برخی ظرافتهای بلاغی در اشعار نظامی با رویکرد صورتگرایانه

محورهای موضوعی : نقد ادبی و نظریه پردازی

زیبا اسماعیلی ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران)
امید مجد ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/09/03 تاریخ پذیرش : 1398/09/06 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: جابه‌جایی, هنجارگریزی نحوی, محور همنشینی و جانشینی, نظامی گنجه‌ای,

چکیده مقاله :

زبان نظامی در منظومه‌هایش زبانی برجسته و منحصر به خود اوست. نظامی همواره تلاش می‌کند با دقت و ظرافت فراوان سخنانی تازه بیافریند و از تقلید شاعران دیگر بپرهیزد. او به اهمیت فرم و زبان شعری آگاه است به همین منظور در زمینه‌ی واژگان، آرایه‌های ادبی و دستورزبان به نوآوری و آشنایی‌زدایی می‌پردازد و همین مسأله برجستگی زبانی شعر او را سبب می‌شود. حوزه‌ی دستورزبان و نحو، یکی از زمینه‌های مورد توجه نظامی است. در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به این مسأله پرداخته شد که نظامی با چه شگردها و تمهیداتی به تصرف در زمینه دستور زبان پرداخته و سال‌هایی بس طولانی پرچمدار خلاقیت زبانی در شعر فارسی شده‌است. نتیجه بررسی‌ها نشان داد که برخی از شگردهای نظامی در ایجاد ظرفیت‌های نحوی زبان و زایایی آن عبارتند از: ایجاد معانی متعدد در کلام با خوانش‌های متعدد، استفاده از ظرافت‌های پنهان لغات، استفاده از شیوه‌ی همنشینی کلمات برای ایجاد زیبایی‌های دیداری و القای مفهوم، ایجاد هماهنگی‌های لفظی و افزایش موسیقی شعر، به هم‌ریختن اجزای جمله و جا‌به‌جاکردن کلمات و ضمایر برای تأکید و ایجاد هماهنگی، جا‌به‌جاکردن حرف نفی و ایجاد ایجاز. برای این مقاصد، از چگونگی همنشینی واژگان در محور افقی، سود می‌جوید. کلمات چند معنایی به کار می‌گیرد و با معانی ثانوی کلمات، معانی تودر تو ایجاد می‌کند از توازن آوایی کلمه‌ها برای زیبایی‌آفرینی و القای هر چه بیشتر مفاهیم بهره می برد. همه‌ی این‌ها، ظرافت‌های بلاغی منحصر به خود او را به وجود آورده است.

چکیده انگلیسی:

The Nizami language in its poems is its prominent and unique language. Nizami has always tried to create new words with great care and avoid imitation of other poets. He is aware of the importance of poetic form and language, so he innovates and deconstructs his vocabulary, literary arrays, and grammar, which is why his poetry linguistic prominence. The field of grammar and syntax is one of the areas of Nizami interest.In this descriptive-analytical method, this paper deals with the ways in which the Nizami has mastered grammar and has long been the flagship of linguistic creativity in Persian poetry.The results showed that some of the Nizami techniques for building syntactic capacities of the language and its visualization are: generating multiple meanings in the word with multiple readings, using hidden vocabulary delicacies, using the word syntax to create visual aesthetics and induction. The concept is to create verbal harmony and enhance the music of the poem, to disrupt the components of the sentence and to move the words and pronouns to emphasize and to harmonize, to displace the negative word, and to create impetus. For these purposes, he benefit from how words are aligned horizontally. It uses multipurpose words, and with the secondary meanings of the words, it creates your nuanced meanings. All of this has created her own rhetorical delicacies.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ:

- قرآن کریم

- احمدی، بابک ( 1385) ساختار و تأویل متن، چاپ هشتم، تهران: مرکز

- ایوتادیه، ژان (1378) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر

- پورنامداریان، تقی (1388) در سایه‌ی آفتاب؛ شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی، ویرایش دوم، تهران: سخن

