مدل خروج کارآفرینانه موفق در کسب و کارهای دانش بنیان و نوآور

محورهای موضوعی : کارآفرینی

جواد خمسه عشری ¹ (گروه مدیریت ، واحد نجف آباد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد ، ایران.)
بیتا یزدانی ² (گروه مدیریت، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/02/09 تاریخ انتشار : 1402/12/01

کلید واژه: خروج کارآفرینانه , خروج از کسب‌وکار , استراتژی خروج , کسب‌وکار دانش‌بنیان , کارآفرینی,

چکیده مقاله :

خروج کارآفرینانه فرایندی است که به‌موجب آن صاحبان شرکت‌های خصوصی از مالکیت و ساختار تصمیم‌گیری شرکت‌هایشان کناره‌گیری می‌نمایند. در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان که خلق کسب‌وکار حاصل ایده پردازی و کارآفرینی یک یا چند فرد به‌عنوان خالقان آن کسب‌وکار می‌باشد وابستگی به کارآفرین در سطح بالاتری می‌باشد و همچنین با توجه به وجود امکان رشد بالا در این‌گونه کسب‌وکارها ، برنامه‌ریزی مناسب برای خروج کارآفرین و اتخاذ استراتژی خروج مناسب برای دستیابی به بالاترین بازده حاصل از خروج ، حساسیت بیشتری خواهد داشت. لذا این پژوهش پس از بررسی ادبیات این حوزه با اتخاذ یک رویکرد کیفی مبتنی بر روش داده بنیاد از طریق مصاحبه با کارآفرینان شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه های مختلف مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان ، به طراحی مدلی برای خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان پرداخته است. در مدل نهایی با نگاهی جامع به مقوله خروج کارآفرینانه با درنظرگرفتن آنکه ضمن تضمین بقاء و رشد کسب‌وکار پس از خروج کارآفرین ، بالاترین بازده برای کارآفرین به لحاظ مالی و همچنین ذهنی و روانی فراهم آید ، بررسی علل و عوامل زمینه‌ساز، پیش‌نیازها و عوامل مداخله‌گر و استراتژی‌های خروج مناسب و پبامدهای خروج از دیدگاه کارآفرینان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان ، ارائه گردیده است.

چکیده انگلیسی:

Entrepreneurial exit is a process by which the owners of private companies exit from the ownership and decision-making structure of their companies. In knowledge-based businesses, where the creation of a business is the result of the ideation and entrepreneurship of one or more people as the creators of that business, the dependence on the entrepreneur is at a higher level, and also due to the possibility of high growth in such businesses, proper planning for the exit of the entrepreneur and the adoption of a suitable exit strategy will be more sensitive to achieve the highest output yield. Therefore, after reviewing the literature in this field, by adopting a qualitative approach based on the Grounded Theory method, through interviews with entrepreneurs of knowledge-based companies active in various fields located in the Isfahan Science & Technology Town, it has designed a model for successful entrepreneurial exit in knowledge-based businesses. The final model with a comprehensive look at entrepreneurial exit, considered this issue that, while ensuring the survival and growth of the business after the exit of the entrepreneur, the highest return be provided for the entrepreneur financially as well as mentally and psychologically

متن کامل:



 

 

مدل خروج کارآفرینانه موفق در کسب و کارهای دانش بنیان و نوآور

 

 

چکیده

کلیدواژه‌ها:  استراتژی خروج، خروج از کسب‌وکار، خروج کارآفرینانه، کارآفرینی، کسب‌وکار دانش‌بنیان

خروج کارآفرینانه فرایندی است که به‌موجب آن صاحبان شرکت‌های خصوصی از مالکیت و ساختار تصمیم‌گیری شرکت‌هایشان کناره‌گیری می‌نمایند. در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان که خلق کسب‌وکار حاصل ایده پردازی و کارآفرینی یک یا چند فرد به‌عنوان خالقان آن کسب‌وکار می‌باشد وابستگی به کارآفرین در سطح بالاتری می‌باشد و همچنین با توجه به وجود امکان رشد بالا در این‌گونه کسب‌وکارها ، برنامه‌ریزی مناسب برای خروج کارآفرین و اتخاذ استراتژی خروج مناسب برای دستیابی به بالاترین بازده حاصل از خروج ، حساسیت بیشتری خواهد داشت. لذا این پژوهش پس از بررسی ادبیات این حوزه با اتخاذ یک رویکرد کیفی مبتنی بر روش داده بنیاد از طریق مصاحبه با کارآفرینان شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه های مختلف مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان ، به طراحی مدلی برای خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان پرداخته است. در مدل نهایی با نگاهی جامع به مقوله خروج کارآفرینانه با درنظرگرفتن آنکه ضمن تضمین بقاء و رشد کسب‌وکار پس از خروج کارآفرین ، بالاترین بازده برای کارآفرین به لحاظ مالی و همچنین ذهنی و روانی فراهم آید ، بررسی علل و عوامل زمینه­ساز، پیش­نیازها و عوامل مداخله­گر و استراتژی­های خروج مناسب و پبامدهای خروج از دیدگاه کارآفرینان کسب­وکارهای دانش­بنیان ، ارائه گردیده است.

 

 

 

 

 

 

1-       مقدمه

برای کارآفرینان، تصمیم به کاهش درگیری ذهنی، عاطفی و رفتاری در کارشان به‌منزله خروج از حرفه کارآفرینی است (اچ. موریس¹ و همکاران ، 2020). خروج شخص کارآفرین از کسب‌وکار که به آن خروج کارآفرینانه گفته می‌شود رویداد مهمی در چرخه عمر شرکت‌ها، به‌ویژه در کسب‌وکارهای کوچک کارآفرینانه است. (آلدریچ² ، 2015 ؛ دتینه و ونبرگ³ ، 2016 ). با توجه به اینکه معمولاً کارآفرینان مسئول عملیات روزانه در کسب‌وکار خود هستند و دانش ضمنی و تجاربی دارند که عملکرد کسب‌وکار را بدون آن‌ها در زمان بازنشستگی دشوار می‌کند (آلترمن⁴ و همکاران ، 2020) ، بازنشستگی یک کارآفرین از کسب‌وکار می‌تواند یک رویداد جدید و مخرب در تکامل یک شرکت باشد که بر سایر سهامداران سازمانی تأثیر می‌گذارد(اچ. موریس و همکاران ، 2020).

  برای هر کارآفرین، پیش از خروج از کسب‌وکار ، انتخاب نوع استراتژی خروج و همچنین ایجاد آمادگی لازم در سازمان برای خروج حائز اهمیت است. استراتژی مناسب برای خروج ، استراتژی است که بنا به شرایط، برای مالک کسب‌وکار به‌طور توأم حداکثر رفاه مالی و رفاه ذهنی را فراهم آورد (آلترمن و همکاران ، 2020). بسیاری از کارآفرینان موفق در ابتدای ورود به کسب‌وکار راهبرد خروج را نیز تدوین می‌کنند. داشتن برنامه و راهبرد خروج یکی از وجوه متمایزکننده کارآفرینان موفق و ناموفق است(دکرو ملویت ⁵ ، 2007).

   بخش گسترده تحقیقات در مورد خروج کارآفرینان در گذشته  بیشتر بر عوامل مؤثر در خروج ، شرایط خروج کارآفرینان، ورود مجدد آنها و نیز تفاوت‌های بین خروج و شکست تمرکز کرده‌اند (دتینه ، 2010). لیکن برای کارآفرینانی که قصد خروج از کسب‌وکار خود را داشته باشند هنوز پیش‌نیازها و عوامل زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه موفق و همچنین عوامل افزایش‌دهنده بازده خروج مورد سئوال و ابهام می‌باشد.

  با گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان در سالهای اخیر در کشور ما ، نیاز به توجه ویژه به ادبیات کارآفرینی ویژه این شرکت‌ها احساس می‌گردد. ازآنجاکه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و دارای نوآوری حاصل ایده پردازی و خلاقیت یک شخص یا چند فرد به‌عنوان خالقان آن کسب‌وکار می‌باشد و ناخودآگاه در این‌گونه کسب‌وکارها وابستگی به فرد کارآفرین در حد بالایی می‌باشد، خروج کارآفرین از کسب‌وکار می‌تواند ادامه حیات و رشد آتی سازمان را با چالشی جدی روبرو سازد. همچنین با توجه به وجود امکان رشد و سودآوری بالا در این‌گونه کسب‌وکارها نسبت به سایر انواع کسب‌وکار ، برنامه‌ریزی و اتخاذ استراتژی خروج مناسب برای دستیابی به بالاترین بازده حاصل از خروج برای کارآفرین (به لحاظ روانی و مالی) ، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. ). با توجه به اهمیت و نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه اقتصادی کشور در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری در مورد عوامل شکل‌گیری کسب‌وکارهای دانش‌بنیان صورت گرفته است اما همچنان فقدان پژوهش‌های کاربردی در حوزه خروج کسب‌وکارهای دانش‌بنیان به چشم می‌آید.(خدمه و همکاران ، 1395) خروج به‌عنوان یک امر پویا در شرکت‌های دانش‌بنیان باید مطمح نظر قرار گیرد تا به ادامة حیات کارآفرینانة آن‌ها کمک شود. هم‌چنین اتخاذ استراتژی‌های خروج اعم از خروج به‌موقع، چرایی و چگونگی نحوه اجرای صحیح آن‌ها امری اساسی است. (صادقی و همکاران ، 1399). بنابراین پرداختن به مفهوم خروج کارآفرینانه در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان می‌تواند پاسخگوی سؤالات کارآفرینان این‌گونه کسب‌وکارها که عمدتاً از قشر جوان و نخبگان دانشگاهی هستند باشد.

  آنچه در این پژوهش به آن پرداخته شده است پاسخ به این پرسش است که مدل مناسب برای خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور چیست؟ لذا این تحقیق ضمن بررسی ادبیات پیشین در این حوزه به تدوین مدل برای خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور که به اتخاذ استراتژی خروج مناسب برای کارآفرینان در این‌گونه کسب‌وکارها کمک نماید خواهد پرداخت، به‌نحوی‌که ضمن تضمین بقاء و رشد کسب‌وکار پس از خروج کارآفرین ، بالاترین بازدهی را برای کارآفرین به لحاظ مالی و همچنین ذهنی و روانی فراهم آورد.

 

 

2-       پیشینه پژوهش

در این بخش با نگاهی به پژوهش های انجام گرفته در گذشته در حوزه خروج کارآفرینانه ، ضمن معرفی مفاهیم این حوزه از دیدگاه این پژوهش ها ، در نهایت به جمع بندی و مقایسه دستاوردهای پژوهش های مورد مطالعه پرداخته شده است.

