تأثیر پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران (مورد مطالعه: استان کرمانشاه)
محورهای موضوعی : مدیریتناهید جلیلیان 1 * , بیژن رضایی 2 , علی بدیع زاده 3
1 - کارشناس مسئول مرکز مطالعات و توسعه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
2 - استادیار گروه مدیریت، دانشکده مدیریت کارآفرینی، دانشگاه رازی، کرمانشاه،
3 - استادیار گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین، قزوین، ایران
کلید واژه: گردشگری سلامت, اکوسیستم, ایران, کارآفرینی,
چکیده مقاله :
هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران بوده است. همچنین، این پژوهش بررسی می‌کند که پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای چه نقشی در تقویت یا تضعیف این رابطه ایفا می‌کنند. جامعه تحقیق را افراد و متخصصان فعال در حوزه گردشگری سلامت استان کرمانشاه به تعداد 94 نفر تشکیل می‌دهند. پارادایم این پژوهش اثبات باوری، رویکرد آن قیاسی و استراتژی آن پیمایش است. بر این اساس و پس از مرور ادبیات و طراحی مدل مفهومی، پرسشنامه‌ای مشتمل بر 34 پرسش به نمونه آماری متشکل از 75 متخصصان این حوزه ارائه شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر متخصصان و استفاده از پرسشنامه استاندارد و روایی سازه نیز بر اساس تحلیل عاملی تأییدی تأیید شد. پایایی از مجرای آزمون‌های آلفای کرونباخ، پایایی مرکب و میانگین واریانس تأیید شد. سپس، داده‌های گردآوری‌شده به کمک نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس و از طریق ماتریس همبستگی، آزمون معادلات ساختاری و آزمون برازش مدل مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل دادهها نشان می‌دهد که پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر شکلگیری اکوسیستم مؤثر است. شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. همچنین پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در استان کرمانشاه بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. در نهایت، پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در رابطه میان شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی و پیامدهای گردشگری سلامت نقش تعدیلی ایفا می‌کند.
The main purpose of this study was to analyze the antecedent of the formation of entrepreneurial ecosystem on the consequences of health tourism in Iran. This study also examines the role that regional business dynamics play in strengthening or weakening this relationship. The research population consists of 94 individuals and specialists active in the field of health tourism in Kermanshah province.. The philosophy of the research is positivism, the approach is deductive, and the strategy is surveying. After reviewing the literature and designing a conceptual model, a questionnaire consisting of 34 questions was presented to a statistical sample consisting of 75 experts in this field. Then, the data were gathered and analyzed by Smart PlS software through correlation matrix, structural equation model and fitness test. The results of data analysis show that the antecedent of the formation of the entrepreneurial ecosystem is effective on the formation of the ecosystem. The formation of entrepreneurial ecosystem is effective on the consequences of health tourism. Finally, regional business dynamics play a moderating role in the relationship between the formation of the entrepreneurial ecosystem and the consequences of health tourism.
_||_
تأثیر پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران (مورد مطالعه: استان کرمانشاه)
چکیده:
هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران بوده است. همچنین، این پژوهش بررسی می‌کند که پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای چه نقشی در تقویت یا تضعیف این رابطه ایفا می‌کنند. جامعه تحقیق را افراد و متخصصان فعال در حوزه گردشگری سلامت استان کرمانشاه به تعداد 94 نفر تشکیل می‌دهند. پارادایم این پژوهش اثبات باوری، رویکرد آن قیاسی و استراتژی آن پیمایش است. بر این اساس و پس از مرور ادبیات و طراحی مدل مفهومی، پرسشنامه‌ای مشتمل بر 34 پرسش به نمونه آماری متشکل از 75 متخصصان این حوزه ارائه شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر متخصصان و استفاده از پرسشنامه استاندارد و روایی سازه نیز بر اساس تحلیل عاملی تأییدی تأیید شد. پایایی از مجرای آزمون‌های آلفای کرونباخ، پایایی مرکب و میانگین واریانس تأیید شد. سپس، داده‌های گردآوری‌شده به کمک نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس و از طریق ماتریس همبستگی، آزمون معادلات ساختاری و آزمون برازش مدل مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل دادهها نشان می‌دهد که پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر شکلگیری اکوسیستم مؤثر است. شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. همچنین پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در استان کرمانشاه بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. در نهایت، پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در رابطه میان شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی و پیامدهای گردشگری سلامت نقش تعدیلی ایفا می‌کند.
واژه‌های كليدي: اکوسیستم، کارآفرینی، گردشگری سلامت، ایران
1. مقدمه
گردشگری سلامت به‌صورت امروزی تقریباً موضوع جدیدی است که پس از بحران مالی آسیا به وجود آمد و منجر به این شد که تعدادی از بیمارستان‌های خصوصی در برخی کشورها به دنبال خلع منابع جدید مالی باشند. در سال ۲۰۰۳ حدود ۳۵۰۰۰۰۰ بیمار از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای درحال‌توسعه به‌منظور دریافت خدمات سلامت سفر کردند (جباری و همکاران، 2012). کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۰ به سودآورترین صنعت جهان تبدیل شود. بنابراین گرایش کشورها در سطوح مختلف برای کسب مزیت در این حوزه بیشتر شده است (استاسکونتریداکی، 2017).
کشور ایران نیز از این قائله مستثنا نیست. جایگاه صنعت گردشگری در اصول و سیاست‌های کلی نظام، سند چشمانداز و برنامه ششم توسعه و احکام دائمی برنامه‌های توسعه نیز به رسمیت شناخته‌شده است به‌نحوی‌که کشور امیدوار است تا پایان افق 1404 صنعت گردشگری کشور به 20 میلیون گردشگر دست یابد. همچنین بند «پ» ماده 2 احکام برنامه ششم توسعه کشور (به‌عنوان یکی از موضوعات خاص بخش پیشروی اقتصاد)، بند ب ماده 97 (توسعه گردشگری مذهبی)، جزء 2 بند الف ماده 98 (اعطای معافیتهای مالیاتی به‌منظور توسعه گردشگری)، ماده 99 (بهسازی و احیای روستاهای دارای ارزش تاریخی فرهنگی باهدف تقویت گردشگری روستایی)، ماده 100 (تکلیف به تنظیم سند راهبردی توسعه گردشگری با محوریت بخش خصوصی)، ماده 23 احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور (اعطای معافیتهای مالیاتی به‌منظور توسعه گردشگری) (مجلسشورایاسلامی, 1395) گواه این مدعا هستند. به اعتقاد دکتر مارک سرمدی کارگزار گردشگری سلامت کشور آلمان و آمریکا در ایران، گردشگری سلامت در ایران از سه مزیت نسبی «هزینه»، «کیفیت» و «امنیت» برخوردار است. به اعتقاد وی هزینههای درمانی در ایران به‌طور متوسط 10 الی 15 درصد کمتر از سایر کشورهای خارجی است. این میزان در برخی از اعمال جراحی بسیار کمتر است. به‌عنوان‌مثال هزینه انجام عمل جراحی دریچه قلب در آمریکا 150 هزار دلار است ولی در ایران این هزینه 15 هزار دلار است. همچنین هزینه ایمپلنت در آمریکا 4 تا 5 هزار دلار است ولی در ایران 1000 دلار هزینه دارد (سرمدی, 1396).
