واژة خلیج ؛ هندواروپایی(ایرانی) یا سامی(عربی)؟

محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی

بهزاد معینی سام ^{1 *}

1 - دکترای زبانهای باستان، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1404/03/10 تاریخ پذیرش : 1404/03/26 تاریخ انتشار : 1404/06/07

کلید واژه: "خلیج", "ایرانی", "عربی", "هندواروپایی", "سامی", ,

چکیده مقاله :

ایران باستان چندین بار مورد تاخت و تاز اقوام دیگری قرار گرفت و در این فرایند، آثار مکتوبی از میان رفتند. در ایران باستان، آخرین تازش با یورش تازیان همراه بود که جایگزینی زبان عربی و از میان رفتن شمار بسیاری آثار مکتوب بود که تنها آثار اندکی به ویژه در ارتباط با متون دینی به جا ماند. همچنین، پیش از اسلام و بنیاد شاهنشاهی‌های ایرانی، واژه‌های پارسی در واژگان عربی را پیدا کردند و در مقابل، با برتری اعراب واژه‌های عربی به واژگان پارسی راه یافتند. با وجود آن، واژه‌های پارسی هم بودند که در دورة اسلامی به زبان عربی راه یافتند و طبق قواعد زبان عربی اشتقاق یافتند. هدف این مقاله، بررسی ریشه واژه خلیج در دو خانوادة زبانی هندواروپایی و سامی است و اینکه ساختار این واژه ریشه در کدام خانواده زبانی دارد. روش کار هم بررسی ریشه و ساختار واژه در هر دو خانواده و هم پیدا کردن نمونه‌های اولیه واژه در متون آنان است. در پایان چنین برداشت شد که با توجه به اسناد و تطبیق آنان، احتمال ریشه داشتن آن در زبان هندواروپایی (ایرانی) و از ریشه xal < *k^u̯/wel بیشتر است.

چکیده انگلیسی:

Ancient Iran endured a series of invasions by various nations, which devastated its rich literary heritage. The final and most transformative invasion was conducted by the Arabs, who not only supplanted the native language with Arabic but also obliterated countless texts. Tragically, only a handful of works—primarily those with religious significance—managed to survive the onslaught, leaving a profound gap in the preservation of Iran's cultural history. Before the rise of Islam and the establishment of Iranian empires, Persian words were already present in the Arabic vocabulary. Conversely, with the dominance of the Arabs, Arabic words began to be incorporated into Persian as well. Additionally, during the Islamic period, a number of Persian words were adopted into Arabic, adapting to the derivation and inflection of the Arabic language. This article aims to explore the origin of the word "Khalij," meaning "Gulf," in both the Indo-European and Semitic language families. The objective is to determine which language family the structure of this word originates from. The method involves examining the word's origin and structure in both families and identifying early examples of its usage in historical texts. Ultimately, the conclusion reached is that, based on the examined documents and their comparisons, it is more likely that the word originates from xal <*k^u̯/wel in the Indo-European (specifically Iranian) language family.

منابع و مأخذ:

ابن مقبل، تمیم بن ابی (1416/1995): دیوان ابن مقبل، بیروت، لبنان، دارالشرق العربیه
ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی (1911): لسان العرب، قاهره، دارالمعارف
الاهزری، ابی منصور محمد بن احمد (2001/1421): تهذیب اللغه، بیروت، دار احیا التراث العربی
حمیری، نشوان بن سعید (1999): شمس العلوم و دواء کلان العرب من الکلوم. دمشق، دارالفکر
درید، ابوبکر محمد بن الحسن (1987): جمهره اللغه، بیروت، دارالعلم للملایین.
سرلک، رضا (1381): واژه نامة گویش بختیاری چهارلنگ، تهران، رشر آثار
سیده، ابولحسن علی بن اسماعیل (2003): معجم امحکم والمحیط الاعظم. قاهره، طبعه الحریره
شیبانی، ابوعمرو اسحاق بن مرار (1294/ 1974): الجیم، اصفهان، رقمی ناشر
شیر، السید ادی (1386): واژه‌های فارسی عربی شده، ترجمه حید طبیبیان، تهران، انتشارات امیر کبیر
علیرضایی، کرم (1377): تطبیق واژگان لری و کردی با زبان‌های ایرانی باستان، تهران نشر شیداسب
فراهیدی، للخلیل بن احمد (1368- 1967): العین اول معجم فی للغه العربیه، بغداد. مطبعه العانی
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1950): مجمع القاموس المحیط والقاموس الوسیط. مصر
معینی سام، بهزاد، محمدی اوندی، سارا (1401): سرگذشت دگرگونی آواهای زبان فارسی، تهران، انتشارات آوای خاور