خروج از کسب‌وکار 

با توجه به نقش و تأثیر کارآفرینی در دنیای کنونی و همچنین با توجه به نقش مستقیمی که در فضای اقتصادی کشورها ایفا می‌کند لازم است اتفاقاتی که در یک فعالیت کارآفرینانه رخ می‌دهد به‌طور دقیق و کارآمدی بررسی شود. یکی از فرآیندهای قابل‌توجه در بررسی کارآفرینی خروج است (دتینه ، 2010). عمل خروج بخشی از فرآیند یک کسب‌وکار است و به‌صورت هدفمند به‌منظور جلوگیری از زیان بیشتر، کسب سود بیشتر و یا تغییر رویکرد کارآفرینی از صنعتی به صنعت دیگر انجام می‌شود (دتینه ، 2010).  پدیده خروج در چرخه عمر یک کسب‌وکار از دو سطح قابل بررسی است : سطح فردی که مبتنی بر خروج شخص کارآفرین از کسب‌وکار می‌باشد و سطح سازمان که در آن خروج و توقف فعالیت کسب‌وکار به‌طور کلی و یا از یک بازار خاص اتفاق می‌افتد(دتینه و ونبرگ ، 2016).

خروج کارآفرینانه 

خروج شخص کارآفرین از کسب‌وکار که به آن خروج کارآفرینانه گفته می‌شود رویداد مهمی در چرخه عمر شرکت‌ها است(آلدریچ ، 2015 ؛ دتینه و ونبرگ ، 2016). خروج کارآفرینانه عملی است که سرمایه‌گذار و یا مالک کسب‌وکار انجام می‌دهد و به آن معناست که سرمایه نقدی و غیر نقدی خود را از کسب‌وکاری که پیش از این داشته خارج می‌کند. به­عبارت دیگر خروج کارآفرینانه رویه‌هایی است که به‌موجب آن صاحبان شرکت‌های خصوصی از مالکیت و ساختار تصمیم‌گیری شرکت‌هایشان کناره‌گیری می‌نمایند(دتینه ، 2010). خروج کارآفرین یک رویداد مهم در یک کسب‌وکار است. اقدام به خروج از کسب‌وکار توسط کارآفرین بخشی از یک فرایند کارآفرینی شناخته شده است که نه فقط برای فرد کارآفرین بلکه برای تمامی عناصر موجود در یک فضای اقتصادی از اهمیت فراوانی برخوردار است (ونبرگ، 2010).این رویداد از آن جهت که اثر وسیعی بر بازار و اکوسیستم کارآفرینی دارد حائز اهمیت است، چراکه با خروج هر کارآفرین از بنگاه سبب می‌شود عملکرد بنگاه و بازار تحت تأثیر این خروج قرار گیرد (دتینه ، 2015).

علل و عوامل خروج کارآفرینانه 

تحقیقات نشان می‌دهد که کارآفرینان به دلایل بی‌شماری ازجمله بازنشستگی، تمایل به بازپس‌گیری سرمایه اولیه (برداشت)، دلایل خانوادگی، دلایل شخصی مانند سلامت و انگیزه، یا استفاده از فرصت‌های دیگر به‌عنوان یک کارمند یا با شروع یک سرمایه‌گذاری جدید دیگر، از یک کسب‌وکار خارج می‌شوند(دتینه و ونبرگ ، 2016). بازنشستگی کارآفرینان یک حالت رایج برای خروج از کارآفرینی است(اچ موریس و همکاران ، 2020). با توجه به اینکه معمولاً کارآفرینان مسئول عملیات روزانه در کسب‌وکار خود هستند و دانش ضمنی و تجاربی دارند که عملکرد کسب‌وکار را بدون آن‌ها در زمان بازنشستگی دشوار می‌کند (آلترمن و همکاران ، 2020). بازنشستگی یک کارآفرین از کسب‌وکار می‌تواند یک رویداد جدید و مخرب در تکامل یک شرکت باشد که بر سایر سهامداران سازمانی تأثیر می‌گذارد(اچ موریس و همکاران ، 2020). کارآفرینان با تغییرات و عواملی که در زمان­های مختلف رخ می‌دهد تصمیم می‌گیرند که از آن کارآفرینی خارج شوند، این تغییرات و عوامل عبارت‌اند از: قیمت‌ها، سود و بخش­های دیگر از بازار، نارضایتی از موقعیت فعلی، احساس یکنواختی و خستگی در کار، این تغییرات به‌تدریج باعث می‌شود که آن‌ها موقعیت خود را دوباره تعریف کنند و تصمیم به خروج بگیرند(پاراستوتی و بریتنکر⁶ ، 2015).

  در اکثر پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه خروج کارآفرینانه توسط پژوهشگران ایرانی ، عمدتاً بر بررسی علل و عوامل خروج کارآفرینانه تمرکز شده است. به‌عنوان نمونه ، طبق آنچه در پژوهش صورت گرفته توسط رستگار و همکاران (1398) بیان شده است، روحیه کارآفرینانه، فضای کسب‌وکار، آموزش، تجربه بین‌المللی، تجربه مدیریت، تعاملات اجتماعی، برندسازی فردی، شراکت، وطن‌پرستی، ترس از شکست، نیاز مالی، توان رقابت و برآورد چشم‌انداز مثبت تأثیر بسزایی در خروج کارآفرینانه دارند. و یا در پژوهش دیگری توسط نوری و همکاران (1395) ، شرایط نامساعد محیطی و قانونی برای کسب‌وکار، شناسایی فرصت‌های بهتر کسب‌وکار، مشکلات مالی ، شرایط عاطفی ، برآورد نکردن چشم‌انداز مناسب ، مشکلات مدیریتی و اداره کسب‌وکار و مشکلات شراکت به‌عنوان عوامل خروج کارآفرینان معرفی شده است. در بررسی دلایل خروج کارآفرین از کسب‌وکار تفاوت زیادی بین تصمیم‌گیری گروهی و تصمیم‌گیری شخصی وجود دارد. همچنین اهداف اولیه تشکیل کسب‌وکار نقش مهمی در تصمیم‌گیری خروج از منظر فردی دارد اما در تصمیم‌گیری شرکتی برای خروج از کسب‌وکار شرایط کسب‌وکار و ویژگی‌های آن نقش مهم‌تری در تصمیم‌گیری خروج دارد(پارسانژاد و شاه‌چراغ ، 1400).

تمایز بین شکست و خروج کارآفرینانه

تصور مترادف دانستن عمل خروج و وقوع شکست در یک کسب‌وکار کارآفرینانه موضوعی غلط است و این تصور که البته رایج هم است بسیار متفاوت است از واقعیت رخ‌داده شده در یک کسب‌وکار،
وقتی کارآفرینی از کسب‌وکار خود بنا به هر دلیلی خارج می‌شود و به یک کسب‌وکار با موضوع و شرایط جدید وارد می‌شود این امر کاملاً متفاوت از شکست کارآفرین است (هید⁷ ، 2003). شکست به معنی انحلال کسب‌وکار و توقف فعالیت‌های آن یا شکست تجاری کسب‌وکار است(هید ، 2003). در مقابل، خروج ترک کسب‌وکار از سوی کارآفرین تعریف می‌شود و این خروج نشانگر شکست و توقف فعالیت‌های بنگاه نیست. شکست انواع مختلفی دارد. هید (2003) درکل شکست کسب‌وکارها را شامل یکی از شرایط زیر می‌داند: 1- زمانی که بازگشت سرمایة بنگاه به‌صورت آشکار کمتر از سرمایه‌گذاری اولیه است؛ 2- وقتی‌که مالک کنترل بنگاه را کامل از دست می‌دهد و بنگاه دیگر به‌عنوان تمامیتی تجاری وجود خارجی ندارد. 3- هنگامی‌که مالک به هر دلیلی به اهداف موردنظر خود نمی‌رسد و بنگاه را ترک می‌کند.

استراتژی مناسب برای خروج 

خروج کارآفرینانه و پرداختن به آن برای کارآفرین بسیار مهم است چراکه مطابق بررسی‌های انجام‌شده کارآفرینانی که با برنامه خروج کسب‌وکار خود را ترک می‌کنند احتمال برداشت سود مالی و یا حفظ سرمایه قابل‌توجهی نسبت به سایر رقبا دارند (دتینه ، 2014). برای هر کارآفرین، پیش از خروج از کسب‌وکار ، انتخاب نوع استراتژی خروج و همچنین ایجاد آمادگی لازم در سازمان برای خروج حائز اهمیت است. استراتژی خروج روشی است که از طریق آن کارآفرین قصد خروج از شرکت را دارد (دتینه و همکاران ، 2015). همان‌گونه که در پژوهش‌های دتینه و همکاران(2015) ، ریان و پاورز⁸ (2012) و ساشا هوهن و همکاران (2021) آمده است ، این استراتژی‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند:  دسته اول ، استراتژی‌های خروج مالی مانند IPO⁹ (فروش سهام) و فروش کلی شرکت و کسب‌وکار که با هدف ایجاد بالاترین بازده مالی برای کارآفرین اتخاذ می‌گردند. دسته دوم ، استراتژی‌های خروج مبتنی بر مباشرت مانند جانشینی اعضای خانواده یا جانشینی یک کارمند که «استراتژی‌های دارای جنبه‌های اجتماعی و سازمانی هستند که برای مؤسسان ضمن حفظ شئون کارآفرینی گذشته به آن‌ها اجازه می‌دهند بر آینده و دوام بلندمدت شرکت تأثیر بگذارند». و دسته سوم،  استراتژی‌های خروج مبتنی بر توقف مانند بستن و انحلال کسب‌وکار. 

  استراتژی مناسب برای خروج ، استراتژی است که بنا به شرایط، برای مالک کسب‌وکار به‌طور توأم حداکثر رفاه مالی و رفاه ذهنی را فراهم آورد(آلترمن ، 2020). بسیاری از کارآفرینان موفق در ابتدای ورود به کسب‌وکار راهبرد خروج را نیز تدوین می‌کنند. داشتن برنامه و راهبرد خروج یکی از وجوه متمایزکنندة کارآفرینان موفق و ناموفق است(دکر و ملویت ، 2007).

