سیمای رستم در فرهنگ عامه مردم ایران
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
نادیا احمدی دستگردی
1
,
قربانعلی ابراهیمی
2
*
,
مریم محمودی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
کلید واژه: رستم, ادبیات عامیانه, تخیّل, افسانه, ضرب‌المثل,
چکیده مقاله :
رستم بزرگ‌ترین و نقش آفرین‌ترین شخصیت شاهنامه فردوسی است. پس از به پایان رسیدن دوران حماسهسرایی، رستم زندگی افسانه‌ای خود را در ادبیات عامیانه آغاز کرده است. در این دوران از زندگی، آفرینندگان فرهنگ عامه و افسانهسرایان که خود را تابع قواعد شعر حماسی نمی‌دانستند، از رهگذر تخیل و اوهام، به سرگذشت او پروبال دادند و روایت‌هایی خلق کردند که در عین شباهت با اصل داستان‌های شاهنامه، با آن‌ها تفاوت بسیار دارند و این تفاوت‌ها ناشی از تفاوت اسطوره و افسانه است. به هرحال حضور رستم را در غالب عناصر و مقوله‌های سازندۀ ادبیات عامیانه، نظیر ضرب‌المثل‌ها و افسانه‌ها احساس می‌کنیم. این حضور بیانگر تداوم آیین‌های کهن و در حکم حلقه‌های اتصال دیروز و امروز است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با جمعآوری اطلاعات کتابخانهای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که به رغم کوشش بسیار کسانی که به اسطوره باور ندارند، بهویژه در عصر اسطوره‌زدایی در ایران، یعنی دوران حکومت غزنویان و سلجوقیان، رستم به‌مثابه خاطره‌ای ازلی که در ناخودآگاه جمعی ایرانیان ذخیره شده، در هر فرصتی خود را به صورت نماد و تمثیل نشان می‌دهد.
Rostam is the greatest and most influential character in Ferdowsi's Shahnameh. Rostam started his legendary life in folk literature after the end of the epic period. The creators of popular (folk) culture and legend-tellers, who did not consider themselves subject to the rules of epic poetry, gave impetus to his story through imagination and illusions during this period of his life and created narratives that are very different from them while being similar to the original stories of the Shahnameh and these differences are due to the difference between myth and legend. However, we feel the Rostam's presence in most of the elements and categories making up folk literature, such as proverbs and legends. On the one hand, such a presence expresses the continuity of ancient rituals and acts as a link between yesterday and today. The information related to the paper subject is related to library (documentation) and has been analyzed and described using a qualitative method. The results of the research indicate that despite the great efforts of those who do not believe in myth, especially during the era of demythologizing in Iran, namely the reign of the Ghaznavids and Seljuks, Rostam, as an eternal memory stored in the collective unconscious of Iranians, shows itself in the form of a symbol and allegory at every opportunity.
کتاب‌ها
آذرنوش، آذرتاش. (۲۵۳۵). آداب و رسومی ملی ایران، تهران: انتشارات سپهر.
آریان‌پور، امیرحسین. (۱۳۵۴). جامعه‌شناسی هنر، انجمن کتاب دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آرین پور، یحیی. (1374). از نیما تا روزگار ما، تهران: انتشارات زوار.
اخوان ثالث، مهدی. (1372). در حیاط کوچک پاییز، در زندان، تهران: انتشارات بزرگ‌مهر.
استر یناتی، دومینیک. (1380). مقدمه¬ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه، مترجم ثریا پاک نظر، تهران: انتشارات گام نو.
ایبرمز، ام. اچ و هرفم، جفری گالت. (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، مترجم سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.
بهمنیار، احمد. (1369). داستان¬نامة بهمنیاری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیرو، آلن. (1370). فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان.
بیضایی، بهرام. (1342). نمایش در ایران، تهران: انتشارات کاویان.
بیهقی، حسینعلی. (1367). پژوهش و بررسی فرهنگ عامّۀ ایران، مشهد: انتشارات اداره موزه‌های آستان قدس رضوی.
