ارائه مدل انتشار رمز پول بانک مرکزی با بهره‌گیری از فناوری دفتر کل توزیع‌شده
محورهای موضوعی : مهندسی مالیمحمدرضا مانی یکتا 1 , مهناز ربیعی 2 , سید علیرضا درخشان 3
1 - گروه مدیریت فناوری اطلاعات، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه مدیریت فناوری اطلاعات، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه مدیریت فناوری اطلاعات، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: روش ترکیبی, رمز پول بانک مرکزی, فناوری دفتر کل توزیع‌شده, پول دیجیتال بانک مرکزی, CBDC, CBCC,
چکیده مقاله :
رمز پول بانکهای مرکزی یک راه‌کار نیمه‌متمرکز مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده می‌باشدکه به‌صورت الکترونیکی و منحصراً توسط بانکهای مرکزی منتشرشده و در تسهیل پرداختهای بدون واسطه کاربرد دارد. لذا در این مطالعه تلاش شد ابعاد گوناگون به‌کارگیری احتمالی رمز پول بانک مرکزی در ایران با روش ترکیبی (کیفی و کمی) مدل‌سازی شود. در قسمت کیفی، با نظرخواهی از 20 نفر از خبرگان با رویکرد داده بنیاد، مدل مفهومی تدوین شد. در بخش کمی نیز با نمونهای شامل 102 نفر از کارشناسان حوزه پولی، بانکی و پرداخت، مدل با روش مدل‌سازی معادلات ساختاری آزمون گردید. نتایج این پژوهش ضمن شناسایی عوامل مؤثر بر انتشار رمز پول بانک مرکزی، مؤید آن است که انتشار رمز پول زمینه‌ساز پذیرش اجتماعی این پدیده بوده و بر ضرورت سیاست‌گذاری مناسب آن تأکید مینماید. نقش رمزپول در زیرساخت فعلی بازارهای مالی و قابلیت توقیف آن، به‌عنوان عوامل زمینه‌ای انتشار رمز پول نقش دارند. همچنین علاقه‌مندی عمومی به برنامه‌ریزی و پذیرش اجتماعی و وضع قوانین و مقررات به‌عنوان عوامل مداخله‌گر شناسایی شدند. بر اساس مدل، انتشار رمزپول بانک مرکزی و سیاست‌گذاری برای آن، پیامدهای متعددی از منظر اقتصاد کلان، حوزه کاربری خرد، توسعه کاربری رمزپول، سیاست‌های پولی، مخاطرات و ریسک‌های مالی و کسب‌وکار بانکها دارد.
Central Bank Cryptocurrency (CBDC) is a semi-decentralized solution based on DLT. This money is issued electronically by central banks to facilitate payments without intermediaries. this research aims to model CBDC and is conducted with a mixed approach (qualitative and quantitative methods). In the qualitative part, a conceptual model was designed by asking the opinions of 20 experts through an open questionnaire and a coding approach was tested by a sample of 102, banking and payment experts. In the quantitative part, the reliability and validity features of the questionnaires were investigated, and in the structural part, the model coefficients were evaluated to check the research hypotheses. The results of this research, while determining many factors affecting the circulation of the central bank's currency, confirm that the circulation of money is the basis for the social acceptance of this phenomenon and emphasizes the necessity of its precise policy. Some background and intervening factors are also identified in the model. On the other hand, the consequences of publishing cryptocurrency in this model are influencing monetary policy, other businesses, banks, and some other micro and macro factors.
_|1. Babak M., Saadatmand A., Moradi M. (1399). Storing Cryptocurrencies with Digital Wallets. Journal of Defence Economics. Vol 5-18. Pages 81-103.
2. Hoseini S., Varshosaz B., Ghaffari F., Memarnejad A. (1399). The effect of the spread of virtual money (Bitcoin) on the demand for Iran's Fiat money in the form of the CIA model. Journal of Economic Research and Policies. Vol 96. Page 415-448.
3. Darvishi M., Afje A., Mohammadian M., Amiri M. (1393). Providing a model for consumer segmentation in multi-channel and multimedia retail environments based on psychological and social variables. PhD Thesis. Faculty of Accounting and Management, Allame Tabatabaee University.
4. Ghaffari F., Varshosaz B., Hoseini S., Memarnejad A. (1399). The effect of the spread of cryptocurrencies (Bitcoin) on money demand and the cost of issuing money in the form of DSGE model. Journal of Economic Strategy. Tehran, Iran.
5. Fekri H., Pakzat S. (1399). CBDC, Concepts and Applications. Second international conference on Knowledge Management, Blockchain, and Economy. Tehran, Iran.
6. Ghorbani F., Mousavi Z. (1400). The effect of cryptocurrencies, Bitcoin, and digital currencies in today’s businesses. Conference on Management and Humanities Researches in Iran. Tehran, Iran.
7. Arauz A., Garratt R., Ramos D. (2021). Dinero Electrónico: The rise and fall of Ecuador’s central bank digital currency. Latin American Journal of Central Banking, vol 2, no 2.
8. Ashley L., (2020).Central Bank Digital Currency Policy-Maker Toolkit. world Economic Forum, January.
9. Auer R., and Böhme R. (2021). Central bank digital currency: the quest for minimally invasive technology. BIS Working Papers, no 948.
10. Auer R., and Böhme R. (2020). The technology of retail central bank digital currency. BIS Quarterly Review, March, pp 85–100.
11. Barrdear J., and Kumhof M. (2016). The macroeconomics of central bank issued digital currencies. Bank of England Working Papers, no 605.
12. Boar C., and Wehrli A. (2021). Ready, steady, go? – Results of the third BIS survey on central bank digital currency. BIS Papers, no 114.
13. Choi M., and Rocheteau G. (2021). Money mining and price dynamics: The case of divisible currencies. Journal of Economic Dynamics and Control, 104152
14. Chiu J., Wong T.N. (2015). On the essentiality of e-money. Tech. rep, Bank of Canada.
15. CPMI. (2020). Enhancing cross-border payments: building blocks of a global roadmap. Stage 2 report to the G20”, July.
16. Davoodalhosseini M. (2021). Central bank digital currency and monetary policy.Journal of Economic Dynamics and Control, forthcoming.
17. Faruk A.A., Nawaz, K.F. (2021). China’s Transition to a Digital Currency: Does It Threaten Dollarization?. Munich Personal RePEc Archive , 5(2), 10-17.
18. Fernández-Villaverde J.D., Sanches L., Schilling H., Uhlig H. (2021).Central bank digital currency: central banking for all?. Review of Economic Dynamics, no 41, pp 225–42.
19. Giannini C. (2011). The age of central banks. Edward Elgar Publishing.
20. Group of Central Banks. (2020). Central bank digital currencies: foundational principles and core features. Joint Report, no 1, October.
21. Grym A. (2021). Lessons learned from the world’s first CBDC. Bank of Finland Economics Review, no 8.
22. International Monetary Fund (IMF) (2019). Republic of the Marshall Islands: Selected Issues. September.
23. Kocherlakota N., and Wallace N. (1998). Incomplete record-keeping and optimal payment arrangements. Journal of Economic Theory, vol 81, no 2, pp 272–89.
24. Kumhof M., and Noone C. (2018). Central bank digital currencies – design principles and balance sheet implications. Bank of England Staff Working Papers, no 725.
25. Rochet J., and Tirole J. (2006). Two-sided markets: a progress report. RAND Journal of Economics, vol 37, no 3, pp 645–67.
26. Schilling L., Fernández-Villaverde J. Uhlig H. (2020). Central bank digital currency: when price and bank stability collide, NBER Working Papers, no 28237.
27. Seoane H.D. (2021). A model to think about crypto-assets and Central Bank. EconPol POLICY REPORT
28. Tobin J. (1987).The case for preserving regulatory distinctions. Proceedings of the Economic Policy Symposium, Jackson Hole, Federal Reserve Bank of Kansas City, pp 167–83.
29. Valencia F. (2015). Sistema de dinero electrónico. un medio de pago al alcance de todos, CEMA Bulletin, January-March.
