پیشنهادی برای سه جاینام «خلخال»، «هِرو» و «اَزناو»
محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی
1 - واحد رشت
کلید واژه: توپونیمی, جاینام, خلخال, هرو, هروآباد, ازناو, زبان تاتی.,
چکیده مقاله :
جاینام‌ها از بخش‌های مهم زبان هستند و شناخت آنها می‌توان از نظر تاریخی، زبانی، فرهنگی و غیره کمک بزرگی به زبان کند. در این مقاله سه جاینام از شهر «خلخال» (شهری کُهن تاریخی در استان اردبیل ایران)، به روش تطبیقی بررسی خواهد شد. این این سه جاینام عبارتند از: «خلخال» (نام شهر)، «هرو» (یا «هروآباد» نام محلی خلخال)، و نیز «ازناو» (تفرج‌گاه معروف ورودی خلخال). در منابع متعدد، معنای کلی «خلخال» را پای‌برنجن یا حلقه‌ای می‌دانند که طلا، نقره و امثال آن است که به پای آویزند، نام شهر خلخال به آن حلقه پای زنان ربطی ندارد. برای نوشتن این مقاله از پیکرۀ نام آبادی‌های ایران که در در‌گاه ملی آمار ایران ثبت شده، استفاده شده است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد نام خلخال از دو بخش خال (خوار) و خال تشکیل شده و جمعاً به معنای سرزمین هموار است، «هرو» به معنای آبی است که فواره می‌کند و ازناو/ ازنو با (v)azan-ow آب جهنده ارتباط دارد.
Toponyms are an important component of language, and their study can greatly contribute to linguistic, historical, and cultural research. This article examines three toponyms from the city of Khalkhal — an ancient and historical city located in Ardabil Province, Iran — through a comparative linguistic approach. The three toponyms under analysis are: Khalkhal (the name of the city), Hirav (also known as Hiravabad, a neighborhood in Khalkhal), and Aznav (a well-known recreational site at the entrance of the city). In various sources, the word Khalkhal is commonly interpreted as referring to an anklet — a circular ornament made of gold, silver, or similar materials, traditionally worn around the ankle by women. However, the name of the city Khalkhal is not etymologically related to this meaning.
This study draws on the corpus of Iranian settlement names, as registered by the National Statistical Center of Iran. The findings suggest that the name Khalkhal is composed of two elements, both khal (interpreted as khar or "plain/lowland"), and together they denote "a flat or level land."
The toponym Hirav is interpreted as "fountain water" or "water that springs forth," and Aznav (also spelled Aznov) is derived from the root azan-ow (with voiced v) meaning "gushing or surging water"
- پایندۀ لنگرودی، محمود (1375)، فرهنگ گیل و دیلم فارسی به گیلکی، تهران، امیرکبیر
- حسن‌دوست، محمد (1383)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. 5 ج. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- حموی، یاقوت (1955)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
- خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل (1368)، دیوان خاقانی، به کوشش ضیالدین سجادی، تهران: زوار.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، موسسه لغتنامه دهخدا، تهران
. - رضایتی کیشه‌خاله، محرم و ابراهیم خادمی ارده. (1386)، فرهنگ تالشی؛ انتشارات دانشگاه گیلان.
- سبزعلیپور، جهاندوست ( ۱۳۸۹)، نشانه‌های تالشی در مناطق تات زبان خلخال، مجله ادب پژوهی ، جلد ۲، شماره ۱۳، ص ۱۰۹-۱۴۰.
- سبزعلیپور، جهاندوست (1391)، فرهنگ تاتی، رشت: نشر فرهنگ ایلیا.
- سبزعلیپور، جهاندوست (1392)، بررسی تطبیقی ساخت فعل در زبان‌های تاتی، تالشی و گیلکی، دانشگاه گیلان.
- سبزعلیپور، جهاندوست (1402)، «نقش رنگ واژه ها در ساخت جاینام‌های ایران»، زبانشناسی و گویشهای ایرانی، دورۀ 8، شمارۀ 2، صص 97- 113.
- سبزعلیپور، جهاندوست، (1396)، «تأملی بر جاینام‌شناسی منطقۀ تات‌زبان شاهرود خلخال»، زبان فارسی و گویشهای ایرانی، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص 163-184.
- عبدی، عطاالله؛ لطفی، فریده؛ کریمی‌پور، عبدالله؛ تهامی، مرتضی (1396)، «بررسی نسبت میان هویت زبانی و جاینام‌ها، نمونه موردی: کوه‌های خلخال»، تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 124، صص 94-109.
- فردوسي، ابوالقاسم (1374)، شاهنامه فردوسي، چاپ مسكو، به كوشش و زير نظر سعيد حميديان نشر داد چاپ دوم.
- قبادیانی، ناصرخسرو (1361)، سفرنامه، تهران، دنیای کتاب. - مستوفی، حمدالله (1336)، نزهه‌القلوب، به کوشش محمد قزوینی، تهران: کتابخانه طهوری.
- مستوفی، حمدالله (1362)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
- مولوی، جلال‌الدین (1391)، دیوان شمس، با مقدمه بدیع‌الزمان فروانفر، تهران: امیرکبیر.
- نظامی گنجوی، الیاس (بی‌تا)، خسرو و شیرین، با حواشی و تصحیح وحید دستگردی، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
- نویسنده ناشناس (1372)، حدود‌العالم من المشرق الی المغرب، با مقدمه بارتولد، تعلیقات مینورسکی، و ترجمه میرحسین شاه، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران» دانشگاه الزهرا (ع).
- پیکرۀ نام آبادی‌های ایران: https://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1828.