پین، مایکل (ویراستار). (1382). فرهنگ اندیشه‌های انتقادی، مترجم پیام یزدان جو، تهران: انتشارات مرکز.
جمال‌زاده، محمدعلی. (1382). فرهنگ لغات عامیانه، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران: انتشارات سخن.
درویشیان علی‌اشرف، خندان، رضا. (1380). فرهنگ افسانههای مردم ایران، جلد ۶، تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
دریابندری، نجف. (1380). افسانة اسطوره، تهران: انتشارات کارنامه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1370). امثال و حکم، تهران: انتشارات امیرکبیر .
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
روتون . ک. ک. (1382). اسطوره، مترجم، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات مرکز.
ریچاردز ،بری. (1382). روانکاوی فرهنگ عامیانه، مترجم حسین پاینده، تهران: انتشارات طرح نو.
زرین کوب، عبدالحسین. (1364). از چیزهای دیگر، تهران: انتشارات جاویدان.
ساتن، الول. (1363). تاثیر قصه‌ها و افسانههای عامیانه در ادبیات نوین ایران، در کتاب ادبیات نوین ایران، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: انتشارات امیر کبیر.
سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه‌های شکار شده، تهران: انتشارات قطره.
شاملو، احمد. (1391). مجموعه اشعار، تهران: انتشارات نگاه.
شکور زاده بلوری، ابراهیم. (1389). دوازده هزار مثل فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
شمس قیس رازی. (1360). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات زوار.
شهری، جعفر. (1378). قند و نمک، تهران: انتشارات معین.
شهیدی مازندرانی، حسین. (1377). فرهنگ شاهنامه، تهران: انتشارات بلخ.
عفیفی، رحیم. (1372). فرهنگنامۀ شعری، تهران: انتشارات سروش.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، بر پایه چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: انتشارات قطره .
کادن، جی. ای. (1380). فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: انتشارات شادگان.
مسعود سعد سلمان. (1364). دیوان، تصحیح مهدی نوریان، اصفهان: انتشارات کمال.
مکاریک، ایرنا ریما. (1384). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه.
میرصادقی، جمال و ذوالقدر، میمنت. (1377). واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران: انتشارات کتاب مهناز .
میرصادقی، جمال. (1367). عناصر داستان، تهران: انتشارات شفا .
نجفی، ابوالحسن،. (1378). فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: انتشارات نیلوفر.
هدایت، صادق. (1341). سه قطره خون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
هدایت، صادق. (1344). نوشته‌های پراکنده، تهران: انتشارات امیرکبیر.
هدایت، صادق. (2536). نیرنگستان، تهران: انتشارات جاویدان.
یونگ، کارل گوستاو. (1377). انسان و سمبول¬هایش، مترجم محمود سلطانیه، تهران: انتشارات جامی.
Afifi, Rahim. (1993). Poetry Dictionary, Tehran: Soroush Publication House. [In Persian]
Akhavan Salis, Mehdi. (1993). In Small Autumn Courtyard, Tehran: Bozorgmehr Publication House. [In Persian]
Arianpour, Amirhossein. (1975). Sociology of Art, Tehran: Fine Arts Students' Book Association, University of Tehran. [In Persian]
Arianpour, Yahya. (1995). From Nima to Our Period, Tehran: Zavar Publication House. [In Persian]
Azarnoosh, Azartash. (2535). The National Customs and Traditions of Iran, Tehran: Sepehr Publication House. [In Persian]
Bahmanyar, Ahmad. (1990). Story to Bahmanyari's Letter, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Beihaghi, Hossein Ali. (1988). Research and Study of Iranian Popular Culture, Mashhad: Publisher of Office for Astan Quds Razavi Museums. [In Persian]
Beiro, Alen. (1991). Dictionary of Social Sciences, Trans. Bagher Sarukhani, Tehran: Kayhan Publications. [In Persian]
Beizaei, Bahram. (1963). Performance in Iran, Tehran: Kavian Publications. [In Persian]
Darvishian Ali Ashraf, Khandan, Reza (2001). Dictionary of Iranian Folktales, Volume 6, Tehran: Book and Culture Publication House. [In Persian]
Daryabandari, Najaf. (2001). Mythology, Tehran: Karnameh Publication House. [In Persian]
Dehkhoda, Ali Akbar. (2001). Proverbs and Stories, Tehran: Amir Kabir Publication House[In Persian]
Dehkhoda, Ali Akbar. (2008). Dictionary, Tehran: Tehran University Publication House. [In Persian]
Estre-Yenati, Dominic. (1981). An Introduction to Theories of Popular Culture, Trans. Soraya Paknazar, Tehran: Gam No Publication House. [In Persian]
Ferdowsi, Abolghasem. (2005). Shahnameh, based on the Moscow edition, edited by Saeed Hamidian, Tehran: Qatra Publication House. [In Persian]
Hedayat, Sadegh. (1962). Three Drops of Blood, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian]
Hedayat, Sadegh. (1965). Scattered Writings, Tehran: Amir Kabir Publications.