30. White L. (2018). The world’s first central bank electronic money has come and gone: Ecuador.2014–2018”, Cato Institute, 2 April.
|_
ارائه مدلی جهت انتشار رمز پول بانک مرکزی ایران با بهره‌گیری از فناوری دفتر کل توزیع‌شده
چکیده
رمز پول بانکهای مرکزی یک راه‌کار نیمه‌متمرکز مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده می‌باشدکه به‌صورت الکترونیکی و منحصراً توسط بانکهای مرکزی منتشرشده و در تسهیل پرداختهای بدون واسطه کاربرد دارد. لذا در این مطالعه تلاش شد ابعاد گوناگون به‌کارگیری احتمالی رمز پول بانک مرکزی در ایران با روش ترکیبی (کیفی و کمی) مدل‌سازی شود. در قسمت کیفی، با نظرخواهی از 20 نفر از خبرگان با رویکرد داده بنیاد، مدل مفهومی تدوین شد. در بخش کمی نیز با نمونهای شامل 102 نفر از کارشناسان حوزه پولی، بانکی و پرداخت، مدل با روش مدل‌سازی معادلات ساختاری آزمون گردید. نتایج این پژوهش ضمن شناسایی عوامل مؤثر بر انتشار رمز پول بانک مرکزی، مؤید آن است که انتشار رمز پول زمینه‌ساز پذیرش اجتماعی این پدیده بوده و بر ضرورت سیاست‌گذاری مناسب آن تأکید مینماید. نقش رمزپول در زیرساخت فعلی بازارهای مالی و قابلیت توقیف آن، به‌عنوان عوامل زمینه‌ای انتشار رمز پول نقش دارند. همچنین علاقه‌مندی عمومی به برنامه‌ریزی و پذیرش اجتماعی و وضع قوانین و مقررات به‌عنوان عوامل مداخله‌گر شناسایی شدند. بر اساس مدل، انتشار رمزپول بانک مرکزی و سیاست‌گذاری برای آن، پیامدهای متعددی از منظر اقتصاد کلان، حوزه کاربری خرد، توسعه کاربری رمزپول، سیاست‌های پولی، مخاطرات و ریسک‌های مالی و کسب‌وکار بانکها دارد.
طبقه‌بندی JEL: F31, F38, F41, O24
واژگان کلیدی: رمز پول بانک مرکزی؛ روش ترکیبی؛ فناوری دفتر کل توزیع‌شده؛ پول دیجیتال بانک مرکزی؛ CBDC؛ CBCC
1- مقدمه
در دهه گذشته، ارزهای رمزنگاری‌شده (رمزارزها) بیش‌ازپیش موردتوجه قرارگرفتهاند. بازار رمزارزها پتانسیل قابل‌ملاحظه‌ای داشته، اما ماهیت غیرمتمرکز آن تهدیدهایی را نیز به همراه دارد. فقدان یک مرجع نظارتی بر عملیات مرتبط معاملات دیجیتالی این بازارها، رمزارزها را به‌عنوان پولهای دیجیتال خصوصی به یک دارائی با ریسک بالا بدل نموده است. ازآنجاکه رمزارزها تنها توسط تعداد انگشت‌شماری از سرمایه‌گذاران و هیجانات شکل‌گرفته در بازار پشتیبانی میشود، ماهیت ناپایداری دارد که میتواند موجب بی‌ثباتی و شکنندگی نظام اقتصادی شود]7[. کارشناسان مالی، پولهای دیجیتال خصوصی را بزرگ‌ترین چالش سیستم مالی می‌دانند و بر این باورند که برای حفظ و کنترل نظامهای پولی رسمی به اقدامات فوری نیاز است]17[. ازاین‌رو در راستای کنترل این پدیده و محدود کردن تغییرات شکننده در آن، برخی از بانکهای مرکزی اقدام به معرفی یک پول دیجیتال ملی نموده و مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده اقدام به انتشار پول رسمی خود مینمایند. درعین‌حال، تعدادی از کشورها نیز از مفهوم پول دیجیتال حمایت نمی‌کنند، زیرا آن را امری بعید دانسته و معتقدند که پول دیجیتال نیمه‌متمرکز بانکهای مرکزی تنها نظام پولی را در برابر تهدیدات بالقوه سایبری و امنیت و ثبات مالی آسیب‌پذیر می‌سازد]9[. بسیاری از اقتصاددانان هم بر این باورند که مفهوم اساسی پول که برای قرن‌ها وجود داشته است، با معرفی پول دیجیتال بانک مرکزی به چالش کشیده میشود. در برخی مطالعات نیز آمده است، سطح سرمایه‌گذاری موردنیاز برای تحول سیستم مالی دیجیتال بسیار زیاد است و در توان و ظرفیت هر کشوری نیست]30[. این موضوع به نحوی نشان می‌دهد که بانکهای مرکزی قادر به بهره‌گیری از پتانسیل پول دیجیتال در غیاب تکنولوژی لازم نخواهند بود.
رمزپول بانک مرکزی1 تمام وظایف پول را انجام می‌دهد؛ مشابه اسکناس یکی از انواع بدهیهای بانک مرکزی است؛ به‌عنوان ابزار پرداخت استفاده میشود و میتواند ابزار ذخیره ارزش نیز باشد. درعین‌حال، کارکردی که رمزپول بانک مرکزی را بسیار قابل‌اعتماد می‌کند این است که ارزش آنها از سمت یک مقام معتبر پولی تضمین‌شده است. علاوه بر این، رمزپولها از طریق پایگاه داده خود برای نگهداری سوابق الکترونیک و سیستماتیک، این ظرفیت رادارند که دولت‌ها از طریق آن تراکنش‌های مالی افراد را رصد کنند. پیگیری تراکنش‌هایی که صورت می‌گیرند نیز به جلوگیری از فعالیتهای متقلبانه و جنایی در این حوزه کمک نموده و افزایش امنیت را برای عموم تضمین می‌کند. همچنین می‌توانند به بانکهای مرکزی در اجرای سیاست پولی بهینه، شناسایی حوزه‌های چالش‌برانگیز و اجرای سیاست‌های احتیاطی کلان موردنیاز برای اطمینان از قیمت و ثبات مالی کمک کند]8[. استفاده از رمزپول همچنین میتواند هزینه معاملات بانکهای مرکزی و چاپ پول فیزیکی را کاهش دهد و معاملات داخلی و بینالمللی را با حداقل ریسک و بدون هزینه بیش‌ازحد، به انجام برساند. اغلب بانکهای مرکزی که قصد دارند رمزپول با کاربری عمومی صادر کنند، بر آن هستند تا آن را به‌طور گسترده در دسترس همه انواع کسب‌وکارها و افراد قرار دهند، به این امید که تبدیل ابزار پرداخت قابل قبولی برای تبادلات آنها شود ]17[.
در خصوص جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر، پول بانک مرکزی متشکل از پول نقد فیزیکی (اسکناس و مسکوک) و ذخایری است که بانکها و مؤسسات اعتباری در بانک مرکزی نگهداری مینمایند. در صورت اتخاذ تصمیم بر انتشار رمزپول توسط بانک مرکزی، این پدیده شکل سوم پول بانک مرکزی خواهد بود که منحصراً توسط این بانک و به‌صورت دیجیتال منتشرشده و بدهی مستقیم بانک مرکزی محسوب میشود. رمزپول بانک مرکزی، پس از انتشار و عرضه میتواند به‌عنوان جزئی از تعریف پول و همتای اسکناس و مسکوک بوده و یا به‌عنوان تصویری از حسابهای ذخیره بانکها نزد بانک مرکزی عینیت یابد. باید پذیرفت که در حال حرکت به سمت عصر دیجیتال هستیم و علی‌رغم اینکه رمزپولها مزایا و معایب خود را دارند، چنین به نظر می‌رسد که به‌جای یک گزینه به یک ضرورت برای بانکهای مرکزی بدل شده‌اند. خلأهای قابل‌توجهی در ادبیات نظری حوزه رمزپولها وجود دارد که نیازمند بررسی‌ها و مطالعات گسترده در این حوزه می‌باشد. با عنایت به توضیحات فوق، سوالات ذیل در این پژوهش داده مورد بررسی قرار خواهند گرفت؛ شناسایی عوامل و پیامدهای انتشار رمزپول بانک مرکزی، شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر در انتشار آن، مولفه ها و شاخص های تشکیل دهنده مدل پارادایمی انتشار رمز پول بانک مرکزی. بر این اساس دو فرضیه قابل بررسی و پاسخ خواهد بود، که عبارتند از آن که مولفه های موجود در مدل انتشار رمز پول بانک مرکزی تحت تاثیر شرایط علّی و پیامدهای آن بوده و یا مطابق با عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر مربوطه خواهد بود.
سازمان‌دهی مقاله حاضر به این شکل است که در بخش اول پس از مقدمه، مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق ارائه میشود. سپس با بررسی روش‌شناسی تحقیق، در بخش چهارم به ارائه نتایج به‌دست‌آمده پرداخته‌شده است و در پایان نیز جمع‌بندی و پیشنهاد‌ها مطرح خواهد گردید.
