و کمبود مسکن روبرو گردیدند (رحیمی و نظریان 1387)؛ مسئله مسکن و ساخت و ساز با رویکردهای صرفا فنی، معماری و هنری قابل حل نیست. بلکه به طور قابل توجهی به شرایط اقتصادی، سیاسی و محیطی نیز بستگی دارد(Shevchenko 2022) و نقش کلیدی در مدرن سازی شهرها، اشتغال، فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی شهرها دارد (siew lam et al, 2021)؛ که درنتیجه، به دو صورت در بافت‌های قدیم و جدید شهرها شکل‌گرفته‌اند.ساخت‌وساز در بافت قدیم بیشتر متناسب با طرح‌های تعریف‌شده انجام می‌گیرد. این طرح‌ها شامل طرح‌های تجمیع، روان بخشی، مرمت و احیا، و ... هستند (رسولی و همکاران، 1395). اغلب ساخت‌وسازها در یک 1-2 واحد و به‌صورت متراکم در کنار یکدیگر ساخته‌شده‌اند؛ و پاسخگوی مشکلات زمان خویش بوده است (قرخلو و کلانتری خلیل‌آباد، 1385). ساخت‌وساز در بافت جدید نیز به‌صورت بی‌هویت، کیفیت پایین (حاجی نژاد و دیگران، 1390)، پیروی از معماری جدید و به‌کارگیری سبک‌ها و روش‌های جدید در ساخت‌وساز احداث می‌گردد؛ و منجر به شکل‌گیری معماری بی‌هویت و شتاب‌زده در این قسمت شهر شده است (نیازی و روحی، 1395). ساخت‌وساز شهری، به عنوان یک فرایند چندبُعدی، تحت تأثیر نیروهای متنوع اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیست‌محیطی، مدیریتی و سیاسی قرار دارد؛ این تأثیرات به شکل آشکار در قوانین، اندازه و درآمد خانوار، طراحی، نظارت، اجرای کار، و مصالح ساختمانی مشاهده می‌شوند و هر یک از این عوامل از طریق شهروندان به‌صورت قانونمند یا بی‌ضابطه، و عده‌ای فراقانونی بی ضابطه، کالبد شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. (پژوهان و همکاران،1393) که به ساخت‌وساز بی‌ضابطه، عمل تخلفات ساختمانی گفته می‌شود. تخلف از مقررات یا همان تخلفات ساختمانی به تغییراتی گفته می‌شود که فاقد مجوز ساختمانی از شهرداری یا مغایر با ضوابط و مقررات شهرسازی هستند (kamanroodi & Jafarpour.2020). خلیفه، تخلفات ساختمانی را به معنی تخطی از اصول فنی، مهندسی و ضوابط شهرسازی شهر (مقررات طرح جامع شهر) در احداث ساختمان‌ها میداند که موجب از بین رفتن ایمنی و دوام ساختمان‌ها و بی روح و بی هویت شدن ساختمان‌ها، محلات و شهر می‌شود(خلیفه 1402، ص13) تخلفات در قوانین و ساخت و سازها سیستمی هستند، زیرا در هر دو سطح سازمانی و فردی رخ می دهند. به عنوان مثال، مدیران مسئول و کارگران یکدیگر را به دلیل نقض قوانین مقصر می دانند .(Emuze2018) آموزه و مولو در تحقیق خود تخلفات ساختمانی را نوعی اشتباه می‌دانند و معتقدند زمانی اتفاق می‌افتد که کارگران دستورالعمل‌ها را رعایت نکنند (Emuze & Mollo, 2020). تشخیص و شناسایی تخلفات در ساخت‌وساز دشوار است، زیرا ساخت‌وسازها، فعالیت‌های پیچیده و غیراستانداردی هستند که ارزیابی کیفیت در آن‌ها دشوار است(Kenny, 2009)؛ و ممکن است باهدف نـفـع فـــردی بیشتر و یا بهره‌برداری فزاینده از زمین بدون توجه به نوع کاربری‌ها، ضوابط احداث بنا و ضرایب مربوط به تراکم، سطح اشغال، منطقه بندی (محمدی و میرزایی، 1394)، در انواع مختلفی اتفاق افتند؛ که شامل قطعه بندی زمین بدون مجوز، تغییرات کاربری، تبدیل، احداث ساختمان در مناطق ممنوعه، احداث ساختمان بیش از سطح اشغال مجاز، احداث ساختمان بدون پروانه، احداث ساختمان مغایر با نقشه ها و پروانه ساختمانی، احداث ساختمان مغایر با تراکم مجاز در پروانه (کمتر یا بیشتر)، احداث ساختمان بیش از ارتفاع مندرج در پروانه و یا خلاف ضوابط، عدم رعایت عقب نشینی املاک از برهای اصلاحی و تجاوز به معابر و خیابان ها، عدم رعایت بهداشت و ایمنی در ساختمان ها، اشراف به ساختمان های مجاور، عدم رعایت استحکام بنای ساختمان و ...(خلیفه، 1402، ص 64)

ساختمان‌های غیرقانونی می‌تواند یک موضوع مشکل‌ساز در شهرهای پرجمعیت باشد، به این دلیل که منجر به تمدن کج و ساختار شهری نامتعادل می‌گردند (varol et al, 2019). تخلفات ساختمانی به سبب سطح فراگیر و آثار بلندمدت و پایدار آن در منظر شهرها از مهم‌ترین چالش‌های شهرنشینی نوین محسوب می‌شود (نیک پور و همکاران، 1394). انگیزه ارتکاب مالکان به تخلفات ساختمانی و تعریف آن، ازنظر فرهنگی نسبی است و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است (Brown & Loosemore,2015). بنابر نظر زکوویچ و همکاران (2020) ساخت‌وساز غیرمجاز و متخلف را می‌توان به‌عنوان یک پاسخ اجتماعی درونی قلمداد کرد؛ که ناشی از ناکارآمدی نهادی، ناسازگاری سیستم قانونی، نبود مکانیسم عرضه و تقاضا برای آپارتمان‌ها، فقدان طرح‌های شهری و سیاست‌های شهری محدود تفسیر کرد (Zeković et al,2020). چنانچه کاپور وبلان (2008) رویه‌های سخت‌گیرانه و زمان‌بر در اخذ مجوزهای ساختمانی و اسناد مالکیت را یکی از دلایل(Kapoor & Blanc,2008) ؛ و زگاراک (1999) عوامل تصمیمات سیاسی برای مسکن اجتماعی در شهرها و شهرک‌ها، ناکارآمدی مدیریت شهری، شکست سیاست مالی و حمایت از مسکن شخصی، بی‌توجهی به بازسازی و نوسازی مسکن و به تعویق انداختن تخریب ساختمان‌های غیرمجاز در شهرها را بیان می‌کند .( Zegarac,1999) سوهری سیمامورا با روش تحقیق تجربی و با رویکرد اساسنامه و مصاحبه و بررسی قوانین به این نتیجه رسید برنامه ریزی فضایی یکی از چالش های پیش روی دولت شهر به دلیل تخلفات جامعه در ساخت و ساز ساختمان هاست که نه تنها به جامعه اطراف آسیب می رساند بلکه نظم فضایی را که توسط دولت شهر برنامه ریزی شده است، مختل می کند (Simamora, 2023). کراوچنکو مدعی است که بخش قابل توجه ای از تخلفات که در صنعت ساختمان شناسایی می‌شوند، به دلیل واقعیت‌هایی مرتبط با فرآیند ساخت و ساز اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر، این تخلفات به دلیل عدم داشتن اسناد قانونی ضروری برای زمین و نیز عدم دریافت مجوزهای لازم برای اجرای پروژه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتند(Kravchenko,2021).