خروج کارآفرینانه در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان 

به‌موجب آیین‌نامه تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان ، شرکت دانش‌بنیان ، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالاها و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش‌افزوده فراوان و بر اساس معیارهای موردنظر این آیین‌نامه، به تأیید کارگروه می‌رسد. (آیین‌نامه مصوب کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان مورخ 02/11/1400) . یکی از معیارهای مهم دیگر برای شناسایی این‌گونه کسب‌وکارها ، میزان نوآوری است. شومپیتر (1934) معتقد است که 5 نوع ترکیب جدید به‌عنوان معیار نوآوری، ویژگی یک کسب‌وکار محسوب می‌شود که عبارت‌اند از: معرفی کالای جدید؛ معرفی روش تولید جدید ؛ گشایش بازار جدید؛ معرفی مواد وام جدید؛ معرفی روش‌های جدید سازمان‌دهی امور؛ بنابراین، اگر در کسب‌وکاری یکی از پنج مورد یادشده وجود داشته باشد، آن کسب‌وکار به‌عنوان کسب‌وکار کارآفرینانه نوپا و نوآور محسوب می‌شود. خروج به‌عنوان یک امر پویا در شرکت‌های دانش‌بنیان باید مطمح نظر قرار گیرد تا به ادامة حیات کارآفرینانة آن‌ها کمک شود. ازاین‌رو بهره‌مندی از دانش کارآفرینی در حوزه خروج کارآفرینانه برای توسعه اقتصادی مفید دیده ‌شده و یک ضرورت جدی است. هم‌چنین اتخاذ استراتژی‌های خروج اعم از خروج به‌موقع، چرایی و چگونگی نحوه اجرای صحیح آن‌ها امری اساسی است. (صادقی و همکاران ، 1399).

 

جمع‌بندی نتایج پژوهش‌های مورد بررسی بر اساس اجزاء مدل داده بنیاد

برای ایجاد یک دید کلی نسبت به پژوهش‌های گذشته و مشاهده نتایج و اهداف و ابعاد مورد بررسی آن‌ها در یک نگاه ، که بیانگر میزان پیشرفت ادبیات این حوزه تاکنون هست، نتایج این پژوهش‌ها در جدول1 جمع‌بندی شده‌اند:

جدول 1- جمع‌بندی پژوهش‌های مورد بررسی در پیشینه پژوهش

پژوهشگر/ سال پژوهش	عنوان پژوهش	هدف و دستاوردهای پژوهش	دسته‌بندی یافته‌ها بر اساس اجزاء مدل داده بنیاد
ساشا هوهن و همکاران (2021)	اهداف استراتژی خروج کارآفرینان و مسیرهای خروج نهایی آن‌ها	بررسی استراتژی‌های انتخابی کارآفرینان بر اساس میزان وابستگی عاطفی آن‌ها به سازمان و سطح ریسک‌پذیری آن‌ها بر روی ثروت مالی و یا ثروت‌های عاطفی	راهبردها، شرایط مداخله‌گر
آلترمن و همکاران (2020)	ارائه مدل مفهومی برای بازنشستگی صاحبان مشاغل کوچک	بررسی پیامدهای ذهنی و مالی خروج برای کارآفرینان در انتخاب استراتژی‌های مختلف و ارائه مدل مرتبط با آن	شرایط مداخله‌گر، راهبردها، پیامدها
اچ موریس و همکاران (2020)	بازنشستگی کارآفرینان ، پیامدهای خروج از کارآفرینی	بررسی بازنشستگی کارآفرینان ، خروج کارآفرینانه و استراتژی‌های مختلف خروج	پدیده محوری، راهبردها
ماتیو پائولی (2019)	تجربه خروج کارآفرینی صاحبان مشاغل خرد و کوچک	درک مفهومی از انگیزه‌های پشت تصمیم‌گیری خروج	شرایط علی، عوامل مداخله‌گر
استرز10 و همکاران ، 2018	ارائه چارچوب نظری برای ارزیابی عملکرد خروج کارآفرینان	ارزیابی نتایج حاصل از خروج کارآفرینان در 4بعد: منافع مالی شخصی، شهرت شخصی، مزایای کارکنان، و تداوم مأموریت شرکت.	پیامدها
فیلو و همکاران (2017)	شناسایی عوامل مرگ‌ومیر کسب‌وکارهای کوچک در مراحل چرخه عمر	بررسی عوامل مرگ‌ومیر کسب‌وکارهای کوچک در طول مراحل چرخه عمر با در نظر گرفتن نقش مالک-مدیر کسب‌وکار	پدیده محوری، پیامدها
پاراستوتی و همکاران (2016)	دلایل شخصی و دلایل مرتبط با سازمان برای انجام یک خروج کارآفرینی	بررسی علل و عوامل خروج کارآفرینان در بعد شخصی و سازمانی	شرایط علی
دتینه و همکاران (2015)	استراتژی‌های خروج	بررسی استراتژی‌های مختلف خروج و انگیزه‌های کارآفرینان برای انتخاب آنان	پیامدها، راهبردها، عوامل مداخله‌گر
پارسانژاد و شاه‌چراغ (1400)	اولویت‌بندی دلایل خروج کارآفرین از کسب‌وکار در مراحل رشد شرکت	بررسی عوامل فردی و سازمانی خروج و سنجش اولویت خروج به‌واسطه این دلایل در مراحل شش‌گانه چرخه عمر کسب‌وکار	شرایط علی
صادقی و همکاران (1399)	تعیین روابط ساختاری و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه زیست‌فناوری	شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان	شرایط علی
فاضل یزدی و بن شمس (1399)	بررسی تأثیر ویژگی‌های کارآفرینان نوپا بر انتخاب استراتژی خروج کارآفرینانه	بررسی ویژگی‌هایی مانند سن ، تحصیلات ، سطح آموزش ، حوزه فعالیت و ... بر انتخاب استراتژی خروج کارآفرینانه در شرکت‌های کارآفرینی پارک علم و فناوری	عوامل مداخله‌گر
رستگار و همکاران (1398)	خروج کارآفرینانه ، تغییر آگاهانه	تبیین مفهوم خروج کارآفرینانه، استراتژی‌های خروج و بررسی عوامل مؤثر بر خروج کارآفرینانه	شرایط علی، پدیده محوری، راهبردها
غلامی و جزنی (1397)	بررسی عوامل خروج و استراتژی‌های خروج کارآفرینان	بررسی برخی از عوامل خروج و استراتژی‌های مورد انتخاب کارآفرینان برای خروج	شرایط علی، راهبردها
خدمه و همکاران (1395)	بررسی عوامل تصمیم به خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان	بررسی عوامل داخلی و خارج سازمان مؤثر در تصمیم به خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان	شرایط علی
نوری و همکاران (1395	شناسایی عوامل خروج کارآفرینان	شناسایی هفت عامل برای خروج کارآفرینان با رویکرد روایتی	شرایط علی

 

 

 

3-       روش پژوهش

روش تحقیق در این پژوهش روش کیفی با استفاده از رویکرد تحلیل داده بنیاد بوده است. نظریه‌پردازی داده بنیاد ظرفیت بالایی برای تفسیر پدیده‌های پیچیده داشته و به محقق آزادی عمل بیشتری برای بررسی حوزه مطالعه و ظهور مفاهیم می‌دهد )جونز و آلونی¹¹ ، 2011). استفاده از این روش در شرایطی که درک اندکی از یک پدیده وجود دارد یا نظریه‌های موجود فاقد تبیین کاملی از پدیده مورد نظر می‌باشند توصیه شده است(فرهادی نژاد و همکاران، 2014). از آنجایی در این پژوهش ضمن مطالعه و شناخت ادبیات خروج کارآفرینانه، هدف تدوین مدل خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان می‌باشد لذا برای دستیابی به این هدف از روش نظریه‌پردازی داده بنیاد استفاده شده است.

 

جدول 2 - مراحل اجرایی پژوهش

روش تحقیق	مراحل اجرایی تحقیق	متدولوژی	خروجی
کیفی	استخراج عوامل مؤثر و متغیرها	مطالعه پیشینه پژوهشی در حوزه خروج کارآفرینانه	عوامل مؤثر و متغیرهای معرفی شده در مدل‌های پیشنهادی برای خروج کارآفرینانه
کیفی	شناسایی عوامل مؤثر و متغیرهای مدل خروج کارآفرینانه در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور	مصاحبه: با انتخاب 19 نفر از کارآفرینان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور و انجام مصاحبه باز با آن‌ها با توجه به عوامل به‌دست‌آمده در مرحله قبل	عوامل مؤثر و متغیرهای پالایش‌شده

 

در این پژوهش 19 کارآفرین کسب‌وکارهای کوچک و متوسط خصوصی با ویژگی دانش‌بنیان یا استارت­آپ رشد یافته از بین شرکت‌های مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان و فعال در حوزه‌های تولیدی و صنعتی و خدماتی به‌عنوان جامعه آماری مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند. خلاصه ای از اطلاعات افراد مورد مصاحبه در جدول 3 آمده است. با توجه به تعدد و تنوع شرکت‌های دانش‌بنیان در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان و زمینه‌های مختلف فعالیت این شرکت‌ها ، جامعه هدف انتخاب شده معرف مناسبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی هست. به‌علاوه آنکه در انتخاب کارآفرینان مورد مصاحبه ، افرادی انتخاب شده‌اند که عمدتاً سازمان آن‌ها به لحاظ چرخه عمر ، مرحله رشد را طی نموده و به بلوغ رسیده باشد.

جدول 3 - مشخصات مصاحبه‌شوندگان

شماره مصاحبه	تحصیلات	حوزه فعالیت کارآفرینانه	سابقه فعالیت در این حوزه	تعداد پرسنل
1	کارشناسی	طراحی و ساخت تجهیزات صنعت فولاد	25 سال	140 نفر
2	کارشناسی ارشد	صنایع تبدیلی کشاورزی	15 سال	20 نفر
3	کارشناسی ارشد	فناوری اطلاعات	20 سال	43 نفر
4	کارشناسی	آب، انرژی‌های تجدید پذیر ومحیط زیست	14 سال	20 نفر
5	کارشناسی ارشد	تولید ملت بلون	10 سال	15 نفر
6	دکتری	تولید گز و شکلات	25 سال	150 نفر
7	کارشناسی ارشد	پایگاه خبری و نشر	12 سال	10 نفر
8	دکتری	شتاب‌دهنده استارت­آپ ها	20 سال	15 نفر
9	کارشناسی ارشد	نهاده‌های کشاورزی	9 سال	12 نفر
10	کارشناسی	دامپروری	10 سال	20 نفر
11	کارشناسی ارشد	اینترنت اشیا	16 سال	27 نفر
12	دیپلم	سیستم‌های اطلاع رسانی و امنیتی	15 سال	65 نفر
13	دکتری	هولدینگ فناوری	3 سال	15 نفر
14	کارشناسی ارشد	هوشمندسازی و اینترنت اشیا	15 سال	12 نفر
15	کارشناسی	تولید الوارهای پلاستیک	10 سال	15 نفر
16	کارشناسی ارشد	هولدینگی از کسب وکارهای دانش بنیان	18 سال	70 نفر
17	کارشناسی ارشد	الکترونیک صنعتی و اتوماسیون	10 سال	8 نفر
18	کارشناسی ارشد	فناوری اطلاعات	15 سال	16 نفر
19	دکتری	تولید تجهیزات صنعت نفت و گاز	30 سال	350 نفر

 

روش نمونه‌گیری در این پژوهش ، از میان روش‌های نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی ، نمونه‌گیری غیر تصادفی هدفمند بر اساس هدف پژوهش و به‌صورت متوالی می‌باشد. نمونه‌های اولیه بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند بر اساس شناخت و نظر محقق انتخاب شده و با توجه به روش پژوهش (تحلیل داده بنیاد) که نیاز است هر مورد از مصاحبه‌ها بررسی شود و سپس با استخراج موارد جدید به مصاحبه با فرد بعدی پرداخته شود لذا به‌طور متوالی مصاحبه‌ها تا رسیدن به حد اشباع نظری یعنی نقطه‌ای که دیگر متغیرها و عوامل جدیدی به مدل اضافه نگردد تکرار شده است. همچنین در انتخاب برخی از نمونه‌ها از روش نمونه‌گیری گلوله برفی نیز استفاده شده است و مصاحبه‌شوندگان افراد جدیدی را جهت مصاحبه به محقق معرفی نموده‌اند.

