برنامه‌ریزی توسعه‌ی فیزیکی شهرها با تأکید بر رویکرد آینده‌نگری و سناریومحور (مطالعه موردی: شهر بیدستان)
محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطيعباس صادقی 1 , احمد علی خرم بخت 2 , محمدابراهیم عفیفی 3
1 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان،دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
2 - استاديار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ايران(نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
توسعه‌ی فيزیکي شهر، فرایندی پویا و مداوم است که طي آن محدوده‌های فيزیکي شهر و فضاهای کالبدی آن در ابعاد کمی و کیفی افزایش می‌یابند. در این روند، اثرات منفی و مثبت متعددی متوجه شهرها می‌گردد که در راستای کاهش اثرات منفی، برنامه‌ریزی استراتژیک توسعه‌ی فیزیکی شهر با تأکید بر آینده‌های محتمل ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. بدین منظور، پژوهش حاضر با هدف برنامه‌ریزی توسعه‌ی فیزیکی شهر بیدستان با تأکید بر رویکرد آینده‌نگری و سناریومحوری نگارش شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی-اکتشافی می‌باشد که در راستای تحلیل داده‌ها و تدوین سناریوها از نرم‌افزار Morphol استفاده شده است. همچنین جامعه‌ی آماری تحقیق شامل مدیران، مسئولان و نخبگان شهر بیدستان بوده که از طریق روش دلفی 30 نفر به‌عنوان حجم نمونه تعیین گردیده است. یافته‌های تحقیق در راستای برنامه‌ریزی توسعه‌ی فیزیکی شهر بیدستان با تأکید بر آینده‌نگری و سناریومحوری نشان می‌دهد که 12 سناریو با داشتن اینرسی بالا به‌عنوان محتمل‌ترین و مقاوم‌ترین سناریوها در برابر تغییرات احتمالی (مثبت و منفی) شناسایی شده‌اند. در بین 12 فرض و سناریو، سناریوهای مطلوب با 4 فرض، سناریوهای فاجعه با 2 فرض و سناریوهای بینابین با 6 فرض ارائه‌شده‌اند. با توجه به وضعیت اکثریت سناریوهای محتمل توسعه‌ی فیزیکی شهر بیدستان که در وضعیت بینابینی قرار دارند، وضعیت توسعه‌ی فیزیکی شهر هنوز در شرایط ناپایدار قرار نگرفته و این توسعه نیازمند برنامه¬ریزی مناسب براساس پارامترهای مختلف است. همچنین سناریوهای فاجعه یعنی توسعه‌ی شهر بیدستان در سمت شمال (تخریب اراضی کشاورزی و باغات) و عدم داشتن استراتژی مشخص در توسعه‌ی فیزیکی شهر، نیازمند توجه بیشتر از جانب مدیران و مسئولان شهری می‌باشند.
پریزادی، طاهر، میرزازاده، حجت، اصغری، رویا، کریمی، علیرضا (1401)، بررسی الگوی توسعه‌ی فیزیکی شهر با رویکرد توسعه‌ی میان‌افزا مورد مطالعه: شهر میاندوآب، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 54، شماره 4، صص 1321-1303.
2. پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین، زیاری، کرامت‌الله، فرجی سبکبار، حسنعلی، وفایی، ابوذر (1395)، تحلیل الگوی توسعه‌ی کالبدی-فضایی شهری از منظر توسعه‌ی پایدار (مطالعه موردی: شهر کاشان)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره‌ی 7، شماره 26، صص 22-1.
3. حسینی، سیدعلی، یغفوری، حسین، هادیانی، زهره (1399)، بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه‌ی ساختار کالبدی-فضایی شهر قم با رویکرد آینده‌‌پژوهی، فصلنامه‌ی جغرافیا و توسعه، دوره‌ی 18، شماره 61، صص 276-251.
4. ربانی، ربانی، زیاری، کرامت‌الله، ساعدموچشی، رامین (1401)، آینده پژوهی: پارادایمی نوین در برنامه ریزی با تاکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش ها)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 149.
5. رهنما، محمدرحیم، عباس زاده، غلامرضا (1387)، اصول، مباني و مدل‌هاي سنجش فرم كالبدي شهر، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد، ص 258.
6. طرح جامع-تفصیلی شهر بیدستان (1390)، مطالعات حوزه‌ی نفوذ، زیست‌محیطی، جمعیتی-اجتماعی، اقتصادی، مهندسین مشاور نقش جهان پارس، سازمان مسکن و شهرسازی استان قزوین.
7. محمودزاده، حسن، مهدوی‌فرد، مصطفی، عزیزمرادی، مجید، زنجانی ثانی، ملیحه (1399)، مدل‌سازی توسعه‌ی فیزیکی شهر با ترکیب قابلیت‌های گوگل ارث انجین (GEE) و شبکه‌ی عصبی مصنوعی (MLP) مطالعه موردی: شهر تبریز، جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره‌ی 24، شماره 74، صص 232-215.