در خصوص موضوع مقاله و بررسی تخلفات ساختمانی در بافت های شهری مطالعات گوناگونی صورت گرفته است که عبارت‌اند از : سرخلیلی و همکاران (1391) در مقاله بررسی تخلفات احداث بنای مازاد بر تراکم ساختمانی در شهر تهران  به این نتایج رسیده اند که تخلف احداث بنا مازاد بر تراکم با عوامل کم بودن آگاهی سازندگان ساختمان از مقررات و استانداردهای ساختمانی، سطح درآمد و سپس انگیزه رفع نیاز خانواده از طریق احداث یا توسعه غیرقانونی بنا ارتباط دارند. سرگلزایی و همکاران (1397) در مقاله «تبیین و تحلیل فضایی علل و پیامدهای تخلفات ساختمانی موردپژوهشی: شهر زاهدان» با بررسی توزیع فضایی تخلفات ساختمانی در شهر زاهدان دریافت که تخلفات نه تنها در حاشیه نشینی بلکه در محله های قانونی نیز رخ می دهد. بالاترین فراوانی نوع تخلف مربوط به تخلف مسکونی دارای پروانه مازاد بر تراکم مربوطه، است. منوچهری میاندوآب و همکاران (1398) در مقاله بررسی و تحلیل تخلفات ساختمانی و تبیین عوامل کلیدی تأثیرگذار بر آن (مطالعه موردی شهر یزد) به بررسی وضعیت تخلفات ساختمانی در شهر یزد پرداخته است. بالاترین تعداد تخلف در منطقه سه¹ و کمترین تعداد در منطقه تاریخی بوده است و تخلفات احداث بنای زائد بر تراکم در اراضی با استفاده مسکونی در بیشترین تعداد اتفاق افتاده است. پریزادی و همکاران (1400) در مقاله «تحلیل عوامل مؤثر بر بروز تخلفات ساختمانی با تأکید بر جایگاه کمیسیون ماده صد، نمونه موردمطالعه: مناطق 22 گانه کلان‌شهر تهران» به این نتیجه دست‌یافت که با توجه به تأثیر قوانین و مقررات کمیسیون ماده 100 در افزایش یا کاهش تخلفات، اجرایی کردن آرای این کمیسیون و نظارت آنان در قالب عوامل مدیریت و اجرایی تأثیر به سزایی در کاهش تخلفات ساختمانی دارد. کمانرودی و جعفرپور قلعه تیموری (2020) در مقاله «تأثیر اجاره‌بها در ارزش زمین و مسکن شهری و تخلفات ساختمانی در شهر سنندج در ایران» به این نتایج دست یافتند؛ که اجاره زمین و مسکن، فرآیند صدور پروانه و فروش مازاد ساختمان و درآمد شهرداری تأثیر معناداری بر وقوع آن داشته است. در مطالعات پیشین به ارائه راهبردهایی جهت کاهش تخلفات ساختمانی پرداخته‌شده است اما به بررسی موضوع تخلفات ساختمانی به‌صورت تطبیقی و در مقایسه بافت قدیم با بافت جدید تحقیقی صورت نگرفته است. که این امر در مقاله حاضر به تفصیل در محدوده موردمطالعه بررسی‌شده است.

شهر یزد دارای بافت قدیم و بافت جدید است . بافت قدیم شهر یزد که در این پژوهش منطقه تاریخی است. در مرکز شهر یزد و تحت نظارت میراث فرهنگی قرار دارد که به‌صورت ارگانیک شکل گذشته خود را حفظ نموده است بافت تاریخی با بیش از 1.285 هزار جمعیت (1395) حدود 68.840 هکتار از مساحت شهر یزد را تشکیل می‌دهد. بافت جدید شهر یزد نیز که منطقه سه و چهار شهر یزد را در برمی‌گیرد برخلاف منطقه تاریخی دستخوش تغییرات گسترش شهری شده و تداخل سبک‌ها و شیوه‌های معماری در آن باعث ناهماهنگی بسیاری در چهره آن شده است. بافت جدید یزد با بیش 219.689 هزار جمعیت (1395) حدود 4.905 هکتار از مساحت شهر یزد را تشکیل می‌دهد. تعداد پروانه‌های صادرشده طی 10 سال (1390-1399) در بافت جدید در تعداد 4832 و در بافت قدیم در تعداد 251 است. با توجه به انواع گوناگون تخلفات صورت گرفته در این بافت ها مسئله موردپژوهش چرایی تفاوت میزان تخلفات ساختمانی در بافت قدیم و جدید است؛ سؤال کلیدی پژوهش عبارتند از  " عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری تخلفات ساختمانی در بافت قدیم (منطقه تاریخی) و بافت جدید (منطقه 3 و 4) شهر یزد چیست؟ "

روش پژوهش

پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی؛ و روش تحقیق آن از نوع پیمایشی و بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است. متخصصین، کارشناسان و افراد صاحب‌نظر به‌عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب گردیده‌اند. جهت گردآوری شاخص‌ها از روش دلفی کارشناسان به‌صورت پرسشنامه استفاده گردیده است. کارشناسان مشارکت‌کننده در تحقیق شامل مدیران و کارمندان شهرداری مناطق سه و چهار و بافت تاریخی یزد پلیس ساختمان، مسکن و شهرسازی، سازمان نظام‌مهندسی و سازمان میراث فرهنگی بودند. درنهایت بعد از تکمیل 40 پرسشنامه به اشباع نظری رسیده شد.

 

 

 

جدول 1: مشخصات و تعداد گروه‌های مصاحبه‌شونده

جامعه آماری کارشناسان دلفی
جنسیت	درصد	تحصیلات			شغل						سن
		لیسانس	ارشد	دکترا	شهرداری		میراث فرهنگی	شورای شهر	مسکن و شهرسازی	نظام ‌مهندسی	22-32	33-43	44 و بیشتر
					کارشناس	پلیس ساختمان
زن	35	4	6	4	4	-	2	2	2	4	6	8
مرد	65	6	8	12	10	6	4	-	4	2	12	10	4

در این پژوهش از شاخص‌هایی مطابق با ادبیات تحقیق و همچنین بر اساس شرایط محلی استفاده شده است. شاخص‌ها در چهار بعد کالبدی، بعد اجتماعی، بعد اقتصادی، بعد مدیریتی (که ابعاد مدیریتی از موضوع، خود به سه شاخص ازجمله مدیریتی-سازمانی، مدیریتی-قانونی، مدیریتی-نظارتی) تقسیم گشتند.

