مطالعه تطبیقی مختصّات "سفرنامه حج" با تکیه بر سفرنامه ابن جبیر و ابن مازه

محورهای موضوعی : شعر

فاضل عباس زاده ¹ , ساربان ودود ولی زاده ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد پارس آباد مغان، مغان، ایران
2 - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد پارس آباد مغان، مغان، ایران

تاریخ دریافت : 1399/02/31 تاریخ پذیرش : 1399/03/13 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: ساختار, ژانر ادبی, ادبیات تطبیقی, سفرنامه, مکتب آمریکایی,

چکیده مقاله :

بسیاری از جهانگردان و رحالون عربی و ایرانی مقصد و هدف سفرشان را مکه و انجام فریضه حج قرار داده اند و اگر این هدف نبود امروزه تنها با سفرنامه های انگشت شماری مواجه بودیم. در این میان، بسیاری از ادیبان در طی سفرشان به حج، به ذکر احوالات این سفر و تألیف کتابی در قالب سفرنامه پرداخته اند و شکل ادبی ویژه ای به نام "سفرنامه حج" پدید آورده اند که از جهت محتوا و ساختار و سائر مخصات سبکی و ادبی با سفرنامه به معنای عام فرق میکند. این پژوهش در صدد است ویژگی ها و مختصات سفرنامه حج را در ادب فارسی و عربی با تکیه بر دو سفرنامه کهن عربی و فارسی به نام هایی سفرنامه ابن مازه تحت عنوان "لطائف الأذکار للحضار والسفار فی المناسک والآداب" و سفرنامه ابن جبیر با عنوان "رسالة اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمة والمناسک"، مورد تطبیق و تحلیل قرار دهد. نتیجه نشان می دهد که هر دو سفرنامه از عنوان تا شکل و محتوا برای حج و به منظور حج بوده و ویژگی ها و مختصات ویژه ای در پردازش زمان و مکان و موضوع و ساختار و غیره که آن را از دیگر انواع و سفرنامه ها متمایز کرده است. این پژوهش بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی به مطالعه تطبیقی این گونه ادبی در دو اثر مذکور می پردازد.

چکیده انگلیسی:

have set their destination and aim for their trip to Mecca to do the Hajj commandment and if it weren't for this goal, we would only have a few travelogues today.Meanwhile, during trip to Hajj, many belletrist have mentioned the conditions of this trip and compilation of a book in the form of a travelogue, and have created a special literary form called "Hajj travelogue" in terms of content, structure and other stylistic and literary features is differentfrom travelogue in the general meaning. . This study wants to compare and analyze characteristics and conditions of Hajj travelogue in Persian and Arabic literature by relying on two ancient Arabic and Persian travelogues called Ibn Mazeh's travelogue entitled "Latayef Al-Azkar lelhozar and Al-safar fi Al-manasek and Al- Adab" and Ibn Jubayr's travelogue entitled " Al-Nasak's validity treatise fi Al-Karimat and Al-Manasek . The results show that both travelogues were from the title to the form and content for Hajj and for the purpose of Hajj. Characteristics and conditions in the processing of time, place,subject,and structure, etc distinguish it from other types and travelogues According to the American comparative literature School, this study investigates a comparative study of this type of literature in two said works

منابع و مأخذ:

آقایاری، رضا (1399)، بررسی تطبیقی دیدگاه سنایی و مولوی درباره سفر، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهاردهم، ش 53، 87 ـ 107

ابن بطوطه، (1992)، رحلة، بیروت: دارصادر

ابن مازه، عبدالعزیز، (1392)، لطائف الأذکار للحضار والسفار فی المناسک والآداب، تهران: علم

آقایاری، رضا (1399)، بررسی تطبیقی دیدگاه سنایی و مولوی درباره سفر، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهاردهم، ش 53، 87 ـ 107

ابن بطوطه، (1992)، رحلة، بیروت: دارصادر

ابن مازه، عبدالعزیز، (1392)، لطائف الأذکار للحضار والسفار فی المناسک والآداب، تهران: علم

ابن جبیر، أبوالحسن (1981م). رحلة ابن جبیر، بیروت: مکتبة الهلال.

ابن خطیب، لسان الدین (1997م). الإحاطة فی أخبار الغرناطة، القاهرة: مکتبة الخانجی.

اسماعیل علی، اسماعیل حامد (2016)رحلة حج أبی الحسن الشاذلی عبر صحراء عیذاب منتصف القرن 7هـ/13م وأثرها الروحی فی سودان وادی النیل، مرکز البحوث والدراسات الإفریقیة - جامعة إفریقیا العالمیة.

