خوانش سوررئالیستی شعر حافظ

محورهای موضوعی : نقد ادبی و نظریه پردازی

محمد نامداری ^{1 *} , محتشم محمدی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران

تاریخ دریافت : 1402/04/08 تاریخ پذیرش : 1402/11/08 تاریخ انتشار : 1403/11/28

کلید واژه: سوررئالیسم, عرفان شرقی, شعر, حافظ,

چکیده مقاله :

چکیده سوررئایسم )فراواقعگرایی(، جنبشی فرهنگی که در نیمهٔ نخست قرن بیستم میالدی گسترش یافت، برخورد روانی با ادبیات است: به قلمرو وسیع احساس و خیال توجه ویژه دارد. شباهت بین سوررئالیسم غرب و عرفان شرق سبب شده که گاه بین آن ِن این دو گما همانی برند. هر دو در پی نگرش صحیح و کمال روحی و معنوی هستند. در مورد سوررئالیستها، بروز جنگ جهانی اول و در مورد عارفان، رواج مکتب اسالم و حملۀ مغول موجب گریز آنان از عینیت به ذهنیت شد. یکی از شخصیتهای برجستهٔ تاریخ عرفان و تصوف در ایران، حافظ است که این امر در شعر او گویاست. در واقع، بیشتر عناصر سوررئالیستی در شعر حافظ حضور دارد. در این پژوهش، نُه مورد از اصول مشترک میان سوررئالیستهای غرب و عرفان شرق، بطور ویژه حافظ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و با یکدیگر مقایسه شدهاند: نگارش خودکار؛ تصادف عینی؛ نفی زمان و مکان؛ نامحرمی و نارسایی زبان؛ عشق و آزادی؛ خواب، رویا و تخیل؛ جنون و مستی؛ شعله واری بیان؛ و در نهایت، طنز.

چکیده انگلیسی:

: Abstract Surrealism, a cultural movement developed in the first half of the twentieth century, is a psychological approach to literature: it pays special attention to the vast realm of feeling and imagination. Similarity between the Surrealism of the West and the mysticism of the East has at times caused the two to be mistaken for the same thing. They are both in pursuit of true mentality and spiritual perfection. In case of the Surrealists, the outbreak of World War I, and for mystics, the spread of the Islamic school and the Mongol invasion caused them to flee from objectivity to subjectivity. Hafez is one of the prominent figures in the history of mysticism and Sufism in Iran, and this tendency is evident in his poems. In fact, most of the Surrealistic elements are present in the poetry of Hafez. In this research, nine of the common principles between Western Surrealists and Eastern mysticism, Hafez in particular, have been investigated and analyzed in a comparative way: automatic writing; objective coincidence; negation of time and space; inaccessibility and inadequacy of language; love and freedom; sleep, dream, and imagination; madness and drunkenness; flamboyance of expression; and finally, humor. ,

منابع و مأخذ:

منابع
1- آدلر، آلفرد (1379). شناخت طبیعت انسان، مترجم طاهره جواهر ساز، تهران: مرکز
2- آدونیس، علی‌احمدسعید (1380). «خیال در تصوف و سوررئالیسم»، ترجمه حبیب الله عباسی، مجله هنر و معماری بهار، شماره:47، ص:21-14.
3- ابو ابراهیم، محمد مستملی بخاری (1363). .شرح التعرف لمذهب اتصوف، به تصحیح محمد روشن، ج1، تهران: اساطیر
4- براهنی، رضا (1344). طلا در مس، تهران: چهره.
5- ثروت، منصور (1385). آشنایی با مکتب های ادبی، تهران: سخن
6- جامی، نورالدین عبدالرحمان (1386). نفحات الانس، مقدمه و تصحیح و تعلیقات، محمود عابدی، تهران: آبگینه.
7- حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1390). دیوان، براساس نسخه دکتر قاسم غنی و محمد قزوینی، قم: خرم.
8- زارعی و مظفری، علی اصغر و علی رضا (1392). «مکتب سوررئالیسم و اندیشه های سهروردی»، دوفصلنامه علمی و پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء، سال پنجم، شماره:9، صص:135-106.
9- زرین کوب، عبدالحسین (1387). از کوچه رندان، تهران: سخن.
10- سلطانی کوهبنانی و حسینی، حسن و سارا (1401). « تحلیل مولفه های سوررئالیستی منطق الطیر عطار نیشابوری»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال چهارم، شماره 5، صص:110-88
11- سیدّ حسینی،رضا (1387). مکتبهای ادبی، ج 2، تهران: نگاه.
12- شجاری، مرتضی (1388). « زمان در عرفان اسلامی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، شماره 14، صص: 98-67
13- شمیسا، سیروس (1390). مکتبهای ادبی، تهران: قطره.
14- غریب، محمد، سید مهدی، ابراهیم، مصطفی، بهنام فر، رحیمی، محمدی (1392).« شعله واری بیان دو عارف بزرگ خراسان( سنایی و مولانا)»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، سال 15، شماره دوم، صص: 89-57
15- فتوحی، محمود (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
16- فروزانفر، بدیع الزمان (1390). شرح مثنوی شریف، ج 3، چ 15، تهران: زوّار.
17- کریمیان صیقلانی، علی (1382). سیره عشقبازان، چ 2، قم : موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
18- مشتاق مهر و دستمالچی، رحمان و ویدا (1389). « عرفان و سوررئالیسم از منظر زمینه های اجتماعی»، فصلنامه مطالعاتی دانشگاه کاشان، شماره 12، صص: 200-183.
19- میرباقری فرد و محمدی، علی اصغر و معصومه (1394). « عبارات و اشارات در زبان عرفانی»، دوفصلنامه پژوهش نامه عرفان، شماره 15، صص: 216-193.