جدول 2:  شاخص‌های منتخب جهت ارزیابی کمی انگیزه‌های تخلفات ساختمانی

منبع مطالعات	عوامل تخلفات	کد
شاخص‌های  کالبدی
(اسمعیل پور و همکاران 1398)  (منوچهری میاندوآب و همکاران،1398) (اجزاء شکوهی و همکاران،1395) (شاکری و همکاران، 1394) (رحیمی، نظریان، 1387) McDonald& McMillen,2000))	املاک دارای اسناد غیررسمی (قولنامه و مشاع)	P1
	جغرافیای تخلف (منطقه بندی شهر)	P2
	تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک	P3
	وجود زمین خالی	P4
	تغییر تراکم در منطقه بافت تاریخی نسبت به بافت جدید	P5
	کاهش رونق ساخت‌وساز در سال‌های اخیر	P6
شاخص‌های  اجتماعی
(منوچهری میاندوآب و همکاران،1398) (لاله پور و همکاران، 1398) (اسمعیل پور و همکاران 1398) (شاکری و همکاران، 1394) کارشناس کمیسیون ماده 5 شهرداری (پژوهان و همکاران، 1393)  (سرخلیلی و همکاران، 1391)	عدم تناسب بین ضوابط و مقررات و نیازهای شهروندان	S1
	اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به شهروندان	S2
	ملاحظات اجتماعی	S3
	برخورد چندگانه در تغییر کاربری مالکین مختلف	S4
	اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی	S5
	آگاهی کم مهاجرین ساکن	S6
	دانش ساختمانی پیمانکاران	S7
	نگاه به تخلفات ساختمانی به‌عنوان جرم	S8
شاخص های  اقتصادی
(منوچهری میاندوآب و همکاران،1398) (لاله پور و همکاران، 1398) (شاکری و همکاران، 1394) (اجزاء شکوهی و همکاران،1395) (حکمت نیا،1398) (سرخلیلی و همکاران، 1391)(سرگلزایی و همکاران،1397) McDonald& McMillen,2000)) ( (روستا و همکاران، 1397) (اجزاء شکوهی و همکاران،1395)	کسب درآمد برای شهرداری‌ها	e1
	وجود تورم و افزایش قیمت مصالح	e2
	تمایل مدیریت شهری به اخذ جریمه به جهت تأمین منابع مالی	e3
	پایگاه اقتصادی افراد	e4
	ارزش‌افزوده زمین	e5
	مجوز جریمه از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰	e6
	ترس از مبلغ جریمه کمیسیون ماده 100	e7
شاخص های  مدیریتی-قانونی
(Kahraman at al, 2006) (حکمت نیا،1398) کارشناس کمیسیون ماده 5 شهرداری (فلاحی،1387) (شاکری و همکاران، 1394) (شاکری و همکاران، 1394) سایت شهرداری	قانونی شدن تخلف	L1
	مصوبات کمیسیون ماده 5 در خصوص تغییر کاربری و افزایش تراکم	L2
	قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی	L3
	صدور رأی تخریب از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰	L4
	احکام صادره از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ مبنی بر اخذ جریمه و تائید تخلف	L5
	حکم مبنی بر تعلق خسارت تأخیر در پرداخت جریمه	L6
	ترکیب کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری‌ها در صدور آرا	L7
	ضابطه برای رفع تخلف پس از صدور قلع بنا توسط کمیسیون ماده ۱۰۰	L8
	قوانین کمیسیون ماده ۱۰۰	L9
	رعایت اجرای قوانین ملی ساختمان از سوی شهرداری	L10
	آگاهی از قوانین و انواع خدمات هوشمند شهرداری از طریق سامانه esup	L11
شاخص های  مدیریتی-سازمانی
(اسمعیل پور و همکاران 1398) (سرخلیلی و همکاران، 1391)  (منوچهری میاندوآب و همکاران،1398) (لاله پور و همکاران، 1398) (zegarac, 1999) (حکمت نیا،1398)(قاجارخسروی،1391) (شاکری و همکاران، 1394)	فرآیند طولانی صدور پروانه ساختمانی یا تشریفات زائد صدور پروانه	O1
	تأثیر وسعت و جمعیت مناطق در مدیریت بهتر شهرداری	O2
	فقدان اراده سیاسی جهت تخریب ساخت‌وساز غیرمجاز	O3
	اعمال‌نفوذ سازمان‌های دخیل در اجرای احکام تخلفات ساختمانی	O4
	عدم تناسب بین اختیار و مسئولیت دست‌اندرکاران امور ساخت‌وساز	O5
	کارشناسان متخصص در کمیسیون ماده 100	O6
	مراجعه شهروندان جهت تعمیرات اساسی در بافت تاریخی و زمان‌بر شدن پاسخ شهرداری‌ها	O7
	یکپارچگی عملکردی درون سازمان‌های شهرداری	O8
	ضابطین شهرداری	O9
	کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری	O10
شاخص های  مدیریتی-نظارتی
(اسمعیل پور و همکاران، 1398) (حکمت نیا،1398)(احد نژاد و همکاران، 1392) (فلاحی،1387) (لاله پور و همکاران، 1398) (شاکری و همکاران، 1394) (منوچهری میاندوآب و همکاران،1398)	نظارت مستمر بر اجرای عملیات ساختمانی	Su1
	نظارت نسبتا بالا بر ساخت‌وسازها در منطقه تاریخی	Su2
	تأثیر مهندس ناظر در صحت عملیات اجرایی و گزارش جهت صدور حکم	Su3
	ایجاد نهاد پلیس ساختمان	Su4
	نظارت سازمان نظام‌مهندسی در عملکرد ناظران	Su5
	کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری‌ها و کمیسیون ماده 5 مسکن و شهرسازی در ضابطه‌مند کردن ساخت‌وسازها و نظارت	Su6

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 

به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و بررسی کمی اثرگذاری (شدت و نحوه اثر) عوامل بر تخلفات ساختمانی از نرم‌افزار SPSS استفاده شد. در ابتدا، از آزمون آماری Zscore جهت استانداردسازی داده‌ها، استفاده گردید. سپس جهت انتخاب روش آماری مناسب برای پژوهش باید از نحوه‌ی توضیح داده‌ها (داده‌ها نرمال، داده‌های غیر نرمال) آگاهی یافت. بدین منظور از آزمون معتبر شاپیرو-ویلک به دلیل تعداد پایین نمونه‌ها و همچنین طبق گفته استیون (2002)؛ که آزمون شاپیرو-ویلک را پیشنهاد می‌کند (زیرابه نظر می‌رسد در تشخیص انحراف از نرمال قوی‌تر است) جهت بررسی فرض نرمال بودن داده‌های پژوهش استفاده گردید. در این آزمون با توجه به فرضیات(:H0 داده‌ها دارای توزیع نرمال و H1: داده‌ها دارای توزیع غیر نرمال ) به بررسی نرمال بودن داده‌ها نهاده شده است. بر اساس جدول آزمون شاپیرو-ویلک اگر سطح معناداری برای کلیه متغیرهای مستقل و وابسته بزرگ‌تر از سطح خطای 5 درصد باشد توزیع داده‌ها نرمال می‌باشند (کریمی، 1394). پس از بررسی توزیع داده‌ها، برای نمایش نحوه ارتباط متغیرهای پژوهش با یکدیگر از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود. یکی از معمول‌ترین این شاخص‌ها، ضرایب همبستگی است که میزان وابستگی را به‌صورت استانداردشده و خلاصه‌شده‌ای از ویژگی رابطه دو متغیر ارائه می‌دهد. معمولاً ضرایب همبستگی مقداری در بازه ۱- تا ۱ دارند. هر چه مقدار قدرمطلق این ضریب‌ها به یک نزدیک‌تر باشد، میزان وابستگی بین متغیرها بیشتر است. اساسا اگر یک (یا هر دو) متغیر موجود در طرح پژوهش غیر پارامتری (غیر نرمال) باشند باید اندازه‌گیری غیر پارامتری همبستگی (ضریب همبستگی اسپیرمن) را به کار برد (بریس، کمپ وسلنگار، 1391)؛ و اگر متغیرها از نوع پارامتری باشند، بدین معنا که توزیع نرمال داشته باشند از ضریب پیرسون استفاده می‌گردد (میزر، گامست و گارینو، 1391). در این پژوهش در بافت جدید، به دلیل غیر نرمال بودن ابعاد کالبدی و مدیریتی-قانونی از آزمون همبستگی اسپیرمن و برای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی-سازمانی و مدیریتی-نظارتی از آزمون پیرسون استفاده شد. در بافت قدیم نیز به دلیل نرمال شدن مقادیر از آزمون پیرسون برای شاخص‌ها استفاده شد. درنهایت از آزمون تی تک نمونه‌ای جهت شناسایی سطح مطلوبیت شاخص‌ها، شناسایی خلأها و چالش‌ها در بخش تخلفات ساختمانی استفاده گردید. در این آزمون سؤال مطرح‌شده در مورد میانگین جامعه در سطح خطای α موردبررسی قرار می‌گیرد.

محدوده موردمطالعه

 شهر یزد به‌عنوان مرکز شهرستان یزد دارای وسعتی حدود 110 کیلومترمربع در مرکز جغرافیایی استان یزد و در مختصات 40 و 31 تا 13 و 32 عرض شمالی و 10 و 54 تا 51 و 54 طول شرقی واقع‌شده است. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال 1395 برابر با 529.673 نفر بوده و بیش از ۵۳ درصد جمعیت استان در این شهر سکونت دارند (مرکز آمار ایران، 1395). محدوده موردمطالعه این پژوهش، دو منطقه سه و چهار و همچنین منطقه تاریخی در شهر یزد است.