2- مبانی نظری و پیشینه تحقیق
دیجیتالی شدن پیامدهای گسترده‌ای برای حوزه‌های اقتصادی، به‌ویژه اقتصاد پولی و مفهوم پول دارد. با حجم عظیم داده‌هایی که فعالیتهای دیجیتال تولید می‌کنند، فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی برای جوامع و نظام پولی به وجود آمده است. بر اساس رویه سنتی در اقتصاد پولی، پول به‌عنوان یک ابزار هماهنگی و به‌عنوان جایگزینی برای مجموعه معاملات اقتصادی- یعنی به‌عنوان «حافظه» معاملات اقتصادی - عمل می‌کند]23[. به‌طور خاص، با توجه به ماهیت شبکه پرداختها و پتانسیل استفاده اختصاصی از داده، اشکال دیجیتال پول، چالش‌های قابل‌توجهی را برای رقابت، حریم خصوصی و یکپارچگی ایجاد می‌کنند ]25[. به این دلیل، مباحث مهمی در مورد صدور اشکال جدید و دیجیتال پول بانک مرکزی و چگونگی تأثیر آنها بر معماری سیستم پولی به وجود آمده است. این ایده که بانکهای مرکزی شکل دیجیتالی پول خود را برای استفاده عمومی صادر می‌کنند، یک پیشرفت طبیعی در گذار از مرحله صدور پول نقد فیزیکی و سنتی است. علاوه بر این، بانکها چندین دهه است که به فرم‌های دیجیتالی پول در سیستم پرداخت دسترسی دارند. بااین‌حال، در خصوص انتشار رمز پول بانک مرکزی موضوع اصلی کم و کیف ارائه آن به کاربران عادی است که به‌تازگی بسط یافته است. در ابتدا، مقامات سیاسی کشورها رویکردی محتاطانه برای انتشار رمز پول اتخاذ کردند]15[. بانکهای مرکزی در کنار افزایش و سقوط ارزش بازار رمزارزها، ظهور پیشنهادهای جهانی مانند پول دیجیتال فیس بوک و افزایش اختلال تکنولوژیکی در امور مالی، با پیش‌بینی آینده که در آن نوآوری و ورود انواع جدید پول دیجیتال، سیستم پولی را تغییر خواهند داد، موضع فعال‌تری اتخاذ کرده‌اند. بانکهای مرکزی شروع به تحقیق بر روی رمزپولها و در برخی موارد توسعه آنها کرده‌اند. بر اساس یک نظرسنجی از اواخر سال ۲۰۲۰، ۸۶% از بانکهای مرکزی در جهان در حال انجام تحقیقات بر روی رمزپولها هستند و از جولای ۲۰۲۱، ۵۶ بانک مرکزی نتایج تحقیق و توسعه خود را به‌صورت عمومی اعلام کرده‌اند]12[ ]9[. در سال 2021 دو بانک مرکزی رمزپول راه‌اندازی کرده‌اند و چندین بانک در حال راهبری فرایندها بودند.
در کنار مباحث سیاستی رمزپولها که به‌سرعت در حال تغییر است، مبانی نظری گسترده‌ای مطرح‌شده است که پیامدهای اقتصادی گسترده‌تر رمزپولها را بررسی می‌کند. یک طراحی اقتصادی هدفمند میتواند به اهداف سیاست عمومی دست یابد، درحالی‌که مفاهیم نظاممند بیشتر بر پیشرفت‌های بالقوه برای شمول و بهره‌وری پرداختها و اهداف سیاست تضمین رقابت، حریم خصوصی داده‌ها و یکپارچگی سیستم‌های پرداخت تمرکز می‌کند ]9[ ]10[. با توسعه این ابزار، عموم مردم می‌توانند علاوه بر اسکناس و مسکوک به پول دیجیتال منتشره توسط بانک مرکزی دسترسی داشته باشند. رمز پول بانک مرکزی، پس از انتشار و عرضه به‌عنوان یکی از اجزای مصارف پایه پولی تعریف میگردد ]8[. این موارد می‌توانند برای کاربری عمده (مثلاً تسهیل پرداختها و تسویه بین مؤسسات مالی) یا کاربری خرد (توسط خانوارها و کسب‌وکارها – بخش عمومی جامعه) تعریف شوند.
1-2- اقدامات بانکهای مرکزی در انتشار رمزپول
در طول قرن‌ها، اشکال مختلفی از پول برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی ظهور کرده‌اند. سکه‌ها، اسکناس‌ها، چک‌ها و کارت‌های اعتباری هرکدام در زمان خود نوعی نوآوری بودند]19[. در دهه‌های اخیر، فن‌آوری‌های پرداخت جدیدی از برنامه‌های پرداخت مبتنی بر گوشی‌های هوشمند و رمزارزها با ارزش ثابت2 تا شکل جدیدی از پول دیجیتال بانک مرکزی به شکل رمزپولها به این فهرست اضافه‌شده‌اند. رمزپولها را میتوان به‌عنوان پیشرفت دیجیتالی اشکال موجود پول بانک مرکزی، یعنی پول نقد (اسکناس و سکه) و حسابهای بانک مرکزی در نظر گرفت]9[. ایده ارائه گسترده پول بانک مرکزی به شکل دیجیتال به عموم، ایده جدیدی نیست. به‌عنوان‌مثال، توبین3 ]28[ ایده «پول سپرده‌گذاری شده»4 یا «واسطه برای راحتی سپرده‌ها و امنیت پول»5 را برای افزایش پرداختها و کاهش اتکا به سپرده پیشنهاد کرد. در طول چند سال گذشته، تعدادی از بانکهای مرکزی پروژه‌های داخلی را برای درک بهتر فن‌آوری رمزارزها و به‌طور گسترده‌تر کاربرد بالقوه فن‌آوری دفترکل توزیع‌شده6 برای پولهای دیجیتال منتشرشده توسط دولت آغاز کرده‌اند. از ابتدای سال ۲۰۱۵، بانکهای مرکزی در کانادا، هلند، سنگاپور و بریتانیا آزمایش‌های داخلی متعددی انجام دادند. آنان به‌طورکلی به این نتیجه رسیدند که فن‌آوری دفترکل توزیع‌شده هنوز به‌اندازه کافی برای استفاده در سیستم‌های پرداخت اصلی بانک مرکزی بالغ نشده است]9[. از سال ۲۰۱۶ به بعد، تعدادی از بانکهای مرکزی پروژه‌های تحقیقاتی بر روی پول دیجیتال را برای اهداف عمده راه‌اندازی کردند. چندین بانک بر فن‌آوری دفترکل توزیع‌شده برای حل‌وفصل پرداختهای بین‌بانکی باارزش متمرکز بودند. برخی از آنها شامل همکاری بین بانکهای مرکزی در رمزپولهای با کاربری کلان برای پرداختهای برون‌مرزی بودند ]24[. گریم7 ]21[ در مورد کارت پرداخت آوانت8 که توسط بانک فنلاند در دهه ۱۹۹۰ برای مصارف خرده‌فروشی ایجاد شد، به‌عنوان شکل اولیه رمزپول بانک مرکزی بحث می‌کند. در سال ۲۰۱۴، بانک مرکزی اکوادور پروژه‌ای به نام «پول الکترونیکی9» را راه‌اندازی کرد که به افراد اجازه پرداخت با تلفن همراه از طریق سیستم بانک مرکزی را می‌داد. بااین‌حال، این سیستم نتوانست کاربران زیادی را جذب کند و در سال ۲۰۱۶ متوقف شد ]30[ ]7[. بانک کانادا پروژه جاسپر را در اوایل سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی کرد. در نوامبر ۲۰۱۶، مقامات پولی سنگاپور پروژه Ubin ]14[را بر روی شکل توکن شده دلار سنگاپور در بستر فناوری دفترکل توزیع‌شده راه‌اندازی کردند. بانک کانادا و بانک انگلستان متعاقباً در تحقیقات مشترک با بانکها درزمینه چالش‌های پرداخت و تسویه برون‌مرزی و اینکه چگونه ابتکارات مختلف، ازجمله رمزپول بانک مرکزی با کاربری کلان، میتواند مفید باشد، کارکردند. برای مثال، پروژه استلا10 پژوهشی مشترک بین بانک مرکزی اروپا و بانک مرکزی ژاپن در سال 2019 بود. در اکتبر سال ۲۰۲۰، بانک مرکزی باهاما، با صدور سنددلار11، به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان اولین بانک ارائه‌دهنده رمزپول بانک مرکزی با کاربری خرد در نظر گرفته شد. در این کشور، سنددلار از طریق مؤسسات مالی مجاز صادرشده و امکان دسترسی به یک کیف پول دیجیتال برای کاربران از طریق یک برنامه تلفن همراه فراهم میگردد. بانک مرکزی دریای کارائیب شرقی12 در ماه مارس سال ۲۰۲۱ صندوق نقد خود را راه‌اندازی کرد. پول نقد توسط مؤسسات مالی دارای مجوز توزیع و برای معاملات مالی بین مشتریان و بازرگانان و همچنین معاملات نفربه‌نفر13 بین مردم استفاده میشود. بنابراین به‌طورکلی، بدیهی است که کار بر روی رمزپولها در تعدادی از بانکهای مرکزی از اواسط سال ۲۰۱۰ در جریان بوده است که با شتاب به دهه ۲۰۲۰ رسیده است ]10[.
