بررسی ساختار حکایت‌های روح‌الارواح بر اساس نظریۀ ریخت‌شناسی پراپ
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
مجتبی دماوندی
1
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی)
سیده زهرا میرنژاد
2
(دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، ادبیات عرفانی، دانشگاه فردوسی مشهد)
کلید واژه: حکایات عرفانی, Morphology, ولادیمیر پراپ, Vladimir Propp, ریخت‌شناسی, روح‌الارواح, سمعانی, Theosophy tales, Rouh-Al-Arvah, Sam'ani,
چکیده مقاله :
روح‌الارواح فی شرح اسماءالملک‌الفتّاح، کهنترین اثر مستقل فارسی در شرح اسماءالله نگاشتة شهاب‌الدّین ابوالقاسم احمدبن‌ابی‌المظفّر منصور سمعانی، است. از آنجا که حکایت‌پردازی، یکی از مهمترین روش مؤلفان کتب عرفانی در جهت القای مفاهیم عرفانی بوده، سمعانی نیز در تفسیر اسماء حسنی در روح‌الارواح از این سنّت بهره برده است. در این پژوهش حکایت‌های کتاب مذکور مورد مطالعه قرار گرفته و از آنجا که یکی از شیوه‌های کاربردی در مطالعۀ حکایات، تجزیه و تحلیل ساختاری آنها است و ولادیمیر پراپ، محقّق روسی، از نخستین کسانی است که به این نوع تحلیل قصّه‌های عامیانه توجّه کرده؛ حکایت‌های روح‌الارواح بر اساس نظریۀ ریخت‌شناسی پراپ بررسی شده است. پراپ با مطالعۀ یکصد قصّۀ پریان در ادبیات روسی نشان داد که قصّه‌های پریان، برخلاف تفاوت‌های ظاهری، از نظر انواع شخصیّت و عملکرد آنها، نوعی همانندی دارند. همچنین دریافت که تعداد این عملکردها محدود، و دارای توالی مشابه می‌باشند. در این پژوهش با مطالعۀ ده حکایت از حکایت‌های عرفانی روح‌الارواح بر اساس الگوی ریخت‌شناسی پراپ، قابلیت تطبیق این الگو بر حکایات این کتاب بررسی شد و نتیجه حاکی از آن است که ساختار حکایت‌های عرفانی به طور کامل با الگوی پراپ مطابقت ندارد؛ ولیکن با حذف تعدادی از خویشکاری‌ها چون غیبت، تعقیب، رهایی، رسوایی، عروسی و افزودن خویشکاری یاریگر یاری می‌رساند و شکست قهرمان، به الگوی پراپ می‌توان حکایت‌های عرفانی این کتاب را بر اساس نظریۀ ریخت‌شناسی پراپ مورد مطالعه قرار داده و به سایر حکایت‌های عرفانی نیز تعمیم داد.
"Rouh-Al-Arvah Fi Sharhe Asmae-Al-Maleko-Al-Fattah" is the oldest independent Persian oeuvre about describing the names of Allah which is writing by Shahaboddin Abolghasem Ahmadebne Abi Mozaffar Mansour Sam'ani. since Tallying has been one the important methods of authors for writing of theosophy books, Sam'ani also has used this method for interpreting the sacred names in Rouh-Al-Arvah. In this research, tales of mentioned book has been studied and since one practical methods of studding stories is structuring analysis of them, and Vladimir Propp, Russian researcher, is one of the first persons who has considered this kind of folktale analysis; Rouh-Al-Arvah tales have been studied in basis of the Morphology theory of Propp. By studding 100 stories of Russian fairies, he showed that the stories of fairies, unlike the seeming differences, have some kind of similarities in terms of different types of their characters and operations. He also found that the number of these operations are limited and have similar sequence. In this research by studding the ten theosophy tales of Rouh-Al-Arvah in basis of Propp Morphology model, capability of adaptation for this model studied about tales of this book and the result indicates that the structure of theosophy tales do not completely correspond with the Propp model; but by elimination of some functions like absence, pursuit, release, identify, disgrace, wedding And by adding the function of assistance will help and failure of hero to the Propp model, the theosophy tales of this book could be studied in basis of Propp Morphology theory and also extend it to other theosophy tales.
_||_