جدول 3 :ویژگی مناطق موردمطالعه شهر یزد

بافت	مناطق	جمعیت (1395)	وسعت (هکتار)	ویژگی‌ها
جدید	سه	87.964	2.677	منطقه سه شهر یزد در نقشه طرح تفضیلی به‌عنوان بافت جدید موردتوجه قرارگرفته است. موقعیت جغرافیایی این منطقه در بخش‌های غرب و جنوب شهر یزد قرارگرفته است. این منطقه عموماً دربرگیرنده‌ی طبقات متوسط و مرفه ی شهر یزد است و نوع غالب سکونت به شکل آپارتمان‌نشینی است. بخش قابل‌توجه ای از این منطقه را کاربری آموزشی و به‌ویژه آموزش عالی در برگرفته است.
	چهار	131.725	2.228	منطقه چهار شهر یزد نیز که مطابق با نقشه طرح تفضیلی جز بافت جدید محسوب می‌شود و در قسمت غرب و شمال غربی شهر یزد واقع‌شده است. این منطقه عموماً دربرگیرنده‌ی طبقات متوسط جامعه است.
قدیم	تاریخی	68840	1.285	منطقه تاریخی شهر یزد در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید؛ و دارای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی است. این منطقه مرکز اولیه و هسته مرکزی شهر یزد است. از ویژگی‌های آن می‌توان به بافت ارگانیک آن اشاره نمود که هنوز شکل گذشته خود را حفظ کرده است. این ناحیه شامل 9 محله اصلی و 49 زیر محله بوده و محلات آن شامل: محله فهادان، محله گودال مصلی، محله شش بادگیری، محله گازارگاه، محله شیخداد، دولت‌آباد، گنبد سبز، زردشتی‌ها و پشت باغ است (زنگی‌آبادی، مؤیدفر 1390)

انواع تخلفات ساختمانی رایج در بافت جدید و قدیم شهر یزد عبارت‌اند از: احداث بنا زائد بر تراكم در كاربري مجاز، پیش‌آمدگی غیرمجاز، تجاوز به گذر، كسر گذر بندي، كسري پاركينگ بر معبر، كسري پاركينگ داخل، نماي غیرمجاز، احداث بنا زائد بر تراكم در كاربري غیرمجاز، عدم رعايت اصول فني (آیین‌نامه 2800)، تبديل، كسري پاركينگ، پيشروي غیرمجاز غير هم باد، ارتفاع غیرمجاز، تخلف در حصاركشي، افزايش واحد برخلاف ضابطه، ايجاد دسترسي غیرمجاز، كرسي غیرمجاز، عدم رعايت اشرافيت، تبديل عرصه به چند قطعه زير حدنصاب، عدم رعايت حريم، احداث بنا در حد تراكم در كاربري مجاز، عدم رعايت اصول ايمني و ضوابط دسترسي، كسري پاركينگ بر معبر نواري يا مهمان، كسري پاركينگ مزاحم می‌باشند. 

 

شکل 1: موقعیت مناطق موردمطالعه در شهر یزد  (طرح تفصیلی، 1402)

یافته‌های پژوهش

توزیع و پراکندگی تخلفات ساختمانی در بافت های قدیم و جدید شهر یزد به تفکیک سال، در یک دوره شش‌ساله

مقایسه مقدار تخلفات ساختمانی در هر یک از سال‌های مورد بررسی ( 1399-1394 ) در بین بافت جدید (منطقه سه و چهار) با بافت قدیم (منطقه تاریخی) به‌صورت تفضیلی نتایج جدول شماره 4 و نمودار شماره 2 را به وجود آورده است.

جدول 4: مقایسه تطبیقی تعداد تخلفات ساختمانی بین بافت جدید و قدیم منبع: شهرداری مرکزی شهر یزد

سال	بافت جدید		بافت قدیم
	منطقه سه و چهار	درصد	منطقه تاریخی	درصد
1394	2565	79.80	649	20.19
1395	3833	84.40	708	15.59
1396	3756	85.24	650	14.75
1397	3060	81.62	689	18.37
1398	3213	83.82	620	16.17
1399	1849	85.17	322	14.83
جمع کل	18276		3638

همان گونه که در جدول بالا ارائه گردیده است در هر یک از سال های استحضار شده بیشترین تخلفات ساختمانی در بافت جدید (مناطق سه و چهار) و کمترین درصد وقوع تخلفات را، بافت قدیم دارا است. در بررسی و مقایسه وضعیت  تخلفات ساختمانی در سال‌های 1394-1399، بالاترین فراوانی تخلف در بافت جدید و قدیم مربوط به سال 1395 است و طبق نمودار شماره 2 تعداد تخلفات ساختمانی در بافت جدید از سال 1394 تا 1395 روند صعودی و از سال 1395 تا 1399 روند نزولی را داشته است. در بافت قدیم نیز از سال 1394 تا 1398 روند تقریباً یکسانی را داشته است و در سال 1399 از تعداد تخلفات ساختمانی کاسته شده است؛ که عامل کاهش تخلفات ساختمانی در سال 1399 را می‌توان به تورم در کشور و کاهش تخلفات ساختمانی در سال‌های اخیر ارتباط داد.

 

شکل 2:  تعداد تخلفات ساختمانی اتفاق افتاده در شهر یزد به تفکیک بافت جدید و قدیم در بازه زمانی 1394-1399

 

 

شکل 3: تعداد تخلفات ساختمانی اتفاق افتاده در شهر یزد به تفکیک بافت جدید و قدیم در بازه زمانی 1394-1399

 

انواع تخلفات ساختمانی( VS) اتفاق افتاده در شهر یزد شامل: 1 احداث بنا زائد بر تراكم در كاربري مجاز ، 2 پيش آمدگي غير مجاز ، 3 تجاوز به گذر ، 4 کسر گذربندی ، 5 کسری پارکینگ بر معبر ، 6 کسری پارکینگ داخل، 7 احداث بنا زائد بر تراكم در كاربري غیرمجاز، 8 تبدیل، 9 کسری پارکینگ، 10 پیشروی غیر مجاز غیر هم باد، 11 ارتفاع غیر مجاز، 12 تخلف در حصار کشی، 13 افزایش واحد بر خلاف ضابطه، 14 کرسی غیر مجاز، 15 عدم رعايت اشرافيت، 16 تبديل عرصه به چند قطعه زير حدنصاب، 17 احداث بنا در حد تراكم در كاربري مجاز، 18 كسري پاركينگ بر معبر نواري يا مهمان، 19 كسري پاركينگ مزاحم، 20 عدم رعايت اصول فني (آیین‌نامه 2800)، 21 عدم رعايت اصول ايمني و ضوابط دسترسي، 22 ايجاد دسترسي غیرمجاز، 23 عدم رعايت حريم، 24 نماي غیرمجاز است.

در بافت جدید بیشترین نوع تخلف به ترتیب شامل، احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری مجاز، احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری غیرمجاز، عدم رعایت اصول فنی (آیین‌نامه 2800)، پیشروی غیرمجاز غیر هم باد، تبدیل عرصه به چند قطعه زیر حدنصاب، کسر گذر بندی، پیش‌آمدگی غیرمجاز، کسری پارکینگ، نمای غیرمجاز، احداث بنا در حد تراکم در کاربری مجاز، ایجاد دسترسی غیرمجاز، کسری پارکینگ داخل؛ و در بافت قدیم نیز بیشترین نوع تخلفات به ترتیب شامل، احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری مجاز، عدم رعایت اصول فنی (آیین‌نامه 2800)، احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری غیرمجاز، پیشروی غیرمجاز غیر هم باد، کسری پارکینگ، پیش‌آمدگی غیرمجاز، کسر گذر بندی، نمای غیرمجاز، احداث بنا در حد تراکم در کاربری مجاز، تبدیل، تبدیل عرصه به چند قطعه زیر حدنصاب، افزایش واحد برخلاف ضابطه می‌باشد. طبق نمودار انواع تخلفات در بافت جدید و قدیم، بیشترین نوع تخلفات ساختمانی اتفاق افتاده در بافت جدید، تخلف احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری مجاز، تخلف احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری غیرمجاز و تخلف عدم رعایت اصول فنی (آئین‌نامه 2800) و در بافت قدیم نیز تخلف، احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری مجاز، تخلف عدم رعایت اصول فنی (آئین‌نامه 2800) و تخلف احداث بنا زائد بر تراکم در کاربری غیرمجاز به ترتیب بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند.