در گزارشی که در ژانویه 2021 توسط بانک تسویه بینالمللی ارائه‌شده است، چنین مطرح گردیده که حداقل 55 بانک مرکزی در حال تحقیق، آزمایش و یا توسعه رمزپول بانک مرکزی با اهداف و انگیزههای متفاوت بوده‌اند. از مقایسه آمار مندرج در گزارش صندوق بینالمللی پول ]22[ میتوان دریافت که در طول یک سال گذشته میزان توجه و تمرکز بانکهای مرکزی دنیا به مقوله رمزپول بانک مرکزی حدود دو برابر بیشتر شده و از 55 کشور در سال 2021 به حدود 100 کشور در سال 2022 افزایش‌یافته است. خلاصه‌ای از فعالیتهای انجام‌گرفته تا اوایل سال 2022 در جدول های شماره 1 و 2 ارائه گردیده است.
جدول 1- مشخصات و انگیزههای متفاوت توسعه رمزپول خرد در دنیا
کشور (نام پروژه) | انگیزه | آخرین وضعیت |
نیجریه (e-Naira) | افزایش کارایی در پرداختهای برون‌مرزی، افزایش شمول مالی، تسهیل پرداختها | در اواخر 2021 عملیاتی شده است. |
باهاما (Sand Dollar) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، افزایش شمول مالی، تسهیل دسترسی به نظامهای پرداخت، پشتیبانی از تاب‌آوری نظامهای پرداخت، کاهش استفاده غیرقانونی از پول، حفظ حاکمیت پولی | در دسامبر 2019 پس از سه سال تحقیق برنامه‌ریزی به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی شد. در فوریه 2020 فاز اجرای آزمایشی به دومین منطقه، توسعه پیدا کرد. |
چین (e-CNY) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، افزایش شمول مالی، تسهیل دسترسی به نظامهای پرداخت، حفظ حاکمیت پولی، پشتیبانی از تاب‌آوری نظامهای پرداخت، افزایش دسترسی عمومی به یوآن | در سال 2020 در 4 شهر چین به‌صورت آزمایشی ارائه شد. در المپیک زمستانی 2022 به‌طور گسترده مورداستفاده قرار خواهد گرفت. |
کشورهای حوزه کارائیب شرقی (DCash) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، افزایش فراگیری مالی، افزایش تاب‌آوری نظامهای پرداخت | در سال 2021 به‌صورت آزمایشی در 6 کشور از مجموع هشت کشور حوزه شرق کارائیب برای مدت 12 ماه راه‌اندازی شده است. با توجه به پذیرش سریع آن، بانک مرکزی در حال بررسی انتقال به یک‌راه اندازی رسمی رمزپول قبل از اتمام اجرای آزمایشی است. |
جامائیکا | افزایش شمول مالی، بهبود هزینه‌ها و فرآیندهای مدیریت پول نقد، بسترسازی اقتصاد دیجیتال | در سال 2021 با صورت آزمایشی با همکاری یک بانک تجاری که توسعه کیف پول و توزیع رمزپول را انجام می‌دهد، آغازشده است. |
اوروگوئه (e-Peso) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، افزایش شمول مالی | در اواخر سال 2017 به مدت 6 ماه اجرای آزمایشی آن انجام شد و پس‌ازآن تمام پولهای الکترونیکی تولیدشده به پول نقد تبدیل‌شده و نابود شدند. بانک مرکزی اروگوئه همچنان در حال بررسی درس آموخته‌ها و صدور رمزپول در مقیاس گسترده است. پس از پایان دادن به یک آزمایش در سال 2018، بانک مرکزی تصمیم به اجرای فاز آزمایشی دوم گرفت. |
کامبوج (Bakong) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، افزایش شمول مالی، حفظ حاکمیت پولی | از سال 2018 آغازشده و در سال 2020 رونمایی شده است. 11 بانک در این پروژه همکاری دارند. |
سوئد (E Krona) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، تسهیل دسترسی به نظامهای پرداخت، ارتقای تاب‌آوری نظامهای پرداخت، افزایش رقابت | در مرحله اثبات مفهوم قرا دارد. توسعه با محوریت شش بانک، توسط یکی از بانکهای سوئد به‌صورت آزمایشی ارائه‌شده است و در حال بررسی زوایای تکنولوژیکی و سیاستی رمزپول بانک مرکزی است. |
روسیه (DigitalRuble) | کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت، نوآوری در خدمات مالی و اقتصاد | در سال 2022 بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که یک نمونه اولیه ارائه خواهد داد. قرار است پروژه آزمایشی با مشارکت 12 بانک انجام شود. |
ترکیه (Digital Lira) | تقویت بخش مالی و ارائه ابزارهای مالی مختلف | در سال 2021 یک نمونه اولیه محدود ارائه‌شده و نتایج تست‌ها در سال 2022 ارائه خواهد شد. |
اوکراین (e-hryvnia) | افزایش شمول مالی، پرداختهای بدون پول نقد | در دسامبر 2018 به مدت دو ماه اجرای آزمایشی انجام شد. در فوریه 2020 اعلام شد که مورد اثرات اقتصادی رمزپول همچنان تردید وجود دارد. |
قزاقستان (Digital Tenge) | افزایش شمول مالی، نوآوری در خدمات مالی و اقتصاد | در سال 2021 یک پروژه آزمایشی برای ارزیابی امکان‌سنجی فنی راه‌اندازی شد که در آن‌یک پلتفرم نمونه اولیه پیاده‌سازی شده و تعدادی سناریو در مورد به‌کارگیری رمزپول با مشارکت بانکها موردبررسی قرارگرفته است. بانک مرکزی قزاقستان در اواخر 2022 تصمیم نهایی در موردنیاز به معرفی رمزپول را با در نظر گرفتن نتایج نهایی مطالعه جامع اعلام خواهد نمود. |
ونزوئلا (Petro) | افزایش شمول مالی، دور زدن تحریم‌ها | عملیاتی شده اما شکست‌خورده است. |
جدول 2- مشخصات و انگیزههای متفاوت توسعه رمزپول کلان در دنیا
نام پروژه | انگیزه | وضعیت |
کانادا (Project Jasper-Ubin) | تسویه بین‌بانکی | در سال 2017 پایلوت شد. فاز اول آن باهدف تسویه بین‌بانکی عملیاتی شده و فاز دوم و سوم توسعه آن برای تسویه اوراق بهادار بین‌بانکی شروع‌شده است. |
عربستان و امارات (Aber) | توسعه اقتصادی و پرداخت کلان | در سال 2019 این پروژه اعلام عمومی شد و هدف آن تسویه‌حساب‌های مالی بین دو کشور می‌باشد. |
تایلند و هنگ‌کنگ (Inthanon-LionRock) | توسعه نظامهای پرداخت برون‌مرزی | در سال 2019 تحقیقات مشترک روی انتقال وجوه بین دو کشور آغازشده و امسال وارد فاز دوم توسعه خود شده است. |
سنگاپور (Project Ubin ) | بهبود نظامهای پرداخت و تسویه بین‌بانکی | از 2016 در 5 فاز آغازشده و به دنبال کشف موارد کاربرد فناوری دفترکل توزیع‌شده در تسویه‌حساب پرداختها و اوراق بدهی است. در فاز آخر بر استفاده از رمزپول بانک مرکزی در پرداختهای برون‌مرزی تمرکز شده است. |
آفریقای جنوبی (Khokha) | تسهیل تسویه بین‌بانکی | یک پروژه آزمایشی برای نظامهای پرداخت بین‌بانکی تعریف‌شده است. در 2019 و قبل از این پروژه، از شرکت‌های خصوصی برای توسعه رمزپول دعوت به عمل آمد. |
2-2- معیارهای عمومی طراحی رمزپول بانک مرکزی در جهان
معمولاً در پیش‌فرض بانکهای مرکزی جهان، رمزپول بانک مرکزی یک ابزار پرداخت جدید است که همراه با سایر ابزارهای موجود در نظامهای پرداخت فعالیت خواهد کرد. طبق ارزیابی‌های متعدد صورت گرفته، رمزپول بانک مرکزی از برخی جنبه‌ها نسبت به سایر ابزار پرداخت برتری داشته و در برخی معیارها نیز مزیت نسبی دارد. به‌عنوان‌مثال بانک مرکزی هنگ‌کنگ برای ارزیابی رمزپول خود از سه شاخص قابلیت اطمینان، کارایی و انعطاف‌پذیری استفاده نموده است. به این منظور معیارهایی همچون امنیت، انطباق با قوانین مرتبط با محرمانگی و حفظ حریم خصوصی کاربران، دسترسپذیری خدمات مبتنی بر رمزپول، تاب‌آوری در قبال رخدادهای عملیاتی ناشناخته و بازیابی سریع و انطباق با قوانین مبارزه با پولشویی در مجموعه شاخص قابلیت اطمینان قرارگرفته است. همچنین معیار کارایی را به زیرشاخص‌هایی همچون سرعت انجام تراکنش، توسعه‌پذیری تعداد کاربران و تراکنش‌ها، مصرف بهینه انرژی در خدمت‌رسانی مبتنی بر رمزپول و همچنین سهولت استفاده کاربران تقسیم نموده است. در معیار باز و منعطف بودن نسبت به تغییرات، نوآوری و رقابت‌پذیری، چندین زیر شاخص را بررسی نموده است. این زیرشاخص‌ها شامل طراحی در راستای نقاط قوت و مزیت‌های رقابتی موجود نظام های پرداخت، انعطاف و طراحی ماژولار، عدم طراحی زیرساخت رمزپول به‌صورت حلقه بسته یا جزیره‌ای جدا از نظامهای پرداخت موجود و همچنین زیر شاخص قابلیت گسترش سطح خدمات مبتنی بر رمزپول در طول زمان می‌باشند.
