جامعه شناسی دیوان کلیم کاشانی به روش اسکارپیت

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

فرهاد طهماسبی ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی‌، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام‌شهر. ایران.)
مجتبی دستجردی ² (دانش آموخته ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.ایران)

تاریخ دریافت : 1395/06/09 تاریخ پذیرش : 1395/06/09 تاریخ انتشار : 1394/06/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در این مقاله کوشش بر آن است با بهره‌گیری از روش اسکارپیت در جامعه‌شناسی ادبیات‌، مسائل اجتماعی بازتاب‌یافته در دیوان کلیم کاشانی تبیین و تشریح شوند‌؛ در این راستا دیوان کلیم در فرایند سه‌گانه‌ی تولید‌، توزیع‌ و مصرف ادبی بررسی شده است؛ نتایج این بررسی حاکی از آن است که تغییر مذهب از تسنن به تشیع و رفاه اقتصادی‌، به‌عنوان عمده‌ترین تحولات عصر صفوی‌، بر شعر کلیم و به‌طور‌کلی بر ادبیات عصر صفوی تأثیر فراوانی داشته‌اند. این مسائل در بیرون‌آمدن شعر از دربار و گسترش آن در میان عوام مؤثر واقع می‌شوند و پس از آن‌، شعر این عصر دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود؛ زبان شعر تحت تأثیر شعرسرایی خیل عظیم شاعران تازه‌کار و بهره‌گیری ایشان از زبان مردم کوچه و بازار دچار تغییراتی می‌گردد؛ وفور لغات و اصطلاحات عامیانه و کاهش کیفیت سطح زبانی شعر از آن جمله است. عمده‌ترین شیوه‌ی توزیع ادبی در آن عصر، شیوه‌ی توزیع قهوه‌خانه‌ای است که به مصرف ادبی به شکل شنیداری می‌انجامد و زمینه‌ساز سرقت ادبی و گاه توارد می‌شود؛ شعر کلیم نیز آن‌چنان که خود معترف است‌، از توارد در امان نبوده است. اوضاع نادلخواه وطن‌، شرایط نامساعد قشر هنرمند در جامعه‌ی عصر صفوی و ... از دیگر مسائلی هستند که به شکل اقماری‌، در بررسی دیوان کلیم به شیوه‌ی اسکارپیت رخ می‌نمایانند.

منابع و مأخذ:

1. اسکارپیت‌، روبر‌. (1387)‌. جامعه‌شناسی ادبیات‌. ترجمه‌ی مرتضی کتبی‌. تهران‌: سمت‌.

2. بلوکباشی‌، علی‌. (1375)‌. قهوه‌خانه‌های ایران‌. تهران‌: دفتر پژوهش‌های فرهنگی‌.

3. راوندی‌، مرتضی‌. (1383)‌. تاریخ اجتماعی ایران‌. (‌ج‌7‌)‌‌. تهران‌‌: نگاه‌‌.

4. شبلی نعمانی‌، ‌محمد‌. (1368)‌. شعر‌العجم‌. (ج‌3)‌. ترجمه‌ی سید‌محمد‌تقی فخر داعی گیلانی‌. تهران‌: دنیای کتاب‌.

5. شفیعی کدکنی‌، ‌محمدرضا‌. (1386)‌. زمینه‌ی اجتماعی شعر فارسی‌. تهران‌: اختران‌.

6. شمیسا‌، سیروس‌. (1382)‌. سبک‌شناسی شعر‌. تهران‌: توس‌.

7. شوکینگ‌، لوین لودویگ‌. (1373)‌. جامعه‌شناسی ذوق ادبی‌. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای‌. تهران‌: توس‌.

8. صفا‌، ذبیح‌‌الله‌. (1382)‌. تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی‌. (ج‌5)‌. تهران‌: فردوس‌.

9. صفوی‌، سام‌‌میرزا‌. (1384)‌. تذکره‌ی تحفه‌ی سامی‌. تصحیح رکن‌الدین همایون‌فرخ‌. تهران‌: اساطیر‌.

10.‌ فتوحی رودمعجنی‌، محمود‌. (1385)‌. نقد ادبی در سبک هندی‌. تهران‌: سخن‌.

11. کلیم همدانی‌‌، ‌میرزا ابوطالب‌‌. (1369)‌. دیوان‌. با مقدمه‌،‌تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان‌. مشهد‌: آستان قدس رضوی‌.

12. مکاریک‌، ایرناریما‌. (1390)‌. دانش‌نامه‌ی نظریه‌های ادبی معاصر‌. ترجمه‌ی مهران مهاجر و محمد نبوی‌. تهران‌: آگاه‌.

13. نصرآبادی‌، میرزا‌ ‌‌محمدطاهر‌. (1379)‌. تذکره‌ی نصرآبادی‌. با مقدمه‌، تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی‌. (ج‌1)‌. تهران‌: اساطیر‌.

14. همایی‌، جلال‌الدین‌. (1383). فنون بلاغت و صناعات ادبی‌. تهران‌: هما‌.

15. یزدانی‌، کیقباد‌. (1387)‌. درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید‌. تهران‌: چشمه‌.