بنابراین توجه به امر گردشگری سلامت یکی از راه‌های توسعه کشورها دیده می‌شود. اما راه‌های مختلفی برای تقویت و توسعه این حوزه وجود دارد. یکی از این راه‌ها، پرورش گردشگری سلامت در بستر اکوسیستمی نوآورانه است (بجازویچ و همکاران، 2018). از طرفی برخی از محققان توسعه کارآفرینی را درگرو شناخت اکوسیستم آن میدانند. به عبارتی به اعتقاد وی موفقیت در کارآفرینی با موفقیت در یک عامل محقق نخواهد شد و مجموعهای از عوامل در یک اکوسیستم باید مطالعه گردد. عواملی همچون خط‌مشی‌ها، تأمین مالی، فرهنگ، حمایت و پشتیبانی، سرمایه انسانی و بازار که هر یک از آن‌ها زیرمجموعهای از مقولهها و شاخص‌های مختلف را شامل می‌گردد (آمولو و میگیرو، 2015). برخی از عناصر این اکوسیستم در پژوهش‌های پیشین حوزه کارآفرینی موردتوجه قرارگرفته‌اند. برای مثال اندیشمندان پیشروی حوزه کارآفرینی همچون شومپیتر (1934) ضمن اشاره به کارآفرینی به‌مثابه نوآوری به نقش نوآوری در توسعه کسب‌وکارها اشاره نمودهاند (سودبرگ، 2007). ولیکن 60 سال به طول انجامید تا مقوله نوآوری در دیدگاه اکوسیستمی توسط مور (1993) به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم اکوسیستم تبیین و دیدگاهی کل‌نگر به اکوسیستم شکل گیرد (مور و کوری، 1996).
بنابراین توجه به یک و سیستم‌های کارآفرینانه برای رشد و ارتقای گردشگری سلامت یکی از مهم‌ترین راهبردها خواهد بود. اما این امر به‌آسانی امکان‌پذیر نیست و برای نیل به آن نیازمند فراهم آوردن زمینه‌ها و محرک‌های مختلفی لازم است. درواقع باید بسترهایی را جهت استقرار نظام کارآفرینی در این حوزه فراهم نمود. عواملی همچون سرمایه‌های انسانی متخصص، حمایت نهادهای حاکمیتی و قانون‌گذار، استفاده از مدل‌های نوین کسب‌وکار و… ازجمله این موارد هستند (کاپاتینا و رانکاتی، 2017). در این پژوهش مذکور تحت عنوان پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی در گردشگری حوزه سلامت در نظر گرفته‌شده‌اند. یکی دیگر از عوامل مؤثر که می‌تواند بر استقرار اکوسیستم کارآفرینی تأثیرگذار باشد، عوامل و شرایط رقابتی و منطقه‌ای کسب‌وکارها است. درواقع میزان پویایی کسب‌وکارها در هر اقلیمی می‌تواند بر گرایش به فعالیت‌های کارآفرینانه در آن منطقه تأثیرگذار باشد (ایسیکا و همکاران، 2019). به همین دلیل در این پژوهش نقش تعدیل گر پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای به‌عنوان متغیر تعدیل گر موردبررسی قرارگرفته است. درنتیجه هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران است. در این پژوهش استان کرمانشاه به‌عنوان در نظر گرفته‌شده است.
2- ادبیات پژوهش
هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران بوده است. در همین راستا در بخش مطالعه ادبیات نظری پژوهش به بررسی مفهوم گردشگری سلامت، اکوسیستم کارآفرینی در گردشگری سلامت و بررسی پیشینه پژوهش مرتبط با این مسئله پرداخته‌شده است.
2-1 گردشگری سلامت در بستر اکوسیستم کارآفرینی
یکی از حوزههای مهم در گردشگری، «گردشگری سلامت1» است. گردشگری سلامت دو حوزه «گردشگری تندرستی2» و «گردشگری پزشکی3» یا درمانی را شامل می‌گردد (وویگت و همکاران، 2011). شایان‌ذکر است که محققان و سازمان‌های مختلف هر یک بنا به نیاز و درک خود از این صنعت مدل و طبقهبندی مختلفی از گردشگری سلامت ارائه کردهاند که البته در برخی جزییات با یکدیگر تفاوت دارند. برای نمونه کوکران (2008) گردشگری سلامت را به‌قرار زیر به سه بخش عمده تندرستی، درمانی و پزشکی تقسیم کرد. تندرستی: مسافرت به دهکدههای سلامت و مناطق دارای چشمه‌های آب‌معدنی و آب گرم برای رهايی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدیدقوا بدون مداخله و نظارت پزشکی و در مواردی که گردشگر بيماری جسمی مشخصی نداشته باشد را گردشگری تندرستی گويند. علاجی: مسافرت به‌منظور استفاده از منابع درمانی طبيعی (آب‌های معدنی، نمک، لجن و غيره) جهت درمان برخی بیماری‌ها يا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی را گردشگری درمانی گويند. و پزشکی: مسافرت به‌منظور درمان بیماری‌های جسمی يا انجام نوعی از عمل‌های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گويند. در اين نوع از گردشگری سلامت، بيمار ممکن است پس از درمان و معالجه نيازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی (مانند اسپاها) باشد (کائور، 2016).