عوامل مؤثر بر بروز تخلفات

جهت بررسی عوامل موثر در بروز تخلفات و انواع آن از ارزیابی ضرایب همبستگی، استفاده شده است . ماتریس همبستگی مرتبه صفر بین ابعاد مختلف تأثیرگذار در تخلفات ساختمانی در جدول ذیل آمده است.

جدول 5: ماتریس همبستگی مرتبه صفر بین ابعاد مختلف تخلفات ساختمانی

بافت	ابعاد	کالبدی	قانونی	اجتماعی	اقتصادی	سازمانی	نظارتی
جدید	قانونی	195/0
	اجتماعی	*455/0	024/0
	اقتصادی	***714/0	***661/0	407/0
	سازمانی	189/0	*517/0	135/0	*470/0
	نظارتی	276/0	*456/0	059/0	*506/0	337/0
قدیم	قانونی	132/0
	اجتماعی	***664/0	047/0
	اقتصادی	**418/0	286/0	**551/0
	سازمانی	162/0	**414/0	257/0	**454/0
	نظارتی	010/0	**480/0	011/0	*386/0	*376/0
	*** معنی‌داری در سطح کمتر از 001/0		** معنی‌داری در سطح کمتر از 01/0			* معنی‌داری در سطح کمتر از 05/0

نتایج ماتریس همبستگی رتبه صفر در بافت جدید نشان می‌دهد که بین بعد کالبدی با ابعاد اقتصادی و اجتماعی؛ و بعد قانونی با ابعاد اقتصادی، سازمانی و نظارتی؛ و بعد اقتصادی با ابعاد سازمانی و نظارتی، همبستگی مثبت و معنی‌داری دارند. بررسی ضرایب همبستگی مشخص ساخت. همبستگی بین ابعاد کالبدی با اقتصادی؛ و قانونی با اقتصادی در سطح بالایی است و در بین ابعاد دیگر در سطح متوسط قرار دارد. باملاحظه عوامل شاخص کالبدی و اجتماعی مشخص شد؛ که در بافت جدید بعد اجتماعی با کالبدی رابطه مستقیم دارند و با کنترل بعد اجتماعی می‌توان بعد کالبدی را کاهش داد. نتایج ماتریس همبستگی رتبه صفر در بافت قدیم نیز نشان داد که بین بعد کالبدی با ابعاد اقتصادی و اجتماعی؛ و بعد قانونی با ابعاد سازمانی و نظارتی؛ بعد اجتماعی با بعد اقتصادی؛ بعد اقتصادی با ابعاد سازمانی و نظارتی و بعد سازمانی با بعد نظارتی همبستگی مثبت و معنی‌داری دارند. بررسی ضرایب همبستگی مشخص ساخت، همبستگی بین ابعاد کالبدی با اجتماعی در سطح بالایی است و در بین ابعاد دیگر در سطح متوسط قرار دارد. همبستگی نسبتاً بالای بعد کالبدی با بعد اقتصادی در بافت قدیم نیز بدین‌صورت است که با افزایش میزان عوامل اقتصادی (تورم و افزایش قیمت مصالح) باعث افزایش علل کالبدی (کاهش رونق ساخت‌وساز در سال‌های اخیر) می‌گردد.

در راستای بررسی وضعیت عوامل تخلفات ساختمانی از دید کارکنان بخش شهرداری و ... شهر یزد با استفاده از آزمون تک نمونه‌ای هرکدام از سؤالات زیر بخش شاخص‌ها مورد ارزیابی قرار گرفتند.

جدول 6: وضعیت عوامل تخلفات ساختمانی از دید کارکنان بخش شهرداری و ... شهر یزد با استفاده از آزمون تک نمونه‌ای

شاخص	کد	بافت جدید			بافت قدیم			شاخص	کد	بافت جدید			بافت قدیم
		سطح معنی‌داری	میانگین	رتبه اهمیت	سطح معنی‌داری	میانگین	رتبه اهمیت			سطح معنی‌داری	میانگین	رتبه اهمیت	سطح معنی‌داری	میانگین	رتبه اهمیت
کالبدی	P1	0.000	4.05	1	0.085	3.35	3	اجتماعی	S1	0.001	3.90	1	0.000	4.00	3
	P2	0.000	3.70	2	0.000	3.95	1		S2	0.003	3.80	2	0.000	4.10	2
	P3	0.000	3.60	3	0.372	3.20	4		S3	0.003	3.75	3	0.042	3.35	5
	P4	0.024	3.55	4	0.070	3.38	2		S4	0.004	3.50	4	0.070	3.30	6
	P5	0.863	2.95	5	0.834	3.05	5		S5	0.066	3.50	5	0.000	4.20	1
	P6	0.545	2.85	6	0.909	2.98	6		S6	0.748	2.90	6	0.000	3.73	4
اقتصادی	e1	0.000	4.35	1	0.691	3.08	5		S7	0.036	2.40	7	0.708	2.90	7
	e2	0.000	4.25	2	0.011	3.55	3		S8	0.000	1.40	8	0.004	2.40	8
	e3	0.000	4.20	3	0.000	3.63	2	قانونی	L1	0.000	4.45	1	0.000	3.98	2
	e4	0.007	3.75	4	0.000	4.00	1		L2	0.001	3.80	2	0.000	3.68	3
	e5	0.206	3.45	5	0.232	2.80	6		L3	0.010	3.75	3	0.000	4.53	1
	e6	1.000	3.00	6	0.008	3.55	3		L4	0.018	3.75	4	0.413	3.18	8
	e7	0.130	2.65	7	0.099	3.35	4		L5	0.131	3.45	5	0.070	3.30	5
سازمانی	O1	0.000	4.25	1	0.115	2.72	9		L6	0.359	3.20	6	0.124	3.25	7
	O2	0.003	4.00	2	0.000	4.05	1		L7	0.62	3.15	7	0.094	3.28	6
	O3	0.000	3.90	3	0.242	3.18	7		L8	1.00	3.00	8	0.872	3.03	9
	O4	0.010	3.60	4	0.000	3.70	3		L9	0.88	2.95	9	0.000	3.00	10
	O5	0.004	3.45	5	0.015	3.48	5		L10	0.037	2.45	10	0.008	3.50	4
	O6	0.202	3.40	6	0.001	3.68	4		L11	0.000	2.10	11	0.090	2.65	11
	O7	0.258	3.20	7	0.728	2.95	8	نظارتی	Su1	0.000	4.00	1	0.000	3.93	2
	O8	0.577	3.15	8	0.000	3.70	3		Su2	0.005	3.70	2	0.000	3.98	1
	O9	0.681	3.10	9	0.003	3.40	6		Su3	0.259	3.45	3	0.000	3.00	4
	O10	0.871	3.05	10	0.000	3.93	2		Su4	0.189	3.40	4	0.225	3.23	3
									Su5	0.634	2.85	5	0.350	2.65	5
									Su6	0.659	2.85	6	0.375	2.63	6

بحث و بررسی

از میان عوامل شش‌گانه کالبدی، در بافت جدید عوامل رونق ساخت‌وساز در سال‌های اخیر و عوامل تغییر تراکم در منطقه تاریخی به نسبت منطقه سه و چهار در سطح پایینی قرار دارند؛ و عوامل، املاک با اسناد غیررسمی ، جغرافیای تخلف، وجود زمین خالی و تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک تأثیر بالایی در بروز تخلفات ساختمانی دارند. در بافت قدیم نیز عامل رونق ساخت‌وساز در سال‌های اخیر در سطح پایین قرار دارد و عوامل جغرافیای تخلف (منطقه بندی شهر)، وجود زمین خالی، املاک با اسناد غیررسمی (املاک قولنامه‌ای و مشاع)، تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک و تغییر تراکم در منطقه تاریخی به نسبت منطقه سه و چهار وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد P1-P6) دارای مقادیر بالاتر از میانگین متوسط هستند.