جدول 3- معیارهای ارزیابی عملکرد رمزپول بانک مرکزی هنگ‌کنگ [21]
قابلیت اطمینان | کارایی | انعطاف‌پذیری |
امنیت انطباق با قوانین حفظ حقوق حریم خصوصی کاربران دسترسپذیری تاب‌آوری انطباق با قوانین مبارزه با پولشویی | سرعت توسعه‌پذیری مصرف بهینه انرژی سهولت کاربری | طراحی مبتنی بر نظامهای پرداخت جاری طراحی منعطف طراحی یکپارچه توسعه‌پذیری قابلیت‌ها و کارایی |
طبق گزارش منتشرشده فدرال رزرو (2020) [28] این بانک ابزارهای مختلفی را با هفت شاخص معین منتشر نموده است. معیارهای دسترسپذیری14 کاربران به سازوکار پرداخت، گمنامی15 کاربران، ابزار پرداخت16 مناسب، استقلال از واسطه‌ها برای انجام تراکنش، کارایی عملیاتی، قابلیت برنامه‌نویسی - هوشمند سازی ابزار پرداخت و دسترسپذیری خدمت برای کاربران را بررسی و ارزش‌گذاری نموده است. بررسی تجارب جهانی نشان می‌دهد کشورهای مختلف با انگیزههای متفاوت اقدام به توسعه انواع رمزپول مینمایند. مهم‌ترین این انگیزه‌ها افزایش شمول مالی، تسهیل دسترسی به نظامهای پرداخت، کارآمدتر کردن نظامهای پرداخت پرداخت، افزایش تاب‌آوری نظامهای پرداخت، کاهش کاربری سیاه پول، حفظ حاکمیت پولی و افزایش رقابت در صنعت پرداخت می‌باشد.
رویکردهای رسمی زیادی برای مدل‌سازی رمزپول یا دارایی‌های رمزی درزمینه یک مدل تعادل عمومی، از دیدگاه اقتصاد کلان نظری وجود ندارد. بااین‌حال، چند استثنا قابل‌توجه نیز وجود دارد؛ برای مثال، ]16[ و ]24[. داودالحسینی ]16[ یک مدل برای پول ارائه داده است، مدلی که در آن دو بازار وجود دارد، یک بازار متمرکز که در آن پول موردنیاز نیست و یک بازار غیرمتمرکز که در آن معاملات با استفاده از پول انجام میشود. با چنین مدلی، داودالحسینی]16[ سیاست پولی بهینه را زمانی بررسی می‌کند که دولت تنها پول نقد، رمزپول یا هر دو را صادر کند. چیو و وانگ ]14[ نشان می‌دهند که پول الکترونیکی میتواند رفاه اجتماعی را بهبود بخشد. یک رویکرد متفاوت نیز توسط فرناندز ویلاورده و همکاران ]18[ و شیلینگ و همکاران ]26[ دنبال میشود؛ این نویسندگان در مورد پیامدهای بانکداری پس از انتشار رمزپول نگران بوده و مدل‌هایی را توسعه می‌دهند که معمولاً برای مطالعه اجزای بانک مورداستفاده قرار می‌گیرند]18[ ]26[. شیلینگ و همکاران ]26[ به بررسی سه‌گانه رمزپول پرداختند و مطرح می‌کنند بانک مرکزی میتواند حداکثر در دو هدف از سه هدف (۱)کارایی، (۲)حذف اجراها و (۳) ثبات قیمت موفق بشود]26[. فرناندز ویلاورده]18[ هم چنین نشان می دهد که واحد پول دیجیتال به بانک مرکزی امکان انجام واسطه‌گری مالی را می‌دهد که این امر نظام بانکی را پایدارتر نموده ولی تاثیری در ثبات قیمت ها نخواهد داشت ]18[. کومه و نوون ]24[، مشابه مدل باررلینگ و کومه ]11[، مفاهیم صدور رمزپول را مطالعه می‌کنند که جایگزینی برای سپرده‌های بانکهای تجاری است. فکری و پاکذات ]5[ طی یک مطالعه کتابخانه‌ای چنین مطرح می‌کنند که هنوز در حوزه مبانی و مفاهیم رمزپول بانک های مرکزی اجماع میان آنان وجود ندارد لکن سرعت رشد و انتشاریافته‌های علمی و رسیدن به اجماع جهانی در این حوزه به‌شدت افزایش‌یافته است. بابک و همکاران]1[در مطالعه خود به بررسی ویژگی‌های انواع کیف پول دیجیتال با توجه به نوع نیاز کاربران جهت مدیریت بهتر رمز پول‌ها پرداختند. آنان به این نتیجه رسیدند که از بین 5 نوع کیف پول (سخت‌افزاری، تحت وب، موبایلی، دسکتاپ و کاغذی) جهت انتخاب یک کیف پول دیجیتال، داشتن امنیت کیف پول، دسترس‌پذیر بودن، آفلاین یا آنلاین بودن، پشتیبانی از انواع رمزپولها، قیمت کیف پول و هزینه تراکنش‌ها، رابط کاربری و پشتیبان گیری از کلیدهای خصوصی از اولویت‌های بالاتری برخوردارند.
مرور بر مطالعات انجام‌شده در حوزه رمزپولها نشان می‌دهد، مطالعات خارجی بسیاری به این حوزه ورود کرده و به فواید، اشکالات، پیامدها و مواردی ازاین‌دست اشاره نموده‌اند؛ مطالعات داخلی نیز عمدتاً به موضوع رمزارزها و عوامل مؤثر و پیامدهای آن پرداخته اند. بدین ترتیب، مطالعه‌ای که به مدل‌سازی به‌کارگیری رمز پول بانک مرکزی و ابعاد مختلف آن بپردازد از سوی نگارنده تحقیق یافت نگردیده و این موضوع به‌عنوان نوآوری این تحقیق در نظر گرفته‌شده است.
3- روش‌شناسی و نمونه تحقیق
در این مطالعه، به‌منظور تحلیل داده‌ها، از روش تحقیق ترکیبی، تلفیقی از دو روش کیفی و کمی بهره گرفته شده است. در بخش کیفی، از رویکرد تحلیل محتوا در راستای تحلیل اطلاعات استفاده‌شده است. در این رویکردها متغیرها و مضامین الگوی مفهومی با کمک روش شناسه گذاری و طی سه مرحله شناسه گذاری باز، محوري و انتخابي شناسایی شدند. در مرحله شناسه گذاری باز، داده‌های گردآوری‌شده از پرسشنامه باز موردبررسی قرارگرفته و مفاهيمي استخراج شد. پس از شناسه گذاری باز، در شناسه گذاری محوری، در وهله نخست پدیده محوری پژوهش وفق تأکیدات پرسش‌شوندگان و مبانی نظری تحقیق مشخص شد. در مرحله بعدی مقوله‌ها مشتمل بر شرایط علی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر و پیامدها شناسایی شده و چگونگی تعاملات آنها در قالب مدل پارادایمی ارائه گردید. شناسه‌گذاری انتخابی، مرحله سوم از رویکرد کدگذاری است. این مرحله، در واقع، فرایند پالایش نظریه و مرحله اصلی نظریه‌پردازی است. به‌بیانی‌دیگر، طبق نتایج دو مرحله قبل شناسه‌گذاری، به ایجاد نظریه پرداخته و بنابراین مقوله محوری را به صورتی نظاممند به سایر مقوله‌ها ربط داده و مقوله‌هایی که نیازمند بهبود و توسعه بیشتری هستند، اصلاح می گردند]3[. در بخش کمی پژوهش نیز از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری (حداقل مربعات جزئی) با نرم‌افزار PLS استفاده‌شده است. در این راستا اطلاعات و داده‌ها در دو مرحله گردآوری و تحلیل‌شده است. در گام نخست، به‌منظور تدوین ادبیات موضوعی و تبیین چارچوبی برای تدوین الگو، طی یک پرسشنامه باز، پس از انجام هماهنگی، از طریق مراجعه حضوری، پست سفارشی و یا پست الکترونیک (بر حسب نیاز) 20 نفر از خبرگان تحقیق مورد نظرخواهی قرار گرفتند. لازم به توضیح است اشباع نظری پس از بررسی پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌ها با 20 نفر از خبرگان ایجاد گردید و دیگر موضوع جدیدی قابل استنباط نبود. در گام دوم، مدل مفهومی تحقیق شامل شرایط علی، زمینه‌ای، مداخله‌گر، کنش‌ها و تعاملات، مقوله محوری و پیامدها تعیین گردید که درنهایت از 102 نفر خبره مطلع در حوزه پول، رمزپول و نظامهای پرداخت مورد اعتبارسنجی قرار گرفت. اطلاعات جمعیت شناختی گروه خبرگان نهایی شامل سطح تحصیلات و گروه‌ها و سوابق شغلی و ترکیب سنی در جدول (4) ارائه‌شده است.