یکی از شیوه‌های گسترش و توسعه گردشگری سلامت، مطرح کردن آن در قالب اکوسیستم‌های کارآفرینی است (بادولسکو و بادولسکو، 2014). اکوسیستم واژهای مرکب از «اکو» و «سیستم» است و ریشه در محیط‌زیست4 و روابط چیزهای زنده با محیط پیرامون خود دارد. اکوسیستم مجموعهای از ارگانیسم‌هایی است که در تعامل با یکدیگر و محیط اطراف خویش ماده و انرژی را تبادل می‌کنند (دورست و پوتنام، 2013). پلتونومی و وری (2004) اکوسیستم کسب‌وکار را ساختار پویایی میدانند که جمعیت سازمان‌ها را به هم متصل کرده است. این سازمان‌ها می‌توانند شرکتهای کوچک و بزرگ، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سازمان‌های بخش دولتی و سایر احزاب باشند که بر سیستم تأثیر میگذارند (پلتونیمی و وری، 2004).
اکوسیستم مجموعهای از دورنماهای فرهنگی متمرکز، شبکههای اجتماعی، حمایت مالی، دانشگاه‌ها و سیاست‌های اقتصادی فعالی هستند که محیطهای حمایتی از کسب‌وکار مخاطرهآمیز مبتنی بر نوآوری را خلق می‌کند و به‌عنوان ابزاری حیاتی در ایجاد اقتصادی منعطف، نوآور و کارآفرین نقش دارد. اکوسیستم بجای ارائه یک نظریه و دیدگاه منسجم در حوزه کارآفرینی، مجموعه دیدگاههای مختلف در کارآفرینی را ترکیب و در جغرافیایی کارآفرینی ارائه مینماید و بنابراین زمینه ورود تجارب اکوسیستم‌های موفق و پررونق5 به جوامعی با ویژگیهای اقتصادی-فرهنگی متفاوت فراهم می‌گردد (اسپیگل، 2017). این در حالی است که آیزنبرگ (2011) برخلاف اشپیگل اعتقاد دارد که اکوسیستمها قابل تقلید نیستند و در توسعه کارآفرینی باید مزیتهای منطقه‌ای و کشوری موردتوجه قرار گیرد و از تقلید اکوسیستم‌های موفق همچون سیلیکون ولی اجتناب شود. وی همچنین اکوسیستم کارآفرینی را به‌مثابه یک راهبرد جدید و مقرون‌به‌صرفه در راستای توسعه کارآفرینی و نهایتاً پیشرفت اقتصادی معرفی مینماید.
پلتونومی و وری (2004) مبتنی بر اصل پیچیدگی اکوسیستم در کسب‌وکارها، اکوسیستمی خود-پایداری را پیشنهاد مینماید که برای ادامه حیات در بازارهای محلی و جهانی نیازی به دخالت دولت نداشته و از طریق خودسازمان‌دهی، نوظهوری، باهمتکاملی، سازگاری لازم با محیط را کسب مینمایند. در چنین اکوسیستمی رقابت و همکاری هم‌زمان وجود دارد. ولی برخلاف پلتونومی و وری برخی صاحب‌نظران و مدل‌های پیشنهادی دخالت دولت در اکوسیستمها را ضروری میدانند. چراکه ازنظر آن‌ها در سیاست‌گذاری توسعه کارآفرینی نقش انواع عوامل مؤثر بر اکوسیستم کارآفرینی ازجمله نقش دولت باید به‌خوبی تبیین شود. برای مثال میتوان به نقش دولت‌ها در توسعه کارآفرینی با دو جهتگیری کلی حذف و کاهش موانع کارآفرینی و همچنین ترغیب و تشویق کارآفرینی اشاره نمود. این نقش به‌ویژه در قالب نقش خطمشیگذاری در مدل توسعه کارآفرینی یورواستات (OECD, 2009)، مدل دیدهبان جهانی کارآفرینی (زالی و همکاران، 1393)، برنامه‌های حمایتی دولت در مدل خطمشیهای توسعه کارآفرینی آنکتاد، کانالهای مداخله دولت در مدل خطمشیهای کارآفرینی آدرتچ، گریلو و ثرویک (آودرتش و همکاران، 2007)، مدل ارتقاء کارآفرینی با تأکید بر نقشهای سه‌گانه سیاست‌گذاری دولتی (داناییفرد، فروهی و صالحی 1386) و بسیاری از مدل‌های دیگر تبیین شده است. آمولو و می‌گرو (2015) توسعه کارآفرینی را درگرو شناخت اکوسیستم آن میدانند. به عبارتی به اعتقاد وی، موفقیت در کارآفرینی با موفقیت در یک عامل محقق نخواهد شد و مجموعهای از عوامل در یک اکوسیستم باید مطالعه گردد. عواملی همچون خط‌مشی‌ها، تأمین مالی، فرهنگ، حمایت و پشتیبانی، سرمایه انسانی و بازار که هر یک از آن‌ها زیرمجموعهای از مقولهها و شاخص‌های مختلف را شامل می‌گردد (آمولو و میگیرو، 2015).
نامبیسان و بارون (2013) نوعی از اکوسیستم نوآوری مبتنی بر هاب (شبکه محور)6 را پیشنهاد مینماید که در آن‌یک شرکت واحد، رهبری اکوسیستم (تنظیم اهداف و پلتفرم نوآوری) را برعهده‌گرفته و تأثیر قابل‌توجهی بر استراتژی و آینده سایر اعضا دارد. آن‌ها مبتنی بر ماهیت اجتماع‌محور اکوسیستم، این نوع اکوسیستم را تغییر الگوی ذهنی عدم وابستگی به تغییر الگوی ذهنی اکوسیستمی معرفی مینمایند. در چنین اکوسیستمی کارآفرینان نیاز دارند تا استعداد و مهارتهای خود را با نیازهای ویژه محیطی تطبیق دهند (محیط‌زیست اختصاصی فرد در اکوسیستم). و بنابراین لازم است تا فرآیندهای خودتنظیم کنندگی7 تقویت گردد.