  پیش از انجام مصاحبه با هریک از کارآفرینان فرمی حاوی برخی اطلاعات و مفاهیم پایه شامل تعاریف و ارائه مفاهیم اساسی حوزه خروج کارآفرینانه (طبق داده‌های استخراجی از پیشینه پژوهش) و همچنین سئوالاتی که در چارچوب اهداف و سئواالات پژوهش طراحی شده بودند ایجاد گردید و در اختیار مصاحبه‌شوندگان قرار گرفت. این فرم در آشنایی مصاحبه‌شوندگان با مفهوم خروج کارآفرینانه مؤثر بوده و درک مشترکی از مفاهیم اساسی و واژگان بین مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شوندگان ایجاد نموده است. نمونه پرسش های صورت گرفته از کارآفرینان طبق جدول 4 در ذیل ارائه گردیده است. 

جدول 4- پرسشهای مصاحبه

لطفاً کسب‌وکار خود را معرفی نمایید  نام سازمان/ محل استقرار / زمینه فعالیت / سابقه فعالیت سازمان/ تعداد پرسنل / سمت فعلی شما در سازمان و ...

ازنظر شما شرایط و علل و عوامل و همچنین تأثیرات مثبت و منفی خروج کارآفرینانه برای کارآفرین و برای سازمان چیست؟

دیدگاه شما در مورد استراتژی مناسب برای خروج کارآفرین در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و دارای نوآوری چیست؟ با توجه به وابستگی کسب‌وکارهای نوآورانه به پدیدآورنده آن و همچنین باوجود امکان رشد و بازده بالا در این‌گونه کسب‌وکارها نظر خود را در رابطه با روش مناسب برای خروج کارآفرینان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور بیان کنید

ازنظر شما اقدامات لازم و ضروری که باید پیش از خروج برای زمینه‌سازی خروج و به حداکثر رساندن بازده خروج برای کارآفرین و برای سازمان، به انجام رسد چیست؟ پیش‌زمینه‌های موردنیاز برای ایجاد امکان خروج و پیشبرد برنامه خروج را بیان کنید  عواملی که در افزایش رفاه مالی و ذهنی کارآفرین و همچنین رشد و ادامه حیات سازمان پس از خروج مفید هستند را بیان نمایید

سایر دیدگاه‌های خود را در خصوص خروج کارآفرینانه بیان کنید چنانچه توضیح موارد دیگری را لازم می‌دانید که باید در این تحقیق لحاظ شود، بیان نمایید

 

در این پژوهش فرایند تجزیه‌وتحلیل داده‌ها فرایندی چندمرحله‌ای بوده است که طی آن داده‌هایی که از طریق مصاحبه فراهم آمده‌اند؛ خلاصه، کدبندی و دسته‌بندی و درنهایت پردازش شده تا زمینه برقراری انواع ارتباط‌ها بین این داده‌ها به‌منظور تهیه مدل بر اساس نظریه داده بنیاد فراهم آید. کدگذاری بر روی متن مصاحبه‌ها  طبق روش داده بنیاد در مراحل سه‌گانه کدگذاری باز ، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی (انتخابی) صورت گرفته است.

کدگذاری باز : با بررسی متن مصاحبه‌ها ، عبارات استفاده شده در مصاحبه که به کشف مقوله‌های جدید کمک می‌نماید و یا خصوصیات و ابعاد مفاهیم مرتبط با خروج کارآفرینانه را روشن می‌سازد شناسایی شده و کدگذاری می گردند. در کد گذاری باز مقوله‌ها در برخی موارد عین عبارت ذکر شده توسط مصاحبه شونده و در برخی موارد از کدهای محقق ساخته استفاده می‌شود.

کد گذاری محوری: بعد از انجام کدگذاری باز بر روی تمامی متن مصاحبه‌ها در مرحله قبل، کدهای باز به دست آمده مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته و کدهایی که از لحاظ معنا و مفهوم با یکدیگر نزدیکی و تناسب داشتنه اند و بر موضوع و مفهومی واحدی دلالت می‌نمایند در ذیل یک مقوله واحد جمع بندی شده و عنوانی برای آنها در نظر گرفته می شود. در تعیین عنوان مقوله‌ها سعی می گردد برای مقوله‌هایی که دارای عنوان و مفهومی مشخص در ادبیات پیشین این حوزه هستند از همان عنوان پیشین استفاده گردد و در مواردی که سابقه ذکر مقوله در ادبیات پیشین نبوده است از عنوانی که مدنظر محقق است استفاده شود.

کد گذاری انتخابی(گزینشی): در این مرحله محقق پس از انتخاب پدیده محوری و اصلی پژوهش که در اینجا خروج کارآفرینانه است به انتخاب و دسته بندی مقوله‌های ایجاد شده در مرحله قبل بپردازد.

برای پیشگیری از سوگیری در کدگذاری ها و افزایش اعتبار کدگذاری بر روی مقوله ها در دو مرحله یکبار توسط محقق و یکبار توسط یکی از متخصصین رشته مدیریت مسلط به تئوری داده بنیاد صورت گرفته است. با توجه به اشتراک بیش از 85 درصدی کدها در دو مرحله ، سنجش پایایی با روش محاسبه ضریب هولستی مسجل می گردد.

 

4-       یافته­ها

پس از انجام هر مصاحبه ، متن مکتوب شده مصاحبه در نرم افزار مکس کیو دی‌ای وارد شده است. سپس کدگذاری بر روی متن مصاحبه‌ها  طبق روش داده بنیاد در مراحل سه گانه کدگذاری باز ، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی (انتخابی) طبق آنچه در بخش قبل توضیح داده شد صورت گرفته است.

در تحقیق حاضر پدیده ، " خروج کارآفرینانه" به‌عنوان پدیده اصلی تحقیق مشخص شده است. پس از تعیین پدیده اصلی، نوبت به ربط دادن سایر مقوله‌ها به این مقوله می‌رسد. این کار با به‌کارگیری یک مدل پارادایمی طبق شکل زیر شامل علل، پدیده، زمینه، راهبردها و پیامدها انجام می‌شود. به اعتقاد (کوربین و استراوس¹²  ، 2015). ، کاربرد این مدل پژوهشگر را قادر می‌کند تا درباره داده‌ها به‌طور منظم بیندیشد و آن‌ها را به هم مرتبط کند.

 

شکل 1- الگوی استخراج مدل در روش داده بنیاد

 

لذا کدهای استخراجی از متن مصاحبه‌ها در تقسیم‌بندی‌های ذکرشده طبق شکل فوق بخش‌بندی گردیده است :

 

عوامل علی (علل و عوامل مؤثر بر خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان)

منظور از علل و عوامل علی، رویدادها یا اتفاقاتی است که بر یک پدیده تأثیر می‌گذارند و منجر به بروز
آن می‌شوند (کوربین و استراوس  ، 2015). با توجه به مصاحبه‌ها و مفاهیم استخراج شده ، مفاهیمی که به علل و عوامل تأثیرگذار بر خروج کارآفرینانه اشاره داشتند تحت عنوان علل خروج کارآفرین به‌عنوان عوامل علی در یک گروه قرار گرفتند. این عوامل عبارت‌اند از : کاهش دلبستگی به شغل، شرایط اقتصادی دشوار و نابسامان، کسب درآمد بیشتر، رسیدن به دوران بازنشستگی، داشتن برنامه توسعه فردی، لزوم سپردن کار به مدیران ثروت آفرین و نه نوآور

 

پدیده محوری (خروج کارآفرینانه در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور)

پدیده محوری بیان‌کننده رخداد، ایده، تفکر و یا شرایطی در پژوهش است که سایر گروه‌های اصلی با این عامل در ارتباط باشند (کوربین و استراوس، 2015). به‌عبارت‌دیگر پدیده محوری اساس پژوهش است. پدیده اصلی این پژوهش خروج کارآفرینانه می‌باشد و طبق مقوله‌های استخراجی از مصاحبه‌های انجام شده ، مؤلفه‌های زیرمجموعه آن عبارت‌اند از : شرایط فردی و تصمیم شخصی فرد به خروج، شرایط سازمانی مؤثر برخروج، بازنشستگی کارآفرین

 

شرایط زمینه‌ای (پیش‌نیازها و اقدامات زمینه‌ساز یک خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان)

شرایط زمینه‌ای به شرایط خاصی از ویژگی‌ها که بر تدوین و اجرای راهبردها تأثیر می‌گذارند، اطلاق
می‌شود (کوربین و استراوس، 2015). در این بخش پیش‌نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج قرار می‌گیرند . تلاش‌های آماده‌سازی پیش از خروج، یک عامل حیاتی در جهت‌دهی به فرآیند پیچیده و غیرقابل‌پیش‌بینی خروج است. این فعالیت‌ها کارآفرین را قادر می‌سازد تا ریسک‌ها و نتایج مرتبط با فرایند خروج را مدیریت کند، راه‌هایی برای افزایش ارزش کسب‌وکار خود قبل از خروج بیابد و برنامه‌هایی برای انتقال ثروت، جانشینی کسب‌وکار، تداوم مأموریت و پایداری کسب‌وکار و زندگی پس از خروج تدوین کند (موریس و همکاران ، 2020). کدهای استخراجی از مصاحبه‌ها که به این شرایط مرتبط می‌باشند عبارت‌اند از: بلوغ سازمانی، تغییر در سبک مدیریت سازمان و تفویض اختیار، کاهش وابستگی فردی در سازمان ، ایجاد سیستم مدیریت دانش، ایجاد شرایط تولید محصولات نوآور به‌صورت پیوسته، افزایش تعلق سازمانی در کارمندان حرفه‌ای، حرکت به سمت ساختار رسمی با حفظ پویایی در سازمان، سیستم سازی و طراحی سیستماتیک فعالیت‌ها، برنامه‌ریزی و آمادگی برای خروج، جانشین پروری و جذب افراد توانمند

  اقدامات زمینه‌ساز خروج ، اقداماتی است که پیش از ورود به مرحله خروج باید توسط کارآفرین و سازمان به انجام برسند. این اقدامات مستقیماً با برنامه و استراتژی انتخاب‌شده برای خروج مرتبط بوده و کیفیت انجام آن‌ها خروج کارآفرین را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. همچنین پیش‌نیازهای خروج کارآفرینانه ، شرایطی هستند که ایجاد آن‌ها می‌تواند فرایند خروج کارآفرین را تسهیل نماید و حصول موفقیت در پیاده‌سازی برنامه خروج و اجرای استراتژی خروج را تضمین نماید.