جدول 4- ویژگی اعضای گروه خبرگان تحقیق (درصد)
مدرک تحصیلی | سن | محل کار | |||
فوق‌لیسانس | دکتری | 36-40 | بالاتر از 40 | بخش بانکی | دانشگاه |
30 | 70 | 40 | 60 | 90 | 10 |
همان‌گونه که در جدول 4 قابل‌مشاهده است، 70 درصد از پاسخ‌‌دهندگان به سؤالات پرسشنامه در مقطع دکتری و 30 درصد در مقطع فوق‌لیسانس می‌باشند. 90 درصد از خبرگان تحقیق در حوزه بانکی (با سمت‌های مدیرکل، معاون، رئیس اداره و کارشناس) و 10 درصد نیز در دانشگاه و در رشته‌های پولی و مالی تدریس مینمایند. با توجه به ویژگی‌های اعضای خبرگان تحقیق، سعی شده تا حد امکان از مناسب‌ترین گروه از منظر آگاهی عمیق، وسعت نظر و تجربه کافی برای دستیابی به نتایج دقیق‌‌تر استفاده شود.
در این مرحله، برای اطمینان از روایی پرسشنامه، مراتب توسط 15 نفر از خبرگان پژوهش مورد تایید قرار گرفته و هم چنین به منظور بررسی پایایی پرسشنامه نیز از روش محاسبه آلفای کرونباخ (89/0) بهره گرفته شده است. بدین ترتیب، میتوان ادعا نمود که ابزار یاد شده از روایی و پایایی مناسب جهت سنجش شاخص های مورد نظر برخوردار می باشد.
مطابق با مراحل انجام کار در رویکرد تحلیل محتوا، مراحل کدگذاري باز و محوري، به‌عنوان مراحل اوليه نظریه‌پردازی و نيز کدگذاري انتخابي به‌عنوان مرحله نظریه‌پردازی صورت گرفته است. در مرحله کدگذاری بازداده‌های گردآوری‌شده از پرسشنامه مجدد بررسی‌شده و سعي گردیده مفاهيمي از عمق موارد مطرح‌شده، استخراج گردد. علت نام‌گذاری اين مرحله به کدگذاري باز، اين است که بدون محدوديت به نام‌گذاری مقوله‌ها پرداخته‌شده است. به عبارتي در کدگذاري باز، با تفکري باز نام‌گذاری مقوله‌ها صورت گرفته و محدوديتي در تعداد کدها و مقوله‌ها وجود ندارد. پس از از کدگذاری باز، در کدگذاری محوری ابتدا پدیده محوری پژوهش که در این تحقیق انتشار رمزپول بانک مرکزی می‌باشد، بر اساس تائیدات پرسش‌شوندگان و مبانی نظری تحقیق تعیین‌شده است. سپس مقوله‌ها شامل شرایط علی (عواملی که منجر به به وجود آمدن پدیده محوری می‌شوند)، شرایط زمینه‌ای (شرایط خاص و تأثیرگذار)، شرایط مداخله‌گر (شرایط عام مؤثر) و پیامدها طبقه‌بندی می‌شوند. سومین مرحله از روش کدگذاری، کدگذاری انتخابی است. در طول فرایند کدگذاري انتخابی، متن پاسخ‌ها دوباره بررسی شد و جملات و ایده‌هایی که بیانگر ارتباط بین مقوله‌ها بودند مجدداً موردتوجه قرار گرفتند؛ در این مرحله، مقوله یا پدیده محوري را که سایر مقولات بر محور آن می‌گردند انتخاب و با ارتباط دادن آن با سایر مقوله‌ها، شرحی انتزاعی براي فرایندي که در پژوهش موردمطالعه قرارگرفته است، ارائه‌شده است. نتایج کدگذاري باز و محوري، منتج به کدگذاري انتخابی، بیان می‌دارد که انتشار رمزپول بانک مرکزی تابعی از عوامل به شرح ذیل است:
شکل 5- مدل پارادایمی حاصل از مرحله کیفی تحقیق
به‌منظور برازش مدل دو نوع آزمون بررسی روایی و پایایی (همسانی درونی) ابزار اندازه‌گیری و آزمون فرضیات تحقیق و اثر متغیرهای پنهان بر یکدیگر مطرح میشود. در مرحله اول، پایایی و روایی مدل موردبررسی قرار میگیرد.
بررسی پایایی گويه‌ها: پایایی گویههای پژوهش به مقدار بارهای عاملی متغیرهای مدل گفته میشود و مشخص می‌کند شاخص‌های اندازه‌گیری متغیرهای قابل‌مشاهده تا چه حد جهت سنجش متغیرهای پنهان قابل‌قبول‌اند. حداقل مقدار قابل‌قبول آن 3/0 و مقادیر بارهای عاملی بالاتر از 5/0 نشانگر سطح معنی‌داری قوی و همبستگی بالای بین متغیرها و نیز بیانگر آن است که سازه به شکلی مناسب تدوین‌شده است. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، بار عاملي گویهها بالاتر از 4/0 می‌باشد و نیز آماره t مربوط به معناداری بارهای عاملی در مدل (آزمون Bootstrapp) نیز نشان‌دهنده معناداری بارهای عاملی است. لذا از گویههای معنادار در تحلیلهای بعدی استفاده‌شده است.
پایایی ترکیبی متغیرهای تحقیق:17 دومين ملاك پايايي، پايايي تركيبي است که نسبت به آلفای کرونباخ معيار جدیدتری محسوب ميشود؛ چراکه در آلفای کرونباخ فرض میشود متغیرهای مشاهدهپذیر هر مدل دارای وزنهای یکسانی هستند و اهمیت نسبی آنها را با یکدیگر برابر در نظر میگیرد؛ اما در شاخص پایایی ترکیبی این فرض در نظر گرفته نمی‌شود. در پایایی مرکب از بارهای عاملی گویهها استفاده میشود و مقدار ضريب پايايي تركيبي بايد بالاتر از 7/0 باشد]3[.
جدول 6-نتایج بررسی پایایی ترکیبی و روایی همگرای متغیرهای تحقیق
عنوان متغیرها | AVE | پایایی مرکب | عنوان متغیرها | AVE | پایایی مرکب |
شرایط اقتصادی کشور و فواید استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده | 00/1 | 000/1 | نهاد تائید کننده تراکنش‌ها | 94/0 | 97/0 |
نقش رمز پول در زیرساخت فعلی بازارهای مالی | 71/0 | 88/0 | امکان دریافت رمزپول با ارائه اسکناس | 93/0 | 98/0 |
ویژگی‌های رمزپول | 91/0 | 98/0 | اثرات توسعه کاربری رمزپول | 78/0 | 98/0 |
فرصت‌ها و اهداف از منظر اقتصاد کلان | 89/0 | 97/0 | الزامات نظارتی | 61/0 | 88/0 |
مخاطرات و ریسک‌های مالی | 86/0 | 96/0 | وضع قوانین و مقررات لازم | 95/0 | 98/0 |
ارزیابی علاقه‌مندی عمومی به به‌کارگیری رمز پول | 89/0 | 97/0 | پشتوانه انتشار رمز پول | 94/0 | 98/0 |
تخلفات و جرائم عمومی | 84/0 | 97/0 | فواید در حوزه کاربری خرد | 90/0 | 99/0 |
قابلیت توقیف قانونی رمز پول | 91/0 | 97/0 | قابلیت تبدیل‌پذیری کامل به سایر انواع پول | 94/0 | 98/0 |
فرصت‌های انتشار رمزپول برای بانکها | 96/0 | 98/0 | سرعت گردش و انتقال رمزپول | 98/0 | 99/0 |
فرصت‌های انتشار رمزپول برای کسب‌وکارها | 90/0 | 98/0 | گمنامی اطلاعات کاربران | 89/0 | 97/0 |
فرصت‌های انتشار رمزپول بر اعمال سیاست‌های پولی | 93/0 | 97/0 | قابلیت‌های برنامه پذیری | 91/0 | 98/0 |
ابزاری برای کنترل ارزش پول ملی | 00/1 | 00/1 | انتشار رمز پول | 94/0 | 97/0 |
نرخ بهره | 92/0 | 97/0 | پذیرش اجتماعی و ضرورت سیاست‌گذاری | 90/0 | 97/ |
همان‌گونه که در نتایج جدول 6 نشان می‌دهد، ضریب پایایی مرکب متغیرهای تحقیق در سطح مناسب و بیشتر از 6/0 است.