_________- (1381) سفر در مه، تهران: نگاه

- تودوروف، تزوتان (1385) نظریه ادبیات؛ متن هایی از فرمالیست‌های روس، ترجمه عاطفه طاهایی، تهران: اختران

- ثروتیان، بهروز (1363) مخزن الاسرار؛ تهران: توس

- دهخدا، علی اکبر ( 1361) لغت نامه فارسی، تهران: دانشگاه تهران، موسسه لغت نامه دهخدا

- زنجانی، برات (1381) احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامی گنجوی، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران

- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن

_______________- (1391) رستاخیز کلمات، تهران: سخن

_______________- (1385) موسیقی شعر، چاپ نهم، تهران: آگاه

- صفوی، کوروش (1373) از زبان شناسی به ادبیات (جلد اول: نظم)، تهران: چشمه

- فتوحی، محمود (1391) سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها و روش ها، تهران: سخن

- قریب، عبدالعظیم و همکاران ( 1366) دستور زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران: اشرفی

- نظامی، الیاس بن یوسف (1384) کلیات خمسه نظامی گنجوی(مطابق با نسخه تصحیح شده وحید دستگردی)، چاپ پنجم، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه

یاکوبسن، رومن (1385) روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمه کورش صفوی، چاپ دوم، تهران: هرمس

-Habib, M.A.R (2008) History of literary criticism and Theory (from plato to the present), Blackwell Publishing.

-Shklovsky,v. (1964) Russian Formalist Criticism, Translated by L.T. Lemon, University of Nebraska

 

Refrences

- The Holy Quran

- Ahmadi, Babak (1385) Text structure and interpretation, 8th edition, Tehran: Center

- Ayotadieh, Jean (1378) Literary criticism in the 20th century, translated by Mahshid Nonhali, Tehran: Nilofar

- Pournamdarian, Taghi (1388) in the shadow of the sun; Persian poetry and breaking structure in Molavi's poetry, second edition, Tehran: Sokhn

_________- (2008) Traveling in the fog, Tehran: Negah

- Todorov, Tzutan (2015) Theory of Literature; Texts of Russian Formalists, translated by Atefeh Tahai, Tehran: Akhtran

- Sarvatian, Behrouz (1363) Makhzan al-Asrar; Tehran: Tos

- Dehkhoda, Ali Akbar (1361) Persian Dictionary, Tehran: University of Tehran, Dehkhoda Dictionary Institute

- Zanjani, Barat (2012) The state and works and the description of Ganjavi's military secrets repository, 6th edition, Tehran: University of Tehran.

- Shafi'i Kodakni, Mohammad Reza (2010) Periods of Persian poetry from constitutionalism to the fall of the monarchy, Tehran: Sokhon

_______________- (1391) Resurrection of words, Tehran: Sokhn

_______________- (1385) Poem music, 9th edition, Tehran: Aghaz

- Safavi, Korosh (1373) From Linguistics to Literature (Volume 1: Nazm), Tehran: Cheshme

- Fatuhi, Mahmoud (2012) Stylology, theories, approaches and methods, Tehran: Sokhn

- Gharib, Abdul Azim and colleagues (1366) Persian grammar, 4th edition, Tehran: Ashrafi

- Nizami, Elias bin Yusuf (1384) Khilyat Khamsa Nizami Ganjavi (according to the corrected version of Vahid Dastgardi), fifth edition, under the care of Parviz Babaei, Tehran: see

Jacobsen, Roman (1385) Fundamental trends in language knowledge, translated by Koresh Safavi, second edition, Tehran: Hermes.

-Habib, M.A.R (2008) History of literary criticism and theory (from Plato to the present), Blackwell Publishing.

- Shklovsky, v. (1964) Russian Formalist Criticism, Translated by L.T. Lemon, University of Nebraska