 

عوامل مداخله‌گر (عوامل تأثیرگذار بر انتخاب استراتژی‌های خروج کارآفرینانه) 

شرایط مداخله‌گر به شرایط عامی قلمداد می‌شود که بر راهبردها اثر می‌گذارد (کوربین و استراوس، 2015). در فرایند انتخاب استراتژی مناسب و در مرحله ایجاد زمینه خروج و اجرای برنامه خروچ باید به عواملی که می‌توانند بر اجرای برنامه و استراتژی انتخاب شده اثرگذار باشند توجه نمود زیرا این شرایط، اجرای راهبردها را تسهیل و تسریع کرده و یا به‌عنوان یک مانع، دچار تأخیر می‌نمایند. با توجه به داده‌های این پژوهش موارد ذیل را می‌توان در بخش عوامل مداخله‌گر دسته‌بندی نمود:

نگرش منفی نسبت به مقوله خروج، ترس از دست دادن دستاوردها و عدم حصول منافع، عدم توانایی در انتخاب استراتژی به دلیل شرایط متغیر کسب‌وکار، عدم تمایل به خروج به دلیل رابطه عاطفی و حس مادر فرزندی نسبت به شغل

 

راهبردها و استراتژی‌ها (استراتژی‌های مناسب خروج کارآفرین در شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای نوآور و عوامل به حداکثر رساندن بازده خروج برای کارآفرین و سازمان)

راهبردها به‌عنوان فعالیت‌هایی برای کنترل و مدیریت پدیده محوری تحت شرایط محیطی موجود شناخته‌شده است (کوربین و استراوس،2015) . در این پژوهش عوامل راهبردی کنترل کننده خروج کارآفرینانه تحت دو عنوان یعنی استراتژی‌های مناسب برای خروج کارآفرینانه و همچنین عوامل لازم برای به حداکثر رساندن بازده خروج در بخش استراتژی‌های خروج کارآفرینانه دسته‌بندی شده‌اند:

استراتژی‌های مناسب برای خروج کارآفرینانه:

در برنامه‌ریزی برای خروج کارآفرینانه مهم‌ترین عامل انتخاب استراتژی مناسب برای خروج با توجه به شرایط کارآفرین و کسب‌وکار می‌باشد . استراتژی مناسب برای خروج ، استراتژی است که بنا به شرایط، برای مالک کسب‌وکار به‌طور توأم حداکثر رفاه مالی و رفاه ذهنی را فراهم آورد (آلترمن و همکاران ، 2020). با توجه به اینکه هر کارآفرین و کسب‌وکار وی شرایط و ویژگی‌های خاص خود را دارا می‌باشد لذا کارآفرین باید در مرحله برنامه‌ریزی برای خروج با تحلیل شرایط شخصی خود و سازمان و با در نظر گرفتن اهداف شخصی و اهداف سازمان ، استراتژی خروجی را برگزیند که ضمن ایجاد حداکثر بازده خروج برای وی ، اجرای برنامه‌های آتی کسب‌وکار را نیز بدون بروز خلل ممکن نماید. در مصاحبه‌های صورت گرفته در این پژوهش و مقوله‌های استخراجی از آن موارد ذیل به‌عنوان استراتژی‌های خروج کارآفرینانه مطرح‌شده است: استراتژی مباشرت، استراتژی مالی، استراتژی توقف، استراتژی‌های ترکیبی

عوامل لازم برای به حداکثر رساندن بازده

در کنار انتخاب استراتژی مناسب ، توجه به برخی از موارد می‌تواند در افزایش بازده مورد انتظار در فرایند خروج کارآفرین مؤثر باشد. در این پژوهش در مصاحبه‌های صورت گرفته با کارآفرینان پس از بررسی استراتژی مناسب برای خروج از دیدگاه آنان، در خصوص عواملی که می‌تواند بالاترین بازده مالی و یا حداکثر رفاه ذهنی را برای کارآفرین ایجاد نماید و همچنین تداوم رشد و بقای سازمان پس از خروج را تضمین نماید سئوال گردیده است ، لذا موارد ذیل حاصل جمع‌بندی مقوله‌های استخراجی در این خصوص می‌باشد:

  مشاوره و الگو گیری از سایرین، انتخاب زمان مناسب برای خروج، توجه ویژه به نیروی انسانی به‌عنوان سرمایه اصلی سازمان دانش‌محور، برنامه‌ریزی با آینده‌نگری برای سازمان، تعیین ارزش سازمان با درنظرگرفتن سرمایه‌های غیرمادی، دیدگاه بلندمدت نسبت به سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار، ایجاد سبد مناسب از سرمایه‌گذاری‌های مختلف

 

تأثیرات و پیامدها (پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه برای شخص کارآفرین و سازمان)

پیامدها، خروجی‌های ناشی از به‌کارگیری راهکارها و استراتژی‌ها می‌باشند (کوربین و استراوس، 2015) . پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرین از کسب‌وکار، در سه بخش یعنی تأثیرات و پیامدها برای شخص ، برای سازمان و برای جامعه قابل دسته‌بندی می‌باشد. همچنین هر دسته از پیامدها در دو جنبه پیامدهای مثبت و منفی قابل تقسیم‌بندی است. نکته دیگر وابستگی تأثیرات خروج به شرایط کارآفرین و کسب‌وکار می‌باشد. بنابراین مقوله‌های استخراجی زیرمجموعه این بخش عبارت‌اند از:

پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه بر شخص کارآفرین

حاصل جمع‌بندی مقوله‌های اظهارشده در مصاحبه‌ها برای پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه بر شخص کارآفرین شامل موارد ذیل می‌باشد:

تأثیرات و پیامدهای مثبت برای کارآفرین از جمله : تأثیرات مثبت رفاهی و مالی برای کارآفرین، آسایش و راحتی ذهنی کارآفرین

تأثیرات و پیامدهای منفی برای کارآفرین شامل : تأثیرات منفی روحی و روانی خروج بر روی کارآفرین، لطمه‌های شدید عاطفی

پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه بر سازمان

حاصل جمع‌بندی مقوله‌های اظهارشده در مصاحبه‌ها برای پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه بر سازمان شامل موارد ذیل می‌باشد:

تأثیرات و پیامدهای مثبت خروج برای سازمان شامل: باز شدن فضا برای بروز استعدادها و به‌کارگیری مدیران توانمند، ایجاد نظم و ساختار در سازمان، پویایی بیشتر سازمان، رهایی از مدیریت مالکان کسب‌وکار، حرکت به سمت حاکمیت شرکتی با خروج کارآفرین

تأثیرات و پیامدهای منفی خروج برای سازمان از جمله : بروز اختلال و شکست در روند فعالیت‌ها با عدم زمینه‌سازی مناسب، تأثیرات منفی عدم حضور کارآفرین بر روحیه و روند کار اعضای تیم، کاهش دارایی‌های معنوی ، تجارب و دانش ضمنی سازمان، از دست دادن نیروی متخصص در حوزه تخصصی مورد نیاز

پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه برای جامعه

حاصل جمع‌بندی مقوله‌های اظهارشده در مصاحبه‌ها برای پیامدها و تأثیرات خروج کارآفرینانه در بعد کلان (جامعه) شامل موارد ذیل می‌باشد:

تأثیرات و پیامدهای مثبت خروج کارآفرینانه برای جامعه : توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی در صورت ایجاد حاکمیت شرکتی، استفاده تجارب کارآفرینان برای مشاوره و کوچ در مراکز رشد و پارک‌ها

تأثیرات و پیامدهای منفی خروج کارآفرینانه برای جامعه : تعدیل نیرو و افزایش بیکاری در صورت عدم ادامه روند قبلی سازمان، کاهش تولید ملی در صورت بروز آثار منفی برای سازمان

وابستگی تأثیرات خروج به شرایط کارآفرین و کسب‌وکار

یکی از نتایج پژوهش ، وابستگی تأثیرات خروج به شرایط کارآفرین و کسب‌وکار می‌باشد . به عبارت دیگر می‌توان گفت نتایج و آثار حاصل از خروج وابستگی مستقیمی به شرایط کسب‌وکار و شرایط شخصی کارآفرین دارد . چنانچه در مصاحبه‌ها مطرح شده است ، تأثیرات خروج به این موارد وابسته می‌باشد: شرایط فردی و شخصیت کارآفرین، حوزه و زمینه فعالیت سازمان، شرایط سازمان به لحاظ میزان رشد و سودآوری ، وضعیت رقابت و رقبای سازمان

 

نهایتاً کدهای مفهومی دسته‌بندی‌شده، مدل نهایی را طبق آنچه در شکل 2 مشاهده می‌شود می‌سازند:

شکل 2- مدل خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان

5-       بحث

یافته ها و نتایج این پژوهش اعم از مدل استخراج شده و مفاهیم مطرح شده در قالب اجزاء آن پدیدآورنده یک دید جامع نسبت به پدیده خروج کارآفرینانه در کسب و کارهای دانش بنیان می باشند

ازآنجاکه تمرکز بسیاری از پژوهش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر در حوزه خروج کارآفرینانه بر عوامل مؤثر بر خروج می‌باشد، توجه به علل مطرح شده در ادبیات گذشته این حوزه می‌تواند به‌خوبی مکمل موارد مطرح شده در این پژوهش در این خصوص باشد. برای مقایسه عوامل علی مطرح شده در این پژوهش با عوامل علی ذکر شده در پیشینه پژوهش ، عوامل علی مطرح شده در این پژوهش در کنار نتایج پژوهش‌های مورد مطالعه گذشته در جدول زیر جمع آوری شده است.