روایی متغیرها: روايي با معيار ميانگين واريانس استخراج‌شده (AVE) بررسي ميشود. این معیار به معنای واریانسی است که یک سازه از نشانگرهایش به دست میآورد. درصورتی‌که اين معيار از 4/0 بالاتر باشد، روايي همگراي ابزار اندازهگيري تأييد ميشود (جدول شماره 6).
همچنین کیفیت مدل هم در این تحقیق آزمون شده است. همان‌گونه که در شکل 6 نشان داده‌شده است، عدد روبروی CV-red شاخص بررسی اعتبار حشو یا افزونگی (CV- Redundancy) می‌باشد که کیفیت مدل ساختاری را نشان می‌دهد و اعدادی که در مقابل CV-Com نوشته‌شده‌اند، شاخص بررسی اعتبار اشتراک یا روایی متقاطع (CV-Communality) را نشان می‌دهند. اعداد مثبت نشانگر کیفیت مناسب مدل است. این شاخص‌ها همچنین به‌طور خلاصه در شکل زیر نشان داده‌شده است:
شکل 6-نتایج آزمون کیفیت مدل
با توجه به اهداف و سؤالات مطروحه در این تحقیق، سؤالات از طریق پرسشنامه و اطلاعات جمع‌آوری‌شده مورد آزمون قرار گرفتند و نتایج حاصل از آنها به شرح ذيل مطرح گردیده‌اند:
جدول 8- ضرایب اثرگذاری متغیرهای تحقیق
متغیر تأثیرگذار | متغیر تأثیرپذیر | ضریب | آماره t |
گمنامی اطلاعات کاربران | انتشار رمز پول بانک مرکزی | 143/0 | 55/1 |
پشتوانه انتشار رمز پول | 119/0- | 18/1 | |
قابلیت تبدیل‌پذیری کامل به سایر انواع پول | 423/0- | 06/4 | |
الزامات نظارتی | 098/0 | 22/1 | |
قابلیت‌های برنامه پذیری | 437/0 | 05/3 | |
امکان دریافت رمزپول با ارائه اسکناس | 409/0 | 12/4 | |
سرعت گردش و انتقال رمزپول | 239/0 | 78/3 | |
نرخ بهره | 922/0 | 37/7 | |
نهاد تائید کننده تراکنش‌ها | 192/0- | 08/2 | |
ویژگی‌های رمزپول | 107/0- | 93/1 | |
پذیرش اجتماعی و ضرورت سیاست‌گذاری | فرصت‌های انتشار رمزپول برای بانکها | 96/0 | 18/8 |
فرصت‌های انتشار رمزپول برای کسب‌وکارها | 97/0 | 48/5 | |
فرصت‌های انتشار رمزپول برای اعمال سیاست‌های پولی | 97/0 | 09/2 | |
ابزاری برای کنترل ارزش پول ملی | 94/0 | 30/8 | |
مخاطرات و ریسک‌های مالی | 96/0 | 96/2 | |
فواید در حوزه کاربری خرد | 97/0 | 6/2 | |
فرصت‌ها و اهداف از منظر اقتصاد کلان | 97/0 | 03/5 | |
تخلفات و جرائم عمومی | 96/0 | 3/3 | |
اثرات توسعه کاربری رمزپول | 98/0 | 22/4 | |
تدوین قوانین و مقررات | پذیرش اجتماعی و ضرورت سیاست‌گذاری | 11/0 | 18/3 |
ارزیابی علاقه‌مندی عمومی به به‌کارگیری رمز پول | 29/0 | 72/4 | |
قابلیت توقیف قانونی رمز پول | 56/0 | 9/3 | |
شرایط اقتصادی کشور و فواید استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده | 128/0 | 83/1 | |
نقش رمز پول در زیرساخت فعلی بازارهای مالی | 127/0- | 002/2 | |
انتشار رمز پول | پذیرش اجتماعی و ضرورت سیاست‌گذاری | 028/0 | 9/8 |
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، از میان عوامل علـّی در نظر گرفته‌شده برای انتشار رمزپول بانک مرکزی، گمنامی اطلاعات کاربران، نظارت و پشتوانه برای انتشار رمز پول بانک مرکزی به لحاظ آماری بی‌معنا بوده است. پیامدهای انتشار رمزپول بانک مرکزی به لحاظ آماری معنادار به‌دست‌آمده است. هم چنین انتشار رمز پول بر پذیرش اجتماعی و ضرورت سیاست‌گذاری معنادار بوده و علاوه بر آن عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر نیز دارای تأثیر معنادار بوده است.
5- نتیجه‌گیری و بحث
بر اساس نتایج حاصل از تحقیق حاضر، انتشار رمزپول بانک مرکزی عوامل زمینه‌ای متعددی دارد. همچنین بر اساس مدل اثبات‌شده، نقش رمزپول در زیرساخت فعلی بازارهای مالی، قابلیت توقیف رمزپول به‌عنوان عوامل زمینه‌ای انتشار رمز پول دارای نقش هستند. همچنین علاقه‌مندی عمومی به برنامه‌ریزی، پذیرش اجتماعی و وضع قوانین و مقررات به‌عنوان عوامل مداخله‌گر می‌باشند. بر اساس این مدل، انتشار رمزپول بانک مرکزی و سیاست‌گذاری برای آن، پیامدهای متعددی از منظر اقتصاد کلان، حوزه کاربری خرد، توسعه کاربری رمزپول، سیاست‌های پولی و کسب‌وکار بانکها دارد ازجمله توسعه مدلهای نوین کسب‌وکار، شکل‌گیری ظرفیت‌های جدید در بانکها جهت ارائه خدمات نوین بانکی، شکل‌گیری مدلهای کسب‌وکاری جدید در حوزه فین تک و فناوری‌های نوین مالی، تأثیر مثبت بر کسب‌وکارهای مجازی، تأثیر مثبت بر کسب‌وکارهای خرد به دلیل تسهیل پرداختهای خرد، در بلندمدت تأثیری بر کسب‌وکارها ندارد، تأثیر منفی بر کسب‌وکارهای خرد وابسته به اسکناس، تأثیر منفی بر کلیه کسب‌وکارها، تأثیر منفی بر کسب‌وکارهای حوزه خدمات و بسیاری از پیامدهای دیگری که ازنظر خبرگان تحقیق مورداشاره قرارگرفتهاند.