خودتنظیم کنندگی شامل: خودکنترلی، ثبات8 و آگاهی‌های فراشناختی (آگاهی و کنترل بر فرآیندهای شناختی) است. این فرآیندها می‌تواند شامل تکنیک‌هایی مانند تقابل ذهنی9 (فکر کردن فرد به اهداف، پیامدها و موانع) و قصد اجرا10 (فکر کردن فرد به اینکه در عمل اهداف را چگونه اجرا کند) باشد (نامبیسان و بارو، 2013). خودتنظیم کنندگی یا خودسازمان‌دهی موضوعی است که موردتوجه پلتونومی و وری (2004) نیز است. آن‌ها مبتنی بر اصل پیچیدگی اکوسیستم در کسب‌وکارها، اکوسیستمی خود-پایدار را پیشنهاد مینمایند که برای ادامه حیات در بازارهای محلی و جهانی نیازی به دخالت دولت نداشته و از طریق خودسازمان‌دهی، نوظهوری، باهمتکاملی، سازگاری لازم با محیط را کسب مینمایند. در چنین اکوسیستمی رقابت و همکاری هم‌زمان وجود دارد (پلتونومی و وری، 2004). موضوع خودتنظیمی در اکوسیستم‌های نوآورانه موضوع جدیدی است که ورود به آن نیازمند مهارتها و قابلیتهای ویژه کارآفرینانه است و برای زنده ماندن و موفقیت در آن نیاز به آگاهی‌های فراشناختی11 است. بنابراین در این پژوهش الگوی شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی در حوزه گردشگری سلامت در بستر دو مؤلفه خودتنظیمی و خودپایداری بناشده است.
2-2 پیشینه پژوهش
پس از بررسي اجمالي از ادبيات موضوع پژوهش در اين بخش پيشينهاي از پژوهشهاي داخلي و خارجي در حوزه کارآفرینی گردشگری سلامت ارائه می‌گردد.
[1] Health Tourism
[2] Wellness Tourism
[3] Medical Tourism
[4] ecilogy
[5] Thriving ecosystem
[6] hub-based innovation ecosystem
[7] self-regulatory
[8] grit
[9] mental contrasting
[10] implementation intentions
[11] metacognitive awareness
جدول 1. پیشینه پژوهش
نویسنده/ نویسندگان | یافته‌های مهم پژوهش |
|---|---|
(V. Heung & Kucukusta, 2013) | الف) ویژگیهای محیطی و امنیت شامل: هوای تازه و آب پاک، محیط آرام و صلحطلب، مناظر زیبا، محیط امن، منابع تندرستی طبیعی- ب) تسهیلات پشتیبان شامل: مراکز همایش عالی، اقامتگاههای زیبا و مدرن، امکانات تفریحی عالی، حمل‌ونقل مناسب، غذاهای سالم- ج) تسهیلات سلامت شامل: مراکز سلامت باکیفیت، خدمات درمانی باکیفیت بالا، طب سنتی چینی |
(Glavas, Pike, & Mathews, 2014) | داشتن ارزشهایی همچون: «داشتن چشمانداز بینالمللی»، «داشتن اهداف بینالمللی»، «داشتن نوآوری»، «داشتن جهتگیری رشد بینالمللی» موجب بروز رفتارهای کارآفرینی بینالمللی در حوزه گردشگری می‌گردد |
(Mohammed Abubakar, 2016) | تبلیغات دهان‌به‌دهان الکترونیک نقش مؤثری بر شکلگیری اعتماد به مقصد و قصد سفر در گردشگری پزشکی دارد. |
(Zailani, Rahman, & Musa, 2017) | خدمات اسلامی پزشکی (رعایت شعائر اسلامی توسط تیم پزشکی، فراهم نمودن زمینه عبادت در حین درمان و ...)، فعالیت‌های مجاز (فراهم‌سازی زمینه تمامی فعالیت و خدمات حلال همچون غذای حلال و غیره در طول درمان)، فعالیت‌های ممنوع (پرهیز از کلیه فعالیت‌های حرام در حین درمان) و رفتار کارکنان نقش مهمی در قصد یک گردشگر پزشکی مسلمان دارد. |
(Martinez-Juarez, Chiabai, Taylor, & Gómez, 2015) | تندرستی شامل سلامت، روابط خوب اجتماعی، امنیت و آزادی انتخاب و اقدام در اکوسیستمی شامل فرهنگ، تنظیمگری، تأمین مالی و از طریق سه مکانیسم: اقدام فعال (گردشگری)، مصرف و منفعل (سرگرمی) رخ می‌دهد. |
(Christoforou, 2013) | صدای صنعت شامل انجمن‌هایی مانند اتاق بازرگانی، انجمن‌های تجاری، سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های کارآفرین غیررسمی، انکوباتورها، شتاب‌دهنده‌ها و غیره است. |
(Suresh & Ramraj, 2012) | پشتیبانی اجتماعی شامل جوایز از انجمن‌های تجاری، پذیرش شکست در معرض خطر و قرار گرفتن در معرض توسط رسانه‌ها، احترام اجتماعی به کارآفرین است. |
رجاییان ) ۱۳۹۵ ( | در پژوهشی با عنوان شناسایی عوامل نهادی مؤثر بر بهره‌برداری از فرصتهای کارآفرینانه گردشگری سلامت (مطالعه موردی استان تهران) به ارائه مدلی در حوزه بهره‌برداری از فرصتهای کارآفرینانه در گردشگری سلامت پرداخته است. در این مدل چهار بعد: 1. تنظیمی/ قانونی/ اداری؛ 2. بعد شناختی آموزشی، 3. بعد هنجاری و 4. بعد هدایت‌گر و حمایتی از طریق تأثیر بر توان و تمایل فرد به اقدام کارآفرینانه در حوزه گردشگری سلامت مؤثر است. |
(معبودی و حکیمی 1394) | منابع پزشکی مهم‌ترین بعد و هفت آمیخته بازاریابی گردشگری سلامت به ترتیب اهمیت عبارت‌اند از: تخصص و مهارت کادر پزشکی و کارمندان، قیمت، خدمات پزشکی، تجهیزات و امکانات، مدیریت و برنامه‌ریزی، تبلیغات و وضعیت محیطی. |