جدول 5- عوامل علی مطرح شده برای خروج کارآفرینانه

پژوهش	عوامل علی مطرح شده
پژوهش حاضر	کاهش دلبستگی به شغل ، شرایط اقتصادی دشوار و نابسامان ، کسب درآمد بیشتر ، رسیدن به دوران بازنشستگی ، داشتن برنامه توسعه فردی ، لزوم سپردن کار به مدیران ثروت آفرین و نه نوآور
ماتیو پائولی (2019)	انگیزه‌های روانی و عاطفی ، افزایش سن و بازنشستگی ، رفاه ضعیف و فقدان پاداش‌های مالی
پاراستوتی و همکاران (2016)	مشکلات با تقاضا و فروش کم، رقابت بسیار قوی، پیگیری مشاغل/فعالیت جذاب‌تر و عدم برآورده کردن انتظارات.
پارسا نژاد و شاه‌چراغ (1400)	بررسی و ذکر برخی عوامل خروج از پژوهش‌های پیشین (طبق جدول 1-2) و تأکید بر متفاوت بودن دلایل خروج در مراحل مختلف رشد سازمان
صادقی و همکاران (1399)	عوامل فردی ، عوامل مربوط به سرمایه‌گذار ، ویژگی‌های شرکت ، عوامل مربوط به عملکرد شرکت سرمایه پذیر ، مشکلات مدیریت و اداره کسب‌وکار ، شرایط عاطفی ، شرایط نامساعد محیطی و قانونی برای کسب‌وکار ، شناسایی فرصت‌های بهتر کسب‌وکار ، مشکلات مالی ، مشکلات شراکت ، شاخص برآورد نکردن چشم‌انداز مثبت و شاخص ویژگی‌های جمعیت شناختی
رستگار و همکاران (1398)	روحیه کارآفرینانه، فضای کسب‌وکار، آموزش، تجربه بین‌المللی، تجربه مدیریت، تعاملات اجتماعی، برندسازی فردی، شراکت، وطن‌پرستی، ترس از شکست، نیاز مالی، توان رقابت و برآورد چشم‌انداز مثبت
غلامی و جزنی (1397)	روحیه کارآفرینانه و به‌تبع آن توانایی‌های فردی کارآفرین برای تشخیص فرصت ، تعاملات اجتماعی کارآفرین ، رقبا ، مقوله برند شخصی کارآفرینان
نوری و همکاران (1395)	شرایط نامساعد محیطی و قانونی برای کسب‌وکار ، شناسایی فرصت‌های بهتر کسب‌وکار ، مشکلات مالی ، شرایط عاطفی ، برآورد نکردن چشم‌انداز مناسب ، مشکلات مدیریتی و اداره کسب‌وکار و مشکلات شراکت

 

 

در خصوص نتایج حاصل از پژوهش در بخش پدیده محوری ، موارد مطرح شده در این پژوهش با مفاهیم ارائه شده در پژوهش‌های پیشین هماهنگ می‌باشد. مفهوم خروج کارآفرینانه و بررسی آن در ارتباط با بازنشستگی کارآفرینان و شرایط فردی و سازمانی مؤثر بر پدیده خروج در پژوهش‌های بسیاری ازجمله  اچ موریس و همکاران (2020) ، فیلو و همکاران (2017) ، دتینه و ونبرگ (2016) ، آلدریچ (2015) ، دتینه (2010) ، رستگار و همکاران (1398) دیده می‌شود.

 

در مقایسه نتایج حاصل از پژوهش در خصوص ‌پیش نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه ، با نتایج پژوهش‌های پیشین ، با توجه به فقدان توجه به‌پیش نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه در پژوهش‌های گذشته، می‌توان گفت نتایج این پژوهش در بخش عوامل زمینه‌ای جدید هستند و از این جهت این پژوهش می تواند به گسترش ادبیات این حوزه کمک نماید.

جدول 6- ‌پیش نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه

پژوهش	‌پیش نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه
پژوهش حاضر	بلوغ سازمانی ، تغییر در سبک مدیریت سازمان و تفویض اختیار ، کاهش وابستگی فردی در سازمان ، ایجاد سیستم مدیریت دانش ، ایجاد شرایط تولید محصولات نوآور به‌صورت پیوسته ، افزایش تعلق سازمانی در کارمندان حرفه‌ای ، حرکت به سمت ساختار رسمی با حفظ پویایی در سازمان ، سیستم سازی و طراحی سیستماتیک فعالیت‌ها ، برنامه‌ریزی و آمادگی برای خروج ، جانشین پروری و جذب افراد توانمند
سایر پژوهش ها	---

 

 

در برخی پژوهش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر در حوزه خروج کارآفرینانه به عواملی که نقش مداخله‌گر و تأثیرگذار بر فرایند خروج و استراتژی‌های انتخابی کارآفرینان را دارا می‌باشد پرداخته شده است، توجه به این عوامل می‌تواند مکمل موارد مطرح شده در بخش عوامل مداخله گر از این پژوهش باشد. برای مقایسه عوامل مداخله‌گر مطرح شده در این پژوهش با عوامل مداخله‌گر ذکر شده در پیشینه پژوهش ، عوامل مداخله‌گر مطرح شده در پژوهش‌های موردمطالعه گذشته و عواملی که در این پژوهش مطرح گردیده اند در جدول زیر ذکر شده اند.

جدول 7- عوامل مداخله‌گر مطرح شده برای خروج کارآفرینانه 

پژوهش	عوامل مداخله‌گر مطرح شده
پژوهش حاضر	نگرش منفی نسبت به مقوله خروج ، ترس از دست دادن دستاوردها و عدم حصول منافع ، عدم توانایی در انتخاب استراتژی به دلیل شرایط متغیر کسب‌وکار ، عدم تمایل به خروج به دلیل رابطه عاطفی و حس مادر فرزندی نسبت به شغل
ساشا هوهن و همکاران (2021)	بررسی استراتژی‌های انتخابی کارآفرینان بر اساس میزان وابستگی عاطفی آن‌ها به سازمان و سطح ریسک‌پذیری آن‌ها و نوع ثروت درک شده (مالی/اجتماعی-عاطفی)
آلترمن و همکاران (2020)	بررسی خروج و استراتژی‌ها و نتایج آن با توجه به شرایط مؤثر در سه سطح فردی (مثلاً مالکیت روانی)، سطح رابطه‌ای (مثلاً تضاد خانوادگی مرتبط با تجارت و جانشین بالقوه) و سطح شرکت (مثلاً ارزش مالی کسب‌وکار و حضور شریک تجاری)
ماتیو پائولی (2019)	بررسی ارتباط انگیزه‌های زمانی، سن و عوامل مدیریتی ، رفاه و پاداش‌های مالی با انواع راههای خروجی خاص کارآفرینان
دتینه و همکاران (2015)	بررسی نقش عواملی مانند نوآوری و ساختار تصمیم‌گیری ، انگیزه پاداش بیرونی و اندازه تیم مؤسس و انگیزه استقلال و تعداد کارمندان بر انتخاب استراتژی‌های مختلف توسط کارآفرینان
فاضل یزدی و بن شمس (1399)	بررسی ویژگی‌هایی مانند سن ، تحصیلات ، سطح آموزش ، حوزه فعالیت و ... بر انتخاب استراتژی خروج کارآفرینانه

 

 

در مبحث استراتژی های مطرح شده ، استراتژی مباشرت مجموعه استراتژی‌هایی است که شامل جانشینی یکی از اعضاء خانواده و یا یکی از اعضای سازمان و یا یکی از شرکا به‌جای فرد کارآفرین می‌گردد و عملاً کارآفرین از امور اجرایی کناره‌گیری کرده و در نقش هیات مدیره ، مشاور و یا مربی برای مدیران یا واحد R&D ایفای نقش می‌نماید. این استراتژی در بین کارآفرینان شرکت‌های دانش‌بنیان مورد مصاحبه محبوب‌ترین استراتژی و دارای بیشترین فراوانی انتخاب می‌باشد. زیرا در این حالت ارتباط کارآفرین با مجموعه‌ای که با آن پیوندهای عمیق عاطفی دارد همچنان برقرار باقی‌مانده و به لحاظ جایگاه و موقعیت اجتماعی نیز برای کارآفرین مناسب‌تر است و همان‌گونه که در ادبیات پیشین پژوهش هم آمده است این استراتژی بیشترین رفاه ذهنی را برای کارآفرین به همراه دارد. از طرفی این نوع استراتژی برای سازمان‌های دانش‌بنیان نیز می‌تواند جذاب‌تر از بقیه باشد زیرا سرمایه‌های معنوی و تجارب و دانش ضمنی که از طریق کارآفرین در سال‌های متمادی ایجاد شده و در اختیار سازمان قرارگرفته است با مباشرت و همراهی کارآفرین با سازمان همچنان حفظ می‌گردد. پس از استراتژی‌های مباشرت ، استراتژی خروج مالی نیز فراوانی مناسبی را به خود اختصاص داده است . کارآفرینانی که این نوع استراتژی را انتخاب نموده‌اند عمدتاً بر خروج از طریق فروش امتیاز شرکت و یا عرضه و فروش سهام در سازمان‌های بزرگ‌تر نظر داشته‌اند .با توجه به دوره محدود عمر هر فناوری و چرخه عمر محصولات دانش ینیان ، استراتژی مبتنی بر توقف کسب‌وکار نیز مورد انتخاب برخی از کارآفرینان بوده است. این کارآفرینان بر توقف کسب‌وکار و محصول قبلی و نوآوری اساسی در کسب‌وکار و ارائه محصول جدید و یا سرمایه‌گذاری مجدد در حوزه‌ای جدید تأکید داشته‌اند.