عوامل اجتماعی در بافت جدید نشان داد که عوامل نگاه به تخلفات ساختمانی به‌عنوان جرم، دانش ساختمانی پیمانکاران، آگاهی کم مهاجرین ساکن، در سطح پایینی است؛ و عوامل عدم تناسب بین ضوابط و مقررات و نیازهای شهروندان، ملاحظات اجتماعی، برخورد چندگانه در تغییر کاربری مالکین مختلف، از میانگین نظری در نظر گرفته بالاتر می‌باشند و ازنظر متخصصین دارای اهمیت و تأثیر بالایی هستند. در بافت قدیم نیز عوامل نگاه به تخلفات ساختمانی به‌عنوان جرم، دانش ساختمانی پیمانکاران در سطح پایینی وجود دارد؛ و عوامل اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به شهروندان، عدم تناسب بین ضوابط و مقررات و نیازهای شهروندان وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد S1-S8) ازنظر متخصصین دارای اهمیت و تأثیر بالایی هستند.

در عوامل اقتصادی بافت جدید، عامل ترس از مبلغ جریمه کمیسیون ماده 100 در سطح پایینی قرار دارد؛ و عوامل کسب درآمد برای شهرداری‌ها، ارزش‌افزوده زمین، تمایل مدیریت شهری به اخذ جریمه به جهت تأمین منابع مالی دارای مقادیر بالاتر از میانگین متوسط هستند. در بافت قدیم نیز عوامل ارزش‌افزوده زمین دارای ارزش پایینی است و عوامل پایگاه اقتصادی افراد، تمایل مدیریت شهری به اخذ جریمه به جهت تأمین منابع مالی، وجود تورم و افزایش قیمت مصالح، وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد E1-E7)   دارای مقادیر بالاتر از میانگین متوسط هستند.

در عوامل مدیریتی-قانونی مربوط به بافت جدید عوامل آگاهی از قوانین و انواع خدمات هوشمند شهرداری از طریق سامانه esup، قوانین کمیسیون ماده ۱۰۰ و ضابطه برای رفع تخلف پس از صدور قلع بنا توسط کمیسیون ماده ۱۰۰ دارای وضعیت نامطلوب هستند؛ و باید موردتوجه برنامه ریزان قرار گیرد. عوامل، رعایت اجرای قوانین ملی ساختمان از سوی شهرداری، صدور رأی تخریب از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ و قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی تأثیر بالایی در بروز تخلفات ساختمانی دارند. در بافت قدیم نیز عامل آگاهی از قوانین و انواع خدمات هوشمند شهرداری از طریق سامانه esup دارای وضعیت نامطلوب است؛ و باید موردتوجه برنامه ریزان قرار گیرد. عوامل، قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی، قانونی شدن تخلف، مصوبات کمیسیون ماده 5 در خصوص تغییر کاربری و افزایش تراکم وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد L1-L11)  تأثیر بالایی در بروز تخلفات ساختمانی دارند.

در عوامل مدیریتی-سازمانی بافت جدید طبق نظر متخصصین عوامل، فرآیند طولانی صدور پروانه ساختمانی یا تشریفات زائد صدور پروانه، کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، فقدان اراده سیاسی جهت تخریب ساخت‌وساز غیرمجاز، از میانگین متوسط و یا میانگین نظری در نظر گرفته‌شده برای آن، بالاتر است؛ و نشان می‌دهد در بعد سازمانی در بافت جدید سازوکارهای اساسی موردنیاز است؛ و باید در نحوه‌ی مدیریت تخلفات ساختمانی و سازمان‌های دخیل در آن بازنگری‌هایی صورت گیرد. در بافت قدیم نیز عوامل، فرآیند طولانی صدور پروانه ساختمانی یا تشریفات زائد صدور پروانه، مراجعه شهروندان جهت تعمیرات اساسی در بافت تاریخی و زمان‌بر شدن پاسخ شهرداری‌ها دارای مقادیر پایینی می‌باشند و عوامل تأثیر وسعت و جمعیت مناطق در مدیریت بهتر شهرداری، کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، یکپارچگی عملکردی درون سازمان‌های شهرداری، وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد O1-O10) از میانگین متوسط و یا میانگین نظری در نظر گرفته‌شده برای آن، بالاتر است.

در عوامل مدیریتی-نظارتی در بافت جدید عوامل، نظارت سازمان نظام‌مهندسی در عملکرد ناظران و کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و کمیسیون ماده 5 مسکن و شهرسازی در ضابطه‌مند کردن ساخت‌وساز و نظارت، در سطح پایین به آن توجه شده است. عوامل نظارت مستمر بر اجرای عملیات ساختمانی و نظارت نسبتا بالا بر ساخت‌وسازها در منطقه تاریخی، تأثیر مهندس ناظر در صحت عملیات اجرایی و گزارش جهت صدور حکم، ایجاد نهاد پلیس ساختمان، در سطح بالایی موردتوجه است. در بافت قدیم نیز عوامل، کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و کمیسیون ماده 5 مسکن و شهرسازی در ضابطه‌مند کردن ساخت‌وساز و نظارت و نظارت سازمان نظام‌مهندسی در عملکرد ناظران در سطح پایین به آن توجه شده است؛ و عوامل نظارت نسبتا بالا بر ساخت‌وسازها در منطقه تاریخی، نظارت مستمر بر اجرای عملیات ساختمانی، ایجاد نهاد پلیس ساختمان، تأثیر مهندس ناظر در صحت عملیات اجرایی و گزارش جهت صدور حکم، وآیتم های موجود در جدول شماره 6 ( کد SU1-SU6) در سطح بالایی موردتوجه است.

نتیجه‌گیری

با توجه به افزایش تعداد  تخلفات ساختمانی و تأثیرات منفی که بر شهر و شهروند دارد. لازمه بررسی عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری تخلفات ساختمانی بیش از پیش حائز اهمیت است. در مطالعه حاضر به ارزیابی تطبیقی عوامل مؤثر بر تخلفات ساختمانی در بافت قدیم و جدید شهر یزد پرداخته شده است. طبق آمار و اطلاعات دریافتی از شهرداری طی یک دوره شش‌ساله موردبررسی (1394-1399) در بافت جدید شهر یزد 18276 مورد (83.39 درصد) تخلفات ساختمانی و در بافت قدیم 3638 مورد (16.6 درصد) اتفاق افتاده است؛ که در هر دو بافت بیشترین تعداد آن در سال 1395 و کمترین در سال 1399 است؛ که طبق نظر متخصصین رکود بازار مسکن، قیمت بالای مصالح و کاهش ساخت‌وساز از عوامل کاهش بروز تخلفات در سال 1399 است. عوامل تأثیرگذار در تخلفات ساختمانی در شش بعد (شاخص کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی-قانونی، مدیریتی-سازمانی، مدیریتی-نظارتی) مورد ارزیابی قرارگرفته شدند. طبق یافته‌های این مطالعه و نظر متخصصین و صاحب‌نظران، عواملی که در بروز تخلفات ساختمانی تأثیرگذار هستند شامل، جغرافیای تخلف (منطقه بندی شهر)، عدم تناسب بین ضوابط و مقررات و نیازهای شهروندان، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به شهروندان، برخورد چندگانه در تغییر کاربری مالکین مختلف، آگاهی کم مهاجرین ساکن، عدم نگاه به تخلفات ساختمانی به‌عنوان جرم، کسب درآمد برای شهرداری‌ها، وجود تورم و افزایش قیمت مصالح، تمایل مدیریت شهری به اخذ جریمه به جهت تأمین منابع مالی، مجوز جریمه از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰، قانونی شدن تخلف، مصوبات کمیسیون ماده 5 در خصوص تغییر کاربری و افزایش تراکم، احکام صادره از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ مبنی بر اخذ جریمه و تائید تخلف، فرآیند طولانی صدور پروانه ساختمانی یا تشریفات زائد صدور پروانه، تأثیر وسعت و جمعیت مناطق در مدیریت بهتر شهرداری، نظارت مستمر بر اجرای عملیات ساختمانی، نظارت سازمان نظام‌مهندسی در عملکرد ناظران و تأثیر مهندس ناظر در صحت عملیات اجرایی و گزارش جهت صدور حکم است.