(داوری, سفیدبری, و باقرصاد 1396) | در اکوسیستم کارآفرینی ایران 6 بعد مهم شامل 1. سیاست (با دو شاخص رهبری و دولت)، 2. تأمین مالی، 3. فرهنگ (با دو شاخص هنجارهای اجتماعی و داستانهای موفقیت)، 4. حمایتها (با سه شاخص نهادهای غیردولتی، اصناف و زیرساخت)، 5. سرمایه انسانی (با دو شاخص مؤسسات آموزشی و نیروی کار)، 6. بازار (با دو شاخص شبکهها و مشتریان) است که در آن سه بعد حمایتها، سرمایه انسانی و بازار به ترتیب مهم‌ترین ابعاد هستند |
(طباطبایی و همکاران 1393) | گونه شناسی گردشگران پزشکی نشان می‌دهد در تمامی گونهها سه عامل تخصص و مهارت کادر پزشکی، وضعیت محیطی و امنیت شهری و مهمان‌نوازی و عوامل مؤثر بر انتخاب بیمارستان از مهم‌ترین عوامل هستند |
(گودرزی, 1393) | عوامل کیفیت خدمات درمانی و گردشگری؛ فرهنگ؛ امکانات، تسهیلات و تجهیزات درمانی و گردشگری؛ و فناوری اطلاعات و ارتباطات، رابطه مثبت و مستقیم با توسعه گردشگری پزشکی دارند و عامل قیمت درمانی و گردشگری با توسعه گردشگری پزشکی رابطه منفی و معکوس دارد. |
(تیموری, 1394) | مهم‌ترین عوامل جذب گردشگران پزشکی خارجی در کلانشهر تبریز، به ترتیب، مزایای اقتصادی و ارزان‌قیمت بودن خدمات پزشکی، اشتراکات فرهنگی، وجود متخصصین حاذق و تجهیزات مناسب مراکز درمانی در این شهر می‌باشند. و نیز بزرگ‌ترین چالش در این زمینه نبود متولی مشخص و واحد جهت مدیریت و هماهنگی بین سازمان‌های متولی گردشگری پزشکی در این شهر است. |
درنتیجه بررسی مطالعات فوق مدل مفهومی پژوهش حاضر به شرح زیر ارائه می‌شود:
شکل 1. چارچوب مفهومی پژوهش (محقق ساخت)
3- روش پژوهش
پژوهش حاضر از منظر فلسفی در حوزه اثبات باوری قرار می‌گیرد. به لحاظ هدف کاربردی، به لحاظ نتیجه تبیینی و به لحاظ رویکرد کمی (قیاسی) است. استراتژی پژوهش پیمایش بوده است. قلمرو زمانی پژوهش نیمه اول سال 1399 است. جامعه تحقیق را افراد و متخصصان فعال در حوزه گردشگری سلامت استان کرمانشاه به تعداد 94 نفر تشکیل می‌دهند که بر اساس فرمول کوکران 75 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. همچنین ملاک انتخاب و بررسی جامعه آماری عبارت‌اند از فرد موردنظر از کارشناسان، مدیران، صاحب‌نظران یا متخصصان حوزه گردشگری یا سلامت باشد، تجربه تصمیمسازی یا تصمیمگیری و مشارکت در حوزه سیاست‌گذاری سلامت را داشته، با حوزه گردشگری به‌صورت عام و درمان به‌صورت خاص آشنایی داشته باشد و ترجیحاً با بخش‌های پژوهشی و درمانی سیستم پزشکی ارتباط یا همکاری داشته باشد. و یا در نهایت حداقل 4 سال در عرصه سلامت و بخش‌های گردشگری یا درمانی کار علمی و یا عملی کرده باشند.
روش گردآوری دادهها از طریق مطالعه کتاب‌خانه‌ای (شامل کتب و مقالات علمی و پژوهشی، وب‌سایت‌های اینترنتی و اسناد مرتبط) و پرسشنامه بوده است. دادهها از طریق تحلیل آماری توصیفی و تحلیل آماری استنباطی با کمک نرم‌افزار‌های SPSS و Smart PLS(به دلیل کم بودن تعداد نمونه‌ها نسبت تعداد متغیرها از این نرم‌افزار استفاده شد) موردبررسی قرار گرفتند. همچنین ارزیابی ابزار گردآوری دادهها به روش بررسی پایایی (از طریق آلفای کرونباخ، میانگین واریانس و پایایی مرکب) و روایی (محتوا و صوری با استفاده ازنظر صاحب‌نظران و بهره‌گیری از پرسشنامه‌های استاندارد، روایی سازه با اتکا بر تحلیل عاملی تأییدی و روایی همگرا و واگرا) انجام‌شده است.
4- تجزیه و تحلیل یافتهها
به‌منظور دستیابی به اعتبار همگرا و میزان همبستگی، آزمون‌های پایایی مرکب و میانگین واریانس ارزیابی شد. پایایی بالاتر از 7/0 همراه با میانگین واریانس حداقل 5/0 دو شرط لازم برای اعتبار همگرا و همبستگی یک سازه میباشد. ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه به همراه تعداد پرسش‌های تحقیق، پایایی مرکب و میانگین واریانس در جدول شماره 2 به تفکیک برای هریک از متغیرها آورده شده است. در این جدول ضریب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب برای هریک از متغیرها بالای 7/0 و میانگین واریانس بالای 5/0 و در حد قابل‌قبول است(فورنل و لارکر، 1981).
جدول 2. پایایی ابزار گردآوری اطلاعات
شاخص متغیر | آلفای کرونباخ | CR | AVE | Communality | R2 |
پیامد گردشگری سلامت | 0.751 | 0.803 | 0.534 | 0.534 | 0.680 |
پیش‌زمینه اکوسیستم | 0.725 | 0.792 | 0.545 | 0.545 | --- |
پویایی کسب‌وکار | 0.786 | 0.861 | 0.608 | 0.608 | --- |
شکلگیری کسب‌وکار | 0.843 | 0.874 | 0.615 | 0.615 | 0.585 |
جدول شماره‌ی 2 معیار دیگر برای ارزیابی روایی واگرا، روش فورنل و لاکر است. روایی واگرا وقتی در سطح قابل‌قبول است که میزان AVE برای هر سازه بیشتر از واریانس اشتراکی آن سازه و سازه‌های دیگر (مربع مقدار ضرایب همبستگی بین سازه‌ها) در مدل باشد (فورنل و لاکر، 1981). طبق یافته‌های جدول 3، روایی واگرا وجود دارد چون اعداد قطر اصلی که ریشه دوم مقادیر AVE هستند بزرگ‌تر از اعداد زیرین خود که مقادیر ضرایب همبستگی بین سازه‌ها هست، میباشد (علی داوری و آرش رضازاده،1393). درنهایت میتوان گفت مدل اندازه‌گیری از برازش خوبی برخوردار است.