8. مرصوصي، نفيسه، صائبي، محمدحسين (1388)، تحليل جغرافيايي تأثير اكولوژي اجتماعي بر توسعه‌ی كالبدي شهر، نمونه موردی: شهر مشهد، جغرافيا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، پیش‌شماره پاييز و زمستان 88، صص 93-73.
9. مرکز آمار ایران (1395-1345)، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن.
10. منتظری، مرجان، جهانشاهلو، لعلا، ماجدی، حمید (1396)، تحولات ساختار کالبدی-فضایی شهر یزد و عوامل مؤثر بر آن، مطالعات محیطی هفت‌حصار، دوره‌ی 6، شماره 21، صص 42-27.
11. Buzbee, W.W. (1999). Urban Sprawl, Federalism, and the Problem of Institutional Complexity. Fordham Law Review, 68, 57-138.
12. Castells-Quintana, D., & Royuela, V. (2014). Agglomeration, inequality and economic growth. The Annals of Regional Science, 52, 343–366.
13. Cengiz, S., Görmüş, S., & Oğuz, D. (2021). Analysis of the urban growth pattern through spatial metrics; Ankara City. Land Use Policy, 112, 1-13.
14. Chen, Y., Lu, H., Yan, P., Qiao, Y., & Xia, J. (2022). Spatial-temporal collaborative relation among ecological footprint depth/size and economic development in Chengyu urban agglomeration. Science of the Total Environment, 812, 1-11.
15. Chimhowu, A. (2019). The ‘new’ African customary land tenure, Characteristic, features and policy implications of a new paradigm. Land Use Policy, 81, 897–903.
16. Dewan, A.M., & Yamaguchi, Y. (2009). Landus and land cover change in Dhaka, Bangladesh: Using remote Sensing to promote Sustainable urbanization. Applied Geography, 31, 390-401.
17. Geneletti, D. (2012). Environmental Assessment of Spatial Plan Policies through Land Use Scenarios A Study in a Fast-Developing Town in Rural Mozambique. Environmental Impact Assessment Review, 32, 1- 10.
18. Hall, P. & Pain, K. (2006). The Polycentric Metropolis: Learning from Mega-city Regions in Europe. London: Routledge.
19. Hoekveld, J. J. (2014). Understanding spatial differentiation in urban decline levels. European Planning Studies, 22(2), 362–382.
20. Kalsoom, Q., Qureshi, N., Khanam, A. (2018). Perceptions of the research scholars regarding education for sustainable development (ESD) in Pakistan, in: Sustainable Development Research in the Asia-Pacific Region, Springer, Cham, 2018, pp. 165–179.
21. Li, H., Liu, Y., Zhang, H., Xue, B., & Li, W. (2021). Urban morphology in China: Dataset development and spatial pattern characterization. Sustainable Cities and Society, 71, 1-13.
22. Liu, C. & Shen, Q. (2011). An empirical analysis of the influence of urban form on household travel and energy consumption. Computers, Environment and Urban Systems, 35(5), 347-357.
23. Mabasa, A., Davis shekede, M., chirisa L., Gwitira, I., & Bandauko, E. (2015). Urban physical development and master planning in Zimbabwe. An assessment of conformance in the city of Mutare, university of Zimbabwe.
24. Medayese, S., Magidimisha-Chipungu, H.H., & Chipungu, L. (2023). Community participation as a premise for hangwurian city development in North Central Nigeria. Heliyon, 9(11), 1-13.
25. Owusu-Ansah, J.K., & Atta-Boateng, F. (2016). The spatial expression of physical development controls in a fast growing Ghanaian city. Land Use Policy, 54, 147-157.
26. Rodrigue, J.P., Claude, C., & Brian, S. (2009). The Geography of Transport Systems. New York: Routledge
27. United Nations Human Settlements Programme, World Cities Report. (2016). Urbanisation and development: emerging futures, United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat), Kenya.
28. Wegener, M. (2004). Overview of land use transport models, in Hensher, D.A. (ed.) Handbook of transport geography and spatial systems, Oxford: Elsevier.
29. Wei, Y.D., & Ewing, R. (2018). Urban expansion, sprawl and inequality. Landscape and Urban Planning, 177, 1-14.
30. Wei, Y.D., Xiong, N., & Carlston, K. (2023). Urban space, sprawl, and intergenerational mobility. Applied Geography, 156, 1-9.
31. Wulf, T., Brands, C., and Meißner, P. (2011). A scenario-based approach to strategic planning– tool description – scenario matrix. Leipzig: HHL–Leipzig Graduate School of Management; 2011. (HHL-Arbeitspapier/HHL Working Paper; 12).
32. Zhong, C., Arisona, S.M., Huang, X., Batty, M., & Gerhard, S. (2014). Detecting the dynamics of urban structure through spatial network analysis. International Journal of Geographical Information Science, 28(11), 2178-2199.
33. Zhu, J., Zhu, M., & Xiao, Y. (2019). Urbanization for rural development: Spatial paradigm shifts toward inclusive urban-rural integrated development in China. Journal of Rural Studies, 71, 94-103.