درمجموع میتوان مطرح نمود صرف‌نظر از روندهای جهانی در حوزه رمزپول بانک مرکزی، نتایج تحقیق و توسعه در مورد رمزپول متفاوت است. بر اساس بررسی بانک تسویه بینالمللی در اواخر سال ۲۰۱۹، در اقتصادهای پیشرفته، بانکهای مرکزی در حال تحقیق در مورد رمزپول ها برای ارتقا امنیت بیشتر یا بهره‌وری بالاتر پرداختهای داخلی و خارجی هستند. به‌عبارت‌دیگر، آن را به‌عنوان ابزاری برای رسیدگی به مخاطرات مربوط به ایمنی پرداختهای دیجیتال، کاهش هزینه‌ها و حمایت از اختیارات بانکهای مرکزی در راستای عملکرد بهتر پرداختهای خرد و عمده می‌بینند. نگرانی‌های مربوط به ثبات مالی نیز عامل مهمی برای ورود به این حوزه در جهان است. بسیاری از بانکهای مرکزی نیز، رمزپولها را به‌عنوان ابزاری برای افزایش دسترسی به خدمات پرداخت برای افراد محروم می‌بینند، یعنی آن‌هایی که به حسابهای معاملاتی دسترسی ندارند. اگر رمزپول بانک مرکزی به‌درستی طراحی شوند، فرصت‌های بسیاری برای بهبود پرداختها فراهم می‌کنند تا ویژگی‌های اصلی قطعیت، نقدینگی و یکپارچگی را حفظ کند. رمزپول بانک مرکزی میتواند از طریق دسترسی گسترده، ستون فقرات یک نظام پرداخت دیجیتال جدید بسیار کارآمد را تشکیل دهند و همچنین ممکن است به فراهم کردن حاکمیت داده قوی و استانداردهای حریم خصوصی کمک کنند. بااین‌حال، به‌منظور دستیابی به مزایای بالقوه در راستای رفاه عمومی درحالی‌که ثبات مالی و همکاری بخش خصوصی - دولتی را حفظ می‌کند، تحقیقات بیشتر بر روی گزینه‌های طراحی رمزپول و مفاهیم مالی کلان آن ضروری است. آدام اسمیت پول را با سه نقش اصلی که در جامعه ایفا می‌کند تعریف کرد: به‌عنوان معیار فعالیت اقتصادی؛ وسیله مبادله و به‌عنوان ذخیره ارزش برای انتقال قدرت خرید در طول زمان. با رمزپول، هدف اصلی بانکهای مرکزی فراهم کردن ابزاری با ظرفیت شمول جهانی برای تسهیل پرداختهای قابل‌برنامه‌ریزی در اقتصاد دیجیتال است. بااین‌حال، انتشار آنها به این معنا نیست که می‌خواهند با ارائه یک ارزش جهانی، بخش مالی را از بین ببرند؛ بنابراین با توجه به پیشرفت‌های این حوزه، پیش از آنکه بانکهای مرکزی مجبور به ارائه نسخه‌های کمثبات شوند، بهتر است با تحقیقات گسترده پیرامون ابعاد مختلف آن، با در نظر گرفتن الزامات روز، پیامدهای مثبت و پیامدهای منفی در خصوص انتشار آن تصمیم‌گیری کند؛ بنابراین برای هر مرحله میتوان پیشنهادهایی به شرح ذیل مطرح نمود:
1- بررسی تجربیات کشورهای جهان و بهره‌گیری از فرصت‌ها و جلوگیری از خلأهای شناسایی‌شده در این حوزه
2- تدوین یک استراتژی جامع و شفاف برای انتشار رمزپول بانک مرکزی با در نظر داشتن اهداف مندرج در اسناد بالادستی
3- تدوین قوانین و مقررات در خصوص ابعاد مختلف آن
منابع و مآخذ
2) حسینی، سیدشمس الدین؛ ورشوساز، بهناز؛ غفاری، فرهاد؛ معمارنژاد، عباس (1399). اثر گسترش پولهای مجازی (بیت کوین) بر تقاضای پول رسمی ایران در قالب مدل CIA. مجله پژوهش ها و سیاست های اقتصادی. شماره 96 صفحه 415 تا 448.
3) درویشی، مریم؛ افجه، علی اکبر؛ محمدیان، محمود؛ امیری، مقصود (1393). ارایه مدلی برای بخش بندی مصرف کنندگان در محیط های خرده فروشی چندکانالی و چندرسانه ای بر اساس متغیرهای روانشناختی و اجتماعی. رساله دکتری. دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی.
4) غفاری، فرهاد؛ ورشوساز، بهناز؛ حسینی، سید شمس الدین؛ معمارنژاد، عباس (1399). اثر گسترش رمز پول ها (بیت کوین) بر تقاضای پول و حق الضرب در قالب رویکرد مدل تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE). مجله راهبرد اقتصادی. سال نهم. شماره 34، ص 166 تا 197
5) فکری، حسین و پاکذات، سیدمهدی (1399). ارز دیجیتال بانک مرکزی؛ مفاهیم و کاربردها. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت دانش، بلاکچین و اقتصاد. تهران. ایران.
6) قربانی، فرهاد؛ موسوی، زهرا سادات (1400). تأثیر رمزارز، بیت کوین و ارز دیجیتال در مراودات مالی کسب و کارهای امروز. همایش پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران. دوره 9. از 1331 تا 1340.
7) Arauz A., Garratt R., Ramos D. (2021). Dinero Electrónico: The rise and fall of Ecuador’s central bank digital currency. Latin American Journal of Central Banking, vol 2, no 2.
8) Ashley L., (2020).Central Bank Digital Currency Policy-Maker Toolkit. world Economic Forum, January.
9) Auer R., and Böhme R. (2021). Central bank digital currency: the quest for minimally invasive technology. BIS Working Papers, no 948.
10) Auer R., and Böhme R. (2020). The technology of retail central bank digital currency. BIS Quarterly Review, March, pp 85–100.
11) Barrdear J., and Kumhof M. (2016). The macroeconomics of central bank issued digital currencies. Bank of England Working Papers, no 605.
12) Boar C., and Wehrli A. (2021). Ready, steady, go? – Results of the third BIS survey on central bank digital currency. BIS Papers, no 114.
13) Choi M., and Rocheteau G. (2021). Money mining and price dynamics: The case of divisible currencies. Journal of Economic Dynamics and Control, 104152
14) Chiu J., Wong T.N. (2015). On the essentiality of e-money. Tech. rep, Bank of Canada.
15) CPMI. (2020). Enhancing cross-border payments: building blocks of a global roadmap. Stage 2 report to the G20”, July.
16) Davoodalhosseini M. (2021). Central bank digital currency and monetary policy.Journal of Economic Dynamics and Control, forthcoming.
17) Faruk A.A., Nawaz, K.F. (2021). China’s Transition to a Digital Currency: Does It Threaten Dollarization?. Munich Personal RePEc Archive , 5(2), 10-17.
18) Fernández-Villaverde J.D., Sanches L., Schilling H., Uhlig H. (2021).Central bank digital currency: central banking for all?. Review of Economic Dynamics, no 41, pp 225–42.
19) Giannini C. (2011). The age of central banks. Edward Elgar Publishing.
20) Group of Central Banks. (2020). Central bank digital currencies: foundational principles and core features. Joint Report, no 1, October.
21) Grym A. (2021). Lessons learned from the world’s first CBDC. Bank of Finland Economics Review, no 8.
22) International Monetary Fund (IMF) (2019). Republic of the Marshall Islands: Selected Issues. September.
23) Kocherlakota N., and Wallace N. (1998). Incomplete record-keeping and optimal payment arrangements. Journal of Economic Theory, vol 81, no 2, pp 272–89.
24) Kumhof M., and Noone C. (2018). Central bank digital currencies – design principles and balance sheet implications. Bank of England Staff Working Papers, no 725.
25) Rochet J., and Tirole J. (2006). Two-sided markets: a progress report. RAND Journal of Economics, vol 37, no 3, pp 645–67.
26) Schilling L., Fernández-Villaverde J. Uhlig H. (2020). Central bank digital currency: when price and bank stability collide, NBER Working Papers, no 28237.
27) Seoane H.D. (2021). A model to think about crypto-assets and Central Bank. EconPol POLICY REPORT
28) Tobin J. (1987).The case for preserving regulatory distinctions. Proceedings of the Economic Policy Symposium, Jackson Hole, Federal Reserve Bank of Kansas City, pp 167–83.
29) Valencia F. (2015). Sistema de dinero electrónico. un medio de pago al alcance de todos, CEMA Bulletin, January-March.
30) White L. (2018). The world’s first central bank electronic money has come and gone: Ecuador.2014–2018”, Cato Institute, 2 April.
یادداشت‌ها:
[1] CBDC - central bank digital currency
[2] stablecoins
[3] Tobin
[4] deposited currency
[5] medium with the convenience of deposits and the safety of currency
[6] distributed ledger technology
[7] Grym
[8] Avant payment card
[9] Dinero electrónico
[10] Stella
[11] Sand-Dollar
[12] ECCB
[13] P2P- Peer to Peer
[14] Accessibility
[15] Anonymity
[16] Bearer instrument
[17] ضریب دیلون ـ گلدشتاین (ρ)
Presenting the Central Bank's Cryptocurrency Release Model using Distributed Ledger Technology
Abstract
Central Bank Cryptocurrency (CBDC) is a semi-decentralized solution based on DLT. This money is issued electronically by central banks to facilitate payments without intermediaries. this research aims to model CBDC and is conducted with a mixed approach (qualitative and quantitative methods). In the qualitative part, a conceptual model was designed by asking the opinions of 20 experts through an open questionnaire and a coding approach was tested by a sample of 102, banking and payment experts. In the quantitative part, the reliability and validity features of the questionnaires were investigated, and in the structural part, the model coefficients were evaluated to check the research hypotheses. The results of this research, while determining many factors affecting the circulation of the central bank's currency, confirm that the circulation of money is the basis for the social acceptance of this phenomenon and emphasizes the necessity of its precise policy. Some background and intervening factors are also identified in the model. On the other hand, the consequences of publishing cryptocurrency in this model are influencing monetary policy, other businesses, banks, and some other micro and macro factors.
JEL Classification: F31, F38, F41, O24
Keywords: Central Bank Currency; Mixed Method; Distributed Ledger Technology; Central Bank Digital Money; CBDC; CBCC