جدول 3. روایی واگرا به روش فورنل و لاکر
شاخص متغیر | (1) | (2) | (3) | (4) |
پیامد گردشگری سلامت | 0.730 |
|
|
|
پیش‌زمینه اکوسیستم | 0.442 | 0.738 |
|
|
پویایی کسب‌وکار | 0.314 | 0.366 | 0.779 |
|
شکلگیری کسب‌وکار | 0.256 | 0.267 | 0.182 | 0.784 |
به‌منظور تحلیل روایی پرسشنامه و کشف عوامل تشکیل‌دهنده‌ی هر متغیر آشکار، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده می‌شود. نتایج تحلیل عاملی تأییدی گویه‌های پرسشنامه پژوهش در جدول شماره‌ی 3 خلاصه‌شده‌اند. بارهای عاملی مربوط به هر یک از سازه‌ها در سطح اطمینان 95 درصد معنادار بوده‌اند. بنابراین سازه‌های موردمطالعه از جهت روایی دارای اعتبار بالایی هستند. به کمک بار عاملی میتوان گفت کدام گویه در سنجش متغیر پنهان خود سهم بیشتری دارد. هر گویه پرسشنامه که بار عاملی بالاتری داشته باشد، قدرت یا سهم بیشتری در سنجش متغیر پنهان مربوط به خود دارد. در جدول 4 بارهای عاملی مربوط به هر متغیر در ستون مربوط به آن آورده شده است. چنانچه این مقادیر بالای 0.4 باشند نیاز به حذف آن‌ها نداریم (علی داوری و آرش رضازاده،1393).
جدول 4. نتایج تحلیل عاملی تأییدی (ضرایب مسیر)
متغیر | شاخص | بار عاملی | متغیر | شاخص | بار عاملی |
پیش‌زمینه شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی | Q1 | 0.634 | شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی | Q18 | 0.500 |
Q2 | 0.723 | Q19 | 0.611 | ||
Q3 | 0.612 | Q20 | 0.681 | ||
Q4 | 0.446 | Q21 | 0.557 | ||
Q5 | 0.558 | Q22 | 0.697 | ||
Q6 | 0.538 | Q23 | 0.730 | ||
Q7 | 0.508 | Q24 | 0.789 | ||
Q8 | 0.539 | پویایی کسب‌وکار | Q25 | 0.761 | |
Q9 | 0.584 | Q26 | 0.763 | ||
Q10 | 0.462 | Q27 | 0.797 | ||
Q11 | 0.457 | Q28 | 0.796 | ||
Q12 | 0.433 | پیامدهای گردشگری سلامت | Q29 | 0.816 | |
Q13 | 0.584 | Q30 | 0.848 | ||
Q14 | 0.628 | Q31 | 0.863 | ||
شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی | Q15 | 0.622 | Q32 | 0.407 | |
Q16 | 0.552 | Q33 | 0.486 | ||
Q17 | 0.649 | Q34 | 0.401 |
برای بررسی برازش کلی مدل نیز از معیار GOF استفاده می‌کنیم. این معیار طبق معادله زیر به دست می‌آید. از دو شاخص میانگین شاخص تجمعی و میانگین توان دوم ضرایب همبستگی بین سازه‌ها استفاده می‌شود (با استخراج از جدول 2).
GOF=
=
=0.761
حاصل آزمون برای شاخص برازش مدل برابر با 761/0 است. ازآنجاکه حداقل مقدار قابل‌قبول برای این شاخص 36/0 است (هالند، 1999)، پس میتوان ادعا کرد مدل پژوهش برازش بالا و قوی دارد.
حال نوبت آزمون معناداری فرضیه‌ها که از دو شاخص جزئی ضریب مسیر و t-value استفاده‌شده است، میباشد. توسط مقادیر t-value معنی‌داری ضرایب مسیر بررسی می‌شود. در سطح اطمینان 95 درصد چنانچه مقادیر آماره‌ی t بالاتر از 1.96 باشد فرضیه تأیید و در صورت کمتر بودن، فرضیه رد می‌گردد (Hulland, 1999). در شکل‌های 2 و 3 مدل پژوهش که دربرگیرنده فرضیات فرعی پژوهش و یا به عبارتی معادله ساختاری دوم تحقیق است.
شکل 2. ضرایب مسیر
دو حالت تخمین ضرایب مسیر و معنی‌داری در شکل‌های 2 و 3 نشان داده‌شده است. شکل 2 درواقع همان مقدار ضریب مسیر و ضریب تعیین و شکل 3 نیز مقدار آماره t را نشان می‌دهد.
شکل 3. ضرایب آماره‌ی t-value
با توجه به توضیحات داده‌شده و مدل تحقیق در اشکال 2 و 3 میتوان وضعیت فرضیه‌ها را مشخص نمود. جدول 4 خلاصه نتایج فرضیههای پژوهش را منعکس می‌کند.
جدول 5. یافته‌های مربوط به فرضیههای پژوهش
فرضیههای پژوهش | ضریب مسیر | آماره t | نتیجه |
|---|---|---|---|
1) پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر شکلگیری اکوسیستم مؤثر است. | 0.765 | 25.925 | تأیید |
2) شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. | 0.191 | 2.964 | تأیید |
3) پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در استان بر پیامدهای گردشگری سلامت مؤثر است. | 0.652 | 8.094 | تأیید |
4) نقش تعدیلی پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در رابطه میان شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی و پیامدهای گردشگری سلامت | 0.152 | 2.754 | تأیید |
فرضیه 1: نشان‌دهنده رابطه میان پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر شکلگیری اکوسیستم است با توجه به ضریب مسیر 0.765/0 و آماره t-value 925/25 به‌دست‌آمده، فرضیه تأیید می‌گردد.
فرضیه 2: نشان‌دهنده رابطه میان شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت است. با توجه به ضریب مسیر 191/0 و آماره t-value 964/2 به‌دست‌آمده، فرضیه تأیید می‌گردد.
فرضیه 3: نشان‌دهنده رابطه میان پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در استان بر پیامدهای گردشگری سلامت است. با توجه به ضریب مسیر 191/0 و آماره t-value 094/8 به‌دست‌آمده، فرضیه تأیید می‌گردد.
فرضیه 4: نشان‌دهنده نقش تعدیلی پویایی‌های کسب‌وکار منطقه‌ای در رابطه میان شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی و پیامدهای گردشگری سلامت است با توجه به ضریب مسیر 152/0 و آماره t-value 754/2 به‌دست‌آمده، فرضیه به‌دست‌آمده تأیید می‌گردد.
