تبیین وقف و موقوفه در ایران با رویکرد توسعه شهری یا توسعه اداری وقف در بلندای تاریخ
منصور نجفلو
1
(
دانشجوی دکتری، گروه علوم اجتماعی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
)
محبوبه بابایی
2
(
استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
)
ربابه پورجبلی
3
(
استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
)
کلید واژه: وقف, موقوفه, وقف‌نامه, توسعه اجتماع محور,
چکیده مقاله :
وقف سنتی اسلامی و به معنای « بازداشت عین مال و تخصیص منافع آن به امور خیر مدنظر واقف » می‌باشد. وقف و موقوفه یکی از اشکال مالکیت املاک و مستغلات در ایران به خصوص در حوزه روستایی می‌باشد که در طول تاریخ ایران نقش زیادی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی– اجتماعی حاکمان و ملاّکین داشته است. آشنایی با پیشینه تاریخی اوقاف در جهان و ایران قبل و بعد از اسلام و تطور حقوقی آن تا زمان حاضر و تاثیرات مثبت و منفی آن در جامعه می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای تاثیر زیادی داشته باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر مروی(علمی- پژوهشی) به صورت مطالعه کتابخانه ای و بررسی تحقیقات پیشین با بهرهگیری از تکنیکهای مطالعه اسنادی است. یافته‌های پژوهش: آشنایی با شکل‌گیری و رشد فرهنگ وقف از صدر اسلام تا تبدیل این فرهنگ به قوانین جاری کشور می‌باشد. نتیجه نهایی: با درگیر نمودن بازیگران اصلی عرصه وقف شامل دست‌اندرکاران، ذی‌نفعان، واقفان و متولیان امر می‌توان از نهاد وقف جهت توسعه جامعه و رفع بخشی از مشکلات بومی مردم استفاده نمود.
چکیده انگلیسی :
Endowment is a traditional Islamic Endowment, which means "holding the real property and allocating its benefits to the good deeds intended by the donor." Endowment and Endowed property are one of the forms of real estate ownership in Iran, especially in rural areas, which have played a major role in the political and social decision-making of rulers and owners throughout Iranian history. Familiarity with the historical background of endowments in the world and Iran before and after Islam, its legal evolution until the present time, and its positive and negative effects on society can have a great impact on development planning. The research method of the present study is a scientific-research study in the form of a library study and a review of previous research using documentary study techniques. Research findings: Familiarity with the formation and growth of endowment culture from the beginning of Islam to the transformation of this culture into the current laws of the country. Final result: By involving the main actors in the endowment field, including stakeholders, beneficiaries, endowments, and trustees, the endowment institution can be used to develop society and solve some of the local problems of the people.
1) شهابی ، علی اکبر (1343). تاریخچه وقف در اسلام تهران نشر دانشگاه تهران
2) مهینی، اسماعیل (1363). فرهنگ و تاریخچه وقف و اوقاف در ایران، بوشهر اداره امور اوقافی بوشهر
3) آن.ک.س لمپتون (1342) مالک و زارع در ایران ترجمه منوچهر امیری تهران 1342 نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب
4) بشیر، حسن (1393). فرهنگ وقف مفاهیم بنیادین فرهنگ¬اسلامی تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی
5) میرعلمی،بی‌بی سادات . (1389) . فرهنگ نیکو تهران چاپ اول انتشارات ستایش
6) سازمان حج‌و‌اوقاف‌وامورخیریه.(1364). نگاهی¬کوتاه به سنت نبوی وقف تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی
7) احمدبن‌سلمان، ابوسعید. (1358) . مقدمه‌ای بر فرهنگ وقف تهران بی‌تا چاپ سازمان اوقاف
8) آقاملایی، ایرج. (1393). نقش وقف درماندگاری آثارتاریخی و هویت ملی مشهد بنیادپژوهشهای اسلامی
9) عتیقی؛ عبدالله، تونی؛ عزالدین، شعیب؛ خالد، فرهنگ اصطلاحات وقف ترجمه دکتر عباس اسماعیلی‌زاده 1388 چاپ دوم مشهد بنیادپژوهشهای اسلامی
10) حسینی اشکوری، سید صادق(1390)، اسناد وقف‌نامه‌های¬نسخه‌های خطی قم نشر¬مجمع ذخائراسلامی
11) حسینی ، سید احمد ، (1390) راهنمای تنظیم وقف‌نامه مشهد انتشارات موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام
12) کاتوزیان ، ناصر . (1380) . حقوق مدنی ؛ عقود معین تهران چاپ چهارم نشر گنج دانش (چاپ دوم گنج دانش)
13) سلیمی‌فر، مصطفی . (1370) . نگاهی به وقف و آثار اقتصادی – اجتماعی آن مشهد چاپ اول نشر بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس
14) محمدی خوانساری ، سید جلیل . (1392) . دانش‌نامه فرهنگ لغات و اصطلاحات وقف تهران انتشارات اسوه
15) ریاحی سامانی ، نادر. ( 1378 ) . وقف و سیر تحولات قانونگذاری در موقوفات شیراز انتشارات نوید
16) سازمان حج‌و‌اوقاف‌وامورخیریه.(1368). مجموعه قوانین و مقررات اوقافی چاپ دوم 1376 تهران نشر اسوه
17) خامنه‌ای ، سید علی . (1389) . استفتائات باب وقف تهران نشر اسوه
18) سازمان حج‌و‌اوقاف‌وامورخیریه.(1390). اندیشه جاری آثار برگزیده و منتخب در بخش مقالات اولین جشنواره سراسری فرهنگی هنری وقف چشمه همیشه جاری تهران نشر چاپخانه بزرگ قران کریم
19) موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، (1390) . نگرشی دیگر به وقف (کارگاه آموزشی ) مشهد انتشارات موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام ب
20) http://historyazd.mihanblog.com/post/156 وبلاگ انجمن علمی تاریخ دانشگاه یزد ( جزء یافته¬ها¬)
21) هفته‌نامه امرداد، شنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شماره ۲۹۰، ص ۲
22) احمد ابن سلمان ، ابو سعید ، مقدمه‌ای بر فرهنگ وقف ترجمه صادقی گلدار سازمان اوقاف 1358
23) الکبیسی ، محمد . ( 1366 ) . احکام وقف در شریعت اسلام ، ترجمه صادقی گلدار اداره کل اوقاف مازندران چاپ اول جلد یک
24) فتح آبادی محمود (1390 ) مقاله گذری کوتاه به تاریخچه وقف و بررسی کارکرد سه‌گانه آن اندیشه جاری ، آثار برگزیده ومنتخب در بخش مقالات همایش سازمان اوقاف و امور خیریّه 1390 . چاپ چاپخانه بزرگ قران کریم قم 1390
25) عمید، حسن؛ (1361) فرهنگ فارسی عمید، تهران انتشارات ابن سینا،.
26) دهخدا، علی اکبر؛ (1349) لغت نامه دهخدا، تهران انتشارات دانشگاه تهران.
27) حسینی کوپائی ، سعید . ( 1369 ) . مصارف پانصد ساله موقوفات اصفهان ، قم نشر دارالموده
28) سپنتا ، عبدالحسین. ( 1346 ) . تاریخچه اوقاف اصفهان ، اصفهان نشر اداره کل اوقاف اصفهان
29) مجدفر، فاطمه. جامعه‌شناسی عمومی، تهران، شعاع، 1382، چاپ اول
30) ملاّیی‌پور،جواد. وقف سرمایه‌ای ماندگار، قم مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما 1384چاپ اول
31) گیدنز، آنتونی. جامعه‌شناسی، منوچهر صبوری، تهران، نی، 1378، چاپ پنجم
32) ساروخانی، باقر. روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383، چاپ هفتم، جلد1
33) ام‍ی‍رش‍ی‍ب‍ان‍ی، ع‍ب‍دال‍رض‍ا، س‍ی‍م‍ای وقف در خ‍راس‍ان (درب‍ردارن‍ده پژوهشی چ‍ن‍د،درباره موقوفات مشهد)، مشهد، س‍گ‍ال،
34) امینیان مدرس، محمد، وقف از دیدگاه حقوق و قوانین، تهران، سمت، 1388.
35) بزرگی، سیدمهدی، «راه‌های ترویج فرهنگ وقف و ایجاد موقوفات جدید در جامعه»، وقف میراث جاویدان، سال 8، ش 2، ص 108ـ117.
36) جناتی، محمد ابراهیم، «وقف از دیدگاه مبانی اسلام»، وقف میراث جاویدان، ش 5، ص 48ـ50.
37) خسروی، محمد علی، «وقف در گذر تجربه»، وقف میراث جاویدان، پاییز 1378، ش 27، ص 5.
38) سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، مجموعه قوانین و مقررات اوقافی، تهران، اسوه، 1368.
39) ضی‍ائ‍ی(دوان‍ی)، ام‍ی‍د، «آشنایی با دفتر اسناد و ش‍ن‍اس‍ای‍ی موقوفات سازمان اوقاف»، گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ة اسناد
40) ال‍ع‍ث‍م‍ان، ع‍ب‍دال‍م‍ح‍س‍ن محمد، «تأس‍ی‍س بنیاد ج‍ه‍ان‍ی وقف، گ‍ام‍ی ن‍و در جهت اح‍ی‍ای موقوفات جهان اسلام»، وقف میراث جاویدان
41) ن‍ظام‌زاده، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی، «تج‍رب‍ی‍ات ج‍م‍ه‍وری اسلامی ایران در زم‍ی‍نة وقف»، وقف میراث جاویدان
42) جناتي، محمد ابراهيم،"وقف ازديدگاه مباني اسلامي"،فصلنامه وقف ميراث جاويدان،ش5،ص49
43) ادیبان، مرتضی و رحیمی، حسین،1400،وقف و تاثیرات آن بر ساختار اقتصادی ، فضایی و کالبدی شهر،پنجمین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری ایران،تبریز،12-1
44) کرمی، امین و سلیمانی، حسینعلی،1400،ماهیت وقف،اولین کنفرانس بین المللی دانش و فناوری حقوق و علوم انسانی ایران،تهران،10-1
45) شارع شهری، سیده زهره،1400، ماهیت وقف و الزامات آن درقانون مدنی، چهارمین کنفرانس ملی پژوهش های نوین در تعلیم و تربیت، روانشناسی، فقه و حقوق و علوم اجتماعی،شیروان،10-1