بیگدلی، آذر (1337)، تذکره آتشکده، تهران: انتشارات علمی

پاینده، حسین (1394) گشودن رمان؛ چاپ سوم. تهران: انتشارات مروارید

تقی پور، عیسی (1387)، کعبه ستایی در شعر فارسی، با عنایت به سفرنامه های موجود و منظوم حج، مجله دانشنامه، دوره 1، ، صص: 49-66

حمیدة، عبدالرحمن (1995م). أعلام الجغرافیین العرب، دمشق: دارالفکر المعاصر.

ساکن، طه عبدالرحمن (2016) دور رحلة الحج وأثرها فی تعلیم اللغة العربیة فی غرب إفریقیا"نیجیریا نموذجا"، مرکز البحوث والدراسات الإفریقیة - جامعة إفریقیا العالمیة

شایگان­فر، حمیدرضا (1386). مکاتب نقد ادبی. تهران: دستان

ضیف، شوقی (1969م). الرحلات، القاهرة: دار المعارف.

عبدالفتاح، عثمان (1422ق). القصة القصیرة الإسلامیة، مجلة الأدب الإسلامی، عدد الثلاثین، صص 67- 82.

العفیفی، محمد الصادق (2010م). تطور الفکر العلمی عند المسلمین، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

عکاوی، رحاب خضر (1994م). موسوعة عباقرة الإسلام، بیروت: دارالفکر العربی.

عوض، ابراهیم، (1992م) رحلة ابن جبیر الأندلسی، دراسة فی الأسلوب؛ القاهرة : مطبعة الاوفست الحدیث

کردی، علی ابراهیم، (2013)، أدب الرحل فی المغرب والأندلس، منشورات الهیئة الهامة السوریة للکتاب، دمشق: وزارة الثقافة.

لینت ولت، ژپ. (1390). رساله‌ای در باب گونه شناسی روایت- نقطة دید، ترجمة علی عباسی و نصرت حجازی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

المقرّی التلمسانی، أحمد بن محمد (1968م). نفح الطیب من غصن الأندلس الرطیب، بیروت: دار صادر.

عباسی، علی و محمدی هادی.(1380). صمد: ساختار یک اسطوره، چاپ اول، تهران: چیستا.

Aghayari, Reza (1399), A Comparative Study of Sanai's and Rumi's Views on Travel, Studies in Comparative Literature, Vol. 14, No. 53, 87-107

Ibn Battuta, (1992), Rahla, Beirut: Dar Sadr

Ibn Mazah, Abdul Aziz, (2013), Latif al-Azkar for the presence of Safar in Al-Manasak and Adab, Tehran: Alam

Ibn Jubayr, Abu al-Hasan (1981). Death of Ibn Jubayr, Beirut: Al-Hilal School.

Ismail Ali, Ismail Hamed (2016) The Exodus of Hajj Abi Al-Hassan Al-Sahdhali, Abbar Sahra'a, the Punishment of the Seven Centuries of the 7th Century, 13 AH

Bigdeli, Azar (1337), Tazkereh Atashkadeh, Tehran: Elmi Publications

Payandeh, Hossein (2015) Opening the novel; Third edition. Tehran: Morvarid Publications

Taghipour, Issa (2008), The Kaaba of Praise in Persian Poetry, Considering the Existing Travelogues and the Poem of Hajj, Encyclopedia Magazine, Volume 1, Pages: 49-66

Hamid, Abdul Rahman (1995). The Arab Geographers, Damascus: Contemporary Thought Center.

Inhabitant, Taha Abd al-Rahman (2016) The Circle of the Exodus of Hajj and its Impacts on the Teaching of the Arabic Language in the West of Africa "Nigeria"

Shayganfar, Hamid Reza (1386). Literary Criticism Schools. Tehran: Hands

Zeif, Shoghi (1969). Al-Rahlat, Al-Qahra: Encyclopedia.

Al-Afifi, Muhammad al-Sadiq (2010). The evolution of scientific thought in Muslims, Al-Qahirah: The Divine Message of the Public in the Book.

Ekavi, Rahhab Khezr (1994). Encyclopedia of Islam, Beirut: Dar al-Fikr al-Arabi.

Awad, Ibrahim, (1992) The death of Ibn Jubayr al-Andalusi, Drasa fi al-Asulub; Al-Qahra: Al-Awfast Al-Hadith Press

Kurdi, Ali Ibrahim, (2013), Adab al-Rahl fi al-Maghrib wa Andallas, Theological Publications of the Inspiration of the Syrian Book, Damascus: Ministry of Endowments.

Lint Volt, Jeep. (1390). Treatise on Narrative Typology - Point of View, Translated by Ali Abbasi and Nusrat Hejazi, First Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Al-Muqari al-Talsamani, Ahmad ibn Muhammad (1968). Nafh al-Tayyib from Ghassan al-Andalus al-Ratib, Beirut: Dar Sader.

Abbasi, Ali and Mohammadi Hadi (2001). Samad: The Structure of a Myth, First Edition, Tehran: Chista.