در مقایسه تطبیقی بین بافت ها، در بافت جدید طبق نظر متخصصین عوامل املاک دارای اسناد غیررسمی (قولنامه و مشاع) تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک، وجود زمین خالی، ملاحظات اجتماعی، پایگاه اقتصادی افراد، ارزش‌افزوده زمین و فقدان اراده سیاسی جهت تخریب ساخت‌وساز غیرمجاز، باعث بروز تخلفات ساختمانی در تعداد بالا گردیده است. نقص مدارک و مالکیت غیررسمی برای اراضی درخواست‌دهنده پروانه ساختمانی، با شروط شهرداری برای ارائه مدرک رسمی و مقررات دفاتر اسناد رسمی برای تصدیق سند، وجود ساختمان و تعیین مرز زمین است که سبب اجبار مالک به اجرای ساخت‌وساز بدون پروانه می‌شود. تفکیک اراضی در مساحت و متراژ کوچک نیز انگیزه استفاده حداکثری از فضای در دسترس را ایجاد می‌کند؛ که این نیاز مالک با قوانین شهرداری مغایرت می‌کند و درنهایت منجر به شکل‌گیری تخلفات می‌گردد. بافت جدید (مناطق سه و چهار) جز مناطق پویا و زنده شهر یزد است و تعداد ساخت‌وسازها در آن‌ها بالاتر است؛ و به‌مراتب دارای تعداد زیادی تخلفات ساختمانی می‌باشد. در بافت قدیم درنتیجه عوامل اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی، قوانین میراث فرهنگی در منطقه تاریخی، نظارت نسبتاً بالا بر ساخت‌وسازها، دارای تعداد کمی تخلفات می‌باشد و شرایط محلی منطقه تاریخی نیز که شامل جمعیت و وسعت کم منطقه است در مدیریت و نظارت بهتر منطقه کمک شایانی نموده است.

یافته‌های پژوهش حاضر با برخی از پژوهش‌های پیشین مانند سرخلیلی و همکاران 1391، اسمعیل پور و همکاران 1398، منوچهری میاندوآب و همکاران 1398، پریزادی و همکاران 1400 و کمانرودی و جعفرپور 1400 همپوشانی دارد. مشابه پژوهش سرخلیلی این مطالعه عوامل، عدم آگاهی سازنده از مقررات، تأثیر نیروی متخصص و باتجربه (دانش پیمانکاران)، انطباق ضوابط با نیاز مالکین، سود اقتصادی از ساخت‌وساز، را شناسایی کرد. علاوه براین، این تحقیق به عوامل دیگری نظیر املاک دارای اسناد غیر رسمی، مقایسه جغرافیای تخلف، وجود تورم و افزایش قیمت مصالح نیز اشاره کرده است. همچنین، این پژوهش با نتایج اسمعیلپور و همکاران که به تأثیر عوامل نقص مدرک، وابستگی شهرداری به درآمدهای ناشی از جریمه، عدم آگاهی شهروندان از قوانین ساخت‌وساز و کمبود تسهیلات برای اقشار کم‌درآمد در منطقه سه شهر یزد پرداخته اند، مطابقت داشت. با این وجود، تفاوت اصلی تحقیق حاضر با مطالعه اسمعیلپور در بررسی عوامل تاثیر گذار در بروز تخلفات در بافت جدید و قدیم شهر یزد است. همچنین در برخی جنبه ها، این تحقیق تفاوت خود را با نتایج منوچهری میاندوآب و همکاران که به تأثیر عوامل عدم نظارت مستمر شهرداری بر ساخت‌وسازها، نگاه درآمدی شهرداری به تخلفات ساختمانی با حکم به جریمه؛ نتایج پژوهش کمانرودی و جعفرپور که به عوامل سود اقتصادی ناشی از اجاره زمین و مسکن، فرآیند صدور پروانه و فروش مازاد ساختمان و درآمد شهرداری پرداخته و پریزادی و همکاران که به اجرایی کردن آرای کمیسیون ماده 100 و نظارت آن‌ها پرداختند، دارد که این تفاوت در بررسی عوامل تاثیر گذار در بروز تخلفات در شش بعد و به صورت جامع و شاخص بندی شده و با توجه علت یابی و مقایسه دو بافت دارای تخلفات متفاوت به تحلیل تطبیقی بروز تخلفات ساختمانی پرداخته است.

بر اساس نتایج این مطالعه، جهت کاهش تخلفات ساختمانی می‌توان به استمرار و بهبود کیفیت نظارت بر ساخت‌وساز، تعیین مسئولیت‌های دقیق برای سازمان‌های نظارتی، ارتقاء مقررات تضمین کننده کیفیت ساخت و اجرا ، تشویق به استفاده از مهندسان مجرب ، بهبود برنامه ریزی شهری با تاکید بر تدوین ضوابط دقیق و قابل اجرا برای ساخت و ساز، تنظیم نقشه‌های مفصل و تحلیل دقیق نیازمندی‌ها، ایجاد یک فرایند صدور پروانه ساختمانی شفاف و کارآمد، همکاری شهرداری جهت ارائه خدمات متناسب با نیاز مالک و قوانین، اعطای تسهیلات مناسب به افراد دارای پروانه ساختمانی، آموزش مردم با نحوه کار با الکتریکی شدن فرایند ارسال نقشه و نحوه ارسال ایرادات نقشه (به‌صورت مجازی) به سازمان نظام‌مهندسی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به شهروندان در مورد خطرات تخلفات ساختمانی و راه‌های گزارش دهی ، همکاری کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و کمیسیون ماده 5 مسکن و شهرسازی در ضابطه‌مند کردن ساخت‌وساز و نظارت، کم کردن نقش منابع مالی ناشی از جریمه در شهرداری ودر نهایت استفاده از راهکارهای پدافند غیر عامل به عنوان عوامل بازدارنده از تخلفات که موثرترین فعالیت در این حوزه می باشد. انواع راهکارهای پدافند غیرعامل نیز در فوق اشاره شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع 

 

1.       اجزا شکوهی، محمد. صمدی، رضا. گودرزی، نصرت اله و قنبری، محمد، 1396، تحلیل و بررسی دلایل تخلفات ساختمانی در کلانشهرها با تاکید بر قوانین و مقررات شهرسازی مطالعه موردی: مناطق 3 و 9 مشهد، جغرافیا و توسعه فضای شهری،  2، 1-18 

2.       احدنژاد، محسن. رشیدخوانی، سمیه. نادری، افشین و غلامی، مهدی، 1392، آثار و تبعات تخلفات ساختمانی در شهرها نمونه مورد مطالعه: شهر زنجان، پنجمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مشهد مقدس، 14-1

3.       اسمعیل پور، نجما. هروی، زهرا و حیدری هامانه، الهام، 1398، بررسی علل وقـوع تخلفات ساختمانی در شهرهای ایـران با تأکید بر نقش شهرداری (مطالعه موردی: محدوده منطقه 3 شهریزد). فصلنامه مطالعات شهری،31، 17-29

4.       بریس، نیکلا. کمپ، ریچارد و سلنگار، رزمری، 1391، تحلیل داده های روانشناسی با برنامه اس پی اس اس، خدیجه علی آبادی و سید علی صمدی، تهران: دوران، 616

5.       پریزدی، طاهر. شاهرخی فر، زینب. کریمی، علیرضا. و احمدی، فاطمه، 1400، تحلیل عوامل مؤثر بر بروز تخلفات ساختمانی با تأکید بر جایگاه کمیسیون ماده صد (مورد شناسی: مناطق22 گانه کلان شهر تهران)، جغرافیا وآمایش شهری منطقه ای، 39، 81-112

6.       پژوهان، موسي. داراب خاني، رسول و جعفري، الميرا، 1393، بررسي و تحليل عوامل مؤثر بر تخلفات ساختماني در شهرهاي كوچك (نمونة موردي: شهر بابلسر)، پژوهش هاي جغرافياي برنامه ريزي شهري، 2، 252-239

7.       حاجی نژاد، علی. رفیعیان، مجتبی و زمانی، حسین، 1390، بررسی و رتبه بندی عوامل موثر بر میزان رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی (مطالعه موردی: مقایسه بافت قدیم و جدید شهر شیراز)، پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 77، 129-143

8.       حکمت نیا، حسن، 1398، برررسی عملکرد کمیسیون ماده 100 شهرداری و آثار آن بر شهرنشینی و شهرسازی با استفاده از برنامه ریزی سناریو، پژوهش های جغرافیای انسانی ، 2، 387-409

9.       خلیفه، عزت الله، (1402)، کتاب رسیدگی به تخلفات ساختمانی،تهران: پارسیا.