 Al-Khudrawi. Deeb (2002): Dictionary of Islamic Terms, Arabic-English-English-Arabic. Beirut. Al Yamamah
 Badawi. Elsaid m. & Hallem Mihammad Abdel (2008): Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage. Leiden and Boston. Brill Publishing
 Beekes. Robert (2010): Etymological Dictionary of Greek. Leiden and Boston. Brill
 Boisacq. Emile (1919): Dictionnaire Etymologique de la Langue grecque avec les autres Langues Indo-Europeennes. Paris. Libraire C. klincksieck
 Bomhard. Allan R (2015): A Comprehensive Introduction to Nostratic Comparative Linguistics, with Special Reference to Indo-European. New York. Charleston, SC.
 Buckwalter. Tim & Parkinson. Dilworth (2011): A Frequency Dictionary of Arabic. London and New York. Rouledge taylor & Francis Group
 Cheung. Johnny (2007): Etymological Dictionary of the Iranian verb. Leiden and Boston. Brill
 Jeffery. Arthur (2007): The Foreign Vocabulary of the Quran. Leiden and Boston. Brill
 Gray Louis H (1902): Indo-Iranian Phonology with Special Reference to the Middle and New Indo-Iranian Languages. The Columbia University Press. The Macmillan Company, Agent. USA.
 Hassanein. Ahmed Taher (2011): The Concise Arabic-English Lexicon of Verbs in Contexts. Cairo. New York. The American University in Cairo Press.
 Hava. S. J (1899): Arabic-English Dictionary. Beirut. Catholic Press
 Henning. William B. (1958): Mitteliranisch. in HbO, Iranistik I
 Hoftijzer. J and Jongeling (1995): Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions. Leiden. New York. E, J. Brill
 Horn Paul (1892): Grudriss der Neupersichen Etymologie. Strassburg. Verlag von Karl J. Trübner.
 Hübschmann. H (1895): Persische Studien. Strassburg. Verlag von Karl J. Trübner.
 Klingenschmitt Gert (2000): Mittelpersisch. In: Bernhard Forssman and Robert Plath (eds.), Indoarisch, Iranisch und die Indogermanistik. Arbeitstagung der Indogermanischen Gesellschaft vom 2. Bis 5. Oktober 1997, Erlangen. Wiesbaden: Reichert,
 Kraz. Reinhard G. and Steudel Annette (2018): Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch zu den texten von Toten Meer. Berlin/Boston. Walter de Gruyter
 Lane. Edward William (1968): An Arabic-English Lexicon. Beirut. Lebanon. Librarire du Liban
 Mayrhofer Manfred (1992−1996): Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen. Vol. 1. 1992. Vol. 2. 1996. Heidelberg: Winter.
 ______________(1989): Vorgeschichte der iranischen Sprachen; Uriranisch. In: Schmitt (ed.)
 Miller Wsewolod (1903): Die Sprache der Osseten. In: Geiger and Kuhn (eds.), Appendix to Vol. I.
 Misra. Satya Swarup (1979): The Avestan, a Historical and Comparative Grammar. Dehi. Chaukhambha Orientalia
 Nourai. Ali (2010): Persian Etymology Charts. London. Brill
 Omar. Abdul mannȃn (2010): Dictionary of the Holy Qur’ȃn. United State. NOOR Foundation International, Inc.
 Oxford Dictionary (1968): Oxford. Clarendon Press
 Rajki. Andras (2005): Arabic Dictionary with Etymologies. London
 Schregle. Götz (1977): Deutsch- Arabisches Wörterbuch. Wiesbaden. Verlages otto harrassowitz
 Siddiqi. A (1919): Studien uber die Persischen Fremdwörter im Klassischen Arabisch. Göttingen. Vandenhoeck & Ruprecht
 Sims-Williams. N. (1989): Sogdian in Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
 Starostin, S. A & Dybo. A V (1997): An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Leiden andBoston. Brill
 Tremblay, Xavier. (2005): Bildeten die iranischen Sprachen ursprünglich eine genetische Familie oder einen Sprachbund innerhalb des indo-iranischen Zweiges? Beiträge zur vergleichenden Grammatik der iranischen Sprachen V. In: Gerhard Meiser and Olav Hackstein (eds.), Sprachkontakt und Sprachwandel. Akten der XI. Fachtagung der indogermanischen Gesellschaft 17.-23. September 2000, Halle an der Saale. Wiesbaden: Reichert
 Turner. R. L (1973): A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages. London. Oxford University Press
 Walshe. M. O (1951): A Concise German Etymological Dictionary. London. Routledge & Kegan Paul
 Wehr. Hans (1976): A Dictionary of Modern Writing English. Wiesbaden. Otto Harrassowitz.
 Wehr. Hans (1976): Arabisches Wörterbuch Für die Schriftsprache der Gegenwart, Arabisch-Deutsch. Wiesbaden. Otto Harrassowitz
 Zimmern. H (1905): Wilhelm Gesenius’ Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament. Leipzig. Verlang Von F. C. W. Vogel