سایۀ قدرت بر سر گفت¬وگوی شاهنامه

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

ماه منظر ملایی ¹ , کیمیا تاج نیا ^{2 *} , نعمت اصفهانی عمران ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدجیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت ، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

تاریخ دریافت : 1404/02/10 تاریخ پذیرش : 1404/06/12 تاریخ انتشار : 1404/04/07

کلید واژه: شاهنامه, گفتگو, ایدئولوژی, قدرت, سرکوب .,

چکیده مقاله :

 شاهنامه فردوسی در میان انواع حماسی، پایگاهی رفیع و شهرتی جهانی دارد. با وجود تکیه شاهنامه بر خدای نامک ها، باید آن را زادۀ زبان، تفکّر و تخیّل فردوسی دانست. از میان سه عنصر بنیادین فرهنگ ایرانی، یعنی پندار، گفتار و کردار، گفتار، در شکل دادن به داستان‌های شاهنامه، سهمی درخور تأمل دارد و بخش قابل ‌ملاحظه‌ای از گفتارهای شاهنامه، در قالب «گفت‌وگو» عرضه شده و نقش ایفا کرده ‌است. این عنصر داستانی، در درجۀ اول، نقش ارتباطی دارد و ابزاری مناسب برای انتقال اندیشه و عاطفۀ گویندگان، به یکدیگر و از آن مهم‌تر به خواننده است. به‌دلیل آن‌که داستان‌های شاهنامه، در واقع، داستان شاهان است، طرفین گفت‌وگو، در این داستان‌ها غالباً شاه و شاهزاده، جهان‌پهلوان، پهلوانان دیگر و عوامل حکومتی و برخوردار از قدرت سیاسی هستند. بدیهی است که قدرت آنان بر گفت‌وگوهایش اثر می‌گذارد. هدف این مقاله بازنمود تأثیر قدرت بر گفتگوهای شاهنامه است. داده‌های تحقیق کتابخانه‌ای و روش تحلیل آن‌ها کیفی است. حاصل کار نشان می‌دهد که گفت‌وگوهای شاهنامه از سویی بیانگر تقابل اصلی شاهنامه، یعنی تقابل نیک و بد و از سویی ‌دیگر ابزاری برای سلطه‌جویی و تحمیل اندیشۀ یکی از طرفین بر دیگری است.

چکیده انگلیسی:

Ferdowsi’s Shahnameh holds an eminent position and enjoys worldwide fame among epic genres. Although Shahnameh relies heavily on the Khodaynamaks (ancient royal chronicles), it must be considered the product of Ferdowsi’s language, thought, and imagination. Among the three fundamental elements of Iranian culture—thought, speech, and action—speech plays a significant and noteworthy role in shaping the stories of Shahnameh. A considerable portion of the speeches in Shahnameh is presented and functions through the form of "dialogue."This narrative element primarily serves a communicative function and acts as an effective means of conveying the speakers' ideas and emotions both to each other and, more importantly, to the audience.Given that the stories of Shahnameh are essentially tales of kings, the interlocutors in these dialogues are often kings, princes, world champions, other heroes, and political figures endowed with power. Naturally, their authority influences their dialogues.The aim of this article is to explore the impact of power on the dialogues in Shahnameh.The research data has been collected through library methods, and the data analysis is qualitative.The findings reveal that the dialogues in Shahnameh not only reflect the central conflict of the work—namely, the confrontation between good and evil—but also serve as tools for domination and the imposition of one party’s ideology over another.

منابع و مأخذ:

منابع
کتاب
آشوری، داریوش(1352) فرهنگ سیاسی، تهران: مروارید.
اسلامی ندوشن، محمدعلی( ۱۳۷۲)داستان داستان‌ها، تهران: نشر آثار
بیرو، آلن(۱۳۷۰) فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان.
حصوری، علی(1378) سیاوشان، تهران: چشمه.
رحیمی، مصطفی( ۱۳۶۹) تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
ریاحی ، محمد امین(۱۳۷۶) فردوسی، تهران: انتشارات طرح نو.
ریاحی، محمدامین(1382) سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی، چ2 ،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرامی، قدمعلی(۱۳۶۸) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
سعدی، شیخ مصلح الدین(1369) گلستان، تصحیح محمد خزائلی، تهران: اساطیر.
شایگان، داریوش( ۱۳۹۳) پنج اقلیم حضور، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
طباطبایی،جواد(۱۳۹۴) تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران،انتشارات مینوی خرد.
فردوسی، ابوالقاسم(1384) شاهنامه، تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.
فروغی،‌محمدعلی(‌‌1351) مقالات فروغی،‌ به ‌اهتمام حبیب ‌یغمایی‌،‌تهران: ‌توس.
گولد، جولیوس و کولب، ویلیام(۱۳۷۶) فرهنگ علوم اجتماعی، گروه مترجمان، تهران: انتشارات مازیار.
مسکوب، شاهرخ( ۱۳۵۳) مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، تهران: انتشارات کتاب جیبی.
مکاریک، ایرنا ریما(۱۳۸۴) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، مترجم مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگاه.
وبستر، راجر(۱۳۸۲) پیش‌درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، مترجم الهه دهنوی، تهران: انتشارات روز نگار .
مقالات
-جباری، مهدی.( 1398). «بررسی دیالوگ شخصیّت‌های برتر شاهنامه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر رضا مهربان، دانشگاه تایباد.
-شکیبی، نسرین.(1387).«نقش گفت‌وگو در داستان رستم و اسفندیار»، مجله علوم انسانی، دانشگاه الزهرا، شماره ۷۴، صص91-112.
-علی بیگی سرهالی، وحید و ام‌البنین نیک‌خواه نوری.( ۱۳۹۷). «بررسی اهمیّت گفتمان برای برقراری تساهل و مدارا در شاهنامه فردوسی»، پنجمین همایش متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به سبک‌شناسی، بلاغت، نقد ادبی، تهران، هسته مطالعات ادبی و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران.
-فلاح قهرودی، غلامعلی.(1387). «جایگاه مناظره در شاهنامۀ فردوسی» مجله پژوهش های ادب عرفانی، دانشگاه تربیت‌معلم، ش 1، صص 151-167.
-میرغیاثی، سیده مرضیه.(1396). «در تحليل گفتار شخصیّت‌های شاخص زن و مرد، شاهنامه در دوره پهلواني و اساطیری بر اساس نظريۀ کنش گفتارجان سرل»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر شروين خمسه، دانشگاه آزاد تهران مرکزی.
-نبئی، مینا و فهیمی، رضا.(1399). «ارتباط مؤثر، مهارتی سرنوشت‌ساز در شاهنامه»، فصلنامه علمی تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسی (دهخدا)، ش46، صص103-128.