5- بحث و نتیجه‌گیری
هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت در ایران بوده است. در این راستا مدل مفهومی پژوهش مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تحلیل دادهها نشان‌دهنده این امر است که پیش‌زمینه‌های شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر شکلگیری این سیستم مؤثر خواهد بود. درواقع جهت استقرار و شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی گردشگری سلامت در استان کرمانشاه لازم است پیش‌زمینه‌ها و ضروریات رعایت شوند. تقویت سرمایه‌های انسانی، پشتیبانی دولت نهادهای حاکمیتی از طریق خط‌مشی‌ها و مقررات تقویت‌کننده اکوسیستم، ترویج فرهنگ کارآفرینی، شکل‌دهی کسب‌وکارهای نوآور در حوزه گردشگری، همکاری نهادهای پژوهشی و دانشگاهی با کسب‌وکارهای فعال حوزه گردشگری و… ازجمله مهم‌ترین پیش‌زمینه‌ها و شرایط علی موردنیاز جهت پیگیری اکوسیستم کارآفرینی خواهد بود. نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش با مطالعات کولتای و همکاران (2013)، دی ریتر و روبیک (2015)، دلپسند و محقق (1397)، ملکی و توانگر (1394) و مروتی و اسدیان (1393) مطابقت دارد. همچنین نشان داده شد که شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی بر پیامدهای گردشگری سلامت تأثیرگذار است. دو بعد شکلگیری اکوسیستم کارآفرینی در این پژوهش شامل خودتنظیم گری و خود پایداری بوده است. بنابراین میتوان انتظار داشت که با ارتقای این دو بعد دست یافتن به پیامدهای مثبت گردشگری سلامت امکان‌پذیر خواهد بود. در این حوزه نیز یافته‌های پژوهش بامطالعه آیزنبرگ (2011)، کولتای (2013)، بایسون (2015)، جم (2017)، سزرب و همکاران (2017) مطابقت دارد. در حوزه خود پایداری بامطالعه پلتونومی و وری (2004) مطابقت دارد.
همچنین این پژوهش نشان داده شد که ارتقای گردشگری سلامت به‌خصوص در استان کرمانشاه می‌تواند در دو سطح کسب‌وکارهای فعال در این حوزه و سطح کلان کمک کند. در صورت کسب‌وکارها این امر به ترویج فعالیت‌های کارآفرینانه منجر خواهد شد. در سطح کلان و ملی نیز ارتقای گردشگری سلامت به اشتغال‌زایی، درآمدزایی، ارتقای و بهره و در نهایت رفاه ملی منجر شود. در این حوزه نیز یافته‌های پژوهش بامطالعه ملکی و همکاران (1395)، نیلی پور و همکاران (1394) و خادم الحسینی و ادهم (1395) مطابقت دارد. همچنین در پایان پیشنهادات زیر برای مدیران ارشد و سیاست‌گذار حوزه گردشگری سلامت ارائه می‌شود.
ازآنجاکه محور توجه اکوسیستم پیشنهادی همکاری و تعامل دوسویه بین بخش دولتی به‌عنوان تنظیم‌گر و بخش خصوصی به‌عنوان عامل کارآفرینی است درنتیجه، ارتباط صحیح و پویا بین این دو حوزه اهمیت بسیار زیادی دارد. در این راستا شکلگیری نهادی تنظیم‌گر که هسته اصلی آن متشکل از نمایندگان بخش خصوصی (اعم از کارآفرینان حقیقی و حقوقی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی/تندرستی بخش خصوصی)، نمایندگان بخش دولت محلی (استانداری‌ها و ادارات کل مرتبط با حوزه گردشگری سلامت در استان کرمانشاه، دانشگاه‌ها و مراکز علوم پزشکی و غیره)، نمایندگان دولت ملی (نمایندگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان برنامه‌وبودجه، وزارت گردشگری میراث فرهنگی و غیره) میباشد، می‌تواند نقش مهمی را در توسعه گردشگری سلامت ایفا نماید.
همچنین ترویج فرهنگ گردشگری سلامت در قالب آموزش و برنامه‌های ترویجی و استفاده از ظرفیت رسانه‌ها، تشویق فعالان بخش خصوصی به تشکیل خوشه‌های گردشگری سلامت به‌منظور هم‌افزایی و ارتباط مؤثر و تقویت نام و برند گردشگری سلامت استان کرمانشاه از طریق کیفی گرایی و اولویت دادن به کیفیت خدمات در مقابل کمیت خدمات توصیه می‌گردد.
همچنین با توجه به نقش تعدیل گری پویایی‌های کسب‌وکار لازم است عوامل زیر مدنظر راهبران اکوسیستم کارآفرینی گردشگری سلامت استان کرمانشاه قرار گیرد:
Ø پایش مستمر عوامل و مقتضیات محیطی در قالب عوامل ملاحظات محیط اقتصادی، قانونی، فرهنگی/اجتماعی و سیاسی مؤثر بر اکوسیستم گردشگری سلامت.
Ø پایش مستمر ملاحظات مربوط به پویایی کسب‌وکار منطقه‌ای شامل پیشینه تاریخی، حقایق فرهنگی، حقایق سیاسی، جاذبه‌های گردشگری و موقعیت جغرافیایی.
Ø اعمال سیستم‌های نظارتی دقیق به‌منظور اخذ بازخورد از عملکرد اکوسیستم گردشگری سلامت و ارائه این بازخوردها به متولیان امر در نهاد تنظیم‌گر.
6- مراجع
تیموری، علی (1394). بررسی و ارائه استراتژی‌های گردشگری سلامت مطالعه موردی: گردشگری پزشکی خارجی کلانشهر تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز.
خادم الحسینی، احمد؛ ادهم، نفیسه. (۱۳۹۵). نقش گردشگری سلامت در توسعه پایدار شهری با تاکید بر شاخص‌های اجتماعی - اقتصادی (موردمطالعه: آبگرم محلات)، نشریه پژوهش‌های مکانی فضایی، ۱ (۱)، ۲.
داوری, ع., سفیدبری, ل., و باقرصاد, و. (1396). عوامل اکوسیستم کارآفرینی ایران بر اساس مدل آیزنبرگ. فصلنامه توسعه کارآفرینی, 10(1), 101–120.
دلپسند افسون؛ محقق نادر. (1397). بررسی تأثیر هوش تجاری بر چابکی سازمان در بیمارستان‌های مقصد گردشگری سلامت (مطالعه موردی شهر تهران). فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری, 2(8), 27-38.
رجاییان, ع. (1395). شناسایی عوامل نهادی مؤثر بر بهره برداری از فرصتهای کارآفرینانه گردشگری سلامت (مطالعه موردی استان تهران). دانشگاه تهران.
طباطبایی, س. م., نوری, ا., محمد نوری, ز., و حشمتی, ف. (1393). گونه شناسی مشتریان در گردشگری پزشکی. مطالعات مدیریت گردشگری, 8(26), 53–76.
گودرزی, م. (1393). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز. دانشگاه اصفهان.