Hedayat, Sadegh. (2536). Neirangestan, Tehran: Javidan Publications. [In Persian]
Ibermez, M. H. and Herfum, Jeffrey Galt. (1998). A Descriptive Dictionary of Literary Terms, Trans. Saeed Sabzian, Tehran: Rahnama Publication House. [In Persian]
Jamalzadeh, Mohammad Ali. (2003). Dictionary of Slang Words, edited by Mohammad Jafar Mahjoob, Tehran: Sokhan Publication House. [In Persian]
Jung, Carl Gustav. (1998). Man and His Symbols, Trans. Mahmoud Soltanieh, 1st edition, Tehran: Jami Publications. [In Persian]
Kaden, J. A. (2001). Descriptive Dictionary of Literature and Criticism, Trans. Kazem Firouzmand, Tehran: Shadegan Publication House. [In Persian]
Makarik, Irna Rima. (2005). Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah Publication House. [In Persian]
Masoud Saad Salman. (1985). Divan, corrected by Mehdi Noorian, Isfahan: Kamal Publication House. [In Persian]
Mirsadeghi, Jamal. (2008). Elements of Story, Tehran: Shafa Publication House. [In Persian]
Mirsadeghi, Jamal and Zolghadr, Maymant (1998). Dictionary of Art of Storytelling, Tehran: Mahnaz Book. [In Persian]
Najafi, Abolhasan. (1999). Persian Folk Dictionary, Tehran: Niloufar Publications. [In Persian]
Payne, Michael (editor). (2003). Dictionary of Critical Thoughts, Trans. Payam Yazdanjoo, Tehran: Markaz Publication House. [In Persian]
Richards, Berry. (2003). Psychoanalysis of Folk Culture, Trans. Hossein Payandeh, Tehran: Tarh-e No Publications. [In Persian]
Roton. K. K. (2003). Mythology, Trans. Abolghasem Esmaeilpour, Tehran: Markaz Publication House. [In Persian]
Sarkarati, Bahman. (1999). Hunted Shadows, Tehran: Qatra Publications. [In Persian]
Satin, Elul. (1984). The influence of folk tales and legends on modern Iranian literature, in the book Modern Iranian Literature, Trans. and edited by Yaqoob Ajhand, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian]
Shahidi Mazandarani, Hossein. (1998). Shahnameh Dictionary, Tehran: Balkh Publication House. [In Persian]
Shahri, Jafar. (1999). Sugar and Salt, Tehran: Mo'in Publications. [In Persian]
Shakourzadeh Bolouri, Ebrahim. (2009). Twelve Thousand Persian Proverbs, Mashhad: Mashhad University. [In Persian]
Shamloo, Ahmad. (2002). Collection of Poems, Tehran: Negah Publications. [In Persian]
Shams Qais Razi. (1981). Al-Mu'jam fi Ma'ayir Ashaar al-Ajam, corrected by Modarres Razavi, Tehran: Zavvar Publications.
Zarrinkoob, Abdolhossein. (1985). Among Other Things, Tehran: Javidan Publications. [In Persian]