بازنمود «دیگری» در شعر عارف قزوینی و میرزاده عشقی از منظر نظریۀ پسااستعماری

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

منوچهر جوکار ¹ , محمدرضا علم ² , مختار ابراهیمی ³ , علی طاهانسب ⁴

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
2 - استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
4 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/10/17 تاریخ پذیرش : 1399/12/20 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: شرق‌شناسی, دیگری, عشقی, گفتمان پسااستعماری, عارف,

چکیده مقاله :

مطالعات پسااستعماری رویکردی بین رشته‌ایی است که در دهه‌های گذشته گسترش فراوان داشته است. این مطالعات به طور مشخص در حوزۀ ادبیات و تولیدات فرهنگی به واکاوی و نقد بازنمودهای گفتمان پسااستعمار در دوران پسااستقلال می‌پردازد. در این حوزة مطالعاتی، مفاهیم پسااستعماری همچون اروپامحوری، جنسیت، فرودست، دیگری، نژادگرایی و گفتمان شرقشناسی، در دو مقولة کلی استعمارگر و استعمارزده واکاوی می‌شود.این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و براساس استقرا از مجموعه اشعار عارف قزوینی و میرزاده عشقی و با تکیه بر نظریات پسااستعماری به بررسی بازنمود دیگری در شعر آن‌ها پرداخته و از منطر گفتمان پسااستعماری، نشان می‌دهد که این شاعران چگونه در برابر دوگانه‌سازی گفتمان استعماری، به بازیابی هویت خودی در برابر دیگری سازی غرب پرداخته اند و در عین مبارزه با استعمارگران، گاه با متوسل شدن به ناسیونالیسم باستانگرایی افراطی، در شناخت مقاصد استعمار مدرن دچار اشتباه شده‌اند که نتیجه‌اش به سود استعمار و استبداد و تحکیم پایه های قدرت او تمام شده است.

چکیده انگلیسی:

Post-colonialism is an Interdisciplinary approach that has been developed extensively during recent decades. These studies search and criticize manifestations of discourse of post-colonialism in the era of post-independence specifically in literary as well as cultural products. In this field of study, post-colonial concepts such as Euro-centrism, gender, inferior, the other, racism and Orientalist discourse, are analyzed in two general categories of colonizer and colonized. Based on the post-colonial theories, this article examines the representation of “the other” in the poems of two important poets of the Constitutional period (Mirzadeh Eshqi and Aref Qazvini) and in the light of the post-colonialism discourse,  the research shows how these poets deal with the duality of the discourse of postcolonialism and regain the identity of “self” against western making of “the other”. It is also investigated that in their struggle with colonizers, theses poets are at times influenced by radical nationalistic medievalism which misled them in the modern colonialist goals and has ultimately resulted in the double strengthening of the colonizers, the oppressors and the hegemonic power.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها آبراهامیان، یرواند (1392) ایران بین دو انقلاب، ترجمة کاظم فیروزمند و حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: نشر مرکز. اشکرافت، بیل و دیگران (1395) فرهنگ اصطلاحات پسااستعماری، ترجمة حاجیعلی سپهوند، تهران: آریاتبار. بیگدلو، رضا (1380) باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: نشر مرکز. سعید، ادوارد (1394) شرق‌شناسی، ترجمة لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر. شاهمیری، آزاده (1389) نظریه و نقد پسااستعماری، تهران: نشر علم. شایگان، داریوش (1382) آسیا در برابر غرب، تهران: امیرکبیر. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن. عارف قزوینی، ابوالقاسم (1378) دیوان عارف قزوینی، تدوین محمدعلی سپانلو و مهدی اخوت، تهران: نگاه. عامل، سیدرضا (1395) استثناگرایی آمریکایی، اروپامرکزی و دیگری‌سازی مسلمانان، تهران: امیرکبیر. علمداری، کاظم (1394) چرا ایران عقب و غرب پیش رفت، تهران: نشر توسعه. فوکو، میشل (1385) تاریخ جنون، ترجمة فاطمه ولیانی، تهران: هرمس. کاتم، ریچارد (1383) ناسیونالیسم در ایران، ترجمة احمد تدین، تهران: کویر. کریمی، جلیل (1396) نظریة پسااستعماری و کردشناسی، تهران: نشرنی. گاندی، لیلا (1388) پسااستعمارگرایی، ترجمه مریم عالم‌زاده و همایون کاکاسلطانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. مکاریک، ایرناریما (1384) دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشرآگه. میرزاده عشقی، محمدرضا (1350) کلیات‌مصور میرزاده عشقی، نگارش علی‌اکبر مشیر‌سلیمی، تهران: امیرکبیر. هانتیگتون، ساموئل پی (1378) برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم نوین جهانی، ترجمة محمد علی حمید رفیعی، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های اسلامی. مقالات آجودانی، ماشاالله. (1371). هدایت و ناسیونالیسم. ایران‌نامه، 10(39)، 437-504. انتخابی، نادر. (1372). ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت. ایران‌نامه، 11(42)، 185-208. توفیق، ابراهیم. (1390). جامعه دوران گذار و گفتمان پسااستعمارى تأملى در بحران علوم اجتماعى در ایران. جامعه‌شناسی ایران، 12(1)، 1-35. Dor:20.1001.1.17351901.1390.12.1. 1.7 نوربخش، سیده گوهر، فرزاد، عبدالحسین. (1398). مؤلّفه‌های پسااستعماری در اشعار مهدی اخوان ثالث. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(40)، 165-190.