10.       رحیمی، محمود و نظریان، اصغر، 1387، عوامل مدیریت و ساخت مسکن شهری،  جغرافیایی سرزمین ، 1،  27-44

11.       رسولی، سید حسن. مومن پور آکردی، سکینه. عظیمی زاده، الهام و قاسمی طاهری، سید مریم، 1395، ضرورت بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی : شهر ساری)، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، 1-24

12.       روستا، مجتبی. صحرائیان، زهرا و رفیعان، مجتبی، 1397، تحلیل فضایی تخلفات ساختمانی در شهر جهرم،  جغرافیا و برنامه ریزی ، 65، 163-182

13.       سرخیلی، الناز. رفیعیان، مجتبی و بمانیان، محمدرضا، ۱۳۹۱، بررسی انگیزه های تخلف احداث بنای مازاد بر تراکم ساختمانی در شهر تهران. مدیریت شهری و روستایی، ۳۰، ۱۴۵-۱۶۲

14.       سرگلزایی، علی. هادیانی، زهره و رفیعیان، مجتبی، ۱۳۹۷، تبیین و تحلیل فضایی علل و پیامدهای تخلفات ساختمانی مورد پژوهشی: شهر زاهدان. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، ۲، ۵۶-۷۲.

15.       شاکری منصور، الهه. مشکینی، ابوالفضل و قائد رحمتی، صفر، 1394، ارزیابی نقش تخلفات ساختمانی در شکست طرح های توسعه شهری (نمونه موردی: باقرشهر)، کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

16.       صمدی قوشچی، زیدالله، 1377، تخلفات ساختمانی در نظام حقوقی ایران، اصفهان، جنگل، 592

17.       فلاحی، علیرضا، 1387، آماده سازی مناطق تاریخی و مناظر فرهنگی بم ، این میراث جهانی در خطر، برای مقابله با زلزله، صفه، 1و2، 135-154

18.       قاجار خسروی، محمدمهدی، ۱۳۹۱، تحلیلی بر عوامل و تبعات ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان تهران راه‌حل‌های مقابله با آن، مسکن و محیط روستا، ۱۴۰، ۵۱ -۶۶.

19.       قرخلو، مهدی و کلانتری خلیل آباد، حسین، 1385،وضعیت مسکن در بافت تاریخی شهر یزد، اولین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت،933-979

20.       کریمی، رامین، 1394، راهنمای آسان برای تجزیه و تحلیل آماری با SPSS، تهران: انتشارات هنگام ،320

21.       لاله‌پور، منیژه. سرور، هوشنگ. اسمعیل‌پور، مرضیه و مرادی‌کوچی، سمیرا، 1398،  بررسی وضعیت تخلفات ساختمانی و علل و انگیزه‌های وقوع آن در شهر شیراز، جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 30، 59-76

22.       محمدی، جمال و میرزایی، سارا، ۱۳۹۴، تبیین وضعیت و شناخت عوامل مؤثر بر تخلفات ساختمانی در کلانشهرهای ایران مطالعه موردی: مناطق پانزده گانه شهر اصفهان، فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، 2، ۱۹۵-۲۱۴.

23.       مرکز آمار ایران، 1395، سالنامه آماری شهر یزد

24.       منوچهری میاندوآب، ایوب. عابدینی، اصغر و حکمت نیا، حسن، 1398، بررسی و تحلیل تخلفات ساختمانی و تبیین عوامل کلیدی تأثیرگذار بر آن (مطالعه موردی شهر یزد)، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 18، 7-32.

25.       میرز، لاورنس اس. گامست، گلن و گارینو، ا.جی، 1391، پژوهش چند متغیری کاربردی (طرح و تفسیر)، حسن پاشا شریفی، ولی الله فرزاد، سیمین دخت رضاخانی، حمیدرضا حسن آبادی، بلال ایزانل، مجتبی حبیبی، تهران: نشر نی،824

26.       نیازی, محسن. روحی, مریم، 1395،  بررسی تطبیقی سبک زندگی ساکنان بافت قدیم و جدید در شهر کاشان، مطالعات جامعه شناختی شهری، 20، 27-48.

27.       نیک پور، عامر. فقیه عبداللهی ، محمد مهدی و سید علیپور، سیده زهرا، 1394، بررسی و تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی و تخلفات ساختمانی (مطالعه موردی: شهروندان شهر بابلسر)، نشریه شهر پایدار، ۳، ۱۱۳-۱۲۶

28.       Brown, Jeremy. & Loosemore, Martin, 2015, Behavioural factors influencing corrupt action in the Australian construction industry. Engineering, Construction and Architectural Management, 4, 372–389

29.       Emuze, Fidelis & Mollo, Lesiba, 2020, Technical enablers of human errors and violations in construction, MATEC Web of Conferences 312, 02017,1-7. https://doi.org/10.1051/matecconf/202031202017

30.       Emuze, F. (2018). Violations FORESEEING COUNTERMEASURES FOR CONSTRUCTION SAFETY VIOLATIONS IN SOUTH AFRICA.

31.       Kahraman, Serap. Saatci, Aydin. & Misir, Ibrahim Serkan, 2006, Effects of adding illegal storeys to structural systems. Sadhana,  5, 515-526

32.       Kamanroodi, Moosa, Jafarpour Ghalehteimouri, Kamran, 2020, The effect of rent in urban land and housing value and the building violations in Sanandaj city in Iran. Academicus.International Scientific Journal, 22, 67-89

33.       Kapoor, Mudit & Blanc, David le, 2008, Measuring risk on investment in informal (illegal) housing: theory and evidence from Pune, India. Regional Science and Urban Economics, 4, 311-329

34.       Kenny, C. (2009). Transport construction, corruption and developing countries. Transport Reviews, 1, 21–41.

35.       Kravchenko Ya.A. Violations of Building Laws: Problems of Prosecution. Sociology and Law. 2021;(1):112-118. (In Russ.) https://doi.org/10.35854/2219-6242-2021-1-112-118

36.       Lam, Weng. Siew, Lam, Weng. Hoe, Jaaman, Saiful. Hafizah, & Liew, Kah. Fai. 2021. Performance evaluation of construction companies using integrated entropy–fuzzy VIKOR model. Entropy, 3, 320,1-16.  https://doi.org/10.3390/e23030320

37.       Mahishale, V. (2015). "Ageing world: Health care challenges." Journal of the Scientific Society 42: 138 - 143.

38.       McDonald, John F & McMillen, Daniel P, 2000, Residential building permits in urban counties: 1990–1997. Journal of Housing Economics,  3, 175-186

39.       Shevchenko, L. (2022). "MASS HOUSING IN UKRAINE IN THE SECOND HALF OF THE 20TH CENTURY." Docomomo Journal.

40.       Simamora, M.S. (2023). Analysis Of Violations Construction Of Buildings In Normative Law. Legalpreneur Journal.

41.       Varol, Beril. Özlem Yılmaz, Elif. Maktav, Derya. Bayburt, Serdar & Gürdal, Sedanur (2019) Detection of illegal constructions in urban cities: comparing LIDAR data and stereo KOMPSAT-3 images with development plans, European Journal of Remote Sensing,  1, 335-344

42.       Zegarac, Zoran, 1999, Illegal construction in Belgrade and the prospects for urban development planning. Cities, 5, 365-370

43.       Zeković, Slavka. Petovar, Ksenija & Nor-Hisham, Bin Md Saman, 2020, The credibility of illegal and informal construction: Assessing legalization policies in Serbia. Cities, 97, 102548, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.102548

 

 

 

 

        

        

 

---

[1]  شهر یزد تا سال 1398 به چهار منطقه تقسیم گردیده بود، منطقه یک، منطقه دو، منطقه سه و منطقه تاریخی، از سال 1398 جهت مدیریت بهتر منطقه سه که به مساحت 3912.23 هکتار بود است آن را به دو منطقه (منطقه سه و چهار) تقسیم نمودند.