یکی از مواردی که در این پژوهش توسط کارآفرینان مورد مصاحبه مطرح گردید و به لحاظ سوابق پژوهش‌های گذشته جدید می‌باشد تمایل کارآفرینان به استفاده هم‌زمان از استراتژی‌های مالی و مباشرتی می‌باشد. با توجه به اینکه در سازمان‌های دانش‌بنیان رشد یافته ایجاد شرکت‌های اسپین­آف (شرکت‌های منشعب شده از دل سازمان اصلی) برای چرخه کارآفرینی مجدد و ادامه رشد سازمان یکی از راهکارهای جذاب و موردتوجه کارآفرینان است و همچنین در سال‌های اخیر ایجاد هولدینگ های فناوری با رهبری کارآفرینان توانمند و باسابقه مدنظر قرار گرفته است، فروش و انتقال بخشی از سهام شرکت‌های اسپین­آف و یا سازمان اصلی به افراد مؤثر سازمان و جذب شرکای توانمند و قابل‌اعتماد می‌تواند ضمن ایجاد بازده مالی قابل‌قبول برای کارآفرینان ، شرایط خروج آنان از امور اجرایی و مدیریتی خرد و ورود به حوزه مباشرت و رهبری کلان سازمان را فراهم آورد. جدول زیر برای ایجاد یک دید کلی از استراتژی‌های مطرح شده برای خروج کارآفرینانه در این پژوهش و پژوهش های پیشین تشکیل شده است:

جدول 8 - استراتژی‌های مطرح شده برای خروج کارآفرینانه 

پژوهش	استراتژی‌های مطرح شده
پژوهش حاضر	استراتژی مباشرت   ، استراتژی مالی ، استراتژی توقف ، استراتژی‌های ترکیبی
ساشا هوهن و همکاران (2021)	استراتژی خروج مباشرتی (یعنی جانشینی خانواده و خرید مدیریت) و استراتژی خروج حاصل از برداشت مالی (یعنی فروش شرکت)
آلترمن و همکاران (2020)	جانشینی خانواده، بازنشستگی از مدیریت با حفظ مالکیت، فروش کسب‌وکار و انحلال
اچ موریس و همکاران (2020)	استراتژی‌های خروج مالی مانند IPO (فروش سهام) و فروش کلی شرکت ، استراتژی‌های خروج مبتنی بر مباشرت مانند جانشینی اعضای خانواده یا جانشینی یک کارمند ، استراتژی‌های خروج مبتنی بر توقف مانند بستن و انحلال کسب‌وکار
دتینه و همکاران (2015)	استراتژی‌های برداشت مالی ، استراتژی‌های مباشرتی ، توقف داوطلبانه (انحلال یک سرمایه‌گذاری)
رستگار و همکاران (1398)	استراتژی بهره‌برداری مالی: ازجمله عرضه عمومی، کسب مالکیت توسط شرکت مستقل دیگر و فروش به شرکت‌های رقیب ، استراتژی مباشرت: ازجمله انتقال خانوادگی و فروش به مدیریت و کارمندان ، استراتژی پایان داوطلبانه: ازجمله انحلال یا ترک کسب‌وکار
غلامی و جزنی (1397)	برداشت مالی یا اکتساب به‌وسیله شرکتی دیگر، استراتژی‌های نظارت مثل جانشینی خانوادگی ، خرید سهام دیگر سهام‌داران ، یا فروش به یک شخص دیگر ، استراتژی‌های خروج داوطلبانه مثل تسویه‌حساب و توقف ادامه فعالیت

 

 

در پژوهش‌های گذشته برای رسیدن به بازده خروج مطلوب ، انتخاب استراتژی مناسب توصیه ‌شده است. چنانچه در پژوهش آلترمن و همکاران (2020) با در نظر گرفتن دو جنبه رفاه مالی و رفاه ذهنی برای کارآفرینان به‌عنوان نتایج حاصل از خروج ، استراتژی مناسب برای خروج را استراتژی‌ای می‌داند که بنا به شرایط، برای مالک کسب‌وکار به‌طور توأم حداکثر رفاه مالی و رفاه ذهنی را فراهم آورد. با توجه به عدم توجه چندان پژوهش‌های پیشین به عوامل افرایش دهنده بازده خروج و فقدان نتایج بارز در این خصوص، موارد ذکرشده در بخش یافته ها نحت ‌عنوان عوامل لازم برای به حداکثر رساندن بازده در این حوزه و ادبیات خروج کارآفرینانه جدید بوده و می‌تواند مهم و قابل‌توجه باشد.

جدول 9 - عوامل افزایش دهنده بازده خروج کارآفرینانه

پژوهش	عوامل افزایش دهنده بازده خروج
پژوهش حاضر	مشاوره و الگو گیری از سایرین ، انتخاب زمان مناسب برای خروج ، توجه ویژه به نیروی انسانی به‌عنوان سرمایه اصلی سازمان دانش‌محور ، برنامه‌ریزی با آینده‌نگری برای سازمان ، تعیین ارزش سازمان با درنظرگرفتن سرمایه‌های غیرمادی ، دیدگاه بلندمدت نسبت به سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار ، ایجاد سبد مناسب از سرمایه‌گذاری‌های مختلف
آلترمن و همکاران (2020)	انتخاب استراتژی مناسب

 

 

در این پژوهش پیامدهای خروج کارآفرینانه نیز با دید جامع نگرانه بررسی گردیده است، در برخی پژوهش‌های پیشین نیز به به برخی از این پیامدها اشاره شده است که نمونه‌هایی از آن‌ها در جدول زیر جمع­آوری شده است.

جدول 10 - پیامدها و تأثیرات مطرح شده برای خروج کارآفرینانه 

پژوهش	پیامدهای بررسی شده
پژوهش حاضر	پیامدها برای شخص کارآفرین ، سازمان و جامعه و وابستگی تأثیرات خروج به شرایط کارآفرین و کسب‌وکار
آلترمن و همکاران (2020)	بررسی پیامدهای خروج کارآفرین در دو بعد رفاه مالی و رفاه ذهنی
استرز و همکاران (2018)	بررسی نتایج حاصل از خروج کارآفرینان در 4 بعد: منافع مالی شخصی، شهرت شخصی، مزایای کارکنان، و تداوم مأموریت شرکت
فیلو و همکاران (2017)	بررسی مرگ‌ومیر سازمان‌ها در مراحل مختلف چرخه عمر آن‌ها و همچنین در شرایط خروج کارآفرین
دتینه و همکاران (2015)	بررسی تأثیر استراتژی‌های خروج اولیه (از پیش تعریف‌شده) بر تصمیمات و رفتارهای بعدی کارآفرینان

 

 

6-       نتیجه گیری

از ویژگی‌های نتایج این پژوهش و مدل استخراج شده ، ایجاد یک دید کلی و جامع نسبت به مقوله خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور می‌باشد. این ویژگی در پژوهش‌های گذشته مشاهده نمی‌گردد. همچنین در مقایسه نتایج این پژوهش با پیشینه ادبیات و پژوهش‌های موجود در این حوزه ، مشاهده می‌گردد که نتایج حاصل در برخی از بخش‌ها مانند پیش‌نیازها و اقدامات زمینه‌ساز ، استراتژی‌ها و عوامل افزایش‌دهنده بازده خروج ، مفاهیم جدیدی بوده و می‌تواند به گسترش ادبیات حوزه خروج کارآفرینانه کمک نماید

با توجه به بالابودن سطح وابستگی به شخص کارآفرین در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور و با توجه به وجود امکان رشد و ایجاد ارزش‌افزوده بالا در این‌گونه کسب‌وکارها ، برنامه‌ریزی و اتخاذ استراتژی خروج مناسب برای دستیابی به بالاترین بازده حاصل از خروج برای کارآفرین (به لحاظ روانی و مالی) و همچنین توجه به عوامل زمینه‌ساز ادامه حیات و رشد سازمان بسیار حائز اهمیت است. لذا نتایج این پژوهش در مورد استراتژی‌های مناسب خروج برای کارآفرینان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور ، شناسایی عوامل لازم برای به حداکثر رساندن بازده خروج برای شخص کارآفرین و همچنین ایجاد شرایط ادامه رشد و بقاء سازمان ، تعیین پیش‌نیازها و اقدامات زمینه‌ساز خروج کارآفرینانه موفق در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و نوآور ، بررسی تأثیرات خروج کارآفرینانه بر شخص کارآفرین و همچنین سازمان پس از وی ، پاسخگوی نیاز کارآفرینان و پژوهشگران این حوزه خواهد بود.

 

7-       محدودیت‌های تحقیق

مصاحبه‌های انجام گرفته در این پژوهش با کارآفرینان شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان به انجام رسیده است. با توجه به تنوع موضوع فعالیت شرکت‌ها و تنوع مشخصات افراد مورد مصاحبه این جامعه آماری تا حد زیادی می‌تواند معرف جامعه کارآفرینی دانش‌بنیان کشور باشد ولی با در نظر گرفتن فرهنگ کار و ارزش‌ها در نقاط جغرافیایی مختلف ممکن است که در فرهنگ‌های دیگر با توجه به فرهنگ کار و نظام ارزشی متفاوت پارامترهای دیگری نیز قابل لحاظ باشد. ازاین‌رو تعمیم به فرهنگ‌های دیگر بایستی بااحتیاط انجام گیرد.

از افراد مورد مصاحبه تنها دو نفر از کارآفرینان دارای کسب‌وکار خانوادگی بوده‌اند . با توجه به وجود شرایط خاص جانشینی کارآفرینان و مدیران در کسب‌وکارهای خانوادگی نتایج این پژوهش در مورد کسب‌وکارهای خانوادگی باید با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.

 

8-       پیشنهادات کاربردی

در طراحی این پژوهش و اجرای آن در کنار پیشبرد اهداف نظری پژوهش سعی بر این بوده است که نتایج حاصل از این پژوهش مستقیماً برای کارآفرینان و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان کاربردی و قابل‌استفاده باشد. لذا در ذیل برخی پیشنهادات کاربردی حاصل از این پژوهش ارائه گردیده است:

·       همان‌گونه که در ادبیات پیشین این پژوهش مطرح شده است که داشتن برنامه و راهبرد خروج یکی از وجوه متمایزکننده کارآفرینان موفق و ناموفق است (دکر، ملویت ، 2007) و در این پژوهش نیز در مصاحبه با کارآفرینان و مدل نهایی بر داشتن برنامه خروج تأکید گردید لذا پیشنهاد می‌گردد در فرایند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان و یا ارزیابی استارت­آپ­ها در زمان پذیرش در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری ، تهیه و ارائه برنامه خروج کارآفرین از الزامات ارزیابی و اسناد مورد درخواست باشد . این امر باعث آشنایی با مقوله خروج و توجه بیشتر کارآفرینان به آن در ابتدای چرخه عمر کسب‌وکار می‌گردد.

·       قطعاً برنامه‌ریزی صحیح برای خروج کارآفرینانه نیازمند آموزش کارآفرینان در این خصوص می‌باشد. لذا لازم است مراکز رشد پرداختن به مقوله خروج کارآفرینانه و آشنایی کارآفرینان با استراتژی‌ها ، پیش‌نیازها و عوامل موفقیت در آن را در دوره‌ها و سرفصل‌های مدون به کارآفرینان آموزش دهند.

·       همچنین با توجه به تجارب کارآفرینان باسابقه و خروج یافته از سازمان‌ها ، ایجاد سازوکار لازم برای بهره‌مندی کارآفرینان جوان از آنان با به‌کارگیری کارآفرینان باسابقه در نقش مشاور ، منتور و کوچ در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری می‌تواند بسیار مؤثر و راهگشا باشد. ضمن آنکه این امر در ایجاد رفاه ذهنی کارآفرینان خروج یافته و کمک به حفظ جایگاه و منزلت اجتماعی ایشان کمک شایانی خواهد نمود.