مروتی شریف آبادی علی، اسدیان اردکانی فائزه (۱۳۹۳). ارائه‌ی مدل توسعه‌ی گردشگری سلامت با رویکرد تلفیقی تاپسیس فازی و مدل‌سازی ساختاری تفسیری در استان یزد. فصلنامه مدیریت سلامت. ش ۱۷ (۵۵): ۷۳-۸۸
معبودی, م., و حکیمی, ه. (1394). عوامل تعیین‌کننده‌ی گردشگری پزشکی؛ نمونه موردی ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری, 4(15), 80–106.
ملکی, سعید, رخشانی مقدم, حیدر, زادولی خواجه, شاهرخ. (1395). شناسایی و تدوین استراتژی‌های توسعۀ گردشگری سلامت (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز). جغرافیای اجتماعی شهری, 3(2), 113-130.
ملکی، س.,؛ توانگر، م. (2016). بررسی و تحلیل چالش‌های گردشگری سلامت مشهد از منظر بیماران خارجی. جغرافیا و توسعه فضای شهری, 2(2), 153-165.
نیلی پور, سید علی اکبر, تقوایی, مسعود, نصر اصفهانی, محمد حسین, کوهی اصفهانی, مجید. (1394). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر در توسعه گردشگری سلامت. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی, 7(4), 45-60.
Amolo, J., & Migiro, S. O. (2015). An entrepreneurial flair development: the role of an ecosystem. Problems and Perspectives in Management, 13(2), 495–505.
Audretsch, D. B., Grilo, I., & Thurik, A. R. (2007). Explaining entrepreneurship and the role of policy: a framework. The Handbook of Research on Entrepreneurship Policy, 1–17.
Badulescu, D., & Badulescu, A. (2014). Medical tourism: between entrepreneurship opportunities and bioethics boundaries: narrative review article. Iranian Journal of Public Health, 43(4), 406.
Bjažević, T., Knezović, D., & Dumanić, S. (2018). Entrepreneurship in medical tourism. In 5. međunarodna konferencija, Inovacije, tehnologije, edukacija i menadžment, Sv. Martin na Muri, Croatia, travanj 2018. Glavna tema: Inovacije, sigurnost i održivost u razvoju društva, Svezak 2. Zbornik radova (pp. 72-76). Međimursko veleučilište u Čakovcu.
Capatina, A., & Rancati, E. (Eds.). (2017). Key challenges and opportunities in web entrepreneurship. IGI Global.
Christoforou, C. (2013). Cyprus Entrepreneurship Ecosystem:A Roadmap for economic growth. Retrieved from www.cyproman.com.cy
Glavas, C., Pike, S., & Mathews, S. (2014). Internet‐enabled Tourism Entrepreneurs. International Entrepreneurial Values Elicited through Repertory Test and Laddering Analysis. International Journal of Tourism Research, 16(1), 44–55.
Heung, V., & Kucukusta, D. (2013). Wellness tourism in China: Resources, development and marketing. International Journal of Tourism Research, 15(4), 346–359.
Isenberg, D. (2011). The entrepreneurship ecosystem strategy as a new paradigm for economic policy: Principles for cultivating entrepreneurship. Presentation at the Institute of International and European Affairs.
Işıka, C., Küçükaltanb, E. G., Çelebic, S. K., Çalkınd, Ö., Ensere, İ., & Çelikf, A. (2019). Tourism and entrepreneurship: A literature review. Journal of Ekonomi, 1(1), 1-27.
Jabbari, A., Delgoshaei, B., Mardani, R., & Tabibi, S. J. (2012). Medical tourism in Iran: Issues and challenges. Journal of Education and Health Promotion, 1.
Kaur, P. (2016). Entrepreneurship in Medical Tourism Industry. International Journal of Information Movement, 22-25.
Martinez-Juarez, P., Chiabai, A., Taylor, T., & Gómez, S. Q. (2015). The impact of ecosystems on human health and well-being: A critical review. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 10, 63–69.
Mohammed Abubakar, A. (2016). Does eWOM influence destination trust and travel intention: a medical tourism perspective. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 29(1), 598–611.
Nambisan, S., & Baron, R. A. (2013). Entrepreneurship in innovation ecosystems: entrepreneurs’ self‐regulatory processes and their implications for new venture success. Entrepreneurship Theory and Practice, 37(5), 1071–1097.
OECD. (2009). Measuring Entrepreneurship: A Collection of Indicators, 2009 Edition. Retrieved from http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1581491
Peltoniemi, M., & Vuori, E. (2004). Business ecosystem as the new approach to complex adaptive business environments. In Proceedings of eBusiness research forum (Vol. 2, pp. 267–281).
Skountridaki, L. (2017). Barriers to business relations between medical tourism facilitators and medical professionals. Tourism Management, 59, 254-266.
Spigel, B. (2017). The relational organization of entrepreneurial ecosystems. Entrepreneurship Theory and Practice, 41(1), 49–72.
Suresh, J., & Ramraj, R. (2012). Entrepreneurial ecosystem: case study on the influence of environmental factors on entrepreneurial success.
Voigt, C., Laing, J., Wray, M., Brown, G., Howat, G., Weiler, B., & Trembath, R. (2011). Health tourism in Australia: Supply, demand and opportunities.
Zailani, S., Rahman, M. K., & Musa, G. (2017). Tapping into the emerging Muslim friendly medical tourism market: evidence from Malaysia. Journal of Islamic Marketing, (just-accepted), 0.
Abstract
The main purpose of this study was to analyze the antecedent of the formation of entrepreneurial ecosystem on the consequences of health tourism in Iran. This study also examines the role that regional business dynamics play in strengthening or weakening this relationship. The research population consists of 94 individuals and specialists active in the field of health tourism in Kermanshah province.. The philosophy of the research is positivism, the approach is deductive, and the strategy is surveying. After reviewing the literature and designing a conceptual model, a questionnaire consisting of 34 questions was presented to a statistical sample consisting of 75 experts in this field. Then, the data were gathered and analyzed by Smart PlS software through correlation matrix, structural equation model and fitness test. The results of data analysis show that the antecedent of the formation of the entrepreneurial ecosystem is effective on the formation of the ecosystem. The formation of entrepreneurial ecosystem is effective on the consequences of health tourism. Finally, regional business dynamics play a moderating role in the relationship between the formation of the entrepreneurial ecosystem and the consequences of health tourism.
Keywords: Ecosystem, Entrepreneurship, Health Tourism