_||_

Books Abrahamian, Ervand (2012) Iran between two revolutions, Trans. Kazem Firoozmand, Hassan Shams Avari & Mohsen Modabber shanehchi, Tehran: Markaz Publication. [In Persian] Alamdari, Kazem (2015) Why Iran went backwards and the West progressed, Tehran: Tose'e Publication. [In Persian] Amel, Seyed Reza (2016) American exceptionalism, Euro-Centrism and the othering of Muslims, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Aref Qazvini, Abolghasem (1999) Divan of Aref Qazvini, edited by Mohammad Ali Spanloo. Mehdi Okhovvat, Tehran: Negah. [In Persian] Ashcroft, Bill. & others (2015) Post- colonial Studies: the key concepts, Trans. Haji Ali Sepahvand, Tehran: Ariatabar. [In Persian] Bigdeloo, Reza (2001) Archaism in the contemporary history of Iran, Tehran: Markaz Publication. [In Persian] Foucault, Michel (2006) History of madness, Trans. Fatemeh Valiani, Tehran: Hermes. [In Persian] Gandhi, Leila (2009) Post-colonialism, Trans. Maryam Alamzadeh & Homayoun Kakasoltani, Tehran: Research Institute for Cultural and Social Studies. [In Persian] Huntington, Samuel P. (1999) The Clash of civilizations and the reconstruction of the new world order, Trans. Mohammad Ali Hamid Rafiei, Tehran: Islamic Research Office Publications. [In Persian] Karimi, Jalil (2017) Postcolonial theory and Kurdish studies, Tehran: Ney Publication. [In Persian] Katam, Richard (2004) Nationalism in Iran, Trans. Ahmad Tadayyon, Tehran: Kavir. [In Persian] Makarik, Irna Rima (2005) Encyclopedia of contemporary literary theories, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah Publication. [In Persian] Mirzadeh Eshghi, & Mohammad Reza (1971) Illustrated generalities of Mirzadeh Eshghi, written by Ali Akbar Moshir Salimi, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Saeed, Edward (2015) Orientalism, Trans. Lotfali Khanji, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2004) Periods of Persian poetry from constitutionalism to the fall of the monarchy, Tehran: Sokhan. [In Persian] Shahmiri, Azadeh (2010) Postcolonial theory and criticism, Tehran: Elm Publication. [In Persian] Shaygan, Dariush (2003) Asia vs. West, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Articles Ajoudani, M.A. (1992). Hedayat and nationalism. Iran Nameh 10(39), 437-504. [In Persian] Entekhabi, N. (1993). Nationalism and modernity in post-constitutional political culture. Iran Name, 11(42), 185-208. [In Persian] Nourbakhsh, S., & Farzad, A. (2019). Components of post-colonialism in Mehdi Akhavan-Sales poems.” Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11(40), 165-190. [In Persian] Towfiq, I. (2011). Society in transition from postcolonial discourse; reflections on the crisis of social sciences in Iran. Iranian Journal of Sociology, 12(1,2), 1-35. Dioi:20.1001.1.17351901.1390.12.1.1.7. [In Persian]