چالش ها و راهبرد های توسعه روستایی در مناطق آزاد (مطالعه موردی: روستاهای منطقه آزاد انزلي)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

بابک علی دوست ماسوله ¹ , حسین اصغری ^{2 *} , سیده صدیقه حسنی مهر ³ , علیرضا پورشیخیان ⁴

1 - دانشجوی دکتری جغرافيا و برنامه¬ریزی روستایی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران)
2 - استادیار گروه جغرافیا، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران
4 - استادیار گروه جغرافیا، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران

تاریخ دریافت : 1402/06/20 تاریخ پذیرش : 1402/07/18 تاریخ انتشار : 1403/12/25

کلید واژه: توسعه روستایی, مناطق آزاد, بندرانزلی, چالش‌ها و فرصت‌ها.,

چکیده مقاله :

همراه با پیدایش مناطق آزاد در کشور، توسعه ملی، منطقه‌ای و محلی(روستایی) رخ داده و هر گونه فعالیت آنها بر سکونتگاه‌های شهری و روستایی تأثیرگذار خواهد بود. منطقه آزاد انزلی با وجود شرایط و قوانین بسیار مناسب و ایجاد امنیت سرمایه و دارایی از مناطق مستعد برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی طی سالهای اخیر بوده است و این امر باعث تغییرات اجتماعی فرهنگی اقتصادی و... در سکونتگاه‌های روستایی اطراف این منطقه گردیده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی می‌باشد که با توزیع پرسشنامه محقق ساخت در روستاهای پیرامون منطقه آزاد انزلی و پیمایش میدانی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج تحلیلی داده‌ها نشان می‌دهد که وجود مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بندرانزلی باعث افزایش قیمت زمین، افزایش درآمد (در بخش انباری داری، تخلیه بار و...) شده است. همچنین تا حدودی باعث مهاجرت معکوس و تثبیت جمعیت به میزان خیلی کم تا کم شده است. همچنین رابطه میزان صادرات با سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های عمرانی (حمل ونقل، توسعه راه و...) و رابطه بین وجود منطقه آزاد و ویژه اقتصادی با افزایش اشتغال در منطقه سنجیده شد که بر اساس ضریب همبستگی اسپیرمن در سطح ۹۵% دارای رابطه معناداری بودند. بین بهبود خدماتی رسانی و وجود منطقه آزاد و ویژه اقتصادی در شهرستان بندرانزلی رابطه همبستگی در سطح ۹۹% برقرار بود. با توجه به آزمون فرضیه‌ها و تحلیل داده‌ها هرچند مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در توسعه منطقه نقش داشته‌اند اما موفقیت به دست آمده در این زمینه چندان موردتوجه نیست به صورتی که ۶۸.۸ درصد افراد (روستاییان و کارشناسان) بیان داشته‌اند که نقش این مناطق در توسعه منطقه متوسط رو به ضعیف بوده است.

چکیده انگلیسی:

With the emergence of free zones in the country, national, regional and local (rural) development has occurred and any of their activities will affect urban and rural settlements. Anzali Free Zone, despite very favorable conditions and laws and the creation of capital and asset security, has been one of the areas prone to attracting foreign and domestic investment in recent years, and this has caused socio-cultural, economic and ... changes in rural settlements around this area. The research method is descriptive-analytical, which has been evaluated by distributing a researcher-made questionnaire in the villages surrounding the Anzali Free Zone and conducting a field survey. The analytical results of the data show that the existence of the free and special economic zones of Bandar Anzali has increased land prices, increased income (in the warehousing sector, unloading, etc.). It has also caused reverse migration to some extent and stabilized the population to a very low to low level. Also, the relationship between the amount of exports and investment in development activities (transportation, road development, etc.) and the relationship between the existence of free and special economic zones and increased employment in the region were measured, which had a significant relationship based on Spearman's correlation coefficient at the 95% level. There was a correlation between the improvement of service delivery and the existence of a free and special economic zone in Bandar Anzali County at the 99% level. According to the hypothesis testing and data analysis, although free and special economic zones have played a role in the development of the region, the success achieved in this field is not very significant, as 68.8% of people (rural residents and experts) stated that the role of these zones in the development of the region has been moderate to weak.

منابع و مأخذ:


1- احمدیان، رضا و شامی، محمدرضا. (1394). ارزیابی و نقش مناطق آزاد بر مدیریت یکپارچه ساحلی. فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی شهری، 9، 91-108.
2- اسفندیاری، علی اصغر، مقدس حسین زاده، سمیره، دلاوری، مجید. (1397). ارزیابی عملکرد مناطق آزاد ایران و تأثیر آن در توسعه اقتصادی این مناطق. پژوهشنامه اقتصادی 1190-146.
3- افتخاری، عبدالرضا. 1395. جایگاه روستا در فرآیند توسعه ملی از دیدگاه صاحب نظران.
4- التجایی، ابراهیم. (1399). مناطق آزاد تجاری و صنعتی: ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیگر آسیایی. پژوهشنامه اقتصادی، 189-222.
5- جمال¬پور، فاطمه. (1391). تحلیل اثرات اقتصادی مناطق آزاد بر توسعه روستاهای پیرامون. پایان¬نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس تهران.
6- دژپسند، فرهاد. (1394). بررسی پتانسیل تجاری ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر با تأکید بر چارچوب موافقتنامه¬های تجاری منطقه‌ای. معاون برنامه¬ریزی و بررسی¬های اقتصادی وزیر بازرگانی.
7- دفتر مطالعات اقتصادی معاونت برنامه‌ریزی و بررسی¬های اقتصادی (1399). مناطق آزاد و تعیین نقشی نوین برای آنها.
8- رضوانی، محمدرضا. (1387). توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، انتشارات دانشگاه تهران.
9- رحمانی، بیژن، رحمانی فضلی، عبدالرضا، فرجی، حسن علی، رضایی، مهرانگیز. (1394). تحلیل اکتشافی داده¬های فضایی اشتغال در سکونگاه¬های روستایی، فصلنامه برنامه¬ریزی منطقه¬ای، (20)5، 69-80.
10- سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی، سرشماری عمومی نفوس و مسکن. (1395). شهرستان بندرانزلی.
11- کامران، حسن. (1381). علل توسعه نیافتگی مناطق آزاد ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 65، 31-43.
12- ممی¬پور، سیاب، بشارتی، زهرا، بهبودی، داوود. (1393). بررسی و اولویت¬بندی عوامل جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد انزلی. مجله اقتصاد و توسعه منطقه¬ای، (7)20، 77-102.
13- Hazemshayah, Y. (2014). Development of free zone in united Arab emirates, university school of economic, 22(3), 197-209.
14- Douglas, Z. (2015). Global experiences with special economic zones-with afocus on china and Africa. The World Ban, 13(1), 298-317.
15- Godet, M. 2019. Creating Futures: Scenario Planning as a Strategic Management Tool. France ,Economical publish. Torjman,
16- Torjman, S. (2000). The Social Dimension of Sustainabe Development. Caledon Institute Social.
17- UK Department for Regional Development (DRD), (2018), Northern Ireland Regional Development Strategy 2035. for Northern Ireland. Department for Regional - Development. Strategic Planning and Co-ordination Division. From: www.drdni.gov.uk/RDS2035. Accessed on 18 November 2018.
18- Meijers E J, Burger M J, (2016), Spatial structure and productivity in US metropolitan areas, Environment and Planning A 42(6) 1383 – 1402
19- Neil Adams, Neil Harris, (2016), Best practice guidelines for regional development strategies. From: www.interreg-grids.org. Accessed on 18 November 2017