·       طبق نتایج این پژوهش پرداختن به مواردی مانند جانشین پروری ، سیستم سازی و سازمان‌دهی رسمی، مستندسازی فرایندها و فرایند محوری ، پرداختن به رشد سرمایه‌های انسانی و ایجاد تعلق در آن‌ها، بروز رسانی دانش کارآفرینان و آموزش کارآفرینان برای تغییر نقش کارآفرینان به مدیران توانمند و یا استخدام مدیران حرفه‌ای و جذب شرکای توانمند، مدیریت دانش ، ایجاد ساختار مناسب و مدون در حوزه R&D و خلاقیت و نوآوری در شرکت‌های دانش‌بنیان و فراتر از آن در همه سازمان‌هایی که برای بقا در مدت زمان فراتر از دوره عمر کاری کارآفرین خود در تلاش هستند لازم و ضروری است. لذا توجه کارآفرینان به هریک از این موارد و شناخت نسبت به ضرورت پرداختن به هر یک از آن‌ها در دوره خاصی از چرخه عمر سازمان بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

 

9-       پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی

برای پژوهشگران علاقه‌مند به کار در مباحث نوین مرتبط با کارآفرینی ، همچنان خروج کارآفرینانه می‌تواند یکی از موضوعات جذاب و مورد بحث باشد ، در پژوهش‌های آتی مباحثی مانند مدل مناسب برای خروج کارآفرینانه در صنایع خاص ، چالش‌های اجرای برنامه خروج کارآفرینانه ، خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دارای کارآفرینان گروهی و چند شریکه ، خروج کارآفرینانه در کسب‌وکارهای خانوادگی ، بررسی جنسیت کارآفرین در عوامل مؤثر بر خروج و انتخاب استراتژی خروج می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد . در خصوص این پژوهش ، ازآنجاکه مدل پیشنهادی این پژوهش حاصل از یک رویکرد کیفی می‌باشد سنجش اعتبار این مدل به‌وسیله روش‌های کمی نیز می‌تواند به‌عنوان مکمل این پژوهش مورد توجه قرار گیرد. همچنین رتبه‌بندی استراتژی‌های خروج ، پیش‌نیازها و عوامل زمینه‌ساز خروج موفق نیز می‌تواند به روش‌های کمی موردسنجش واقع گردد. همچنین انجام پژوهش‌های تکمیلی در خصوص بررسی استراتژی‌های ترکیبی که در این پژوهش مطرح گردید و همچنین بررسی ویژگی‌ها و شرایط جانشینان کارآفرین خروج یافته نیز می‌تواند در بسط ادبیات پژوهش در این حوزه موثر واقع شود.

 

 

10-       منابع

 

§       Aldrich, Howard E. 2015. Perpetuallyon the eve of destruction? Understanding exits in capitalist societiesat multiple levels of analysis. InResearch Handbook of Entrepreneurial Exit, ed. Dawn R. De-Tienne, Karl Wennberg, 11–41. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.https://doi.org/10.4337/9781782546979.00009

§       Alterman, V., Froidevaux, A., Fasbender, U., & Xie, J. (2020). A Conceptual Model of Small Business Owners’ Unique Retirement Decisions: Multilevel Antecedents and Retirement Adjustment Consequences. Work, Aging and Retirement, 6(3), 146–152. doi:10.1093/workar/waaa010 

§       Corbin, J., & Strauss, A. (2015). Basics of Qualitative Research Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory (Fourth edi). SAGE Publications Inc

§       DeTienne, D.R. &amli; Chirico, F. (2013). Exit strategies in family firms: How socio-emotional wealth drives the threshold of lierformance. Entrelireneurshili Theory and liractice, 37(6), 1297-1318.

§       Decker,C.,& Mellewigt,T.,(2007).The Drivers and Implication of Business Divstiture-An Application and Extension of Prior Findings. Economic Risk.

§       DeTienne, D., & Wennberg, K. (2016). Studying exit from entrepreneurship: New directions and insights. International Small Business Journal, 34(2), 151–156. doi:10.1177/0266242615601202

§       DeTienne, D. R., McKelvie, A., & Chandler, G. N. (2015). Making sense of entrepreneurial exit strategies: A typology and test. Journal of Business Venturing, 30(2), 255–272. doi:10.1016/j.jbusvent.2014.07.007 

§       DeTienne, D. R. (2010). Entrepreneurial exit as a critical component of the entrepreneurial process: Theoretical development. Journal of Business Venturing, 25(2), 203–215. doi:10.1016/j.jbusvent.2008.05.004

§       Filho, E. E., Albuquerque, A. F., Nagano, M. S., Junior, L. A. P., & de Oliveira, J. (2017). Identifying SME mortality factors in the life cycle stages: an empirical approach of relevant factors for small business owner-managers in Brazil. Journal of Global Entrepreneurship Research, 7(1). doi:10.1186/s40497-017-0064-4 

§       Head, B. (2003). “Redefining business success: distinguishing betweenclosure and failure”, Small Business Economics, 23(1): 51- 61.

§       Hessels, (2011), Entrepreneurial Exit and Entrepreneurial Engagement, Journal of evolutionary economics, 21(3), 447-471.

§       Hohen, S., Schweizer, L. Entrepreneurs’ Exit Strategy Intentions and Their Final Exit Paths. Schmalenbach J Bus Res 73, 443–477 (2021). https://doi.org/10.1007/s41471-021-00123-7.

§       Morris, M. H., Soleimanof, S., & White, R. J. (2018). Retirement of Entrepreneurs: Implications for Entrepreneurial Exit. Journal of Small Business Management. doi:10.1111/jsbm.12476

§       Picken, J. C. (2017). From startup to scalable enterprise: Laying the foundation. Business Horizons, 60(5), 587–595. doi:10.1016/j.bushor.2017.05.002 

§       Parastuty, Z., Breitenecker, R. J., Schwarz, E. J., & Harms, R. (2016). Exploring the Reasons and Ways to Exit: The Entrepreneur Perspective. Contemporary Entrepreneurship, 159–172. doi:10.1007/978-3-319-28134-6_10 

§       Pauley, Matthew. (2018). The Impact of Wellbeing on Entrepreneurial Exits. Conference: Atlantic Schools of Business. At: Moncton

§       Ryan, G., and B. Powers (2012). “Small Business Transfer Decisions: What Really Matters? Evidence from Ireland and Scotland,” Iranian Journal of Management 31(2), 99–125.

§       Soleimanof, S., M. Morris, and  I. Syed (2014). “The Role of Retirement Intention in Entrepreneurial Exit,” in Handbook on Entrepreneurial Exit. Eds. D. DeTienne and K. Wennberg. Cheltenham, UK: Edward Elgar.

§       Strese, S., Gebhard, P., Feierabend, D., & Brettel, M. (2018). Entrepreneurs’ perceived exit performance: Conceptualization and scale development. Journal of Business Venturing, 33(3), 351–370. doi:10.1016/j.jbusvent.2018.01.005 

§       Wang, M., Henkens, K., & van Solinge, H. (2011). Retirement adjust-ment: A review of theoretical and empirical advancements. American Psychologist, 66, 204–213. doi:10.1177/0149206309347957

§       Wennberg, K., 2008.Entrepreneurial exit. In: Dana, L.P. (Ed.), Encyclopedia of Entrepreneurship. Edward Elgar, Cheltenham, UK, pp. 170–177.

§       Wennberg, Karl. 2021. Exit. InWorld encyclopedia of entrepreneurship, ed. Léo-Paul Dana, 274–281. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781839104145.00039.

§       Wennberg, Karl, Johan Wiklund, Dawn R. DeTienne, and Melissa S. Cardon. 2010. Reconceptualizingentrepreneurial exit: divergent routes and their drivers.Journal of Business Venturing. https://doi.org/10.1016/j.jbusvent.2009.01.001.

 

§       پارسانژاد، محمدرضا و شاهچراغ، سید رشید،1400، اولویت بندی دلایل خروج کارآفرین از کسب وکار در مراحل رشد شرکت

§       خدمه، سمانه و فتاحی، حمیدرضا و دولتشاه، پیمان،1395،بررسی عوامل تصمیم به خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش بنیان، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری، تهران

§       رستگار، عبدالغنی و نورنژاد، زینب و محمدی، محدثه،1398، خروج کارآفرینانه: تغییر آگاهانه، سومین کنفرانس بین المللی تحولات نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری،تهران

§       شفیعی،م.، 1392، تعهد سازمانی در شرکت‌های نوپای دانش بنیان؛ عامل انسجام تیم و بقای کسب وکار در محیط رقابتی. فصلنامه تخصصی پارکها و مراکز رشد،.52-44 ،3

§       صادقی، فریدون و الیاسی، مهدی و محمدی، مهدی و اشرفی، مجید،1399،تعیین روابط ساختاری و رتبه بندی عوامل مؤثر بر خروج کارآفرینانه در شرکت‌های دانش بنیان حوزه زیست فناوری

§       غلامی آواتی، رمضان و جزنی، جلال،1397،خروج کارآفرینانه و استراتژی‌های خروج،کنفرانس ملی اندیشه‌های نوین و خلاق در مدیریت،حسابداری مطالعات حقوقی و اجتماعی،ارومیه

§       فاضل یزدی، فرشید و بن شمس، پریسا، 1399 ،تأثیر ویژگی‌های کارآفرینان نوپا بر انتخاب استراتژی خروج کارآفرینانه،چهارمین کنفرانس ملی کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف،تهران

§       نوری، پ.، و احمدی کافشانی، ع.، و طالبی، ک. ،1395، شناسایی عوامل خروج کارآفرینان ایرانی: رویکرد روایتی. توسعه کارآفرینی, 9(1), 159-175.

 

 

 

 

 

Successful entrepreneurial exit model in knowledge-based and innovative businesses

 

 

 

ABSTRACT

Keywords: Business exit, Entrepreneurial exit, Entrepreneurship, Exit strategy, knowledge-based business.

Entrepreneurial exit is a process by which the owners of private companies exit from the ownership and decision-making structure of their companies. In knowledge-based businesses, where the creation of a business is the result of the ideation and entrepreneurship of one or more people as the creators of that business, the dependence on the entrepreneur is at a higher level, and also due to the possibility of high growth in such businesses, proper planning for the exit of the entrepreneur and the adoption of a suitable exit strategy will be more sensitive to achieve the highest output yield. Therefore, after reviewing the literature in this field, by adopting a qualitative approach based on the Grounded Theory method, through interviews with entrepreneurs of knowledge-based companies active in various fields located in the Isfahan Science & Technology Town, it has designed a model for successful entrepreneurial exit in knowledge-based businesses. The final model with a comprehensive look at entrepreneurial exit, considered this issue that, while ensuring the survival and growth of the business after the exit of the entrepreneur, the highest return be provided for the entrepreneur financially as well as mentally and psychologically.

 

 

 

 

---

[1]  H. Morris

[2]  Aldrich

[3]   DeTienne and Wennberg

[4]  Alterman

[5]  Decker & Mellewigt

[6]  Parastuty & Breitenecker

[7]  Head

[8]  Ryan and Powers

[9]   Initial Public Offering

[10]  Strese

[11]  Jones and Alony

[12]  Corbin & Strauss

---